3η ομάδα (3): α) Να σχολιάσετε την παρουσία των δευτερευόντων προσώπων και το ρόλο τους στη δραματική οικονομία μιας τραγωδίας γενικά και ειδικότερα στη συγκεκριμένη σκηνή (Γερόντισσα). β) Δικαιολογείται η επιλογή του Ευριπίδη να τοποθετήσει μια γερόντισσα-γυναίκα ως θυρωρό του παλατιού (επιτείνεται η τραγικότητα του Μενέλαου ή αποκτά η σκηνή κωμικό χαρακτήρα);

α) Τα δευτερεύοντα πρόσωπα συνήθως δεν παίζουν καθοριστικό ρόλο ούτε στην τραγωδία ούτε στην δραματική οικονομία. Συνήθως χρησιμοποιούνται για να μας δώσουν πληροφορίες για κάποια ιδεολογικά στοιχεία της εποχής και με αυτές τις λεπτομέρειες οι θεατές κατανοούν καλύτερα την εξέλιξη του έργου. Ειδικά όμως στη συγκεκριμένη τραγωδία << Ελένη >> του Ευριπίδη, η γερόντισσα παίζει καθοριστικό ρόλο και πρωταγωνιστεί στην σκηνή μαζί με τον Μενέλαο. Κατά την γνώμη μας παίζει σημαντικό ρόλο και στην δραματική οικονομία καθώς με τα λόγια της δίνει νέες πληροφορίες στον Μενέλαο και έτσι βοηθά στην εξέλιξη του μύθου. Πιο αναλυτικά η γερόντισσα πληροφορεί τον Μενέλαο για το μέρος που βρίσκεται (Αίγυπτος), για τις διαθέσεις του Θεοκλύμενου (εχθρός των Ελλήνων) και ότι η Ελένη ζει στην Αίγυπτο (κάτι που αντιστρέφει την εικόνα που έχει ο Μενέλαος για την γυναίκα του). Συνεπώς η Γερόντισσα αποτελεί μέσο σύνδεσης της ιστορίας του Μενέλαου με την Ελένη (ο Μενέλαος στην Τροία ενώ η Ελένη στην Αίγυπτο αρπαγμένη με τον Θεοκλύμενο).

β) Στην εποχή που αναφέρεται ο Ευριπίδης οι γυναίκες είχαν πολύ χαμηλή κοινωνική θέση . Οι άντρες ήταν σαφώς ανώτεροι και με περισσότερα αξιίωματα . Ωστόσο ο Ευριπίδης επιλέγει μια ηλικιωμένη γυναίκα ως θυρρορό. Η επιλογή του αυτή έχει να κάνει με την ”εικόνα” του Μενελάου που θέλει ο ίδιος να προβάλλει. Με μια πρώτη ματία της σκηνής φαίνεται ότι ο ποιήτης θέλει δώσει έναν κωμικό χαρακτήρα στην σκηνή για να ξεφύγουν οι θεατές απ’ όλη την τραγικότητα της κατάστασης στην οποία προβάλλεται η εξαθλίωση της κατάστασης. Σε κάποια άλλη εποχή ο πρωταγωνιστής θα υποδεχόταν με τιμές στο παλάτι , αντίθετα όμως την παρούσα φάση συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο. Ο Μενέλαος όχι μόνο δεν καλοσορίζεται απο υψηλό πρόσωπο αλλά διώχνεται με υποτιμητικό τρόπο απο μια ηλικιωμένη γυναίκα. Ακόμα και η εμφάνιση του ως ταλαιπωρημένος ναυαγός, κουρελιασμένος και απεριποίητος αλλάζει την μέχρι τώρα γνωστή για το κοινό ιδέα. Η μορφή του ως πρωτοπαλίκαρο των Αχαίων αντικαθήσταται από αυτή ενός ασήμαντου άντρα. Ο Ευριπίδης δίχνει την τραγικότητα του Μενελάου επαινώντας την εξαθλιωμένη κατάσταση στην οποία βρίσκεται. Επίσης ένας ακόμα λόγος για τον οποίο επιλέχθηκε η μεγάλη γυναίκα ως θυρρορός του παλατιού έιναι για να φέρει τους πρωταγωνιστάς σε ψυχολογικά αδιέξοδα. Συμπερασματικά αυτή η σκηνή είναι κωμικοτραγική διότι η κατάσταση του Μενελάου, η συγκηρία όλης της σκηνής και οι κινήσεις την ηλικιωμένης γυναίκας είναι στο όριο του τραγικού και του κωμικού γεγονότος.

