Σοφία Μάνιου

 

ΟΙ ΘΕΣΜΟΙ

             Οι θεσμοί (από το αρχαίο ρήμα «τίθημι»). Στην αρχαία δωρική: «τεθμός» είναι εκείνο που έθεσαν και ισχύει.) είναι τυποποιημένοι τρόποι ατομικής ή συλλογικής δράσης, παγιωμένες συνήθειες σε μια κοινωνία (π.χ. η φροντίδα των πολύ νεαρών ή των ηλικιωμένων ατόμων από τους συγγενείς) ή μηχανισμοί που στόχο έχουν τη διατήρηση αυτών των συνηθειών (π.χ. οικογένεια). Με τη δεύτερη έννοια οι θεσμοί ορίζονται και ως σταθερά πρότυπα τυποποιημένων σχέσεων μεταξύ των μελών μιας κοινωνίας ή συνδυασμοί κοινωνικών ρόλων -πλέγματα κοινωνικών σχέσεων.

Υπάρχουν θεσμοί:

1. Της συγγένειας (γάμος, οικογένεια).
2. Οικονομικοί (εργασία, ιδιοκτησία, συνδικαλιστικές οργανώσεις, φορολογία κλπ.).
3. Πολιτικοί (Κράτος, Δημοκρατία, Κοινοβούλιο, Σύνταγμα, κόμματα, εκλογές, δικαστήρια, φυλακές, αστυνομία, στρατός, τοπική αυτοδιοίκηση κλπ.).
4. Πολιτιστικοί (Παράδοση, έθιμα, λαϊκός πολιτισμός, Ολυμπιακοί αγώνες, καλλιτεχνικές εκδηλώσεις και διαγωνισμοί κλπ.).
5. Εκπαιδευτικοί (σχολείο, εξετάσεις, Πανεπιστήμιο, Υπ. Παιδείας κλπ.).
6. Θρησκευτικοί (Εκκλησία, τελετουργίες-μυστήρια, Οικουμενικό Πατριαρχείο κλπ.).
7. Διεθνείς – Διακρατικοί (Ο.Η.Ε., Ευρωπαϊκή Ένωση, Διεθνής Αμνηστία κλπ.).

 Ο σκοπός της ύπαρξης των θεσμών

1. Η εφαρμογή του κοινωνικού ελέγχου, η κοινωνικοποίηση του ατόμου και η διατήρηση της κοινωνικής συνοχής. Με τους θεσμούς κάθε κοινωνία αναγκάζει το άτομο άμεσα ή έμμεσα να αναλάβει συγκεκριμένους κοινωνικούς ρόλους (το ρόλο του εργαζόμενου, του πατέρα, του πολίτη, του Έλληνα κτλ.). Έτσι, το υποχρεώνει να ενταχθεί οργανικά στο κοινωνικό σύνολο, να συμμετάσχει στις λειτουργίες του και να γίνει φορέας των αξιών του. Όταν ένα άτομο είναι απρόθυμο να συμβιβαστεί με τις απαιτήσεις των θεσμών  ή αρνείται να γίνει φορέας τους, τότε υφίσταται κυρώσεις (νομικές ή καθαρά κοινωνικές, όπως ο αποκλεισμός και η περιθωριοποίηση). Επομένως, η ύπαρξη των θεσμών διασφαλίζει την κοινωνική συνοχή και τη σταθερότητα της κοινωνικής δομής.
2. Η εξυπηρέτηση των κοινωνικών αναγκών, η εύρυθμη λειτουργία και η πρόοδος της κοινωνίας. Με τη σταδιακή ανάληψη των κοινωνικών ρόλων κάθε άτομο συμμετέχει ενεργά στην κοινωνική ζωή, γίνεται «γρανάζι» της κοινωνικής μηχανής, δομικό στοιχείο απαραίτητο για την κάλυψη των αναγκών της. Μέσω των θεσμών συμβάλλει στη διεκπεραίωση των κοινωνικών λειτουργιών. Δηλαδή, με την εργασία και τη δημιουργικότητά του συμβάλλει στην παραγωγή των απαραίτητων υλικών ή πνευματικών αγαθών, με το γάμο του και τη δημιουργία οικογένειας στην ανατροφή και στην κοινωνικοποίηση των νέων μελών του συνόλου, με την ψήφο του στη διατήρηση του δημοκρατικού πολιτεύματος (σημαντικές κοινωνικές λειτουργίες είναι: η παραγωγή αγαθών, η προσφορά υπηρεσιών, η υγεία, η εκπαίδευση, η άμυνα, η διοίκηση, το Δίκαιο, η ψυχαγωγία κλπ.).
3. Η εξυπηρέτηση του Ανθρώπου. Οι προηγούμενοι στόχοι των θεσμών (κοινωνικοποίηση, συνοχή και εύρυθμη λειτουργία της κοινωνικής δομής) δεν είναι παρά αναβαθμοί για την επίτευξη του κυριότερου και απώτερου σκοπού: της εξυπηρέτησης του Ανθρώπου. Κάθε θεσμός υπάρχει για να υπηρετεί κάποιες αιώνιες-διαχρονικές ή περιστασιακές ανάγκες των ανθρώπων. Στο σημείο αυτό έγκειται και η αξία ή η μακροβιότητα ενός θεσμού. Για παράδειγμα, η οικογένεια είναι ένας θεσμός που άντεξε στο πέρασμα τόσων αιώνων και έχει αδιαμφισβήτητη αξία, γιατί διευκολύνει την προσωπική και κοινωνική ολοκλήρωση του νέου ανθρώπου, λειτουργία στην οποία δεν μπορεί να υποκατασταθεί πλήρως από κανέναν άλλο θεσμό.

 

Οι θεσμοί, ανάλογα με τον αριθμό των λειτουργιών που τελούν διακρίνονται σε πολύσκοπους-πολυλειτουργικούς, σε ολιγόσκοπους-ολιγολειτουργικούς και σε μονόσκοπους-μονολειτουργικούς. Πολυλειτουργικοί ήταν κυρίως οι θεσμοί της παραδοσιακής αγροτικής κοινωνίας, ενώ οι ολιγολειτουργικοί και οι μονολειτουργικοί χαρακτηρίζουν την οργάνωση των σύγχρονων κοινωνιών.

Οι θεσμοί μπορεί να είναι τυπικοί ή άτυποι. Τυπικοί είναι όσοι έχουν κατοχυρωθεί με νομική πράξη, όσοι έχουν λειτουργίες που είναι θεσμοθετημένες (θεσμοθετώ: κατοχυρώνω νομικά). Άτυποι είναι όσοι έχουν παγιωθεί με τη συνήθεια και την παράδοση και οι λειτουργίες τους δεν καλύπτονται από νομικά πλαίσια. (Ένας θεσμός μπορεί να έχει λειτουργίες εν μέρει θεσμοθετημένες και εν μέρει άτυπες, όπως π.χ. η οικογένεια).

Οι θεσμοί, ανάλογα με τα περιθώρια πρωτοβουλίας που αφήνουν στα άτομα, διακρίνονται σε χαλαρούς (π.χ. γάμος) και αυστηρούς (π.χ. στρατός, κράτος).

 Τα χαρακτηριστικά των θεσμών

            « Οι κοινωνικοί θεσμοί εισάγουν τυποποίηση στην κοινωνική συμπεριφορά και σχέση. Η τυποποίηση αυτή διαμορφώθηκε μετά από μακρόχρονη διαδικασία κι είναι φυσικό να ανταποκρίνεται σε ανάγκες σταθερές, που παρά τις κοινωνικές αλλαγές διατηρήθηκαν ως κύριο χαρακτηριστικό κάθε είδους ομαδικής ζωής. Αυτό σημαίνει ότι στους κοινωνικούς θεσμούς μπορούμε να επισημάνουμε ορισμένα σταθερά χαρακτηριστικά, που μαζί με την κεντρική ιδέα του θεσμού από την καθιέρωσή του και μετά φτάνουν μέχρι σήμερα αμετάβλητα.

            Ένα τέτοιο χαρακτηριστικό είναι το σχήμα αναφοράς. Είναι κοινή η διαπίστωση ότι η μορφή της σχέσεως του ανθρώπου με τους θεσμούς δεν επιδέχεται μεταβολές. Αυτό φαίνεται σε κάθε θεσμό, ιδιαίτερα όμως στην οικογένεια, την πολιτεία, τη θρησκεία, την εκπαίδευση και τη δουλεία, όπου παρά τις πολιτιστικές μεταβολές η θεσμική αναφορά του ανθρώπου παραμένει στο ίδιο σχήμα.

            Έξω, δηλαδή, από τις τοπικές ή χρονικές διαφοροποιήσεις των παραπάνω θεσμών σ’ όλες τις περιπτώσεις, η οικογένεια εισάγει τη συγγένεια του αίματος και της αγχιστείας, η πολιτεία καθιερώνει το πλέγμα των πολιτειακών καθηκόντων και ευθυνών, η θρησκεία εισάγει, υπηρετεί και εκτιμά την πνευματική αναφορά του ανθρώπου στον υπερβατικό Θεό, η εκπαίδευση προσδιορίζει τη μορφωτική σχέση ανάμεσα στο μαθητή και στο δάσκαλο κι η δουλεία εκφράζει τη δυναστική υπεροχή σε σχέση με την αντικειμενική αδυναμία, που κατά κανόνα ακούσια υποτάσσεται.

            Η ύπαρξη μηχανισμού διατηρήσεως είναι ένα δεύτερο από τα χαρακτηριστικά των θεσμών. Όσοι εντάσσονται σ’ ένα θεσμό φροντίζουν να βρουν μέσα για να τον προστατεύσουν. Τα μέσα αυτά συνθέτουν έναν ειδικό μηχανισμό διατηρήσεως, που η παρουσία του επισημαίνεται ιδιαίτερα στις οργανωμένες κοινωνίες. Ο μηχανισμός στηρίζεται σε νομοθετικές ή θεσμικές διαδικασίες, που προστατεύουν και ενισχύουν το κύρος των θεσμών. Στις πρωτογενείς και απλές κοινωνίες τέτοια μέτρα δεν έχουν λόγο υπάρξεως, αφού, ως γνωστό, τα ήθη, τα έθιμα, το συναίσθημα και η κλειστή κοινοτική ζωή είναι ισχυροί παράγοντες προστασίας και διατηρήσεως των θεσμών.

            Τρίτο χαρακτηριστικό είναι η αρμονική συνύπαρξη. Οι θεσμοί γενικά αναφέρονται στον όλο άνθρωπο, κι αυτόν πρέπει να υπηρετεί η λειτουργία τους. Συμβαίνει όμως να δημιουργούνται ανάμεσα στους θεσμούς συγκρούσεις και αντιθέσεις, που κλονίζουν την κοινωνική ισορροπία. Στις περιπτώσεις αυτές έχουμε αναστολή των λειτουργιών κάποιου θεσμού ή ακόμη και εκφυλισμό του. Γι’ αυτό κι η σταθερότητα ενός θεσμού κρίνεται πάντοτε σε σχέση με τις προϋποθέσεις συνυπάρξεως που διαθέτει για τη συλλειτουργία του με τους άλλους σε μια ελεύθερη κοινωνία.

            Έτσι γίνεται φανερό πως δεν υπάρχει ειρηνική συνύπαρξη, όταν κατά τη λειτουργία της μορφωτικής σχέσεως αμφισβητείται ο θεσμός της οικογένειας ή στις φάσεις επικρατήσεως ενός πολιτειακού σχήματος απορρίπτεται ο θεσμός της θρησκείας ή στις διαδικασίες της θρησκευτικής τελειώσεως χαρακτηρίζονται επιζήμιοι οι οικονομικοί θεσμοί.

            Η εξυπηρέτηση του ανθρώπου είναι το επόμενο χαρακτηριστικό. Στην ιστορία των κοινωνιών φαίνεται συχνά να εμφανίζονται θεσμικές μορφές, που εξυπηρετούν περιστατικά και μονόπλευρα μια κοινωνική αναγκαιότητα. Όταν η αναγκαιότητα παύσει να υπάρχει, τότε παύει να λειτουργεί και εκφυλίζεται η αντίστοιχη θεσμική μορφή. Στις περιπτώσεις αυτές δεν έχουμε εξυπηρέτηση του όλου ανθρώπου, αλλ’ απλώς μιας μεμονωμένης περιστασιακής κοινωνικής αναγκαιότητας. Για το λόγο αυτό η εξυπηρέτηση του ανθρώπου είναι μια σταθερή ένδειξη της αξίας ενός θεσμού, που χωρίς ακραίες εκφράσεις συνυπάρχει και συλλειτουργεί με τους άλλους.

            Τέλος, η εξελικτική των θεσμικών μορφών είναι το πέμπτο χαρακτηριστικό, που αντιθετικά προσδιορίζει τη σταθερότητα της βασικής ιδέας σε σχέση με τα εξελισσόμενά της πλαίσια. Είναι γνωστό τι από τους θεσμούς εξελίσσεται. Αυτό που εξελίσσεται συνδέεται με την πολιτιστική πορεία και αποτελεί τη διαρκή επικαιρότητα του θεσμού. Η πατριαρχική οικογένεια διαδέχτηκε τη μητριαρχική, για να δώσει τη θέση της στη σύγχρονη «πυρηνική» με τους γονείς και μόνο τα ανήλικα παιδιά. Στις εξελικτικές αυτές φάσεις η κεντρική ιδέα του θεσμού έμεινε αναλλοίωτη και ζωντανή, αφού οι θεσμικές μορφές της με την πλαστικότητα των πλαισίων διατηρούσαν την επικαιρότητά της. Το φαινόμενο αυτό είναι γενικό στους θεσμούς.

            Με τα χαρακτηριστικά αυτά οι θεσμοί αγκαλιάζουν όλες τις λεπτομέρειες της κοινωνικής ζωής και υπηρετούν τον άνθρωπο, αφού του προσφέρουν δοκιμασμένες δυνατότητες κοινωνικής εκφράσεως. Η ιστορία των κοινωνιών, παράλληλη της ιστορίας των πολιτισμών, μεταφέρει στο μέλλον τις ανθρώπινες κατακτήσεις. Κατακτήσεις είναι οι κοινωνικοί θεσμοί^. Κατακτήσεις όμως αξεπέραστες και ζωντανές χάρη στην εξελικτική των θεσμικών μορφών».

Βασίλειος Τ. ΓΙΟΥΛΤΣΗΣ

 Σταθερότητα, εξέλιξη και κρίση των θεσμών

             Η σταθερότητα του θεσμού είναι ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του, δεν πρέπει όμως να ταυτίζεται με τη στασιμότητα. Ο θεσμός έχει ένα σταθερό πυρήνα, ένα βασικό σκοπό ύπαρξης , που παραμένει αναλλοίωτος. Δηλαδή, ο βασικός σκοπός ύπαρξης της οικογένειας (από τις πρωτόγονες κοινωνίες ως την εποχή μας) ήταν η ανατροφή των παιδιών και η περίθαλψη των ηλικιωμένων. Ο πυρήνας της ύπαρξης της εκπαίδευσης είναι η μόρφωση των νέων και η μεταβίβαση του πολιτισμού των προγόνων, ενώ της Δημοκρατίας (από την Αρχαία Ελλάδα έως σήμερα) είναι η συμμετοχή του πολίτη στη λήψη των αποφάσεων που αφορούν το σύνολο. Οι θεσμοί όμως αυτοί δεν παρέμειναν στάσιμοι, αμετάβλητοι μέσα στο χρόνο. Από τη στιγμή που είναι γέννημα της κοινωνίας μας και η κοινωνία μας δεν είναι κάτι άψυχο και στατικό, αλλά ένας ζωντανός οργανισμός που υπόκειται σε συνεχή εξέλιξη, λογικό είναι και οι θεσμοί να παρακολουθούν το κοινωνικό γίγνεσθαι, να μεταβάλλονται -ως προς τα εξωτερικά – πολιτισμικά τους πλαίσια. Απότοκοι καθώς είναι των κοινωνικών αναγκών, αναγκαστικά μετασχηματίζονται, ώστε να είναι σε θέση ν’ ανταποκρίνονται στις νέες ανάγκες που παρουσιάζονται με την εξέλιξη του πολιτισμού και να υπηρετούν τον πρωταρχικό σκοπό τους: τον Άνθρωπο.

Όταν οι θεσμοί διέρχονται μια φάση μετασχηματισμού, αρκετά συχνά χάνουν κάποιες από τις λειτουργίες που είχαν στο παρελθόν και, έτσι, κλονίζεται η πίστη στην αξία τους, αμφισβητείται από κάποιους ο ρόλος τους ή παρουσιάζουν συμπτώματα δυσλειτουργίας. Στις περιπτώσεις αυτές γίνεται λόγος για  «κρίση των θεσμών». Οι κυριότεροι θεσμοί που διέρχονται κρίση στην εποχή μας λόγω των ραγδαίων αλλαγών που συντελέστηκαν και εξακολουθούν ακατάπαυστα να συντελούνται στον αιώνα μας είναι: ο γάμος και η οικογένεια, η εκπαίδευση, η εργασία, η Δημοκρατία, η Παράδοση και η Εκκλησία.

