Η ανθρωπότητα έχει δύο επιλογές για να αντιμετωπίσει την πανδημία του κοροναϊού που σαρώνει σήμερα τον πλανήτη. Η πρώτη αφορά πρόγραμμα δραστικών στρατηγικών κοινωνικής απομάκρυνσης και χιλιάδων τεστ για να περιοριστεί ο ρυθμός της επιδημίας του ιού, με σκοπό την προοδευτική δημιουργία φυσικής ανοσίας στον ανθρώπινο πληθυσμό. Αυτή η στρατηγική, ειδικά εάν συνδυάζεται με επιτυχείς αντιικές θεραπείες φαρμάκων θα πρέπει να δώσει κάποια ανακούφιση. Θα είχε όμως ως αποτέλεσμα τον θάνατο εκατομμυρίων ατόμων και ανυπολόγιστων οικονομικών ζημιών.
Η δεύτερη προσέγγιση είναι να αναπτυχθεί σύντομα ένα εμβόλιο. ΄Ένα αποτελεσματικό εμβόλιο για τον COVID-19 πιθανόν να το εξαλείψει ή περιορίσει σημαντικά – όπως έγινε με την ευλογιά. Η πρώτη προσέγγιση θα μας κερδίσει χρόνο, ενώ η δεύτερη παρέχει μια στρατηγική εξόδου από ένα μοτίβο επαναλαμβανόμενων επιδημιών και ταξιδιωτικών περιορισμών.
Πολλές επιστημονικές ομάδες (ΗΠΑ, Γερμανία, Η.Β.) κινούνται με πυρετώδεις ρυθμούς για να αναπτύξουν εμβόλιο για τον κορωνοϊό SARS-CoV-2 που προκαλεί τη νόσο COVID-19. ΄Ηδη αυτή την εβδομάδα, οι 4 πρώτοι από λίγες δωδεκάδες υγιείς εθελοντές -στο Σιάτλ των ΗΠΑ- έλαβαν εμβόλιο σε μια δοκιμή ασφάλειας φάσης Ι που χρηματοδοτήθηκε από την αμερικανική κυβέρνηση. To εμβόλιο στοχεύει την πρωτεΐνη τα ακτίνας (Spike protein). Αντίθετα, το εμβόλιο Γερμανικής εταιρείας στοχεύει στη RNA-εξαρτώμενη πολυμεράση RNA (RNA depended RNA polymerase). Επιστήμονες εκτιμούν ότι θα υπάρχουν εμβόλια για όλους μέσε σε 8-12 μήνες, όμως υπάρχουν ερωτήματα κλειδιά για την επιτυχία αυτών των εμβολίων.
Α) Εάν οι άνθρωποι αναπτύσσουν ανοσία;
Τα εμβόλια βοηθούν ένα άτομο να παράγει μια ανοσοαπόκριση έναντι μιας λοίμωξης χωρίς πρώτα να εκτεθεί στον παθογόνο οργανισμό. Μελέτες άλλων κορωνοϊών, όπως οι τέσσερις που προκαλούν κάποια συνήθη κρυολογήματα, οδηγούν τους περισσότερους ερευνητές να υποθέσουν ότι οι άνθρωποι που ανακτήθηκαν από τη μόλυνση SARS-CoV-2 θα προστατευθούν από την επανεμφάνιση για μια χρονική περίοδο. Αλλά αυτή η υπόθεση πρέπει να υποστηριχθεί από πειραματικά κλινικά στοιχεία. Γνωρίζουμε ότι πίθηκοι που επιβίωσαν –λόγω ήπιων συμπτωμάτων– από τη μόλυνση SARS-CoV-2, δεν μολύνθηκαν ξανά όταν οι ερευνητές τους ένεσαν τον ιό για δεύτερη φορά τέσσερις εβδομάδες μετά την αρχική έκθεση τους. Οι ερευνητές θα αναζητήσουν αποδεικτικά στοιχεία εάν οι άνθρωποι αντιδρούν με τον ίδιο τρόπο.
Β) Εάν οι άνθρωποι αναπτύξουν ανοσία, πόσο διαρκεί;
Η ανοσία είναι βραχύβια για τους κορονοϊούς που προκαλούν κοινό κρυολόγημα. ακόμη και οι άνθρωποι που έχουν υψηλά επίπεδα αντισωμάτων έναντι αυτών των ιών μπορούν ακόμα να μολυνθούν αργότερα. Στην περίπτωση ανθρώπων που επιβίωσαν από μόλυνση με τον κορωνοϊό MERS, τα αντισώματα τους κατά του ιού πέφτουν ραγδαία. Οπότε είναι άγνωστο το τι συμβαίνει με τον νέο ιό.
