6η ομάδα (3): Ο Μενέλαος είναι ένα από τα βασικά πρόσωπα της τραγωδίας μας. Να εντοπίσετε και να παρουσιάσετε: α) την εμφάνισή του συγκρίνοντάς την με αυτή του παρελθόντος (να μελετήσετε το αγγείο στη σ. 47 του σχ. βιβλ. ή αναφορές στα ομηρικά έπη). Συμβαδίζει η εξωτερική του εμφάνιση με το χαρακτηρισμό του Μενελάου ως τραγικού ήρωα; β) τα κωμικά στοιχεία που αφορούν στο Μενέλαο σε όλη την εξέλιξη του επεισοδίου. γ) το ρεαλισμό με τον οποίο ο Ευριπίδης παρουσιάζει τον ήρωά του («τυπικός ευριπίδειος ήρωας»).

Α)        Ο Μενέλαος στο πρώτο επεισόδιο της Ελένης εμφανίζεται τελείως εξαθλιωμένος.  Αναπολεί το ένδοξο και λαμπρό παρελθόν του και το φέρνει σε αντίθεση με την τωρινή του εμφάνιση.  Μάλιστα, μας λέει ότι είναι ζωσμένος με καραβόπανα αντί για ρούχα και ταλαιπωρημένος από τις περιπέτειες του.  Αντίθετα, στην αγγειογραφία της σελίδας 47 του βιβλίου ο Μενέλαος παρουσιάζεται μεγαλοπρεπής και έτοιμος να πολεμήσει.  Φοράει μια επιβλητική περικεφαλαία και κρατάει μια μεγάλη ασπίδα που αρμόζει σε βασιλιά και ένα όμορφο ύφασμα.  Παρατηρούμε ότι η εμφάνιση του στο αγγείο είναι τελείως διαφορετική με αυτήν  που έχει στο πρώτο επεισόδιο της τραγωδίας, αφού στην πρώτη περίπτωση είναι ντυμένος βασιλικά ενώ στην δεύτερη μοιάζει με φτωχό ζητιάνο χωρίς κανένα ίχνος μεγαλοπρέπειας και κανένα σημάδι που να υποδεικνύει την βασιλική του ταυτότητα.

Αυτή η αντίθεση συμβάλει στον χαρακτηρισμό του Μενελάου ως τραγικό ήρωα, καθώς έρχεται να προστεθεί σε όλα τα βάσανά του.  Τον κάνει να θλίβεται γιατί συγκρίνει την εμφάνιση του παρελθόντος η οποία ήταν συνδεδεμένη με την πατρίδα, την οικογένεια και την ευτυχία του με την παρούσα εμφάνιση που δεν του ταιριάζει.   Ακόμη, τον φέρνει σε  δυσκολότερη θέση επειδή ως ζητιάνος δεν έχει το απαιτούμενο κύρος για να ζητήσει βοήθεια και να επιστρέψει στην πατρίδα του.  Τέλος, κάνει  το κοινό να τον λυπάται για την κατάσταση του.

Τελικά, η εξωτερική εμφάνιση και η ένδυση του Μενελάου διαφέρουν πολύ από αυτήν που είχε στο παρελθόν.  Η διαφορά αυτή κάνει ακόμα εντονότερο τον χαρακτηρισμό του ως τραγικό ήρωα.

Β)  Γενικά σε όλη την εξέλιξη του πρώτου επισοδείου ο Μενέλαος χαρακτηρίζεται ως τραγικός ήρωας.  Υπάρχουν, όμως, κάποια σημεία στα οποία ο Μενέλαος εμφανίζεται ως κωμικός ήρωας.  Χαρακτηριστικά ο Μενέλαος όταν πηγαίνει να ζητήσει βοήθεια από την γερόντισσα εκείνη τον διώχνει σπρώχνοντάς τον.  Αύτη η σκηνή είναι κωμική γατί μια ηλικιωμένη γυναίκα σπρώχνει έναν δυνατό άνδρα ο οποίος δεν προβάλει αντιστάσεις και τελικά τρέπεται σε φυγή.  Το παράλογο στοιχείο αυτής της εικόνας είναι ουσιαστικά αυτό που την κάνει να μοιάζει αστεία.  Έπειτα η σκέψεις του Μενελάου για συνωνυμία της Ελένης που βρίσκεται στην Αίγυπτο με αυτήν που θεωρεί ότι είναι πραγματική και έχει φέρει μαζί του από την Τροία είναι αστείες, ειδικά στο σημείο που αναρωτιέται αν υπάρχουν δύο Δίες και δύο μέρη με το όνομα Λακεδαιμονία.  Το αστείο είναι ο συνδυασμός της τραγικής ειρωνείας (αφού το κοινό γνωρίζει ποιά είναι η αληθινή Ελένη) και της αφέλειας του Μενελάου που δεν μπαίνει στην διαδικασία να καταλάβει και αποδίδει το γεγονός αυτό σε συνωνυμία.  Πέρα όμως από συγκεκριμένα κωμικά στοιχεία το επεισόδιο έχει τραγικό χαρακτήρα και οι σκηνές έχουν ως κύριο στόχο να προβληματίσουν το κοινό και όχι να το κάνουν να συγκινηθεί.