 Γενικά Αίτια της Κρίσης των Θεσμών

 1.    Η ραγδαία τεχνολογική και επιστημονική εξέλιξη στον αιώνα μας επιφέρει συνεχείς αλλαγές στον τρόπο ζωής, στις συνήθειες, στις ανάγκες και στις αξίες του ανθρώπου. Οι παραδοσιακοί θεσμοί αποδεικνύονται ανεπαρκείς ως προς την κάλυψη των νέων αναγκών (π.χ. η οικογένεια δεν μπορεί να καλύψει τις εκπαιδευτικές ανάγκες ενός νέου, όσο μορφωμένοι κι αν είναι οι γονείς) κι έτσι σχηματίζονται νέοι και ολοένα περισσότεροι ολιγολειτουργικοί ή μονολειτουργικοί θεσμοί που αναλαμβάνουν τους ρόλους που στο παρελθόν είχαν οι παραδοσιακοί -πολυλειτουργικοί θεσμοί. Έτσι, εξασθενίζουν οι παραδοσιακοί θεσμοί, χάνουν το κύρος και τη σημασία που είχαν στο παρελθόν.
2.    Αρκετά συχνά οι φορείς των παραδοσιακών θεσμών αρνούνται να εκχωρήσουν στους νέους θεσμούς τις αρμοδιότητες που τους ανήκαν στο παρελθόν. Αρνούμενοι να παρακολουθήσουν τις κοινωνικές εξελίξεις και να συμβιβαστούν μ’ αυτές, διεκδικούν ρόλο ή ρόλους που δεν μπορούν πλέον να έχουν και συγκρούονται με τους νέους θεσμούς. Επόμενο είναι, λοιπόν, να ηττώνται στην αναμέτρηση αυτή, να εκφυλίζονται και να κλονίζεται ο σεβασμός απέναντί τους. Η άρνηση ορισμένων θεσμών απέναντι στην ανανέωση και η πεισματική εμμονή τους στη συντήρηση παρελθοντικών – αναχρονιστικών σχημάτων ισοδυναμεί με αυτοχειριασμό. Κάθε θεσμός πρέπει να ανανεώνεται, αν θέλει να είναι πάντα λειτουργικός και βιώσιμος.
3.    Ακόμη κι όταν οι θεσμοί προσπαθούν να συμβιβαστούν με την εξελισσόμενη κοινωνική πραγματικότητα, συχνά δεν τα καταφέρνουν. Είναι τόσο ταχύς ο ρυθμός της εξέλιξης των πραγμάτων, του τρόπου ζωής και των απαιτήσεων, που πριν προλάβουν τα άτομα να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες, αυτές ήδη θεωρούνται παρωχημένες. Δημιουργείται, έτσι, η σύγχυση και η ασάφεια ως προς το ρόλο και τις αρμοδιότητες κάποιου θεσμού.
4.    Λόγω του γοργού και αέναου μετασχηματισμού της κοινωνίας μας και της τεχνολογικής – επιστημονικής επανάστασης, μεταβάλλονται και οι κοινωνικές αξίες. Οι παραδοσιακές αξίες κλονίζονται, χάνουν την ισχύ τους και εκτοπίζονται από νέες αξίες (που συχνά υστερούν σε ηθική ποιότητα, έχουν λιγότερο ανθρωπιστικό ή ηθικό και περισσότερο υλιστικό ή χρησιμοθηρικό χαρακτήρα). Η κρίση των αξιών στις οποίες θεμελιώνονταν οι παραδοσιακοί θεσμοί επιφέρει και την κρίση των θεσμών. Η κατάρρευση της πίστης στην ύπαρξη του Θεού, για παράδειγμα, λογικό είναι να συνεπάγεται και την κρίση του θεσμού της Εκκλησίας.
5.    Χάρη στην κυριαρχία των υλιστικών αξιών στην εποχή μας γνωρίζουν έξαρση φαινόμενα όπως ο ατομικισμός, η ανευθυνότητα και η εξασθένιση της συλλογικής συνείδησης. Ο ανταγωνισμός, η έλλειψη αλληλοσεβασμού και αλληλεγγύης, καθώς επίσης και η αδυναμία συνεργασίας, οδηγούν στην επικίνδυνη χαλάρωση της συνεκτικότητας μεταξύ των μελών ενός θεσμού, στην αδυναμία συνειδητοποίησης των κοινών στόχων, στη διάσπαση της συνοχής τους.
6.    Αποτέλεσμα του ατομικισμού και της ανευθυνότητας των φορέων των θεσμών ή της σύγχυσης που επικρατεί αναφορικά με το ρόλο τους είναι και τα φαινόμενα της δυσλειτουργίας των θεσμών. Όταν δεν υπάρχει συνοχή και ευρυθμία στη λειτουργία τους, τότε οι θεσμοί εκτρέπονται από τον αρχικό τους στόχο (την εξυπηρέτηση του ανθρώπου) και η απόκλιση αυτή συνεπάγεται αρκετές αρνητικές συνέπειες, όπως είναι ο περιορισμός της ελευθερίας και η περιστολή της υπευθυνότητας των ανθρώπων, ή η φαλκίδευση των δικαιωμάτων τους και η ναρκοθέτηση της αξιοπρέπειάς τους.

Σοφία Μάνιου

 

Σοφία Μάνιου

ΑΤΟΜΟ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Ο άνθρωπος από τη στιγμή της γέννησής του ορίζεται να ζήσει σ’ ένα δεδομένο περιβάλλον, φυσικό και κοινωνικό. Η διαμόρφωση της προσωπικότητάς του, η μεταβολή δηλαδή της βιολογικής του οντότητας σε προσωπικότητα, εξαρτάται άμεσα από το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζει και αναπτύσσεται.

Το φυσικό περιβάλλον επιδρά στη σωματική-βιολογική διάπλαση του ατόμου (έχει παρατηρηθεί πως το άτομο προσαρμόζεται στο περιβάλλον που γεννιέται, διαμορφώνοντας στον οργανισμό του το μηχανισμό που του είναι απαραίτητος, προκειμένου να αμυνθεί και να επιβιώσει μέσα σ’ αυτό). Ακόμη, από το φυσικό περιβάλλον καθορίζεται η πνευματική και ψυχική του υγεία, καθώς επίσης και η νοοτροπία του. (Υπάρχουν αρκετές διαφορές στην ψυχοσύνθεση των λαών του Βορρά από τη μια και των Μεσογειακών λαών από την άλλη). Εξάλλου, η φύση αποτελεί το θεμέλιο του ανθρώπινου πολιτισμού. Όχι μόνο διαθέτει τις πλουτοπαραγωγικές πηγές που είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη του υλικού πολιτισμού, αλλά προσφέρει και τα ερεθίσματα για τη δημιουργία και την προαγωγή του πνευματικού πολιτισμού, δηλαδή της Επιστήμης, της Φιλοσοφίας, της Τέχνης κλπ.

Καταλυτική, όμως, στο σχηματισμό της ανθρώπινης προσωπικότητας είναι και η επίδραση του κοινωνικού περιβάλλοντος: οι οικονομικές-πολιτικές-πολιτιστικές συνθήκες μέσα στις οποίες θα ζήσει, η οικογενειακή και σχολική αγωγή που θα δεχτεί, το επάγγελμα που θα ασκήσει…

Οι οικονομικές συνθήκες: Είναι εκείνες που ορίζουν τις προϋποθέσεις για την πολύπλευρη ανάπτυξη του ανθρώπου, αφού από την οικονομική ανάπτυξη μιας κοινωνίας ή την οικονομική επιφάνεια μιας οικογένειας εξαρτάται το βιοτικό επίπεδο του ατόμου, η παροχή των κοινωνικών υπηρεσιών, ο τρόπος ζωής, η μόρφωση και η αγωγή του.

Το οικογενειακό περιβάλλον: Διαδραματίζει τον αποφασιστικότερο ρόλο στη διαδικασία του σχηματισμού της προσωπικότητας του ατόμου, γιατί το οδηγεί στα πρώτα του βήματα, του δίνει τις πρώτες και βασικότερες κατευθύνσεις για τη ζωή και την κοινωνική του ένταξη. Από την οικογένεια το άτομο αντλεί αξίες και πρότυπα συμπεριφοράς, μαθαίνει τους κοινωνικούς κανόνες και υιοθετεί ένα συγκεκριμένο modus vivendi. Τα ερεθίσματα της οικογένειας και η στοργή της συμβάλλουν τα μέγιστα στην ψυχοσωματική και πνευματική ανάπτυξη του ατόμου.

Το σχολικό περιβάλλον: Καλείται να ενισχύσει το έργο της οικογένειας, κυρίως στην πνευματική και ηθική ωρίμανση του νεαρού ατόμου. Στο σχολείο το άτομο αποκτά συστηματικές γνώσεις, γνωρίζει σε βάθος τον πολιτισμό της κοινωνίας του και καλλιεργεί τις πνευματικές του δυνάμεις. Ακόμη, ενισχύεται η υπευθυνότητά του με τις σχολικές υποχρεώσεις, η συλλογική συνείδηση, αλλά και η κοινωνικότητά του.

Το επάγγελμα: Είναι αποφασιστικός παράγοντας στην οικονομική και κοινωνική καταξίωση του ατόμου, γιατί καθορίζει την υλική του δύναμη και την κοινωνική τάξη στην οποία εντάσσεται. Από το επάγγελμα, επίσης, εξαρτάται η ψυχική ισορροπία του ατόμου (π.χ. η συναισθηματική του κάλυψη με τη χαρά της δημιουργίας), αλλά και ο τρόπος σκέψης και συμπεριφοράς του, ο τρόπος ζωής του γενικότερα. Στο επαγγελματικό περιβάλλον ενισχύονται συν τοις άλλοις το πνεύμα της συνεργασίας και το αίσθημα της ευθύνης απέναντι στο κοινωνικό σύνολο.

Το πολιτιστικό περιβάλλον: Στην πνευματική, ψυχική και ηθική καλλιέργεια του ατόμου συμβάλλουν καθοριστικά και η Παράδοση του λαού του (Ήθη-Έθιμα, Θρησκεία, ιδεολογίες, νοοτροπίες κλπ.), οι δυνατότητες Παιδείας που προσφέρει η κοινωνία του, η καλλιτεχνική της παραγωγή. Με τον πνευματικό πολιτισμό το άτομο όχι μόνο αναπτύσσεται πνευματικά, αλλά και δέχεται ερεθίσματα που διαμορφώνουν την ηθική του συνείδηση, υιοθετεί αξίες και αποκτά ιδανικά.

Το πολιτικό περιβάλλον: Καθορίζει (διασφαλίζει ή φαλκιδεύει) τις ελευθερίες που επιτρέπουν μια ολόπλευρη ανάπτυξη, τα δικαιώματα του ανθρώπου, τις ευκαιρίες και τις δυνατότητες ολοκλήρωσής του. Από το ποιόν του πολιτεύματος (δημοκρατικό-φιλελεύθερο ή ολοκληρωτικό-αυταρχικό) εξαρτάται ο ρόλος του ατόμου μέσα στο κοινωνικό σύνολο και τα όρια της δραστηριότητάς του.

Συμπερασματικά, το περιβάλλον (φυσικό και κοινωνικό) με τα συνεχή ερεθίσματα που κατευθύνει προς το άτομο και τις ποικιλόμορφες επιδράσεις του, σχηματίζει το «είναι» του ατόμου, σφραγίζει όλες τις διαστάσεις της προσωπικότητάς του (υλική, πνευματική, ηθική, ψυχική). Οι υπαρξιστές φιλόσοφοι τόνισαν ιδιαίτερα την άμεση εξάρτηση του ανθρώπου από το περιβάλλον του.

Όμως, και ο άνθρωπος με τη σειρά του επεμβαίνει δυναμικά στο περιβάλλον και το διαμορφώνει. Εκμεταλλεύεται τους πόρους της φύσης, για να δημιουργήσει το τεχνητό περιβάλλον και τα

αγαθά που του είναι απαραίτητα, αναμορφώνει το φυσικό περιβάλλον και επεμβαίνει δραστικά στις φυσικές διαδικασίες. Η επέμβαση του ανθρώπου στη φύση, μάλιστα, στην εποχή μας έχει υπερβεί τα επιτρεπτά όρια και έχει προκαλέσει το οικολογικό πρόβλημα.

Επιπλέον, ο άνθρωπος είναι και ο ρυθμιστής της εξέλιξης της κοινωνίας του. Ως παραγωγικό μέλος της συμμετέχει στην οικονομική της ανάπτυξη. Από την κοινωνική και πολιτική του δράση εξαρτάται η κατοχύρωση των δικαιωμάτων και των ελευθεριών του, η επίλυση των προβλημάτων της κοινωνίας του και η εύρυθμη λειτουργία των θεσμών. Με τη δημιουργικότητά του συμβάλλει στην ανάπτυξη των Γραμμάτων, των Επιστημών και των Τεχνών. Δεν είναι, δηλαδή, απλώς φορέας κάποιου πολιτισμού, αλλά και δημιουργός του.

Από τα προηγούμενα προκύπτει ότι η σχέση που συνδέει τον άνθρωπο με το περιβάλλον του (φυσικό και κοινωνικό) είναι διαλεκτική, είναι μια σχέση δυναμικής αλληλεπίδρασης. Το περιβάλλον διαδραματίζει καταλυτικό ρόλο στη διάπλαση της προσωπικότητας του ανθρώπου, αλλά και ο άνθρωπος επεμβαίνει με τη σειρά του και διαμορφώνει το περιβάλλον του, αναλαμβάνοντας μάλιστα την ευθύνη για την ύπαρξη και την εξέλιξή του.

Ο σχηματισμός της ανθρώπινης προσωπικότητας: Γεννιέται ή γίνεται ο άνθρωπος;

                    Το πρόβλημα της διαμόρφωσης της προσωπικότητας του ανθρώπου έχει απασχολήσει από παλιά αρκετούς φιλοσόφους και επιστήμονες. Στο ΙΗ΄ αιώνα μερίδα εμπειριστών φιλοσόφων (Berkeley, Hume) υποστήριζε πως ο άνθρωπος, όταν γεννιέται, είναι  tabula rasa (άγραφη πλάκα) και πως η διάπλαση της προσωπικότητάς του εξαρτάται αποκλειστικά από τις εμπειρίες του και από τα ερεθίσματα που δέχεται μέσα στο περιβάλλον που αναπτύσσεται.

Με τους εμπειριστές φιλοσόφους συντασσόταν και ο γάλλος κοινωνιολόγος Emile Durkheim (ΙΘ΄αι.), που θεωρείται μάλιστα και ο πατέρας της κοινωνιολογίας. Σύμφωνα με την «κοινωνιστική» του θεωρία, ο άνθρωπος είναι προϊόν της κοινωνίας του (αλλά και δημιουργός της), η προσωπικότητά του είναι γέννημα των κοινωνικών συνθηκών, αποτέλεσμα των κοινωνικών προτύπων. Η συνείδηση του ατόμου είναι αποτέλεσμα της λειτουργίας των κοινωνικών θεσμών, δηλαδή η ατομική συνείδηση καθορίζεται από την κοινωνική συνείδηση.

Στον αντίποδα, ένας σύγχρονος του Durkheim  γάλλος κοινωνιολόγος, ο Gabriel Tarde, υποστήριζε πως η προσωπικότητα του ατόμου και η συμπεριφορά του επηρεάζεται περισσότερο από την ατομική ψυχολογία (ροπές, παρορμήσεις, κληρονομικές καταβολές, έμφυτες ιδιότητες, κλίσεις κλπ.), παρά από τους κοινωνικούς παράγοντες. Ο Tarde φρονούσε πως η κοινωνία είναι ένα απλό άθροισμα ατόμων και οι ανθρώπινες σχέσεις απλές «συναντήσεις» των «εγώ».

Ο S.Freud  θεώρησε πως η προσωπικότητα του ατόμου διαμορφώνεται υπό την επίδραση του κόσμου των παρορμήσεων και του «Υπερεγώ». Οι παρορμήσεις του ατόμου (ένστικτα, ροπές, επιθυμίες) απωθούνται στο χώρο του Υποσυνείδητου, γιατί δεν επιτρέπει την εκδήλωσή τους το Υπερεγώ (που το συνθέτουν οι κοινωνικές επιδράσεις, τα κοινωνικά πρότυπα, οι κοινωνικά αποδεκτές αξίες, οι κοινωνικές επιταγές, όλα τα «πρέπει» και τα «μη»). Το άτομο, λοιπόν,  καταπιέζεται από την κοινωνία. Το Υπερεγώ απαγορεύει την ελεύθερη έκφραση επιθυμιών και ενστίκτων και το αποτέλεσμα είναι το άτομο να νιώθει άγχος, να έχει νευρώσεις, να γίνεται επιθετικό. Ο Freud υπογράμμισε το ρόλο που παίζουν οι ψυχολογικοί-βιολογικοί παράγοντες στο σχηματισμό της προσωπικότητας και της συμπεριφοράς του ατόμου. Η θεωρία του είχε περισσότερο βιολογικό, παρά κοινωνικό προσανατολισμό, αλλά αναγνώρισε ότι οι παρορμήσεις του ατόμου διαμορφώνονται υπό την επίδραση του κοινωνικού περιβάλλοντος.

