Το να βλέπουμε άλλους ανθρώπους να παραβιάζουν κανόνες μπορεί να μας κάνει να ενεργούμε με τρόπους που δεν θα κάναμε μόνοι μας. Η εφαρμογή αυτής της ψυχολογικής έννοιας σε τομείς όπως η προστασία της φύσης θα μπορούσε να βοηθήσει να εξηγήσουμε γιατί η κοινωνική επιρροή αναγκάζει τους ανθρώπους να λαμβάνουν αποφάσεις που είναι επιβλαβείς για το περιβάλλον.
Συνθέτοντας γνώσεις από τα πεδία της γνωστικής ψυχολογίας, της μικροκοινωνιολογίας και της οικολογίας της συμπεριφοράς σε ένα άρθρο που δημοσιεύεται στις 13 Σεπτεμβρίου στο περιοδικό Trends in Ecology & Evolution, μια ομάδα επιστημόνων της προστασίας του περιβάλλοντος, οικολόγων και κοινωνικών επιστημόνων καταδεικνύει τον ρόλο που παίζει η κοινωνική επιρροή όταν οι άνθρωποι αποφασίζουν να παραβούν τους κανόνες προστασίας και προτείνει τρόπους αξιοποίησης αυτής της γνώσης για την καλύτερη προστασία των απειλούμενων ειδών και οικοσυστημάτων μας.
“Οι κανόνες που διέπουν την ανθρώπινη συμπεριφορά αποτελούν βασικό συστατικό της διατήρησης της βιοποικιλότητας”, γράφουν οι ερευνητές, οι οποίοι εδρεύουν στη Γερμανία και τη Χιλή. “Η μείωση και η πρόληψη της μη συμμόρφωσης με τους κανόνες που σχετίζονται με τη διατήρηση μπορεί να συμβάλει στη διασφάλιση των μέσων διαβίωσης, της επισιτιστικής ασφάλειας, της δημόσιας ασφάλειας και της διατήρησης της βιοποικιλότητας”.
Οι κανόνες προστασίας του περιβάλλοντος μπορεί να είναι διαφορετικοί ανάλογα με τις περιβαλλοντικές ανησυχίες στην περιοχή που στοχεύουν να προστατεύσουν. Αλλά στο άρθρο τους, οι συγγραφείς επισημαίνουν έρευνες που δείχνουν ότι οι κανόνες διατήρησης παραβιάζονται τακτικά. Σημειώνουν επίσης ότι όταν αυτοί που ακολουθούν τους κανόνες βλέπουν άλλους να παραβιάζουν τους κανόνες, όπως δείχνει η έρευνα ότι είναι σχετικά συχνό φαινόμενο, μπορεί να είναι πιο πιθανό να εμπλακούν και οι ίδιοι σε συμπεριφορές που παραβιάζουν τους κανόνες.
“Σκεφτείτε έναν ψαρά που σκέφτεται ότι οι άνθρωποι συνήθως δεν παραβιάζουν τον κανόνα της απαγόρευσης του ψαρέματος μέσα στην τοπική προστατευόμενη περιοχή απαγόρευσης αλιείας”, γράφουν οι ερευνητές. “Αυτός ο ψαράς μπορεί επίσης να υποθέσει ότι οι άλλοι άνθρωποι δεν θα ενέκριναν τους ανθρώπους που παραβιάζουν τον κανόνα. Στην άμεση κατάσταση, ωστόσο, ο ψαράς μπορεί να ενεργήσει μη συμμορφούμενος με τον κανόνα, επειδή βλέπει αρκετούς άλλους ψαράδες που ψαρεύουν μέσα σε μια προστατευόμενη περιοχή απαγόρευσης λήψης και δεν τους πιάνουν”.
Η ομάδα υποστηρίζει ότι οι συμπεριφορές που παραβιάζουν τους κανόνες μπορεί να είναι επιβλαβείς τόσο για τα είδη και τα οικοσυστήματα που προστατεύουν οι κανόνες όσο και για τους ίδιους τους παραβάτες των κανόνων. “Ακόμα και μικρές παραβάσεις μπορούν τελικά να οδηγήσουν σε σοβαρά αποτελέσματα όταν οι άνθρωποι μιμούνται τη συμπεριφορά άλλων παραβατών κανόνων. Για παράδειγμα, οι πεζοπόροι που εγκαταλείπουν τα σηματοδοτημένα μονοπάτια σε προστατευόμενες περιοχές μπορεί να οδηγήσουν σε ρύπανση, καταπάτηση της προστατευόμενης χλωρίδας, πανίδας και μυκήτων και περιστασιακά σε θανάτους ανθρώπων”, γράφουν.
Αν και είναι αλήθεια ότι ορισμένοι άνθρωποι μπορεί να έχουν από τη φύση τους μεγαλύτερη τάση να παραβιάζουν ορισμένους κανόνες από άλλους, αναφέρουν οι συγγραφείς, η προδιάθεση ενός ατόμου δεν μπορεί να εξηγήσει πλήρως τις συμπεριφορές που παραβιάζουν τους κανόνες. “Αυτό που συμβαίνει τη στιγμή της λήψης αποφάσεων, συμπεριλαμβανομένων των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των μελών της ομάδας, του περιβάλλοντος χώρου τους και των επακόλουθων αλλαγών της κοινωνικής ταυτότητας, παίζουν ουσιαστικό ρόλο τόσο στην ατομική όσο και στην ομαδική συμπεριφορά”, αναφέρει η ομάδα.
Προκειμένου να βελτιώσουμε τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε, εφαρμόζουμε και επιβάλλουμε παρεμβάσεις διατήρησης, οι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι πρέπει να μάθουμε περισσότερα για το πώς και γιατί οι άνθρωποι παραβιάζουν τους κανόνες. Προτείνουν να δοκιμάσουμε πειραματικά πώς οι κοινωνικές επιρροές μπορούν να επηρεάσουν τις αποφάσεις των ανθρώπων χρησιμοποιώντας τεχνολογία όπως τα φορητά ηλεκτρονικά και οι συσκευές εικονικής πραγματικότητας. Για παράδειγμα, οι ερευνητές θα μπορούσαν να δουν αν οι άνθρωποι παρεκκλίνουν από ένα σηματοδοτημένο μονοπάτι ενώ περπατούν μόνοι τους ή κοντά σε άλλους που τολμούν να εισέλθουν σε περιοχές όπου η έξοδος από το μονοπάτι απαγορεύεται.
“Η δοκιμή των διαδικασιών κοινωνικής επιρροής που μπορούν να οδηγήσουν σε μη συμμορφούμενες συμπεριφορές παρουσιάζει σαφή οφέλη”, γράφουν οι συγγραφείς. “Μπορούν να εντοπιστούν οι δυναμικές εξάπλωσης συμπεριφορών που παραβιάζουν τους κανόνες σε ομάδες. Αυτή η κατανόηση μπορεί στη συνέχεια να υποστηρίξει την εφαρμοσμένη έρευνα μη συμμόρφωσης για τη βελτίωση της διαμόρφωσης, της ανάπτυξης και της εφαρμογής παρεμβάσεων προστασίας του περιβάλλοντος”.
Πηγή: William N.S. Arlidge et al, Situational social influence leading to non-compliance with conservation rules, Trends in Ecology & Evolution (2023). DOI: 10.1016/j.tree.2023.08.003