3η ομάδα (2): «Η κατάσταση του Μενέλαου μετά την αποχώρηση της Γερόντισσας μοιάζει πολύ με αυτήν της Ελένης μετά την αποχώρηση του Τεύκρου στον Πρόλογο. Έτσι ο μονόλογός του αντιστοιχεί με το θρήνο της Ελένης.» Συμφωνείτε με την άποψη αυτή; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Η κατάσταση του Μενελάου μετά την αποχώρηση της γερόντισσας παρουσιάζει πολλές ομοιότητες και κάποιες διαφορές με αυτή της Ελένης μετά την αποχώρηση του Τεύκρου στην Πάροδο.Συμφωνούμε μ’ αυτή την άποψη. Η κύρια ομοιότητα που παρουσιάζει η κατάσταση στην οποία βρίσκονται είναι ότι μετά τον διάλογο, οι πρωταγωνιστές καλούνται να ξεχάσουν οτιδήποτε ήξεραν αφού ανατράπηκαν βασικά στοιχεία της ιστορίας που οι ίδιοι και το κοινό γνώριζαν. Ο μεν Μενέλαος μετά την ανατροπή αυτή νιώθει ατιμασμένος, λυπημένος καθώς δακρύζει (στ. 514), μπερδεμένος αφού μαθαίνει ότι η Ελένη βρίσκεται στο παλάτι και ντροπιασμένος διότι αναγκάζεται να ζητιανέψει και αφήνει να τον χτυπήσει μια ηλικιωμένη γυναίκα ενώ ήταν το πρωτοπαλίκαρο των Αχαιών. Η Ελένη από την άλλη χάνει την πίστη της στην υπόσχεση του Ερμή. Άρα νιώθει υπεύθυνη για όλα τα παραπάνω και ντροπή καθώς την θεωρούν υπεύθυνη για όλα τα δεινά που συμβαίνουν τόσο στους Αχαιούς όσο και στους Τρώες. Η ψυχολογία των δύο ηρώων πριν τους διαλόγους ήταν ανεβασμένη διότι από την μία ο Μενέλαος πίστευε ότι είχε βρει την Ελένη, από την άλλη αυτή βασιζόταν στην υπόσχεση του Ερμή. Ωστόσο στον μονόλογό τους παρουσιάζονται και χαμένοι και λυπημένοι . Έτσι ο Μενέλαος αντίθετα από την Ελένη φαίνεται πιο δύσπιστος και αβέβαιος για αυτά που ακούει ενώ η πρωταγωνίστρια είναι πιο σίγουρη και απελπισμένη. Ακόμα και οι δύο πιστεύουν ότι δεν θα βρουν τρόπο διαφυγής.ότι η μοίρα τους είναι να μείνουν στο μέρος εκείνο και ότι είναι χαμένοι. Όμως παρουσιάζονται και κάποιες διαφορές. Ο Μενέλαος δεν είναι τόσο απελπισμένος όσο η Ελένη καθώς δεν θεωρείται προδότης όπως αυτή και επιπλέον έχει τον τίτλο του πρωτοπαλίκαρου στην μάχη.

3η ομάδα (1): Πώς διαχωρίζεται το Α’ επεισόδιο από την Πάροδο του Χορού; Ποια μορφή αποκτά το έργο και ποιες οδηγίες θα δίνατε ως σκηνοθέτες στον ηθοποιό που υποδύεται το Μενέλαο; (είσοδος, τρόπος ομιλίας, στάση σώματος κ.λπ.)