Οι νεοφροϋδικοί (Erich Fromm, Karen Horney, Wilhelm Reich: ιδρυτές της Κοινωνικής Ψυχολογίας) απέδωσαν ακόμη μεγαλύτερη σημασία από τον Freud  στην κοινωνική επίδραση, γεφυρώνοντας έτσι το χάσμα μεταξύ των δύο ακραίων θεωριών. Η ανθρώπινη προσωπικότητα διαμορφώνεται υπό την επίδραση -και μάλιστα αλληλεπίδραση- και των έμφυτων και των επίκτητων ιδιοτήτων του ατόμου. Βιολογικοί, ψυχολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες επιδρούν το ίδιο. Η Κοινωνική Ψυχολογία μελετά το άτομο και τη συμπεριφορά του ακριβώς στο σημείο που συναντώνται ο ψυχισμός του (οι αυθόρμητες εκδηλώσεις του) και οι εξωτερικές επιδράσεις του περιβάλλοντος. Οι ψυχικές διαταραχές της προσωπικότητας αποδίδονται ειδικότερα στους όρους οργάνωσης και λειτουργίας της κοινωνίας, ιδίως της σύγχρονης κοινωνίας που είναι βιομηχανική, καταναλωτική, ανταγωνιστική και αυξάνει την καταπίεση και τη δυσφορία του σύγχρονου ανθρώπου (άγχος, δυσθυμία, αλλοτρίωση κλπ.).

Η Επιστήμη, λοιπόν, σήμερα έχει αποδείξει πως η ανθρώπινη προσωπικότητα είναι μια ψυχοσωματική ολότητα που συντίθεται υπό την επίδραση τόσο των ατομικών όσο και των κοινωνικών παραγόντων. Αφενός, όταν γεννιέται ο άνθρωπος, δεν είναι «άγραφη πλάκα». Υπάρχουν μέσα του έμφυτα, κληρονομικά στοιχεία που θέτουν τη δική τους σφραγίδα στην προσωπικότητά του. Εξάλλου, από τα έμφυτα στοιχεία εξαρτάται η επεξεργασία των κοινωνικών ερεθισμάτων και η εσωτερίκευσή τους. Έτσι εξηγείται πως δυο αδέλφια συχνά έχουν διαφορετικό χαρακτήρα, παρά το ότι δέχονται την ίδια αγωγή και βιώνουν τις ίδιες περίπου εμπειρίες. Αφετέρου, η εξωτερίκευση και η ανάπτυξη των έμφυτων στοιχείων εξαρτάται από το κοινωνικό περιβάλλον του ατόμου. Για παράδειγμα, δεν αρκεί να έχει κάποιος τα προσόντα, τις έμφυτες ικανότητες, για ν’ αναδειχθεί στο κοινωνικό σύνολο. Πρέπει ν’ αναπτυχθεί και σε ευνοϊκό οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον. Διαφορετικά, αν δε δεχτεί τα κατάλληλα ερεθίσματα, οι λανθάνουσες αυτές ικανότητες δε θα έρθουν ποτέ στην επιφάνεια, ούτε θα καλλιεργηθούν. Στους «Βίους Παράλληλους» ο Πλούταρχος γράφει: «Κάποιος από τη Σέριφο είπε κάποτε πως ο Θεμιστοκλής δεν έχει αποκτήσει δόξα από προσωπική του αξία, παρά χάρη στην πόλη από την οποία κατάγεται. Και ο Θεμιστοκλής του απάντησε: Αλήθεια λες, μα ούτ’ εγώ, αν ήμουν από τη Σέριφο, θα γινόμουν ένδοξος, ούτ’ εσύ, αν ήσουν Αθηναίος».

Ατομικότητα: Η ατομικότητα είναι το  σύνολο των ιδιαίτερων βιολογικών, πνευματικών και ψυχικών ιδιοτήτων που φέρει ο άνθρωπος από τη  στιγμή της γέννησής του. Απαρτίζεται δηλαδή από τα σωματικά χαρακτηριστικά και τα έμφυτα πνευματικά και ψυχικά γνωρίσματα του ανθρώπου.

Προσωπικότητα: Η προσωπικότητα είναι το σύνολο των  έμφυτων και επίκτητων βιολογικών, πνευματικών, ψυχικών και ηθικών χαρακτηριστικών στοιχείων του ατόμου. Τα χαρακτηριστικά αυτά γνωρίσματα διαμορφώνονται με την αλληλεπίδρασή τους μέσα σε δεδομένο φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον και προσδίδουν στο άτομο τη μοναδικότητα της ύπαρξής του, την ιδιαιτερότητα της φυσιογνωμίας του. Η ξεχωριστή φυσιογνωμία κάθε ανθρώπου θεμελιώνεται στον τρόπο σκέψης και ζωής του, στο χαρακτήρα, στις απόψεις του κτλ.

Αξίζει να τονιστεί ότι το πρόσωπο διαφέρει από το άτομο. Όταν γεννιέται ο άνθρωπος είναι άτομο, μοναδικός στην ύπαρξη και στη μορφή του, όμως εξελίσσεται σταδιακά σε πρόσωπο, καθώς αναπτύσσεται πολύπλευρα με την ένταξή του στο κοινωνικό σύνολο. Η αδιάπλαστη ατομικότητα μετασχηματίζεται εξελικτικά σε προσωπικότητα από τους φορείς αγωγής και κοινωνικοποίησης, όπως ο πηλός παίρνει μορφή στα χέρια του πλάστη. Με τη διαφορά ότι ο πηλός είναι κάτι άψυχο και η μορφή του εξαρτάται αποκλειστικά από τον καλλιτέχνη, ενώ ο άνθρωπος συμμετέχει δυναμικά στο έργο της διαμόρφωσης της προσωπικότητάς του.

 Άτομο και Κοινωνία

                    Ο άνθρωπος, κατά την κλασσική σύλληψη του Αριστοτέλη, είναι «ον πολιτικόν», δηλαδή πλάσμα κοινωνικό, πλάσμα που έχει τη δυνατότητα να συνειδητοποιήσει το εγώ του, να αναπτύξει την προσωπικότητά του, να εκφραστεί και να ζήσει, μόνο μέσα σ’ ένα σύνολο ανθρώπων που στόχο έχει θέσει την κοινή ωφέλεια, δηλαδή μόνο μέσα στην πολιτειακή κοινωνία. Η ύπαρξη του ατόμου εξαρτάται από την κοινωνία, η ύπαρξη του μέρους εξαρτάται από το όλον, κι αυτός που δεν έχει ανάγκη το όλον ή δεν μπορεί να επικοινωνήσει με τους άλλους, λέει ο Αριστοτέλης, είναι ή θηρίο ή θεός.

                   Δυο αληθινές ιστορίες…

                   «Δυο κορίτσια, το ένα οχτώ και το άλλο δέκα χρόνων, που μικρά τα είχαν αρπάξει οι λύκοι, βρέθηκαν το 1920 στις Ινδίες σε μια φωλιά λύκων ανάμεσα σε λυκόπουλα. Παραδόθηκαν σ’ ένα ορφανοτροφείο, όπου ζούσαν σαν άγρια ζώα^. Τη νύχτα βάδιζαν όπως τα τετράποδα και ούρλιαζαν σαν λύκοι, τη μέρα κοιμούνταν σε μια γωνιά αγκαλιασμένα σαν λυκόπουλα ή προτιμούσαν τη συντροφιά των σκυλιών παρά των παιδιών και πολλές φορές αποπειράθηκαν να φύγουν στη ζούγκλα. Δάσκαλοι ανέλαβαν να τα «εξανθρωπίσουν». Το μικρότερο κορίτσι πέθανε σ’ ένα χρόνο και το άλλο, που έζησε εννιά ακόμη, χρειάστηκε πέντε ολόκληρα χρόνια, για να μάθει να βαδίζει όρθιο.

                   Στις Ινδίες πάλι, το 1956 βρέθηκε ένα αγόρι εφτά χρόνων, που κι αυτό είχε ζήσει στη σπηλιά ενός λύκου. Στα εννιά του χρόνια η πνευματική του ηλικία ήταν ενός μωρού εννιά μηνών. Με ιατρική παρακολούθηση σ’ ένα νοσοκομείο μετά τέσσερα χρόνια περπατούσε όρθιο, συνήθισε να ζει με τους ανθρώπους και εγκατέλειψε τη συνήθεια να τρώει ωμό κρέας». ^[1]

Ο άνθρωπος χρειάζεται τους άλλους ανθρώπους για να ζήσει και να αναπτυχθεί και, μάλιστα, έχει συνείδηση αυτής της ανάγκης του, συνείδηση της «λειψής» χωρίς τους άλλους ύπαρξής του. Από τη συνείδηση της ένδειάς του πηγάζει η κοινωνικότητα.

Η Κοινωνικότητα είναι η έμφυτη τάση για επικοινωνία με τους άλλους ανθρώπους και συμβίωση, η ανάγκη και η ικανότητα του ατόμου να προσαρμόζεται στο κοινωνικό σύνολο και να συνυπάρχει αρμονικά με τους άλλους ανθρώπους. Το ψυχολογικό αυτό φαινόμενο αποτελεί τη γενεσιουργό αιτία της κοινωνικής συγκρότησης. Με την κοινωνικότητα το «εγώ» γίνεται «εμείς», δηλαδή ο άνθρωπος αποκτά όχι μόνο συνείδηση του εγώ του (ατομική συνείδηση), αλλά και συλλογική-κοινωνική συνείδηση.

 

Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ

                    Ετυμολογικά η λέξη προέρχεται από το ρήμα «κοινωνώ» (είμαι κοινωνός, μέτοχος) και σημαίνει ένα οργανωμένο σύνολο ανθρώπων που επικοινωνούν και συνεργάζονται για την κοινή ωφέλεια έχοντας συνείδηση της ιδιαίτερης συλλογικής τους ταυτότητας.

 Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της κοινωνίας

1. 1.     Καθολικότητα: Η κοινωνία δεν είναι ένα απλό άθροισμα ατόμων, ένα σύνολο αυτόνομων «εγώ». Είναι ένα «καθολικό γίγνεσθαι σχέσεων». Μέσα στην κοινωνία «δε ζούμε δίπλα στους άλλους, αλλά μαζί με τους άλλους», δηλαδή η προσωπικότητα και η συμπεριφορά μας διαμορφώνεται υπό την επίδραση του συνόλου και έχει αντίκτυπο στο σύνολο.
2. 2.     Οργάνωση – Δομή: Κάθε μέλος του κοινωνικού συνόλου έχει ορισμένη θέση στη δομή του και αναλαμβάνει συγκεκριμένους ρόλους, προκειμένου να διασφαλιστεί η εύρυθμη λειτουργία της κοινωνικής μηχανής, η ανάπτυξη του συνόλου και παράλληλα η πολύπλευρη ανάπτυξη κάθε ατόμου-μέλους (πράγμα που είναι και ο σκοπός της ύπαρξης της κοινωνίας). Η αλληλεξάρτηση των μελών του κοινωνικού συνόλου και η ανάγκη της ομαλής συνύπαρξης και της προόδου επιβάλλουν τη συνεργασία και την αποδοχή θεσμοθετημένων πλαισίων συμπεριφοράς, την τήρηση δηλαδή των νόμων και, γενικότερα, των κοινωνικών κανόνων.
3. 3.     Αυτοτέλεια (Αυτάρκεια): Ένα κοινωνικό σύνολο έχει τη δυνατότητα να καλύπτει τις βασικές ανάγκες των μελών του (εργασία, μόρφωση, υγεία, ψυχαγωγία, ρύθμιση κοινωνικών σχέσεων κτλ.) χωρίς να χρειάζεται τη συνδρομή ξένου κοινωνικού συνόλου.
4. 4.     Επικοινωνία: Τα μέλη ενός κοινωνικού συνόλου έχουν κοινό σύστημα επικοινωνίας, έναν κοινό κώδικα, προκειμένου να συνεννοούνται, να συμφωνούν και να συνεργάζονται. Αυτόν τον κοινό κώδικα δε συνθέτει μόνον η γλώσσα, αλλά γενικότερα η κουλτούρα της κοινωνίας: ο τρόπος ζωής, οι αξίες, οι ηθικές αρχές, οι κοινές αντιλήψεις για τα βασικά ζητήματα της ζωής.
5. 5.     Συλλογική Ταυτότητα: Τα μέλη μιας κοινωνίας έχουν συνείδηση ότι απαρτίζουν ένα σύνολο ξεχωριστό, ένα σύνολο που διαφοροποιείται από άλλα κοινωνικά σύνολα, γιατί έχει δικά του ιδιαίτερα χαρακτηριστικά: γλώσσα, ήθη-έθιμα, ιστορία, θρησκεία, γεωγραφικό χώρο κτλ. Αυτά τα κοινά χαρακτηριστικά διαμορφώνουν τη συλλογική ταυτότητα μιας κοινωνίας και σ’ αυτά θεμελιώνεται η κοινωνική συνοχή, δηλαδή η αίσθηση της ενότητας των μελών της (που είναι ιδιαίτερα σημαντική για την προάσπιση των κοινών συμφερόντων, την επιδίωξη των κοινών στόχων, την επίλυση των κοινών προβλημάτων).
6. 6.     Διάρκεια: Ένα κοινωνικό σύνολο διαρκεί μέσα στο χρόνο, δεν «πεθαίνει». Η κοινωνία μέσα στην οποία ζούμε υπήρχε πριν από εμάς και θα συνεχίσει να υπάρχει και να εξελίσσεται, ακόμη κι όταν εμείς δε θα ζούμε πλέον. Ακριβώς επειδή έχουμε συνείδηση της διάρκειάς της αγωνιζόμαστε για μια καλύτερη κοινωνία, παρά το ότι γνωρίζουμε πως ίσως να μην προλάβουμε ποτέ να δούμε τους καρπούς των αγώνων μας.

Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ

                    Η κοινωνικοποίηση είναι η διαδικασία ένταξης του ατόμου στο κοινωνικό σύνολο. Τα νεαρά μέλη μιας κοινωνίας καλούνται να αφομοιώσουν τις αξίες του συνόλου, να εσωτερικεύσουν  (συνειδητά ή ασυνείδητα) τους κοινωνικούς κανόνες, να αποκτήσουν ορισμένο τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς -αυτόν που επιβάλλει η κοινωνία τους.

Η κοινωνικοποίηση είναι απαραίτητη για το άτομο. Η ύπαρξή του και η πολύπλευρη ανάπτυξή του εξαρτάται από την κοινωνία και, για να γίνει αποδεκτό από το κοινωνικό σύνολο, και να συνυπάρξει ομαλά με τους άλλους, θα πρέπει να αποδεχτεί τις κοινωνικές επιταγές και να προσομοιώσει ως ένα βαθμό την προσωπικότητά του προς εκείνη που απαιτεί η κοινωνία του. Η αποκλίνουσα συμπεριφορά του ατόμου ή η αντικοινωνικότητα επιφέρουν το τίμημα της περιθωριοποίησης που συνεπάγεται αρκετές κοινωνικές ή καθαρά ψυχολογικές κυρώσεις για το άτομο.

Η κοινωνικοποίηση είναι μια λειτουργία που εξυπηρετεί και την κοινωνία (και, ειδικότερα, τις κοινωνικές ομάδες ή το κοινωνικοπολιτικό σύστημα), γιατί αναγκάζοντας τα μέλη της να υποταχθούν στους κοινωνικούς καταναγκασμούς και να δράσουν σύμφωνα με ορισμένους κανόνες, διασφαλίζει τη συνοχή, την ομαλή λειτουργία και την εξέλιξή της. Η κοινωνικοποίηση, δηλαδή, εγγυάται τη δυναμική ύπαρξη του κοινωνικού συστήματος και αποσοβεί τον κίνδυνο της αμφισβήτησης και της ανατροπής του.

Η λειτουργία της κοινωνικοποίησης είναι δυναμική, συνεχής, ακατάπαυστη. Αρχίζει από τη στιγμή που γεννιέται το νεαρό άτομο και συνεχίζεται έντονη μέχρι την ενηλικίωσή του. Ουσιαστικά, όμως, δεν τελειώνει παρά μόνο με το θάνατο του ατόμου, γιατί το κοινωνικό σύστημα δεν αρκείται απλώς στην ένταξη του ατόμου στους κόλπους του, αλλά επιδιώκει και τη διατήρηση αυτής της ένταξης. Εξάλλου, αναθέτει σταδιακά νέους ρόλους στο άτομο, για την εκπλήρωση των οποίων είναι απαραίτητη η εκμάθηση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων που συνεπάγονται ή του τρόπου δράσης σε κάθε περίπτωση. Τέλος, δεν μπορούν να τεθούν χρονικά όρια στην κοινωνικοποίηση, γιατί η κοινωνία είναι ένα «γίγνεσθαι», βρίσκεται δηλαδή σε συνεχή εξέλιξη, και κάθε μέλος της πρέπει να παρακολουθεί τη δυναμική της πορεία, να βιώνει τις εξελίξεις στον τρόπο ζωής, στα ήθη, στις αξίες.

