Βαλεντίνας Κουρούμαλη

Εκπαιδευτικές επισκέψεις

15.12.2014 – Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων: Αστρονομία και Τεχνολογία στην Αρχαία Ελλάδα
Εισηγητής: κ. Ξενοφών Μουσάς, Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών

Στα πλαίσια των μαθήματων της Πληροφορικής & της Τεχνολογίας

   Προϊστορικά κείμενα προσδιορίζουν τις ρίζες της Αρχαίας Ελληνικής Αστρονομίας και Κοσμολογίας τουλάχιστον 1000 χρόνια (Ησίοδος, Όμηρος) πριν την κλασική (5ος – 4ος π.Χ. αιώνας) και ελληνιστική (3ος π.Χ. – 2ος μ.Χ. αιώνας) περίοδο (Θαλής, Αναξιμένης, Πυθαγόρας, Εύδοξος, Αριστοτέλης, Αρίσταρχος, Ερατοσθένης, Ίππαρχος, Πτολεμαίος).
Κατά την κλασική και ελληνιστική περίοδο υπολογίσθηκαν οι διαστάσεις και οι αποστάσεις των πέραν της Γης σωμάτων και μελετήθηκαν οι γεωμετρικοί και φυσικοί μηχανισμοί που διέπουν τις κινήσεις των αντικειμένων του Ηλιακού συστήματος. Μας εκπλήσσει η ακρίβεια των ημερολογίων, οι προβλέψεις εκλείψεων, η αναγνώριση του ηλιοκεντρικού συστήματος, κ.ά.
Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων (150 – 100 π.Χ.) περιέχει μερικούς από τους παραπάνω υπολογισμούς. Βρέθηκε τυχαίως, το 1900 μ.Χ., σε ένα αρχαίο ναυάγιο, κοντά στα Αντικύθηρα, από Συμιακούς σφουγγαράδες. Οι διαστάσεις του ήταν περίπου 30×20×10 cm – λίγο μεγαλύτερος από ένα σημερινό laptop– και περιείχε τουλάχιστον 30 συνεργαζόμενα γρανάζια, με τη βοήθεια των οποίων ήταν δυνατόν να υπολογισθεί, με μεγάλη ακρίβεια, η κίνηση του Ήλιου και της Σελήνης, οι φάσεις της Σελήνης και να προβλεφθούν εκλείψεις (ηλιακές ή σεληνιακές). Είχε μια διπλή κυκλική κλίμακα έμπροσθεν και δύο ελικοειδείς κλίμακες όπισθεν. Ο χειριστής μπορούσε να επιλέξει (στην εμπρόσθια κυκλική κλίμακα) μια οποιαδήποτε ημερομηνία χρησιμοποιώντας έναν στρόφαλο (μανιβέλα). Ο στρόφαλος εμπλεκόταν συγχρόνως με μία σειρά συνεργαζομένων γραναζιών, που κινούσαν διάφορους δείκτες, οι οποίοι έδειχναν τα αστρονομικά φαινόμενα που αναφέρθηκαν παραπάνω, πάνω στις υπόλοιπες κλίμακες του οργάνου. Περιείχε επίσης ένα εκτεταμένο εγχειρίδιο χρήσης, 3000 γράμματα του οποίου έχουν διαβαστεί (μετά από 2000 χρόνια!). Οι κύριες λειτουργίες του Μηχανισμού των Αντικυθήρων έχουν αποκρυπτογραφηθεί με τη χρήση εξειδικευμένων καινοτόμων μεθόδων.
Μέχρι σήμερα, δεν έχει βρεθεί κανένας μηχανισμός με γρανάζια πριν την εποχή που κατασκευάστηκε ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων και πέρασαν περισσότεροι από 16 αιώνες για να κατασκευαστεί κάποιος μηχανισμός που να συγκρίνεται με την τεχνολογική πολυπλοκότητά του. Για το λόγο αυτό ο αστρονομικός αυτός μηχανισμός καθιστά επιτακτική την ανάγκη να γραφτούν ξανά τα βιβλία για την ιστορία και την εξέλιξη της παγκόσμιας ιστορίας της Τεχνολογίας.