Στο τέλος της Παρόδου, οι γυναίκες του Χορού αποχωρούν από την ορχήστρα με την πρόφαση της γυναικείας αλληλεγγύης, ώστε να μπουν στο παλάτι και να είναι μαζί με την Ελένη όταν θα ακούσει τις μαντείες της Θεονόης για την τύχη του Μενέλαου. Ο Χορός συνήθως παρέμενε στην ορχήστρα σε όλη τη διάρκεια του έργου. Οι μεταστάσεις, όπως αποκαλούνταν οι αποχωρήσεις του από την ορχήστρα κατά τη διάρκεια της δράσης, είναι στα έργα που σώζονται ελάχιστες και γίνονται για δραματικούς λόγους. Στη σκηνή αυτή έχουμε μία από τις ελάχιστες αυτές μεταστάσεις. Η αποχώρηση αυτή του χορού εξυπηρετεί την οικονομία του δράματος. Ο Χορός δεν πρέπει να είναι παρών, όταν σε λίγο θα εμφανιστεί στην άδεια σκηνή ο Μενέλαος, προκειμένου να επιτευχθούν οι δραματικοί στόχοι του ποιητή και να κρατηθεί αμείωτο το ενδιαφέρον των θεατών. Αν ο Χορός ήταν παρών, θα πληροφορούνταν ότι ο ζητιάνος ήταν ο Μενέλαος, άρα δεν θα είχε λόγο ύπαρξης η σκηνή της αναγνώρισης του Μενέλαου με την Ελένη. Η Ελένη και ο Χορός εγκαταλείπουν τη σκηνή μετά το έξυπνο σκηνογραφικό εφεύρημα του ποιητή.  Με τον τρόπο αυτό ετοιμάζεται ο χώρος για να εμφανιστεί ο Μενέλαος αγνώριστος με τα κουρελιασμένα του ρούχα και το ταλαιπωρημένο κορμί του.

Με την είσοδο του Μενελάου αρχίζει το Α’ επεισόδιο, που αποτελεί ένα από τα επικά – διαλογικά μέρη της τραγωδίας. Δεν βρισκόμαστε στην αρχή του έργου. Η δράση έχει ήδη αρχίσει. Το στήσιμο του Μενέλαου θα ταίριαζε με το υφιστάμενο βιοτικό του επίπεδο, θα φαινόταν ότι είναι ταλαιπωρημένος εξαιτίας του πολέμου και του ναυαγίου που είχε προηγηθεί. Παρουσιάζεται αξιοπρεπής λόγω της κοινωνικής του θέσης (ως βασιλιάς), εξαντλημένος όμως  λόγω των δεινών που του συνέβησαν καθώς και λυπημένος καθώς είναι μακριά από τη γυναίκα του. Ακόμα όμως, θα τον χαρακτηρίζαμε αποφασιστικό διότι παρόλο που η γερόντισσα τον σπρώχνει, αυτός επιμένει να μπει για να δει την Ελένη.