 Οι Φορείς Κοινωνικοποίησης

                   Πρωτογενείς φορείς κοινωνικοποίησης (πρώτοι σε χρονική σειρά, αλλά και πρωταρχικοί σε σημασία, για τι η επιρροή τους είναι ισχυρότερη) είναι η οικογένεια και το σχολείο. Ακολουθούν η παρέα των συνομηλίκων, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, η πνευματική ηγεσία, η Εκκλησία, ο στρατός, το κράτος.

Κάποιοι από τους φορείς αυτούς ονομάζονται θεσμοποιημένοι (οικογένεια, σχολείο, πολιτεία κλπ.), γιατί η πολιτεία έχει θεσμοθετήσει, δηλαδή έχει καλύψει με νομικά πλαίσια πολλές από τις λειτουργίες τους που σχετίζονται με την κοινωνικοποίηση (για παράδειγμα, το Οικογενειακό Δίκαιο προστατεύει τα δικαιώματα του παιδιού, νόμοι και εγκύκλιοι ρυθμίζουν την εκπαιδευτική διαδικασία κλπ.). Άλλοι φορείς δεν είναι θεσμοποιημένοι (όπως είναι η φιλική παρέα ή τα μέσα μαζικής ενημέρωσης), όμως επιδρούν καθοριστικά στη μορφοποίηση της προσωπικότητας των ατόμων και δεν πρέπει να υποβαθμίζεται η σημασία τους.

 Οι Μηχανισμοί Κοινωνικοποίησης

1. 1.    Η αγωγή: Η οικογενειακή και η σχολική αγωγή, δηλαδή οι επιδράσεις και τα ερεθίσματα από την οικογένεια και το σχολείο, συμβάλλουν στην εκμάθηση της κοινωνικής συμπεριφοράς.
2. 2.    Η ταύτιση με πρότυπα: Κάθε παιδί ή νέος , στην προσπάθειά του να σχηματίσει το «εγώ» του, ταυτίζεται με πρότυπα και τα μιμείται. Τα πρώτα πρότυπα είναι οι γονείς και οι δάσκαλοι. Αργότερα όμως, συνήθως στην εφηβική ηλικία, ο νέος απορρίπτει τα γονεϊκά πρότυπα και ταυτίζεται με είδωλα που προβάλλονται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ή μιμείται  πρόσωπα του φιλικού του περιβάλλοντος.
3. 3.    Η υπακοή στους κοινωνικούς κανόνες: Οι κοινωνικοί κανόνες είναι συλλογικά πρότυπα συμπεριφοράς, δηλαδή συνήθειες, κανονισμοί ή νόμοι. Οι κοινωνικοί κανόνες μπορεί να είναι χαλαροί ή αυστηροί (η παραβίαση των αυστηρών κανόνων επιφέρει κυρώσεις), άτυποι (κοινώς αποδεκτές συνήθειες) ή θεσμοθετημένοι (παγιωμένοι νομικά). Αρχικά, το νεαρό άτομο θεωρεί τους κοινωνικούς κανόνες ορθούς και αυτονόητους. Όταν αρχίζει ,όμως, στην εφηβική ηλικία να ωριμάζει, κρίνει τους κοινωνικούς κανόνες, κάποιους τους αμφισβητεί και άλλους τους εσωτερικεύει.
4. 4.    Ο ενστερνισμός των κοινωνικών αξιών: Η κοινωνική αξία είναι ένας τρόπος ζωής που το κοινωνικό σύνολο θεωρεί ιδανικό, «ένα ιδεώδες που η κοινωνία υποβάλλει ή επιβάλλει στα άτομα», σύμφωνα με τον Emile Durkheim, για να τα υποχρεώσει να υιοθετήσουν τη συμπεριφορά που την εξυπηρετεί. Υπάρχουν αξίες θετικές (η γνώση, η αγάπη, η δημοκρατία, η ειρήνη κλπ.) και αξίες αρνητικές (η αξία του χρήματος, ο καταναλωτισμός, ο αρριβισμός κλπ.) ή απαξίες, όπως αλλιώς ονομάζονται. Κάθε άτομο καλείται να εγκολπωθεί τις αξίες αυτές (θετικές ή αρνητικές), αν θέλει να γίνει αποδεκτό από τους άλλους. Έτσι, το σύστημα αξιών της κοινωνίας διαμορφώνει την προσωπικότητα, την ηθική συνείδηση και την κοινωνική συμπεριφορά του ατόμου.
5. 5.    Ο κοινωνικός έλεγχος: Είναι το σύνολο των επιβραβεύσεων και των κυρώσεων στις οποίες καταφεύγουν οι φορείς αγωγής ή, γενικότερα, η κοινωνία, προκειμένου να εξαναγκάσει τα μέλη της να συμμορφωθούν με τα κοινωνικά πρότυπα. Οι κυρώσεις μπορεί να είναι φυσικές (άσκηση φυσικής βίας), οικονομικές, θρησκευτικές ή καθαρά κοινωνικές-ψυχολογικές. Οι τελευταίες μάλιστα (ο διασυρμός, η γελοιοποίηση, η κατακραυγή, η απόρριψη κτλ.) είναι, σύμφωνα με τους ψυχολόγους, και οι πλέον αποτελεσματικές, καθώς είναι ισχυρότατη σε κάθε άνθρωπο η ανάγκη της αποδοχής και του σεβασμού της προσωπικότητάς του από τους άλλους. Η απόρριψη και η περιθωριοποίηση αποτελούν έντονο πλήγμα στην αυτοπεποίθηση και στην ψυχική υγεία του ατόμου και η μοναξιά, σύμφωνα με τον Erich Fromm, είναι η πιο φοβερή τιμωρία για τον άνθρωπο. Συχνά, λοιπόν, ακόμη και ο φόβος της κοινωνικής κριτικής ή του κοινωνικού ελέγχου λειτουργεί πιο αποτελεσματικά από τις άλλες κυρώσεις. Έτσι, ο κοινωνικός έλεγχος υπευθυνοποιεί το άτομο, το υποχρεώνει να αποκτήσει αυτοέλεγχο και να σεβαστεί τους κοινωνικούς κανόνες , είτε γιατί τους δέχεται ως ορθούς είτε γιατί φοβάται τις κυρώσεις.

 

Είναι η κοινωνικοποίηση «ευνουχισμός» της ελευθερίας και φραγμός στην αυτοπραγμάτωση;

                                     Ο άνθρωπος δεν είναι απόλυτα αυτόνομος, γιατί δεν είναι «ουρανόπεμπτος». Συνδέεται άρρηκτα με το κοινωνικό σύνολο και μόνο μέσα στους κόλπους του έχει τη δυνατότητα να αναπτυχθεί και να ολοκληρώσει την προσωπικότητά του. Είναι αναγκαία, επομένως, η συνύπαρξη με τους άλλους ανθρώπους. Και, βέβαια, είναι αδύνατο να υπάρξει κοινωνική συμβίωση ή δικαιώματα και ελευθερίες χωρίς κάποιους περιορισμούς. Η ελευθερία έχει όρια, δεν μπορεί να νοηθεί παρά μόνο περιχαρακωμένη σε ορισμένα πλαίσια. Ο πραγματικά ελεύθερος άνθρωπος είναι αυτός που γνωρίζει και αποδέχεται τα όριά του, σεβόμενος τον εαυτό του και τους συνανθρώπους του. Η κοινωνικοποίηση, αναμφίβολα, ενέχει και την έννοια της περιστολής. Δεν περιστέλλει, όμως, την ελευθερία, αλλά την ασυδοσία. Περιορίζει τη ζωώδη φύση του ανθρώπου, τα αρχέγονα ζωικά ένστικτα της αρπαγής, της απεριόριστης ικανοποίησης του «εγώ» ή της επιβολής έναντι των άλλων. Κατ’ αυτήν την έννοια, η κοινωνικοποίηση τιθασεύει το ζώο, για να συντελέσει στη δημιουργία του ανθρώπου, δηλαδή στον εξανθρωπισμό του ατόμου.

Ωφέλειες της Κοινωνικοποίησης

        1.   Κάθε άτομο μόνο μέσα στους κόλπους της κοινωνίας καλύπτει τις υλικές και βιοτικές του ανάγκες και, γενικότερα, εξασφαλίζει    τα αγαθά που είναι απαραίτητα για την αρμονική και ολόπλευρη ανάπτυξή του.

1. 2.    Καλλιεργεί τις πνευματικές του δυνάμεις, μορφώνεται και έτσι μπορεί να γνωρίσει καλύτερα τον εαυτό του, αλλά και το περιβάλλον του (φυσικό και κοινωνικό). Έχει, ακόμη, τη δυνατότητα ν’ αναπτύξει τις έμφυτες ικανότητές του (π.χ. ταλέντα, κλίσεις), καθώς επίσης την ευφυία, την κρίση και την αντίληψή του. Μέσα στο κοινωνικό σύνολο μυείται σε ορισμένο τρόπο σκέψης, τη λογική, και μαθαίνει τη γλώσσα. Έτσι, διευρύνεται η νόησή του και αποκτά, παράλληλα, τη δυνατότητα της έκφρασης και της επικοινωνίας.
2. 3.    Συνειδητοποιεί το «εγώ» του, ανακαλύπτει την ταυτότητά του, όταν έρχεται αντιμέτωπο με το «εσύ», με τους άλλους ανθρώπους του στενού αρχικά, του ευρύτερου αργότερα περιβάλλοντος. Η αναγνώριση ομοιοτήτων και διαφορών με τους άλλους ανθρώπους το βοηθά να γνωρίσει τον εαυτό του, δηλαδή να συνειδητοποιήσει την ανθρώπινη φύση του, το φύλο, την κοινωνική τάξη και την εθνικότητά του, αλλά και να αισθανθεί την ξεχωριστή του ύπαρξη και ν’ αναπτύξει αυτόνομη προσωπικότητα.
3. 4.    Η συνύπαρξη με τους άλλους ανθρώπους (επαφή, επικοινωνία, συναισθηματικοί δεσμοί, συνεργασία κλπ.) είναι το θεμέλιο της κάλυψης των ψυχολογικών αναγκών κάθε ανθρώπου. Με τη σύναψη σχέσεων επέρχεται η συναισθηματική πληρότητα, επιβεβαιώνεται η αξία της ύπαρξης και ενισχύεται η αυτοπεποίθηση του ατόμου, καθώς αντλεί δύναμη από την αναγνώριση και το σεβασμό των άλλων. Ακόμη, η κοινωνικότητα αποσοβεί τον κίνδυνο της απόρριψης, της περιθωριοποίησης και της μοναξιάς.
4. 5.    Με την κοινωνική του ένταξη το άτομο υπευθυνοποιείται, γιατί μαθαίνει να καταπνίγει τα ζωώδη του ένστικτα και να τιθασεύει τις εγωιστικές παρορμήσεις του. Μαθαίνει να είναι αφέντης του εαυτού του και όχι άθυρμα των ενστίκτων του, να σέβεται τον εαυτό του και τους συνανθρώπους του. Με τη συνειδητοποίηση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών του απέναντι στον εαυτό του και στους συνανθρώπους του κατακτά την ηθική ελευθερία.
5. 6.    Εξανθρωπίζεται και ηθικοποιείται, γιατί ενστερνίζεται ανθρωπιστικές αξίες και εσωτερικεύει ηθικές αρχές, αποκτά οράματα και ιδανικά που νοηματοδοτούν την ύπαρξή του και τον διαφοροποιούν από το ζώο.
6. 7.    Η ένταξή του στην οργανωμένη πολιτεία κατοχυρώνει την προσωπική του ελευθερία, τα δικαιώματά του στη ζωή και στην πολύπλευρη ανάπτυξη (δικαιώματα οικονομικά, κοινωνικά, πνευματικά, πολιτικά κτλ.), τη δυνατότητα πρόσβασης στα κοινωνικά αγαθά.
7. 8.    Γίνεται φορέας του πολιτισμού της ανθρωπότητας και με τη δημιουργική του εργασία συμβάλλει στην περαιτέρω ανάπτυξη του πολιτισμού αυτού. Δημιουργεί πολιτισμό και «γράφει» ιστορία. Έτσι, αποκτά αξία η ύπαρξή του.

          Επομένως, η αρμονική ανάπτυξη και η ολοκλήρωση της προσωπικότητας του ανθρώπου δεν μπορεί να συντελεστεί παρά μόνο μέσα στους κόλπους της κοινωνίας, με την προϋπόθεση, βέβαια, η κοινωνία αυτή να είναι υγιής και να έχει θέσει ως σκοπό της λειτουργίας της τον Άνθρωπο, να είναι δηλαδή ανθρωπιστική, δημοκρατική και φιλελεύθερη.

Προϋποθέσεις ομαλής κοινωνικοποίησης.

                    Σκοπός της κοινωνικοποίησης είναι να βοηθήσει τα άτομα να ενταχθούν αρμονικά στο κοινωνικό σύνολο και να συμβάλλουν στην εύρυθμη λειτουργία και στην πρόοδό του, αναπτύσσοντας παράλληλα μια αυτοδύναμη, ελεύθερη και ολοκληρωμένη προσωπικότητα. Προς αυτό το στόχο:

α) Απαραίτητο είναι να συμμορφώνεται το άτομο προς τους κοινωνικούς κανόνες, όμως ως ένα μόνο βαθμό. Δεν πρέπει να συμμορφώνεται απόλυτα προς τις κοινωνικές υποδείξεις, να υποτάσσεται πλήρως στις κοινωνικές επιταγές. Ο κομφορμισμός (η αυστηρή και στείρα προσκόλληση προς τους παγιωμένους κοινωνικούς κανόνες) καταδικάζει το άτομο στην παθητικότητα, αναιρεί τη δυνατότητα κριτικής και πρωτοβουλίας, περιστέλλει την ελευθερία και την ευθύνη που φέρει ο άνθρωπος τόσο για την ανάπτυξη της προσωπικότητάς του όσο και για την πρόοδο του κοινωνικού συνόλου. Ο κομφορμισμός είναι φαινόμενο αρνητικό όχι μόνο για το άτομο, αλλά και για την κοινωνία ολόκληρη, γιατί όταν αυτή αποτελείται από άτομα που δεν αμφισβητούν το κατεστημένο, δεν κρίνουν τις αξίες και τους κανόνες του, στερείται την ελπίδα εξέλιξης και βελτίωσής της.

β) Είναι αναγκαία, βέβαια, η περιστολή της δραστηριότητας των ατόμων από την κοινωνία, η περιχαράκωση δηλαδή της ελευθερίας τους, αλλά οι στόχοι του περιορισμού αυτού πρέπει να είναι η υπευθυνοποίηση του ατόμου, η διασφάλιση της ελευθερίας και των δικαιωμάτων όλων των ανθρώπων, η αρμονική συνύπαρξή τους και η εύτακτη λειτουργία του κοινωνικού μηχανισμού. Είναι θεμιτό, λοιπόν, η κοινωνικοποίηση να μην περιορίζει τα άτομα περισσότερο απ’ όσο είναι αναγκαίο για την εκπλήρωση αυτών των στόχων. Όταν, για παράδειγμα, είναι αυταρχική ή υπερπροστατευτική η οικογενειακή αγωγή ενός ατόμου, αυταρχικό το εκπαιδευτικό σύστημα ή ολοκληρωτική η πολιτειακή οργάνωση της κοινωνίας του, κάθε άλλο παρά βέβαιη είναι η εξέλιξή του σε υγιή, ελεύθερη και υπεύθυνη προσωπικότητα.

γ) Προϋπόθεση για την ανάπτυξη μιας υγιούς προσωπικότητας  και για την ομαλή κοινωνικοποίησή της είναι και η πολιτική και ηθική υγεία του κοινωνικού συνόλου. Όταν είναι φιλελεύθερη και ανθρωπιστική η κοινωνία, όταν η ευημερία και η ευτυχία του Ανθρώπου είναι ο γνώμονας όλων των λειτουργιών και η κρηπίδα των αξιών της, τότε αφενός το άτομο έχει τη δυνατότητα ν’ αναπτύξει στο έπακρο όλες τις διαστάσεις της ύπαρξής του (χωρίς να υφίσταται ηθική φθορά ή ψυχική καταπίεση) και αφετέρου σέβεται και εκτιμά την κοινωνία του, αφού νιώθει πως κι εκείνη σέβεται την ύπαρξή του και αναγνωρίζει την αξία του.

 

Αρνητικές συνέπειες της Κοινωνικοποίησης

 1.    Όταν είναι αυταρχική -υπερβολικά καταπιεστική- η αγωγή που υφίσταται ένα νεαρό άτομο, τότε εθίζεται στην παθητική αποδοχή των εντολών και δέχεται αδιαμαρτύρητα την καταπίεση ως κατάσταση αυτονόητη. Περιορίζονται στο έπακρο τα περιθώρια της πρωτοβουλίας, της αυτενέργειας και της δημιουργικότητάς του. Δεν αναπτύσσεται εντός του το αίσθημα της υπευθυνότητας. Μαθαίνει να ζει πάντα εξαρτημένο από άλλους. Οι συνθήκες αυτές δεν επιτρέπουν, βέβαια, την καλλιέργεια του ελεύθερου φρονήματος.