Γ) Τι είδους ανοσοαπόκριση πρέπει να έχουν τα εμβόλια;
Το εμβόλιο που δοκιμάζεται στις ΗΠΑ αποτελείται από ένα μόριο RNA. Όπως και πολλά άλλα εμβόλια που αναπτύσσονται εναντίον του ιού SARS-CoV-2, έχει σχεδιαστεί για να εκπαιδεύει το ανοσοποιητικό σύστημα μας ώστε να κάνει αντισώματα που αναγνωρίζουν και εμποδίζουν την πρωτεΐνη ακτίνας που χρησιμοποιεί ο ιός για να εισέλθει σε ανθρώπινα κύτταρα. Ενώ στη Γερμανία προσπαθούν να αναπτύξουν αναστολείς εναντίον της πρωτεΐνης (RNA-εξαρτώμενη πολυμεράση RNA) που συντελεί στον πολλαπλασιασμό του ιού. Η αξιολόγηση θα δείξει πιο εμβόλιο θα δώσει τα καλύτερα αποτελέσματα.
Δ) Πώς μπορούμε να γνωρίζουμε αν ένα εμβόλιο είναι λειτουργικό;
Λόγω της επείγουσας κατάστασης, τα εμβόλια δοκιμάζονται ταυτόχρονα σε ζώα και ανθρώπους. Προκαταρκτικά αποτελέσματα με εμβόλιο DNA σε ζώα έδωσε ενθαρρυντικά αποτελέσματα.
Ε) Θα είναι ασφαλές;
Επειδή χορηγούνται σε μεγάλο αριθμό υγειών ατόμων, τα εμβόλια συνήθως έχουν υψηλότερο επίπεδο ασφάλειας από ό,τι τα φάρμακα που χορηγούνται σε άτομα που είναι ήδη άρρωστα. Αυτό όμως θα πρέπει να αποδειχθεί.
ΣΤ) Το ίδιο εμβόλιο θα είναι πάντοτε αποτελεσματικό;
Οι ιοί RNA καθώς αναπαράγονται και «κινούνται» στον ανθρώπινο πληθυσμό, είναι γνωστό ότι δημιουργούνται πολλές μεταλλάξεις. Κάθε μετάλλαξη μπορεί να κάνει τον εκάστοτε ιό περισσότερο, ή λιγότερο επικίνδυνο για τον άνθρωπο, καθώς και πιο ανθεκτικό σε κάποιο συγκεκριμένο εμβόλιο. Συγκεκριμένα, ομάδα επιστημόνων που μελετούν τον SARS-CoV-2 υποστηρίζει, ότι ο νέος κορονοϊός φαίνεται να μεταλλάσσεται αργά, σε σχέση με τον ιό της γρίπης, και ότι ένα τελικό εμβόλιο δεν θα χρειαστεί να αλλάξει πολύ, αν όχι καθόλου, για να προστατεύσει τους ανθρώπους από τη νόσο COVID-19. Γιατί αυτό; Ο κορωνοϊός SARS-CoV-2 μέσα σε όλες τις παραξενιές του, έχει και κάτι θετικό για την ανάπτυξη των εμβολίων. ΄Εχει στη γενετική του σύσταση έναν επιδιορθωτικό μοριακό μηχανισμό των λαθών που γίνονται κατά τον πολλαπλασιασμό του. Οπότε, θεωρητικά αναμένεται να δημιουργούντα λιγότερες μεταλλάξεις από ότι σε άλλους RNA ιούς, που στερούνται αυτού του εντυπωσιακού μοριακού μηχανισμού. Σε αυτό το σημείο, ο ρυθμός μετάλλαξης του ιού μας δίνει ελπίδα ότι το εμβόλιο που θα αναπτυχθεί ίσως θα χορηγείται μόνο εφάπαξ.
Ζ) Πότε θα είναι έτοιμο ένα εμβόλιο που θα σώζει ζωές.
Στην καλύτερη των περιπτώσεων θα μπορούσε να είναι έτοιμο το φθινόπωρο.
***Βιβλιογραφία. Callaway E. 26/3/2020. Coronavirus vaccines: Key questions. Nature 579, 481 (2020).