5η ομάδα (3): Ο Μενέλαος είναι ένα από τα βασικά πρόσωπα της τραγωδίας μας. Να εντοπίσετε και να παρουσιάσετε: α) την εμφάνισή του συγκρίνοντάς την με αυτή του παρελθόντος (να μελετήσετε το αγγείο στη σ. 47 του σχ. βιβλ. ή αναφορές στα ομηρικά έπη). Συμβαδίζει η εξωτερική του εμφάνιση με το χαρακτηρισμό του Μενελάου ως τραγικού ήρωα; β) τα κωμικά στοιχεία που αφορούν στο Μενέλαο σε όλη την εξέλιξη του επεισοδίου. γ) το ρεαλισμό με τον οποίο ο Ευριπίδης παρουσιάζει τον ήρωά του («τυπικός ευριπίδειος ήρωας»).

Ο Μενέλαος εμφανίζεται στη αρχή της σκηνής σαν ζητιάνος, φορώντας κουρέλια, τσακισμένος ψυχικά και σωματικά από το ναυάγιο και τις περιπλανήσεις του. Μόνος του, με μόνη έννοια να φροντίσει τους συντρόφους του. Εντελώς διαφορετικός παρουσιάζεται τη δεύτερη φορά, από το ένδοξο παρελθόν του ως αρχηγός της Τρωϊκής εκστρατείας και ως γενναίος πολεμιστής. Εδώ παρακαλάει, ζητιανεύει και δειλιάζει μπροστά στο πώς θα αντιμετωπίσει τον άρχοντα του παλατιού. Παρ’ ολ’ αυτά σε γενικές γραμμές στην μυθική παράδοση η προσωπικότητα του Μενελάου δεν ήταν κάτι το ξεχωριστό. Στην Ιλιάδα παρουσιάζεται με ως έντιμος άντρας και θαρραλέος πολεμιστής αλλά χωρίς ηγετικές ικανότητες. Στην Οδύσσεια εμφανίζεται να ζει υπό την σκιά της δυναμικής Ελένης, χωρίς ο ίδιος να έχει ιδιαίτερα πνευματικά προσόντα. Στο αγγείο παρουσιάζεται ως ένδοξος βασιλιάς και στρατηγός που η Νίκη τον δαφνοστεφανώνει, ενώ στο Α’ Επεισόδιο κουρελιασμένος, χωρίς τα όπλα του και σχεδόν απροστάτευτος.

Ο Μενέλαος που έχει εμφανιστεί επί σκηνής δεν θυμίζει σε τίποτα τραγικό ήρωα. Μόνο και μόνο η παρουσία του Μενέλαου στη σκηνή καταφέρνει να σπάσει λίγο τη βαριά ατμόσφαιρα που επικρατεί από το πάθος της Ελένης. Το γεγονός, πάλι, ότι διαχρονικά αποτελεί πρότυπο απατημένου συζύγου ακόμα και αν στην πραγματικότητα δεν ήταν, τον έκανε να μοιάζει γελοίος .Στο Α’ επεισόδιο όμως ο ευτελισμός του, ξεπερνά κάθε προηγούμενο. Ντυμένος με κουρέλια, παραπονιέται συνεχώς για τις παλιές δόξες του και τις λαμπρές τιμές του, θεωρεί λανθασμένα ότι ζει με την Ελένη και καυχιέται ότι ήταν πρωτεργάτης της νίκης των Αχαιών. Έπειτα η σκηνή με τη γερόντισσα εμπεριέχει όλα εκείνα τα στοιχεία, εξαιτίας των οποίων  θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε και να αποδώσουμε το Μενέλαο ως κωμικό ήρωα. Συγκεκριμένα όταν δέχεται την επίθεση της θυρωρού αντί να αντιδράσει δυναμικά, προσπαθεί να την συγκινήσει εκφράζοντας με θλίψη τα κακά που έχει περάσει, υποτιμώντας έτσι την ίδια την αξιοπρέπεια του.

Προφανώς, όμως η βασική επιδίωξη του Ευριπίδη είναι ακριβώς αυτή, να δείξει δηλαδή την ανθρώπινη διάσταση που είναι κρυμμένη πίσω από τις προσωπικότητες των «ισχυρών».

Μια από τις καινοτομίες του Ευριπίδη είναι ότι έπλαθε τους ήρωές του με τρόπο ρεαλιστικό στην εμφάνιση, καθώς και στον χαρακτήρα. Αυτό δηλώνει ότι, στο ευριπίδειο έργο, οι τραγικοί ήρωες έχασαν την μεγαλοπρέπειά τους. Κατέβηκαν από το βάθρο τους και εμφανίστηκαν στη σκηνή εξολοκλήρου γήινοι, με όλες τις ατέλειές τους και με κάθε αντίφαση που κρύβει η ανθρώπινη ψυχή. Η ρεαλιστική αυτή προσέγγιση, όμως, δεν ισχύει για όλους τους ήρωες των τραγωδιών του. Αφορά μόνο αυτούς που η μυθική παράδοση τους είχε δώσει μεγαλείο και τους είχε προσφέρει αξιοζήλευτα πρότυπα ζωής. Σύμφωνα με αυτό, βρισκόμαστε μπροστά σε μία ακόμα εμφάνιση του σκεπτικισμού του ποιητή, ο οποίος στέκεται απέναντι στους παγιωμένους θεσμούς και αξίες του παρελθόντος. Γι’ αυτό τον λόγο, άλλωστε, οι ήρωες αυτοί σοκάριζαν το αθηναϊκό κοινό. Δεν πρέπει να παραβλέπουμε, όμως, το γεγονός ότι ο Ευριπίδης δημιουργούσε το έργο του σε μια εντελώς αντιηρωική εποχή που η εμπειρία ενός σκληρού πολέμου έχει απομυθοποιήσει κάθε λογής είδωλα. Στον Ευριπίδη η έννοια της τραγικότητας, μέσω του ρεαλισμού, περνά σε άλλη διάσταση. Η τραγικότητα των ηρώων του δεν εστιάζεται στο ότι βρίσκονται σε σύγκρουση με ισχυρότερες από αυτούς δυνάμεις, όπως η μοίρα και το πεπρωμένο. Αποκαλύπτεται στη αδιέξοδη θέση στην οποία βρίσκονται εξαιτίας των παραπάνω αίτιων, όπως και στα συναισθήματα που βιώνουν, δηλαδή τον πανικό την απόγνωση και την επιθυμία απόδρασής τους από τη δεινή τους θέση με κάθε τρόπο. Εξάλλου, καθοριστικό στοιχείο αποτελεί το ότι τα αδιέξοδα των ηρώων συχνά δεν οφείλονται στην επίδραση σκοτεινών δυνάμεων ή της παντοδύναμης Μοίρας, αλλά στην τύχη, η οποία είναι περισσότερο ανθρώπινη και ελεγχόμενη.