1. 2.    Η αυταρχική αγωγή μπορεί, όμως, να οδηγήσει το άτομο και στην υιοθέτηση αυταρχικής συμπεριφοράς έναντι των άλλων. Η εσωτερίκευση και η εφαρμογή των αυταρχικών προτύπων (που θαυμάζει και μιμείται το νεαρό άτομο) είναι μια εξέλιξη εξίσου πιθανή με την παθητικοποίηση. Και στην περίπτωση αυτή η κοινωνικοποίηση θεωρείται αποτυχημένη, καθώς το άτομο δε μαθαίνει να σέβεται τα δικαιώματα και την αξία των συνανθρώπων του και δεν έχει τη δυνατότητα να θεμελιώσει υγιείς σχέσεις.
2. 3.    Η υπερβολικά καταπιεστική αγωγή ενδέχεται να γεννήσει ψυχολογικά προβλήματα στο άτομο. Δηλαδή, αποτέλεσμα μπορεί να είναι από τη μια η εσωστρέφεια, η έλλειψη αυτοπεποίθησης, ο μαρασμός της ψυχικής δύναμης και από την άλλη η εξέγερση, η απόλυτη αντίσταση στις πατρικές και κοινωνικές επιταγές, η επιθετικότητα που συνοδεύεται από αντικοινωνική – αποκλίνουσα συμπεριφορά, η ολοκληρωτική άρνηση του κατεστημένου (αρνητική αμφισβήτηση).
3. 4.    Στην αυτοπραγμάτωση, στην πολυδιάστατη ολοκλήρωση και στην ευτυχία του ατόμου εμπόδιο στέκεται συχνά και η ίδια η δομή της ώριμης καπιταλιστικής κοινωνίας, παρά το ότι το πολίτευμα είναι δημοκρατικό και φιλελεύθερο.

α) Το άτομο έχει την ψευδαίσθηση της ελευθερίας, ουσιαστικά όμως δεν είναι ελεύθερο και υπεύθυνο στην κοινωνική του δραστηριότητα. Φαινόμενα όπως η χειραγώγηση, η ετεροκατεύθυνση, η τυποποίηση και η μαζοποίηση είναι επόμενο να πλήξουν την υγεία της προσωπικότητάς του, καθώς εντάσσεται σε μια μαζική κοινωνία.

β)  Κυρίαρχος σκοπός της ύπαρξης του συστήματος είναι η εξυπηρέτηση των μεγάλων οικονομικών συμφερόντων, και όχι η διασφάλιση της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου. Γι’ αυτό, κάθε άτομο αναγκάζεται με την κοινωνικοποίηση να υιοθετήσει τη «λογική» του καπιταλιστικού κοινωνικού συστήματος, να ενστερνιστεί, για παράδειγμα, τις αξίες του χρήματος, του καταναλωτισμού, του υλικού ευδαιμονισμού. Έτσι, σύμφωνα με τον Herbert Marcuse, γίνεται ένας «μονοδιάστατος» άνθρωπος, ένα ον που ενδιαφέρεται μόνο για την οικονομική του καταξίωση. Για να επιτύχει το σκοπό αυτό, όμως, υπερβάλλει στο «λογικό» έλεγχο των παρορμήσεων, των συναισθημάτων και των επιθυμιών του, καταπιέζεται ψυχικά και, φυσικά, αλλοτριώνεται από τον ίδιο του τον εαυτό, αποξενώνεται δηλαδή από τον αυτοσκοπό κάθε ανθρώπου: την πολύπλευρη ανάπτυξη της οντότητάς του.

 

Σοφία Μάνιου

 

 

Σοφία Μάνιου

 Τ Ο    Φ Υ Σ Ι Κ Ο    Π Ε Ρ Ι Β Α Λ Λ Ο Ν

           Περιβάλλον αποτελούν όλα εκείνα τα στοιχεία που ορίζουν το χώρο μέσα στον οποίο ζει και αναπτύσσεται ο άνθρωπος. Το περιβάλλον μπορεί να διακριθεί σε:

Φυσικό περιβάλλον: είναι τα στοιχεία που συνθέτουν τη φύση και η ύπαρξή τους είναι ανεξάρτητη από τον άνθρωπο (έδαφος, θάλασσες, ποτάμια, ζώα, φυτά).

Τεχνητό περιβάλλον; είναι τα στοιχεία που αποτελούν δημιουργήματα του ανθρώπου, το αποτέλεσμα της επέμβασής του στο φυσικό περιβάλλον (κτίρια, δρόμοι, φράγματα, γέφυρες, λιμάνια κτλ.).

Πολιτιστικό περιβάλλον: είναι τα στοιχεία εκείνα του τεχνητού περιβάλλοντος που αποτελούν καρπό της καλλιτεχνικής δημιουργίας του ανθρώπου και είναι μέρος της πολιτιστικής του κληρονομιάς ( μνημεία, αγάλματα, αρχαίοι ναοί, βυζαντινές εκκλησίες κτλ.).

 Η σχέση του ανθρώπου με τη φύση

           Η σχέση που συνδέει τον άνθρωπο με το φυσικό περιβάλλον είναι σχέση δυναμικής αλληλεπίδρασης. Από τη μια ο άνθρωπος αποτελεί μέρος της φύσης, υπόκειται στους νόμους της και εξαρτάται άμεσα από αυτήν, καθώς η φύση είναι το θεμέλιο της ζωής και της πολύπλευρης ανάπτυξής του. Η βιολογική του διάπλαση, η ψυχοσωματική του υγεία, η ψυχοσύνθεσή του και το σύνολο του πολιτισμού του   -υλικού και πνευματικού-  θεμελιώνεται στην ύπαρξη της φύσης. Από την άλλη, και ο άνθρωπος επιδρά στη φύση: την εκμεταλλεύεται αξιοποιώντας τον πλούτο της για την άνοδο του βιοτικού του επιπέδου, τη διαμορφώνει, για να βελτιώσει τους όρους της ζωής του, και παρεμβαίνει συχνά δυναμικά στη λειτουργία της.

Η επέμβαση του ανθρώπου στη φύση εδράζεται στην προσπάθειά του να απεξαρτηθεί, όσο το δυνατόν, από αυτήν, να κατακτήσει τη φυσική του ελευθερία υπερβαίνοντας τους φραγμούς που τα φυσικά φαινόμενα έθεταν στη δράση του. Ο άνθρωπος κάποτε ήταν δέσμιος του φυσικού περιβάλλοντος. Με τη δύναμη της νόησης όμως, κατάφερε να γνωρίσει σε βάθος τη φύση, να ερμηνεύσει τους νόμους της και να τους αξιοποιήσει, καθώς επίσης να δημιουργήσει πολιτισμό εκμεταλλευόμενος τους πόρους της (πρώτες ύλες και ενέργεια). Κατ’ αυτόν τον τρόπο κατάκτησε τη φυσική ελευθερία, που συνοδεύτηκε από την πνευματική και ηθική του χειραφέτηση, γιατί ο άνθρωπος έπαψε να νιώθει μηδαμινό άθυρμα των φυσικών υπερδυνάμεων και πίστεψε στον εαυτό του.

Η παρέμβαση του ανθρώπου στη φύση δεν ανέτρεπε στο παρελθόν την ισορροπία του περιβάλλοντος. Στον αιώνα μας, όμως, η έκρηξη των επιστημονικών γνώσεων και η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας αποτέλεσαν γενεσιουργούς παράγοντες της διατάραξης της οικολογικής ισορροπίας και , ταυτόχρονα, της αποκοπής του ομφάλιου λώρου που συνέδεε τον άνθρωπο με τη Μητέρα-Φύση. Η υπέρογκη δύναμη της ειδικής γνώσης και της μηχανής γέννησαν την αλαζονεία στην ψυχή του ανθρώπου. Τον έκαναν να πιστέψει πως μπορεί να είναι κυρίαρχος, πως μπορεί να εκμεταλλεύεται απεριόριστα τη φύση και να υπερβαίνει αλόγιστα τους νόμους της. Η υπέρβαση των ορίων, όμως, συνιστά «ύβρι» και, όπως καλά ξέρουμε, ποτέ η ύβρις δεν έμεινε ατιμώρητη. Η κατάχρηση της φυσικής ελευθερίας που πέτυχε ο άνθρωπος στράφηκε εναντίον του.

Η ζωή και η ελευθερία του ανθρώπου προϋποθέτουν την ύπαρξη του φυσικού περιβάλλοντος, όπως αυτό διαμορφώθηκε μέσα στους γεωλογικούς αιώνες. Προϋποθέτουν, επομένως, το σεβασμό των πλαισίων που ορίζουν οι φυσικοί νόμοι, την παραδοχή ορίων στην προσπάθεια επίτευξης των στόχων του. Ο άνθρωπος δεν πρέπει να ξεχνά πως είναι -και πρέπει να είναι- δέσμιος της φύσης, πως δεν μπορεί -και δεν τον συμφέρει- ποτέ να απεξαρτηθεί πλήρως από αυτήν. Απόλυτη ελευθερία από τα φυσικά όρια δεν μπορεί να υ-

πάρξει κι ούτε μπορεί να νοηθεί η ελευθερία του ανθρώπου έξω από τους νόμους της φύσης. Η άρνηση της φύσης ισοδυναμεί με την άρνηση της ίδιας της υπόστασής του.

                                         Η   σημασία   της    Φύσης

 «… Ο άνθρωπος είναι ένα κομμάτι αναπόσπαστο της φύσης. Μέσα σ’ αυτή παίρνει υπόσταση, απ’ αυτή γεννιέται κι απ’ αυτή συντηρείται και επιβιώνει. Γέννημα και θρέμμα της φύσης. Όσο υπάρχει σαν μονάδα και για να επιζήσει συνδέεται μ’ αυτή ισόβια μ’ έναν πολύτιμο ζωοδότη «ομφάλιο λώρο», μέσα απ’ τον οποίο «τροφοδοτείται». ΄Ο,τι είναι σαν ύλη απ’ αυτήν το αντλεί. Η δημιουργία του, η τροφή του, η υγεία του, η κατοικία του ξεκινούν πάντα από το φυσικό περιβάλλον.

          Αλλά η σχέση του αυτή δε  σταματάει στον υλικό τομέα της ζωής του. Κι ό,τι ακόμη δημιούργησε «μόνος του» στον κοινωνικό, στον πνευματικό και στον ηθικό του βίο, σ’ αυτό, το φυσικό του περιβάλλον, το οφείλει. Αυτό είναι το πρότυπο κι ο μοναδικός εμπνευστής του. Η θαυμαστή τάξη που κυριαρχεί στη φύση και στα όντα της του δίδαξε τους κανόνες της κοινωνικής ζωής. Αυτή του δίδαξε, με τη δική της ομορφιά και αρμονία, το αισθητικά ωραίο, που το μετουσίωσε αυτός στις Τέχνες που καλλιέργησε, αντιγράφοντας το φυσικό περιβάλλον του. Η φύση, αποκαλύπτοντάς του τα μυστικά της, του ακόνισε το πνεύμα. Κι αυτή του μαλάκωσε την ψυχή και του ενέπνευσε τους ηθικούς κανόνες που διαμόρφωσαν τον ψυχικό του κόσμο…

          Ο άνθρωπος από τα σπλάχνα της φύσης γεννήθηκε, στους κόρφους της γαλουχήθηκε, βυζαίνοντας όλα εκείνα τα συστατικά που διαμόρφωσαν την πνευματική και ηθική προσωπικότητα, για την οποία επαίρεται σήμερα. Αυτή τον γέννησε, αυτή τον ανάθρεψε…».

                                                                         (δημοσίευμα στον Τύπο)

 

Η Φύση είναι πηγή ζωής, ο τροφοδότης όλων των απαραίτητων στοιχείων για τη διαβίωση και την ανάπτυξη, το θεμέλιο της σωματικής και ψυχικής υγείας του ανθρώπου.

1. Αυτή προσφέρει τις πρώτες ύλες και τις ενεργειακές πηγές που είναι απαραίτητες για τη δημιουργία των υλικών αγαθών, σ’ αυτήν θεμελιώνεται η ανάπτυξη της οικονομίας (γεωργία, κτηνοτροφία, βιομηχανία, τουρισμός κτλ.).
2. Χωρίς αυτή δε θα μπορούσε να υπάρχει το τεχνητό περιβάλλον, άνετες δηλαδή συνθήκες διαβίωσης και προστασία από τα φυσικά φαινόμενα.
3. Ο συλλογικός βίος ορισμένων ζώων αποτέλεσε πρότυπο για την οργάνωση των πρώτων ανθρώπινων κοινωνιών και εξακολουθεί να προσφέρει διδάγματα για την κοινωνική συμβίωση (π.χ. αλληλεξάρτηση, συνεργασία κτλ.).
4. Η φύση προσπορίζει και ηθικά διδάγματα. Διδάσκει το σεβασμό, την ελευθερία, την πίστη, την προνοητικότητα, την υπομονή και πολλές ακόμη αρετές που συντελούν στην ηθικοποίηση του ανθρώπου, στον εξευγενισμό δηλαδή της ψυχής και στην υπευθυνοποίησή του.
5. Όσο περισσότερο γνωρίζει ο άνθρωπος τη φύση, τόσο περισσότερο γνωρίζει τον ίδιο του τον εαυτό, αφού αποτελεί μέρος της και υπόκειται στους ίδιους νόμους που διέπουν την ανόργανη φύση και τα ζώα. Κατακτά, έτσι, την αυτογνωσία.
6. Με την παρατήρηση της φύσης διευρύνονται οι πνευματικοί ορίζοντες του ανθρώπου. Εμπλουτίζονται οι γνώσεις του για τον εξωτερικό και εσωτερικό του κόσμο, προάγεται ο προβληματισμός και οξύνεται η κρίση του. Με την ανακάλυψη των φυσικών νόμων ενισχύεται ο ορθολογισμός του και έτσι ο άνθρωπος απελευθερώνεται πνευματικά, καθώς παύει να είναι δέσμιος προλήψεων, δεισιδαιμονιών, μύθων, υπερφυσικών σκοτεινών δυνάμεων. Ακόμη, αναπτύσσονται οι φυσικές επιστήμες.
7. Ο προβληματισμός, η προσπάθεια ερμηνείας του κόσμου και των ανεξήγητων φυσικών φαινομένων, η αναζήτηση της αλήθειας, οδήγησε στη γένεση της Θρησκείας και της Φιλοσοφίας (ας μην ξεχνάμε ότι οι πρώτοι φιλόσοφοι, οι «φυσικοί» , ασχολήθηκαν με την κοσμογονία). Τα θρησκευτικά δόγματα, τα μυθολογικά συστήματα και οι φιλοσοφικές θεωρίες  είναι οι απαντήσεις του ανθρώπου στα ερωτήματα που γεννά το δέος απέναντι στο μεγαλείο και στην παντοδυναμία της φύσης.
8. Η Τέχνη, εξάλλου, γεννήθηκε κι αναπτύχθηκε χάρη στα ερεθίσματα της φύσης. Η προσπάθεια του ανθρώπου να αναπαραστήσει το φυσικό περιβάλλον, να το αναδημιουργήσει, να το μιμηθεί: αυτό είναι η Τέχνη. Εκτός τούτου, η θέαση της φύσης δίνει φτερά στη φαντασία και αποτελεί το έναυσμα της έμπνευσης για την καλλιτεχνική δημιουργία.

10.Η επαφή με τη φύση εξοικειώνει τον άνθρωπο με την ομορφιά, ευαισθητοποιώντας την ύπαρξή του. Το φυσικό κάλλος, δηλαδή η αρμονία, το μέτρο και η αναλογία που διέπουν τη φύση, καλλιεργεί τα αισθητικά κριτήρια του ανθρώπου, του διδάσκει την ομορφιά και αποτελεί το διαχρονικό μέτρο σύγκρισης του ωραίου. Η αρχαία ελληνική τέχνη υπήρξε κλασική, γιατί  υιοθέτησε τις αισθητικές αξίες της φύσης.

11.Το φυσικό περιβάλλον είναι πηγή ψυχικής αγαλλίασης και γαλήνης για τον άνθρωπο. Η προσφορά του, μάλιστα, στην ισορροπία της ψυχής είναι ιδιαίτερα ανεκτίμητη στην εποχή μας , κατά την οποία ο άνθρωπος κατατρύχεται από το άγχος και τον ψυχοφθόρο ρυθμό ζωής της μεγαλούπολης. Η επαφή με τη φύση , όπου όλα κυλούν ήρεμα κι αρμονικά, λυτρώνει την ψυχή , καθώς της μεταγγίζει τη χαμένη φυσική αρμονία, την ισορροπία, την ηρεμία.

12.Συμπερασματικά, η φύση είναι το θεμέλιο της πολύπλευρης ανάπτυξης του ανθρώπου, η βάση της δημιουργίας του υλικού και πνευματικού πολιτισμού, η αφετηρία της πνευματικής και ηθικής του χειραφέτησης. Επομένως, ο δεσμός του ανθρώπου με τη φύση είναι ακατάλυτος. Οποιαδήποτε αλλοίωση του φυσικού περιβάλλοντος θα έχει επιπτώσεις ολέθριες σ’ όλες τις διαστάσεις της ανθρώπινης ύπαρξης.