Εάν ήμασταν σκηνοθέτες, θα επιλέγαμε να βάλουμε τον Μενέλαο να μπει από την  αριστερή πάροδο, εξαιτίας της καταστροφής του πλοίου και του γεγονότος ότι έρχεται από μακριά. Η δική μας πρόταση θα ακολουθούσε σε γενικές γραμμές το κείμενο. Η όλη σκηνή θα έπρεπε να έχει έναν χαρακτήρα ρεαλιστικό. Γι αυτό θα επιλέγαμε το κουστούμι του Μενέλαου να είναι ένας απλούστατος χιτώνας βρώμικος και κουρελιασμένος από χοντρά κομμάτια υφάσματος, καθώς, όπως λέει ο ίδιος, είναι ντυμένος με κομμάτια που απέμειναν από το πανί του καραβιού του που ναυάγησε. Ο ηθοποιός – Μενέλαος θα μονολογούσε ερχόμενος από την αριστερή πάροδο, καθώς θα κατευθυνόταν προς την είσοδο του παλατιού. Δεν χρειάζεται να απευθύνεται προς τους θεατές, καθώς ο ήρωας διαλέγεται με τον εαυτό του. Στο σημείο που η γερόντισσα σπρώχνει τον Μενέλαο θα ζητούσαμε από τον ηθοποιό να μην αντιδράσει έντονα (στ. 499-500,503) ώστε να υπονοηθεί η ευγενική του καταγωγή.
Στη συνέχεια θα του ζητούσαμε να δακρύσει (στ.514) και να έχει τέτοιο τόνο και χροιά στη φωνή του και τέτοιες χειρονομίες και κινήσεις στο σώμα του (δηλαδή να είναι με τους ώμους σκυφτούς) που να κάνουν φανερή στους θεατές την αλλαγή που έχει επέλθει στη ζωή του. Αυτός που πριν ήταν ένας ένδοξος στρατηγός και βασιλιάς τώρα είναι ένας ρακένδυτος ναυαγός, που διώχνεται με τόσο σκληρό τρόπο από μια γερόντισσα θυρωρό (στ.511-515). Πιο κάτω, όταν η γερόντισσα πληροφορεί τον Μενέλαο για την παρουσία της Ελένης στο παλάτι, θα ζητούσαμε από τον Μενέλαο να εκφράσει την έκπληξή του με αλλεπάλληλες ερωτήσεις (στ.529) κουνώντας ίσως τα χέρια του πάνω-κάτω με μεγάλες κινήσεις. Στη συνέχεια, όταν ο Μενέλαος πληροφορείται ότι η Ελένη βρίσκεται στην Αίγυπτο εδώ και πολλά χρόνια, πριν ακόμα πάνε οι Αχαιοί στην Τροία θα ζητούσαμε ο ηθοποιός – Μενέλαος να εκφράσει έκπληξη και σύγχυση με τις κινήσεις του σώματος του (στ.534).
Με βάση όλα τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι το Α’ επεισόδιο είναι ένα ιδιαίτερα πληροφοριακό κομμάτι. Η πληροφορία για την παρουσία της Ελένης μέσα στο παλάτι του βασιλιά της Αιγύπτου στη στιχομυθία Μενέλαου – γερόντισσας προωθεί την εξέλιξη του έργου. Από την ίδια στιχομυθία προβάλλεται η σκληρότητα του Θεοκλύμενου (σκοτώνει όποιον Έλληνα φτάσει στην Αίγυπτο, αψηφώντας τους ιερούς νόμους της φιλοξενίας, η γερόντισσα αναγκάζεται να φερθεί έτσι σκληρά στον Μενέλαο, γιατί φοβάται τον Θεοκλύμενο), γεγονός που μας προετοιμάζει για τη δυσκολία διαφυγής του Μενέλαου και της Ελένης, ενώ συγχρόνως εντείνει την αγωνία για την τύχη του ήρωα καθώς ο κίνδυνος για τη ζωή του διαφαίνεται μεγάλος..
Επίσης στο πρώτο επεισόδιο εντοπίζουμε κωμικά και αντιφατικά στοιχεία: Η αντιφατικότητα στη συμπεριφορά του Μενέλαου και η άθλια εμφάνιση του [π.χ. οι κομπασμοί του σε συνδυασμό με την αξιοθρήνητη εμφάνισή του (στ.563-565)] , η ήπια αντίδρασή του στις σπρωξιές και τις προσβολές της γερόντισσας (στ.495-503), η σκαιότατη αποπομπή του από την γερόντισσα σε συνδυασμό με τους προηγούμενους κομπασμούς του, η απόφασή του να το βάλει στα πόδια, αν ο βασιλιάς αποδειχτεί σκληρός (στ.563-569), η επιπολαιότητα και η απλοϊκότητα της σκέψης του, όπως φαίνεται στον τρόπο με τον οποίο λύνει το πρόβλημα που του δημιούργησαν οι πληροφορίες της γερόντισσας (στ.544-558).