Γ)   Ο Ευριπίδης παρουσιάζει τους ήρωες του ρεαλιστικά, δηλαδή έτσι όπως θα ήταν στην πραγματικότητα και όχι εξωραϊσμένους.  Αυτό αποτελεί δικιά του καινοτομία στον χώρο της τραγωδίας καθώς οι άλλοι δύο μεγάλοι τραγικοί, ο Αισχύλος και ο Σοφοκλής, παρουσίαζαν τους ήρωες τους σαν θεούς, δηλαδή έτσι όπως θα έπρεπε να είναι χωρίς ανθρώπινα ελαττώματα και πάθη.  Ο Μενέλαος, όπως όλοι οι ευριπίδειοι ήρωες, έχει ελαττώματα, σκέφτεται ανθρώπινα, κάνει λάθη και η εικόνα του είναι έτσι όπως θα ήταν η πραγματική εικόνα ενός ναυαγού.  Συνειδητοποιώντας την κατάσταση του ο Μενέλαος καταδέχεται να ζητήσει βοήθεια.  Επίσης, δεν θυμώνει με την γερόντισσα που τον διώχνει με την βία.  Έπειτα, σκέπτεται και καταλήγει σε λανθασμένα συμπεράσματα για την ταυτότητα της Ελένης.  Μάλιστα, αποφασίζει να φύγει από την Αίγυπτο. Απόφαση που είναι εντελώς λανθασμένη και τον οδηγεί σε αδιέξοδο.  Ο Μενέλαος είναι ηθικός, όμως έχει κάνει ορισμένα λάθη για τα οποία τιμωρείται από τους θεούς και περιπλανιέται στην θάλασσα.  Τα συναισθήματά του είναι ανθρώπινα, αφού αγαπά, φοβάται κ.λπ.   Ακόμα, δεν έχει κανέναν μαγικό τρόπο να ξεφύγει από το αδιέξοδο στο οποίο βρίσκεται.

Συμπερασματικά, ο Μενέλαος είναι άνθρωπος.  Κάνει λάθη και έρχεται σε αδιέξοδα.  Αισθάνεται και ελπίζει όπως όλοι ότι θα βρεθεί η λύση στα προβλήματα του.

6η ομάδα (2): Να παρουσιάσετε συνοπτικά τα νέα στοιχεία που πληροφορούμαστε από τον Μενέλαο. Ποια από τα στοιχεία αυξάνουν την δραματική ένταση και φαίνεται να οδηγούν σε αδιέξοδο, μολονότι ο ερχομός του Μενελάου θα έπρεπε λογικά να οδηγήσει στην λύτρωση της Ελένης;

Στο πρώτο επεισόδιο της Ελένης αντλούμε αρκετές πληροφορίες από τον Μενέλαο.  Πρώτα μας πληροφορεί για τις μακροχρόνιες περιπλανήσεις του στην θάλασσα κατά τις οποίες έχασε τους περισσότερους συντρόφους του.  Το καράβι του έχει καταστραφεί και βρίσκεται απομονωμένος με τους ελάχιστους ζωντανούς συντρόφους του και το είδωλο της Ελένης σε μια άγνωστη για αυτούς χώρα χωρίς πρόσβαση σε νερό και φαγητό. Ο Μενέλαος μας πληροφορεί ακόμα για την άθλια κατάσταση στην οποία βρίσκεται και η οποία δεν ταιριάζει σε έναν βασιλιά.  Όταν χτυπάει την πόρτα του ανακτόρου για να ζητήσει βοήθεια η θυρωρός δεν του φέρεται με συμπάθεια αλλά τον διώχνει. Τέλος διαπιστώνει ότι έχει χάσει το κύρος που είχε και ότι είναι πολύ αδύναμος.

Όμως μας δίνει και ορισμένες πληροφορίες οι οποίες οδηγούν σε αδιέξοδο ενώ περιμέναμε ότι η άφιξη του Μενελάου στην Αίγυπτο θα έδινε νέα προοπτική στην εξέλιξη της τραγωδίας.  Αρχικά, μας ενημερώνει ότι τα δείνα τα οποία έχει υπομείνει είναι τιμωρία από τους θεούς.  Η αντίληψη της εποχής είναι ότι οι θεοί καθορίζουν τις ζωές των ανθρώπων, αν, λοιπόν, δεν είναι θέλημα θεών  να επιστρέψει στην πατρίδα του τότε αυτό είναι πάγιο και δεν μπορεί να το αναστρέψει κανείς.  Επίσης, το γεγονός ότι ο βασιλιάς της χώρας θανατώνει όποιον Έλληνα πατήσει το πόδι του στην Αίγυπτο φέρνει τον Μενέλαο σε αδιέξοδο καθώς η παραμονή του θα σημαίνει και τον θάνατο του.  Ακόμα, δεν γνωρίζει ότι η αληθινή γυναίκα του δεν πήγε στην Τροία και μάλιστα όταν η γερόντισσα αναφέρεται στην Ελένη αυτός αρχικά ξαφνιάζεται αλλά τελικά πιστεύει σε συνωνυμία και δεν δίνει μεγαλύτερη έκταση στο γεγονός.  Τελικά μας παρουσιάζει την απόφαση του: να φύγει.  Αυτό είναι που τελικά οδηγεί την τραγωδία σε αδιέξοδο καθώς αν ο Μενέλαος φύγει, δεν θα συνειδητοποιήσει ποτέ την αλήθεια για την Ελένη και δεν θα την συναντήσει ώστε να την πάρει μαζί του στην Σπάρτη.  Τότε η Ελένη δεν θα έχει καμιά ελπίδα και θα περιμένει τον άνδρα της αιωνίως στη Αίγυπτο.

Συμπερασματικά διαπιστώνουμε ότι η τραγωδία έχει έρθει σε αδιέξοδο.  Περιμένουμε, λοιπόν, μια ανατροπή για να μπορέσει να συνεχιστεί η υπόθεση.