 

        «H φύση έχει ποικίλες όψεις.  Όλες όμως συνοψίζονται σε δυο βασικούς τρόπους. Μια φορά η φύση στέκεται απέναντί σου, σου αντιστέκεται. Κάποτε μάλιστα σου είναι και εχθρική. Είναι ό,τι εσύ δεν είσαι. Μια άλλη φορά η φύση σε αγκαλιάζει, σχεδόν συγχωνεύεται μαζί σου. Είναι λιγότερο απέναντί σου και περισσότερο μέσα σου. Αντί να τη φοβάσαι σαν μια ανυπερνίκητη τεράστια εχθρική δύναμη, συναδελφώνεται μαζί σου και συνομιλεί μαζί σου. Δεν είναι το «έτερον» της ψυχής του ανθρώπου. Είναι μια όψη του ανθρώπου του ιδίου».

                                                       Κ. Τσάτσος

 

Τ Ο    Ο Ι Κ Ο Λ Ο Γ Ι Κ Ο    Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α

         «Καταστροφή περιβάλλοντος σημαίνει κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα που επιδεινώνει την προοπτική της σημερινής ή των μελλοντικών γενεών να ωφεληθούν από τη φύση και να επιβιώσουν μέσα σ’ αυτή. Από την άποψη αυτή, η διαφορά ανάμεσα στις αγροτικές και βιομηχανικές κοινωνίες είναι διαφορά ανάμεσα σε μια αύρα και μια καταιγίδα. Συγκρίνοντας κανείς το πρώτο μισό του 20ού αιώνα με το δεύτερο μισό είναι σαν να συγκρίνει ένα βήχα μ’ έναν επιθανάτιο ρόγχο!…».

                                       Stephen Croal

 1.    Ρύπανση του περιβάλλοντος: ρύπανση της ατμόσφαιρας, του νερού και του εδάφους, στοιχείων μέσα στα οποία δημιουργείται και εξελίσσεται η ζωή.

α) Ατμόσφαιρα: προμηθεύει οξυγόνο και διοξείδιο του άνθρακα, στοιχεία απαραίτητα για τη ζωή. Μολύνεται από τεχνητά αέρια που παράγονται κατά τη διάρκεια των καύσεων στα μεγάλα βιομηχανικά συγκροτήματα, από τις εξατμίσεις αυτοκινήτων, από εντομοκτόνα κτλ. Όλα αυτά συνθέτουν το γνωστό «νέφος».

β) Νερό (ποτάμια, λίμνες, θάλασσες): μολύνεται από βιομηχανικά χημικά απόβλητα, τοξικές δηλητηριώδεις ουσίες . Αυτές όχι μόνο μολύνουν το νερό, αλλά και αφανίζουν το ζωικό και φυτικό πλούτο του.

γ) Έδαφος: ρυπαίνεται από βιομηχανικά στερεά απόβλητα, αλλά και αστικά (σκουπίδια, μπάζα). Επίσης, από την υπερβολική χρήση φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων.

1. 2.    Ρύπανση που οφείλεται σε ραδιενέργεια: Η λειτουργία των πυρηνικών εργοστασίων έχει ως αποτέλεσμα την έκλυση ραδιενέργειας στην ατμόσφαιρα, αλλά και εγκυμονεί τον κίνδυνο απελευθέρωσης μεγάλης ποσότητας ραδιενέργειας σε περίπτωση ατυχήματος (νωπές είναι ακόμη οι μνήμες του ατυχήματος στο πυρηνικό εργοστάσιο του Τσερνομπίλ στην πρώην Σοβ. Ένωση και φόβοι εκφράζονται καθημερινά για πιθανό ατύχημα στο Κοζλοντούϊ της γειτονικής Βουλγαρίας). Ακόμη, θάβονται στο έδαφος ραδιενεργά πυρηνικά κατάλοιπα από δοκιμές και στη Μεσόγειο, σύμφωνα με καταγγελίες της Greenpeace, υπάρχουν αρκετά ναυάγια πλοίων που μετέφεραν ραδιενεργά απόβλητα…
2. 3.    Η «τρύπα» του όζοντος: Η καταστροφή της στοιβάδας του όζοντος στους δύο πόλους οφείλεται στην ευρύτατη χρήση του τετραχλωράνθρακα  στη βιομηχανία στα προϊόντα με προωθητικό αέριο. Η στοιβάδα του όζοντος προστάτευε τον άνθρωπο από τις βλαβερές επιδράσεις της ηλιακής ακτινοβολίας και του επέτρεπε να απολαμβάνει τον ήλιο. Σήμερα οι ειδικοί επισημαίνουν τους κινδύνους που εγκυμονούνται από την έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία (π.χ. καρκίνος του δέρματος) και προβλέπουν πως, αν η καταστροφή του όζοντος συνεχίσει με τον ίδιο ρυθμό, σε εκατό μόλις χρόνια ο άνθρωπος θα πρέπει να λαμβάνει ειδικά μέτρα προστασίας, προκειμένου να κυκλοφορήσει ελεύθερα εκτεθειμένος στο φως του ήλιου.
3. 4.    Το φαινόμενο του θερμοκηπίου: Η αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα λόγω της λειτουργίας των βιομηχανιών έχει διαταράξει τη φυσική ισορροπία. Η αύξηση της θερμοκρασίας επιφέρει αλλαγές στις κλιματολογικές συνθήκες και σε λίγες μόνο δεκαετίες μπορεί ν’ αλλάξει τη γεωγραφία του πλανήτη (ενδέχεται να λιώσουν οι πάγοι στους πόλους), να φέρει πλημμύρες και ξηρασίες, επιδημικές ασθένειες, κρίση στη γεωργική παραγωγή κτλ.
4. 5.    Αφανισμός εκατομμυρίων ειδών φυτών και ζώων σε όλον τον κόσμο: Η συρρίκνωση του πλούτου της χλωρίδας και της πανίδας στον πλανήτη οφείλεται στην καταστροφή του οικοσυστήματος. Ωστόσο, υπεύθυνη για την εξόντωση σπάνιων ειδών ζώων και πτηνών θα πρέπει να θεωρήσουμε και τη φονική μανία των κυνηγών (η ελληνική αρκούδα απειλείται με εξάλειψη του είδους της).
5. 6.    Αφανισμός των δασών (τα οποία αποτελούν τον πνεύμονα των μεγαλουπόλεων) Οι πυρκαγιές στα δάση λόγω εγκληματικής απροσεξίας ή εμπρησμών που στόχο έχουν την οικοπεδοποίηση και την εμπορική εκμετάλλευση των καμμένων εκτάσεων είναι ο κυριότερος λόγος καταστροφής των δασών. Στη διόγκωση του προβλήματος, όμως, συνεπικουρούν η αλόγιστη σπατάλη ξυλείας και η αναίσχυντη αποψίλωση των νεαρών ελάτων κατά την περίοδο των Χριστουγέννων.
6. 7.    Εξάντληση πρώτων υλών και ενεργειακών αποθεμάτων: Η αφαίμαξη της φύσης δεν μπορεί να συνεχιστεί επ’ αόριστον. Ο καταναλωτισμός των βιομηχανικά αναπτυγμένων κοινωνιών και ο υπερπληθυσμός των τριτοκοσμικών κοινωνιών επιβάλλουν την όλο και μεγαλύτερη εκμετάλλευση του φυσικού πλούτου. Καταναλώνονται, έτσι, πολύ περισσότερα από όσα η φύση μπορεί να αναδημιουργήσει.
7. 8.    Ηχορύπανση: Στη μεγαλούπολη αυξάνονται χωρίς προηγούμενο οι θόρυβοι κάθε είδους. Η μεγάλη ένταση του ήχου είναι πληγή κατά της ηρεμίας του ανθρώπου και συχνά γίνεται αφόρητη, όταν φτάνει στο «όριο του πόνου».

«Όταν το τελευταίο δέντρο αφανιστεί, ο τελευταίος ποταμός ρυπανθεί και πεθάνει το τελευταίο ψάρι, τότε ο άνθρωπος θα διαπιστώσει πως δεν μπορεί να τραφεί με χρήματα».                                      Greenpeace

ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΟΥ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ

1. 1.    Η βιομηχανική επανάσταση που σημειώθηκε με την τεχνολογική και επιστημονική ανάπτυξη έχει ως αποτέλεσμα την κατανάλωση τεράστιων ποσοτήτων πρώτων υλών και ενέργειας, αλλά και τη διάχυση στην ατμόσφαιρα χημικών ουσιών που αλλοιώνουν τη φύση (π.χ. λύματα από τη λειτουργία των εργοστασίων, απόβλητα από πυρηνικούς σταθμούς, χημικά παρασκευάσματα, καυσαέρια αυτοκινήτων κτλ.).
2. 2.    Ο καταναλωτισμός και ο υλικός ευδαιμονισμός του σύγχρονου ανθρώπου είναι ένα από τα αίτια του προβλήματος. Η αύξηση της παραγωγικότητας, της προσφοράς των προϊόντων (που επιτεύχθηκε με τη βοήθεια της τεχνολογίας) πρέπει να συνοδεύεται και από την αύξηση της ζήτησης των προϊόντων, σύμφωνα με τους νόμους της αγοράς. Έτσι, επιβλήθηκαν πλαστές ανάγκες στο σύγχρονο άνθρωπο, ο οποίος δύσκολα απαρνιέται την αφθονία των υλικών αγαθών και την πληθώρα των ανέσεών του. Για να κορεστεί η καταναλωτική του δίψα, όμως, αφαιμάσσεται και ρυπαίνεται η φύση. Δίπλα σε κάθε παράδεισο υλικών αγαθών υπάρχει και μια κόλαση αποβλήτων.
3. 3.    Η τεχνολογική και βιομηχανική ανάπτυξη συντελέστηκε χωρίς σύνεση, μέτρο και προγραμματισμό. Ό άνθρωπος εκμεταλλεύεται τη φύση και τη ρυπαίνει με ρυθμό πολύ ταχύτερο από εκείνον που απαιτείται για την αναγέννησή της. Δε φροντίζει για την απαραίτητη λήψη μέτρων προστασίας. Δεν έχει την αίσθηση της οικονομίας. Εκμεταλλεύεται τη ραδιενέργεια, χωρίς να έχει προνοήσει για την ύπαρξη κατάλληλης τεχνολογίας για την αποικοδόμηση των ραδιενεργών αποβλήτων.
4. 4.    Η χρηματοθηρία, η επιδίωξη του κέρδους, επιτείνει το οικολογικό πρόβλημα, γιατί αναιρεί εξολοκλήρου το σεβασμό απέναντι στη φύση. Ο αθέμιτος πλουτισμός εις βάρος της φύσης και της ανθρωπότητας υπαγορεύει, για παράδειγμα, τον εμπρησμό των δασών. Ακόμη, η κερδομανία των βιομηχάνων παρακωλύει τη λήψη αναγκαίων αλλά δαπανηρών μέτρων για την προστασία του περιβάλλοντος από τους ρύπους των εργοστασίων τους (π.χ. φίλτρα στις καμινάδες, καθαρισμός λυμάτων κτλ.). Η κυριαρχία των μεγάλων -αλλά και των μικρών- οικονομικών συμφερόντων βρίσκεται στη βάση του προβλήματος.
5. 5.    Η αδυναμία του κράτους να συγκρουστεί με τα κυρίαρχα οικονομικά συμφέροντα και να επιβάλει την εφαρμογή αυστηρών νόμων και κυρώσεων επιτείνει την ασυδοσία. Αν προστεθεί στην έλλειψη σθένους ο φόβος για το πολιτικό κόστος και η ανυπαρξία οικονομικών μέσων, εύκολα μπορεί κανείς να κατανοήσει γιατί είναι μικρόπνοη η κρατική πολιτική για την αντιμετώπιση του οικολογικού προβλήματος, γιατί τα μέτρα που λαμβάνονται είναι βραχυπρόθεσμα και μη αποτελεσματικά.
6. 6.    Τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα, όμως, εκτός από τους κρατικούς φορείς εξυπηρετούνται και από πολλούς επιστήμονες, οι οποίοι, αντί να διακονούν τον Άνθρωπο, όπως ορκίστηκαν, υπηρετούν το κέρδος και την Τεχνοκρατία. Οι οικονομικοί ή οι τεχνοκρατικοί προσανατολισμοί των επιστημόνων της εποχής μας είναι εκείνοι που γεννούν την ανευθυνότητα, την αδιαφορία για τις επιπτώσεις της εκμετάλλευσης των γνώσεών τους.
7. 7.    Ο  υπερπληθυσμός μπορεί να θεωρηθεί αίτιο και παράλληλα έκφανση του οικολογικού προβλήματος. Η δημογραφική έκρηξη που σημειώθηκε στον αιώνα μας, δηλαδή η ραγδαία αύξηση του πληθυσμού και η συγκέντρωσή του στις μεγαλουπόλεις, πολλαπλασίασε τις ανάγκες της ανθρωπότητας, με αποτέλεσμα την εξάντληση του φυσικού πλούτου και τη δραστική μείωση του ζωτικού χώρου.
8. 8.     Η αστυφιλία επέφερε τη συσσώρευση εκατομμυρίων ανθρώπων στις μεγαλουπόλεις και τη συγκέντρωση της βιομηχανικής δραστηριότητας γύρω από αυτές, με αποτελέσματα ολέθρια για το περιβάλλον. Πρώτα απ’ όλα, κακοποιήθηκε αισθητικά η φύση και αλλοιώθηκε με τη δημιουργία του τεχνητού περιβάλλοντος. Έπειτα, η ατμόσφαιρα, το νερό και το έδαφος μολύνθηκαν ανεπανόρθωτα  με την υπερβολική συγκέντρωση καυσαερίων, λυμάτων και απορριμμάτων.
9. 9.    Η αλλοτρίωση του σύγχρονου ανθρώπου από το φυσικό περιβάλλον, η ψυχική αποσύνδεσή του από τη φύση, πηγάζει από την αστικοποίηση της ζωής. Ο εγκλωβισμός του ανθρώπου σ’ ένα α-φύσικο τεχνητό περιβάλλον στο οποίο κυριαρχεί το τσιμέντο και σπανίζουν οι χώροι πρασίνου, ο περιορισμός των δυνατοτήτων για επαφή με τη Φύση και η αποξήρανση των συναισθημάτων του αποκόπτουν τον ομφάλιο λώρο που συνδέει τον άνθρωπο με τη Μητέρα-Γη. Το αποτέλεσμα είναι η έλλειψη συνείδησης, επίγνωσης ή αίσθησης του ιερού αυτού δεσμού, δηλαδή η έλλειψη σεβασμού απέναντι στη φύση, η ανευθυνότητα και η αδιαφορία.

10. Η έλλειψη οικολογικής συνείδησης οφείλεται και στην έλλειψη ουσιαστικής παιδείας, στην ανυπαρξία της αγωγής που θα είχε ως στόχο τη γνωριμία του ανθρώπου με τη φύση και την επακόλουθη συνειδητοποίηση της αξίας της. Η ευθύνη για τη χαλαρή έως ανύπαρκτη οικολογική συνείδηση του σύγχρονου ανθρώπου βαραίνει όχι μόνο το εκπαιδευτικό σύστημα, αλλά και την οικογένεια. Ακόμη, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης φέρουν μεγάλο μέρος της ευθύνης για την ανεπαρκή πληροφόρηση και ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης.

11. Στην προσπάθειά του να κατακτήσει τη φυσική και ηθική του ελευθερία ο άνθρωπος υπερέβη το μέτρο. Όταν έπαψε να είναι δέσμιος της φύσης, πίστεψε πως είναι ή έχει το δικαίωμα να γίνει κυρίαρχος, αφέντης της. Έτσι, εξέπεσε στην αλαζονεία και οι σχέσεις ισορροπίας με το φυσικό περιβάλλον μετατράπηκαν σε σχέσεις αντιπαλότητας. Ο homo sapiens (ο σοφός άνθρωπος) μεταλλάχθηκε σε homo demens (παράφρονα άνθρωπο), όταν αυτός κήρυξε τον πόλεμο στη φύση. Ευχόμαστε να μη νικήσει, γιατί τότε θα είναι ο μεγάλος ηττημένος.

 

«…Η αλλοίωση του φυσικού περιβάλλοντος, αυτό που σήμερα έχει πάρει διαστάσεις καταστροφής, πρέπει να παραδεχθούμε πως άρχισε από τότε που ο άνθρωπος ξεπέρασε το στάδιο της «ζωώδους» κατάστασής του και, παίρνοντας πια πρωτοβουλίες, άρχισε να επεμβαίνει στις διαδικασίες της μητέρας φύσης και να την εξαναγκάζει να υποκύπτει στη δύναμή του. Τότε σταμάτησε η προσφορά της φύσης κι άρχισε η λεηλασία της από τον κατακτητή της. Από τότε ο άνθρωπος άρχισε να μεταμορφώνει τη φύση και να επιδρά στην «οικονομία» της. Όλα τα άλλα είδη της Δημιουργίας ήταν και παρέμειναν υποταγμένα στους νόμους της φύσης. Ο άνθρωπος επαναστάτησε και τους αμφισβήτησε. Δε συμπορεύτηκε, μα αντιπάλεψε… Δεν αρκέστηκε σ’ ό,τι του πρόσφερε η φύση, ζήτησε και πήρε περισσότερα. Κι όλο περισσότερα απαιτούσε κι έπαιρνε… Από τη στιγμή που έκοψε κι έκαψε δάση, για να φτιάξει σπίτια και χωράφια, από τότε που βρήκε όπλα και φάρμακα, εξουδετερώνοντας ζώα δυνατότερα κι αρρώστιες, άρχισε να κλονίζεται η ισορροπία στη φύση…

   Η καταστροφή, λοιπόν, του φυσικού περιβάλλοντος σφραγίζει την ιστορία του ανθρώπου από χρόνους αρχαίους… Όμως το φαινόμενο αυτό παίρνει διαστάσεις ανησυχητικές από τότε που σημειώνεται η έκρηξη του τεχνικού πολιτισμού. Από τότε μέχρι σήμερα, ούτε δυο αιώνες καλά καλά, η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος έχει πάρει διαστάσεις ολέθρου. Το καταναλωτικό τέρας της σύγχρονης εποχής απειλεί το φυσικό περιβάλλον με καταστροφή κοσμογονική. Η ισορροπία στη φύση έχει ανατραπεί κι ο άνθρωπος, μεθυσμένος από τη δύναμή του, βαδίζει στην καταστροφή του συμπαρασύροντας όλο τον πλανήτη σε αφανισμό. Εκτός, αν καταλάβει έγκαιρα τη λαθεμένη πορεία του…».

                                                                      (από τον ημερήσιο Τύπο)

    «…Κι ερχόμαστε στα καθ’ ημάς. Ο Έλληνας μέχρι πριν λίγες δεκαετίες δεν είχε αλλοτριωθεί από τη φύση. Ο πληθυσμός, ακόμη και ο αστικός, ήταν γεωργικός και οι ανάγκες του ήταν πρωτογενείς, που ικανοποιούνταν από την εκμετάλλευση κι όχι την υπερεκμετάλλευση της φύσης. Ακόμη και το αρχαίο δέος και σέβας, ως ένα ορισμένο βαθμό, υπήρχε στο λαό μας. Οι χυμοί της φύσης μεταγγίζονταν στην ανθρώπινη ψυχή και την έκαμναν πιο εύρωστη.

   Τις τελευταίες δεκαετίες η εκβιομηχάνιση εισέβαλε ορμητική μ’ όλες τις συνέπειές της. Έκανε ανακατατάξεις στην κλίμακα αξιών, θέτοντας στο περιθώριο, όσες αξίες κυριαρχούσαν για αιώνες στον ελληνικό χώρο και προβάλλοντας άλλες νεόκοπες. Σιγά σιγά ο άνθρωπος γινόταν κι εδώ μονοδιάστατος. Μοναδικό του μέλημα άρχισε να προβάλλει η βελτίωση του βιοτικού του επιπέδου. Κι όπως συμβαίνει στους νεοφώτιστους, ξεπέρασε κάθε λογικό μέτρο και ρίχτηκε με αφάνταστο  ζήλο στην παραγωγή και την κατανάλωση όλο και περισσότερων αγαθών.

   Από την άλλη, οι πολεμικές περιπέτειες ανάγκασαν πολλούς να αποσπασθούν βίαια από την πατρική γη και να αστικοποιηθούν. Κοντά σ’ αυτούς, που έγιναν κατά κάποιο τρόπο κράχτες, συσσωρεύθηκαν στ’ αστικά κέντρα της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης πάνω απ’ το μισό του ενεργού εργατικού δυναμικού της χώρας. Όλοι αυτοί έγιναν καταναλωτές, ξεκομμένοι από την πρωτογενή παραγωγή, που έχει άμεσο δεσμό με τη φύση.

   Αυτά τα δυο φαινόμενα που είναι αλληλένδετα, στάθηκαν οι βασικές αιτίες που η ελληνική φύση κατακρεουργήθηκε σε πολλά μέρη. Το ελληνικό τοπίο έπαθε τέτοιες αλλοιώσεις που κατάντησε σχεδόν αγνώριστο. (Μιλώ βασικά για το τοπίο των αστικών κέντρων – κυρίως των δυο μεγαλουπόλεων). Όπως μάλιστα λείπει απ’ αυτόν τον τόπο ο στοιχειώδης προγραμματισμός κι όπου ο αυτοσχεδιασμός και η καπατσοσύνη είναι εθνικές αξίες βρήκαν ευκαιρία οι διάφοροι αγύρτες -παμφάγοι οικοπεδοφάγοι κι ασυνείδητοι βιοτέχνες και βιομήχανοι- να καταστρέψουν τα πάντα: Χωράφια, φυτά, ζώα, ποτάμια και θάλασσες.

   Το κράτος κοντόφθαλμο, όπως πάντοτε, και συμφεροντολόγο και ανέχθηκε αυτήν την κατάσταση και τη συνδαύλισε. Αυτοϊκανοποιόταν να βλέπει αριθμούς να δηλώνουν ετήσια αύξηση του κατά κεφαλήν εισοδήματος κι αδιαφορούσε για το τίμημα.

   Μ’ αυτή τη νοοτροπία η Αττική φορτώθηκε μ’ εκατομμύρια τόνους τσιμέντα, αποψιλώθηκε, κατακρεουργήθηκε κι έμεινε με ανοιχτά τα σπλάχνα της. Νεκρώθηκε ο Σαρωνικός και πάει να νεκρωθεί κι ο Κορινθιακός. Χωρίς καμιά πρόβλεψη, χωρίς κανενός είδους ρυμοτομικό σχέδιο…».

                                                                                   Κυριάκος Πλησής

    «…Στα νεότερα χρόνια, στον ευρωπαϊκό κυρίως χώρο, η τροπή που πήρε ο πολιτισμός επέφερε τη ριζική αλλοτρίωση του ανθρώπου από το περιβάλλον του. Ποια είναι αυτή η τροπή; Ο άνθρωπος δεν εκμεταλλεύεται πια τη φύση για να εξασφαλίσει τ’ απαραίτητα «προς το ζην», αλλά την υπερεκμεταλλεύεται για το «ευ ζην». Τι είναι όμως αυτό το «ευ ζην»; Η παραγωγή κι η κατανάλωση όλο και περισσότερων αγαθών. Αυτά τ’ αγαθά παράγονται, όχι για να κρατηθεί ο άνθρωπος στη ζωή, αλλά για να εξυπηρετήσουν δευτερογενείς ανάγκες, που γεννιούνται από ένα τεχνικό πολιτισμό, που έχασε πια τον προορισμό του. Έτσι, μπήκε ο άνθρωπος σ’ ένα φαύλο κύκλο και διέξοδος δε φαίνεται να υπάρχει. Όταν η μια του νεοεμφανιζόμενη ανάγκη ικανοποιείται, αυτόματα γεννιέται άλλη κι άλλη σαν τα κεφάλια της παλιάς λερναίας ύδρας.

   Ποιο τώρα τ’ αποτέλεσμα στις σχέσεις του με τη φύση; Η φύση θεωρείται νεκρό αντικείμενο δίχως νόημα και δίχως μιλιά. Επομένως, ό,τι την αποτελεί είναι είδος αναλώσιμο, που προσφέρεται για την αύξηση του βιοτικού επιπέδου του ατόμου και σ’ ευρύτερη κλίμακα του εθνικού προϊόντος. Μια που η φιλοσοφία των σχέσεών του είναι αυτή, δεν υπάρχει κανένας ανασχετικός φραγμός για την εκμετάλλευσή της. Η κακοποίηση του τοπίου, προκειμένου να βγουν στην επιφάνεια οι πλούσιοι θησαυροί του υπεδάφους, είναι θεμιτή και μέσα στους όρους του καινούριου παιχνιδιού. Το ίδιο και η κακοποίηση των ακτών για να «αξιοποιηθούν» τουριστικά, το ίδιο και η μόλυνση των ποταμών και των λιμνών για ν’ αυξηθεί η βιομηχανική παραγωγή. Η διαφορά που υπάρχει, αν υπάρχει, από χώρα σε χώρα είναι βασικά στην ύπαρξη ή όχι κάποιου προγραμματισμού γι’ αυτή την εκμετάλλευση. Σε χώρες όπου η τεχνολογία μπορεί και παράγει περισσότερα και φθηνότερα αναλώσιμα προϊόντα με λιγότερα έξοδα, υπάρχει κάποιος προγραμματισμός που στοχεύει στην όσο το δυνατόν ανώδυνη αλλοίωση της φύσης και στην επούλωση κάποιων πληγών που η υπερεκμετάλλευση έχει επιφέρει στο σώμα της…».

Κυριάκος Πλησής

 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

 

1. 1.    Επίταση της οικολογικής κρίσης .
2. 2.    Επαύξηση των προβλημάτων στη σωματική και ψυχική υγεία του ανθρώπου.
3. 3.    Αλλοίωση της ποιότητας της ζωής του ανθρώπου και δραστική συρρίκνωση των δυνατοτήτων του για πολύπλευρη ανάπτυξη, φαλκίδευση ενός από τα πιο θεμελιώδη δικαιώματά του, του δικαιώματος στο υγιεινό φυσικό περιβάλλον.
4. 4.    Δημιουργία οικονομικών προβλημάτων: Πλήγμα δέχεται ο πρωτογενής τομέας της οικονομίας (γεωργία, αλιεία, κτηνοτροφία κτλ.) καθώς επίσης και ο τουρισμός. Επίσης, είναι μεγάλο το κόστος για την αντιμετώπιση του οικολογικού προβλήματος.
5. 5.    Αφανισμός της πολιτιστικής κληρονομιάς, γιατί διαβρώνονται αρχαία μνημεία και καταστρέφονται έργα τέχνης, όπως ο Παρθενώνας.
6. 6.    Κακοποίηση της αισθητικής του περιβάλλοντος και αλλοίωση των αισθητικών αξιών του ανθρώπου.
7. 7.    Επέκταση της αλλοτρίωσης του ανθρώπου από τη φύση με αποτέλεσμα τη συρρίκνωση της ευαισθησίας του, την αποξήρανση των συναισθημάτων του, την προοδευτική μηχανοποίησή του.

 Από την απαισιοδοξία της σκέψης, ας προτιμήσουμε την αισιοδοξία της δράσης.

 

 Π Ρ Ο Τ Α Σ Ε Ι Σ

 1.    Ο άνθρωπος πρέπει να επιστρέψει στη φύση. «Επιστροφή στη φύση» δε σημαίνει, βέβαια, απάρνηση του τεχνολογικού πολιτισμού, των αγαθών και των ανέσεων ή της ανάπτυξης. Κάτι τέτοιο και ανόητο και ουτοπικό θα ήταν. «Επιστροφή στη φύση» σημαίνει ν’ ακολουθήσει ο άνθρωπος το δρόμο του μέτρου στην παραγωγή και στην κατανάλωση αγαθών, να καταφέρεται όχι εναντίον της βιομηχανικής ανάπτυξης στο σύνολό της, αλλά εναντίον της ασύνετης βιομηχανικής ανάπτυξης που δε σέβεται και αλλοιώνει το περιβάλλον.

1. 2.    Η απέραντη γνώση που έχει αποκτήσει ο άνθρωπος μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία  ενός νέου οικολογικού πολιτισμού που θα σέβεται τις φυσικές διαδικασίες και δε θα παρεμβαίνει καταστροφικά σ’ αυτές. Το ενεργειακό πρόβλημα, για παράδειγμα, μπορεί να αντιμετωπιστεί με εναλλακτικές τεχνολογίες, όπως είναι η ηλιακή, η αιολική και η γαιοθερμική  ενέργεια.
2. 3.    Το δίλημμα ανάμεσα στην ανάπτυξη της χώρας και στην προστασία της φύσης είναι ψευδές. Η ανάπτυξη είναι δυνατό να συντελεστεί χωρίς την καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος. «Αν δεν είχε συγκεντρωθεί το 1/3 του πληθυσμού και το 1/2 της βιομηχανίας στην Αθήνα, δεν θα είχαμε 400.000 κυβικά μέτρα αστικά απόβλητα στη θάλασσα καθημερινά ούτε θα νεκρωνόταν ο κόλπος της Ελευσίνας από τα βιομηχανικά απόβλητα. Αν υπήρχαν οργανωμένες βιομηχανικές ζώνες, δεν θα συμβιούσαν οι κάτοικοι με το θόρυβο, τον καπνό και την αισθητική ασχήμια».

     Επιβάλλεται, επομένως, η οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της υποβαθμισμένης επαρχίας, ώστε οι πληθυσμοί να μην αναγκάζονται να καταφεύγουν στις μεγαλουπόλεις προς αναζήτηση εργασίας και ανώτερου βιοτικού επιπέδου. Παράλληλα, αναγκαία είναι η παροχή κινήτρων από το κράτος για την αποκέντρωση του πληθυσμού από τα μεγάλα αστικά κέντρα. Η πολιτική των κυβερνήσεων πρέπει να προσανατολιστεί προς την εξισορρόπηση της ανάπτυξης στα αστικά κέντρα και στην περιφέρεια.

1. 4.    Οι αρμόδιοι κρατικοί φορείς πρέπει ν’ αντιμετωπίσουν υπεύθυνα το πρόβλημα με τη λήψη προληπτικών, αλλά και κατασταλτικών μέτρων:

• απομάκρυνση των βιομηχανιών από τα μεγάλα αστικά κέντρα.
• επιβολή μέτρων ελέγχου, καθαρισμού και αποικοδόμησης των βιομηχανικών και

 αστικών αποβλήτων.

• ανάπλαση των υποβαθμισμένων περιοχών της μεγαλούπολης.
• δημιουργία εστιών πρασίνου και διενέργεια αναδασώσεων.
• ρύθμιση του κυκλοφοριακού ( ανάπτυξη των μέσων μαζικής μεταφοράς και

 περιορισμός της χρήσης των Ι.Χ.).

• επιβολή αυστηρών νομοθετικών μέτρων-κυρώσεων.
• έλεγχος και προεκτίμηση των συνεπειών κάθε αναπτυξιακής ή άλλης δραστηριότητας.

1. 5.    Απαραίτητη είναι η αφύπνιση της κοινωνικής ευθύνης και η δυναμική συμμετοχή και του απλού πολίτη στις δραστηριότητες για τη βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος. Κανείς δεν πρέπει να βασίζεται μόνο στους αρμόδιους ή στους ειδικούς (πολιτικούς-νομοθέτες, επιστήμονες, οικολόγους κλπ.). Για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του προβλήματος είναι αναγκαία η συμμετοχή όλων στη χάραξη και στην υιοθέτηση ενός νέου τρόπου ζωής. Η αρχή θα μπορούσε να γίνει  με την περιστολή του καταναλωτισμού, τον περιορισμό της σπατάλης (της ηλεκτρικής ενέργειας, του νερού, των αγαθών), την κατανάλωση αγαθών με διάρκεια χρήσης, τη συμμετοχή στην ανακύκλωση και την επαναχρησιμοποίηση των αχρηστευμένων αγαθών (από χαρτί, γυαλί και αλουμίνιο) κτλ.
2. 6.    Για την ενίσχυση της οικολογικής συνείδησης και της ευθύνης απέναντι στη φύση επιβάλλεται η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και η επιμόρφωση των πολιτών από όλους τους αρμόδιους φορείς. Η Πολιτεία, το σχολείο, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και οι οικολογικές οργανώσεις πρέπει να ξεκινήσουν μια εκστρατεία ευαισθητοποίησης απέναντι στη φύση, ώστε ν’ αντιληφθούν όλοι το μέγεθος της εξάρτησης του ανθρώπου από το περιβάλλον, να εκτιμήσουν την αξία του, να το αγαπήσουν και να το προστατεύσουν. Η μόρφωση και η υπεύθυνη ενημέρωση είναι βέβαιο πως θα οδηγήσουν στη συνειδητοποίηση των κινδύνων και στην επιτυχή καταπολέμησή τους.
3. 7.    Αναγκαία είναι , όμως, και η συνεργασία των κρατών για την επίλυση ενός προβλήματος  που έχει παγκόσμιο χαρακτήρα και δεν περιορίζεται στα εθνικά σύνορα. Για παράδειγμα, προκειμένου ν’ αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της ρύπανσης των θαλασσών, χρειάζεται αυστηρός προληπτικός έλεγχος (πλοίων, βιομηχανιών, αποχετεύσεων) και βιολογικός καθαρισμός των νερών. Η πρόληψη και ο καθαρισμός, όμως, από μια μόνο χώρα, δεν έχουν νόημα, αν δε λαμβάνονται ανάλογα μέτρα και από τις γειτονικές χώρες. Οι πετρελαιοκηλίδες δε σταματούν στα σύνορα. Ούτε και η ραδιενέργεια, βέβαια. Αν γίνει ένα ατύχημα στο Κοζλοντούι της Βουλγαρίας ( που λειτουργεί παρά τις προειδοποιήσεις των επιστημόνων), η ραδιενέργεια θα πλήξει και την πατρίδα μας.
4. 8.    To δικαίωμα του ανθρώπου να ζει σ’ ένα υγιεινό φυσικό περιβάλλον -στο μοναδικό οικείο του περιβάλλον- είναι ένα από τα πλέον θεμελιώδη δικαιώματά του. Ποια μπορεί να είναι η ποιότητα της ζωής του ανθρώπου που δε χαίρεται τη φύση; Η προστασία της φύσης, επομένως, είναι προστασία του ανθρώπου, προστασία της ζωής. Ο δρόμος που σήμερα τραβά η ανθρωπότητα οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στο θάνατο. Δεν υπάρχει πλέον άλλη επιλογή. Η λογική αλλά και το ένστικτο της επιβίωσης θα οδηγήσουν τον άνθρωπο στο δρόμο του επαναπροσδιορισμού των αξιών που επηρεάζουν τις σχέσεις του με τη φύση, δηλαδή στη σωτηρία.

 

          «…Μπρος σε τέτοιες κατακλυσμικές προοπτικές είναι δικαιολογημένες οι κραυγές που ακούμε συχνά ενάντια στην τεχνική; Νομίζω ότι, αντί να καταριόμαστε τη σύγχρονη τεχνική ή να προσπαθούμε να την κυριαρχήσουμε, θα’ πρεπε να την προσανατολίσουμε κατά τέτοιον τρόπο, ώστε να λύσει αυτά τα προβλήματα. Η εχθρική μας στάση απέναντι στην τεχνική μας στρέφει προς το παρελθόν και φέρνει σε ισχύ, για τα σύγχρονα προβλήματα, ηθικές αξίες και έννοιες που ταίριαζαν στις τεχνικές μιας άλλης εποχής. Το κακό δεν προέρχεται από την καταστρεπτική δύναμη της τεχνολογίας, αλλά από την ιδιοτέλεια ή την οκνηρία των ανθρώπων να προσαρμόσουν τις ηθικές τους αξίες στις μεταβαλλόμενες πραγματικότητες. Αυτό που μας χρειάζεται είναι να βρούμε ταυτόχρονα μια τεχνική και μια ηθική συμπεριφορά που θα μας επέτρεπαν να αντιμετωπίσουμε τα φοβερά προβλήματα. Στην πραγματικότητα, μόνο η τεχνική πρόοδος μπορεί να λύσει αυτά τα προβλήματα, τα οποία πολλοί την κατηγορούν ότι δημιούργησε.

          …Οι κάθε είδους αυξήσεις πλησιάζουν στις οριακές τους τιμές. Οι οικονομίες δεν μπορούν να αναπτυχθούν πολύ περισσότερο, η κατανάλωση και η εκμετάλλευση των πηγών του πλανήτη δεν μπορούν να αυξάνονται αδιάκοπα. Όταν τα συλλογιζόμαστε όλα αυτά, τότε είναι που αισθανόμαστε, κατά έναν τρόπο πολύ πιεστικό, την ανάγκη προσανατολισμού και νέων αξιών. Θα έπρεπε π.χ. να διερωτηθούμε αν η ηθική του ανταγωνισμού και της αύξησης δε  θα έπρεπε να αντικατασταθεί από μια ηθική της υπευθυνότητας και, αντί να σπεύδουμε να αποσπάσουμε από τη γη τα τελευταία χρησιμοποιήσιμα κομμάτια της και τις τελευταίες της σταγόνες νερό που δεν έχουν δηλητηριαστεί, αν δε θα κάναμε καλύτερα να βρούμε έναν τρόπο να αντιμετωπίσουμε τα πράγματα που αφορούν την οικολογική ισορροπία ανάμεσα στον άνθρωπο και στην κοινωνία, στην τεχνόσφαιρα και στη βιόσφαιρα.

          Ήδη τα γεγονότα μας πιέζουν τόσο, που η τροποποίηση στην κλίμακα των αξιών άρχισε μόνη της. Αυτό που άλλοτε ανήκε σε όλον τον κόσμο γίνεται για τον πολιτισμένο το άκρο άωτο της πολυτέλειας. Μέσα στα μεγάλα αστικά κέντρα άρχισε η αναστροφή της ιεραρχίας των αξιών. Τοποθετούμε στο πιο ψηλό σημείο της κλίμακας, σαν το πιο πολύτιμο αγαθό, αυτό που άλλοτε θεωρούσαμε σαν είδος δωρεάς, χωρίς αξία: τον καθαρό αέρα, το νερό της πηγής, το χώρο, τη γαλήνη, αυτά τα πρωταρχικά αγαθά από τα οποία εξαρτάται η ηρεμία των ανθρώπων, η νοητική και κοινωνική τους ισορροπία».

                                                                                                 Α. Κ. Νάσιουτζικ

          «… Ο άνθρωπος ταλαιπωρήθηκε χιλιάδες χρόνια, για να ξεφύγει την ανοιχτή φύση, τη σπηλιά, την πασσαλόχτιστη λιμναία κατοικία, την καλύβα, την παράγκα, το φτωχόσπιτο. Εξασφάλισε θεαματικές ανέσεις στη διαβίωσή του. Και να που νιώθει, ξαφνικά, να του λείπει το ψυχρό αγεράκι της αυγής, η αύρα του απόβραδου, αυτό το πολύ καθαρό οξυγόνο, που απορρυπαίνει τα πλεμόνια και μεταμορφώνει την απλή ανάσα σε δώρημα τέλειο.

          Ο τεχνολογικός πολιτισμός είναι η φυσική ανέλιξη πολύχρονης προσπάθειας. Κι εκείνοι ακόμη, οι ασυλλόγιστοι, που τον καταριούνται, δε θα μπορούσαν να υπάρξουν έξω από τα πλαίσιά του. Γογγύζουν μόνο, όταν υποχρεώνονται να καταβάλουν το τίμημα. Μήτε και να υποθέσουμε πως ο τεχνολογικός πολιτισμός θα μεταστραφεί κάποια στιγμή και θ’ ανακόψει την πορεία του. Το θέμα είναι πώς θα κατορθώσουμε να τον εξανθρωπίσουμε. Άλλωστε, αυτό είναι και το πυρηνικό θέμα του καιρού μας: πώς θα μπορέσουμε να υπάρξουμε σαν άνθρωποι μέσα σ’ ένα αληθινά ανθρώπινο πολιτισμό».

                                                                                       Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος

 Σοφία Μάνιου

 

 

 

3. ΨΥΧΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ

Θετικές έννοιες                                                       Αρνητικές έννοιες

ΨΥΧΙΚΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ, ψυχική υγεία/γαλήνη/ηρεμία/ευστάθεια/ευεξία, εσωτερική πληρότητα, αίσθημα ασφάλειας.

 

 

ΨΥΧΙΚΕΣ ΑΡΕΤΕΣ: θάρρος, αγωνιστικότητα, μαχητικότητα, τόλμη, υπομονή, καρτερικότητα, ψυχραιμία, επιμονή, θέληση, πείσμα, προσπάθεια.

ΑΥΤΟΠΕΠΟΙΘΗΣΗ, αυτοεκτίμηση, πίστη στην αξία του εαυτού μας, αίσθημα αναγνώρισης και καταξίωσης, αποδοχής και εκτίμησης από τους άλλους.

ΥΓΙΗΣ ΕΓΩΙΣΜΟΣ

ΑΓΑΠΗ για τον εαυτό μας και το συνάνθρωπο

ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑ, συναισθηματική πληρότητα, λεπτά/πλούσια/ευγενή αισθήματα, συμπάθεια, κατανόηση, συγκίνηση.

 

Αισιοδοξία/Οπτιμισμός

 

ΕΥΤΥΧΙΑ, αγάπη για τη ζωή, ενθουσιασμός.

 

 

ΧΑΡΑ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ, άντληση ευχαρίστησης από την εργασία, πληρότητα.

 

ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ

 

ΓΝΗΣΙΑ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ (αγωγή ψυχής), γόνιμη αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου.

 

ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣΕσωτερική αγωνία, πίεση, ΑΓΧΟΣ, φόβος, δυσφορία, δυσθυμία, ΝΕΥΡΙΚΟΤΗΤΑ, πανικός απόγνωση, ψυχική εντροπία, ανασφάλεια, ΨΥΧΙΚΑ ΠΛΕΓΜΑΤΑ, ψυχώσεις, νευρώσεις, ψυχικό αδιέξοδο.

Φόβος, δειλία, ατολμία.

 

Έξαψη, οργή, ταραχή, πανικός, ανυπομονησία.

Ηττοπάθεια, έλλειψη αυτοεκτίμησης, αίσθημα κατωτερότητας, περιφρόνηση του εαυτού μας, φόβος της απόρριψης και της μοναξιάς.

 

ΑΤΟΜΙΣΜΟΣ, νοσηρός εγωισμός.

ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ, αποξένωση από τον εαυτό μας και τους συνανθρώπους μας.

ΑΝΑΙΣΘΗΣΙΑ, απευαισθητοποίηση, μηχανοποίηση/αυτοματοποίηση του ανθρώπου, τυποποίηση των συναισθημάτων του, συναισθηματικός μαρασμός.

Απαισιοδοξία, πεσσιμισμός, μοιρολατρία, ομφαλοσκοπία.

ΔΥΣΤΥΧΙΑ, απογοήτευση, πλήξη, ανία, μονοτονία, ψυχικό κενό, αίσθημα ανεπάρκειας.

Αλλοτρίωση από το αντικείμενο εργασίας, ψυχική αποσύνδεση από το δημιούργημα, καταπίεση, νευρικότητα.

ΠΑΘΗ, τυραννικές ανάγκες, υπερβολικές επιθυμίες.

ΝΟΘΗ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ,  ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΗ,

Άγονη διασπάθιση/κατασπατάληση του εαυτού μας και του χρόνου μας.

ΕΛΛΕΙΨΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ

4. ΗΘΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ

 Θετικές έννοιες                                                         Αρνητικές έννοιες

ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ, αυτεπίγνωση, αυτοκριτική, αυτοέλεγχος, ενδοσκόπηση, ανάπτυξη προτερημάτων, απάλειψη ελαττωμάτων, αυτοβελτίωση.

ΑΥΤΟΠΕΙΘΑΡΧΙΑ, αυτοκυριαρχία, εγκράτεια, αυτοέλεγχος, ηθικό έρμα, ηθικοί φραγμοί, ηθική ελευθερία, χαλιναγώγηση/τιθάσευση ζωωδών ενστίκτων και παθών.

ΗΘΙΚΟΠΟΙΗΣΗ, διάπλαση ήθους, ηθική συγκρότηση, εξευγενισμός/εκλέπτυνση ηθών.

ΗΘΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ

ΑΞΙΕΣ, ΙΔΑΝΙΚΑ

 

 

ΗΘΙΚΕΣ ΑΡΕΤΕΣ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ

Φιλανθρωπία, αλτρουισμός, φιλαλληλία, αγάπη για τον πλησίον.

ΑΥΤΟΣΕΒΑΣΜΟΣ, σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων

Αυτοθυσία, αυταπάρνηση, ανιδιοτέλεια

Αξιοπρέπεια, κοσμιότητα, ευγένεια ήθους.

Ειλικρίνεια, ευθύτητα, φιλαλήθεια.

 

Αμεροληψία, αντικειμενικότητα.

Σοβαρότητα, ηθική ακεραιότητα/ωριμότητα, εντιμότητα, ευσυνειδησία, χρηστότητα, δικαιοσύνη.

ΗΘΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ

ΥΠΕΥΘΥΝΟΤΗΤΑ, αίσθημα καθήκοντος, συνείδηση του χρέους, συνέπεια τόσο στη διεκδίκηση των δικαιωμάτων όσο και στην εκπλήρωση των υποχρεώσεων.

ΠΡΟΤΥΠΑ, παραδειγματισμός, μίμηση και υπέρβασή τους, υιοθέτηση υγιών αξιών και αρχών.

Αυταπάτη, βαυκαλισμός, ελαττώματα, αδυναμίες, πάθη, καταστροφικές έξεις.

 

 

ΗΘΙΚΗ ΑΠΟΧΑΛΙΝΩΣΗ, έλλειψη ηθικών φραγμών, κυριαρχία παθών, αρχέγονων ζωικών ενστίκτων και παρορμήσεων, ασυδοσία, ανερμάτιστη συμπεριφορά.

 

Έλλειψη ηθικών αρχών, εξαχρείωση ηθών, ηθική σήψη, ηθικολογία, απαξίες.

ΜΗΔΕΝΙΣΜΟΣ, ΑΜΟΡΑΛΙΣΜΟΣ, Ανηθικότητα, απεμπόληση/κατάρρευση/εκφυλισμός/

ΚΡΙΣΗ ΑΞΙΩΝ  και ΙΔΑΝΙΚΩΝ

 

Έλλειψη ανθρωπιστικών αξιών, μισανθρωπία

ΑΤΟΜΙΚΙΣΜΟΣ, φιλαυτία, εγωπάθεια, εγωλατρία.

 

Εγωκεντρισμός, ωφελιμισμός, ΙΔΙΟΤΕΛΕΙΑ, χρησιμοθηρία, συμφεροντολογία.

Μικροπρέπεια, χαμέρπεια, ποταπότητα.

Προσποίηση, ΥΠΟΚΡΙΣΙΑ, δολιότητα, προσωπείο, φενάκη.

Προκατάληψη, εμπάθεια.

Σοβαροφάνεια, επιπολαιότητα, ελαφρότητα.

Ανεντιμότητα, αχρειότητα, φαυλότητα,

ΑΔΙΚΙΑ

Ηθική δουλεία/υποτέλεια/εξάρτηση

ΑΝΕΥΘΥΝΟΤΗΤΑ, ανωριμότητα, απέκδυση της ευθύνης.

 

 

ΕΙΔΩΛΑ, δουλική μίμηση, πιθηκισμός, απώλεια της προσωπικότητας, ενστερνισμός απαξιών, ηθικός εκφυλισμός, αποπροσανατολισμός.

5. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ

Θετικές έννοιες                                                        Αρνητικές έννοιες

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑ = ανάγκη για τον άνθρωπο, διαπροσωπικές/κοινωνικές, γνήσιες ανθρώπινες σχέσεις, συναισθηματικοί δεσμοί.

 

 

 

 

 

 

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΡΕΤΕΣ

Αγάπη, ενδιαφέρον, υπευθυνότητα, σεβασμός, κατανόηση, διάλογος, αλληλεγγύη, συνεργασία  (και όλες οι ηθικές αρετές)Αντικοινωνική συμπεριφορά, ΜΟΝΑΞΙΑ, απομόνωση, περιθωριοποίηση ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ από το συνάνθρωπο,

ΚΡΙΣΗ ΣΤΙΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ,

Σχέσεις τυπικές/συμβατικές ή συμφεροντολογικές, εμπορευματοποίηση των ανθρώπινων σχέσεων, σχέσεις «δούναι και λαβείν».

 

ΑΤΟΜΙΣΜΟΣ, εκμετάλλευση των συνανθρώπων, ιδιοτέλεια, «ανθρωποφαγία»,

Αδιαφορία, αδυναμία επαφής/προσπέλασης/κατανόησης, καχυποψία, επιφυλακτικότητα, φόβος, ανασφάλεια.

6. ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Θετικές έννοιες                                                              Αρνητικές έννοιες

ΦΥΣΗ = βάση της οικονομικής ανάπτυξης

Καθυπόταξη και εκμετάλλευση της φύσης.

Διαμόρφωση του φυσικού περιβάλλοντος.

Εκμετάλλευση/αξιοποίηση πλουτοπαραγωγικών πηγών, φυσικών πόρων, ενεργειακών πηγών.

 

 

 

 

 

 

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΣΕ ΕΠΑΦΗ ΜΕ ΤΗ ΦΥΣΗ

 

ò

-αρμονική ανάπτυξη

-σωματική υγεία

-ψυχική ισορροπία

-γνώσεις

-ευαισθητοποίηση

ò

 

Η φύση «πηγή ζωής»

 

 

 

Ασύστολη, υπέρμετρη εκμετάλλευση της φύσης, εξάντληση των φυσικών πόρων/των πρώτων υλών/των πηγών ενεργείας.

 

Ρύπανση του περιβάλλοντος, διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας.

 

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ

 

 

ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ του ανθρώπου από τη φύση, απομάκρυνση και αποξένωση από το φυσικό περιβάλλον.

ò

Αδυναμία αρμονικής/υγιούς ψυχοσωματικής ανάπτυξης.

ΤΕΧΝΗΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ – ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΖΩΗΣ ΣΤΗ ΜΕΓΑΛΟΥΠΟΛΗ

 Θετικές έννοιες                                           Αρνητικές έννοιες

 

 

Οικονομική-κοινωνική-πολιτισμική ανάπτυξη των μεγαλουπόλεων

Δυνατότητες εργασίας, υγείας, μόρφωσης, ψυχαγωγίας κτλ.

Παροχή μέσων και ευκαιριών πολύπλευρης ανάπτυξης.

Ανεβασμένο βιοτικό επίπεδο, ανέσεις αγαθά.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Κατάργηση του ασφυκτικού κοινωνικού ελέγχου της επαρχίας/της καταπίεσης από τον κλειστό κοινωνικό περίγυρο και τη συντηρητική τοπική κοινωνία,

Ελεύθερη έκφραση και ανάπτυξη.

ΑΣΤΥΦΙΛΙΑ, ΥΔΡΟΚΕΦΑΛΙΣΜΟΣ,

Υπερανάπτυξη της μεγαλούπολης, γιγαντισμός των αστικών κέντρων και μαρασμός/εγκατάλειψη της επαρχίας.

Μαζική οικιστική, κάθετη δόμηση, πολεοδομική αναρχία, διαμερίσματα-«φυλακές», αποπνικτικό και αντιαισθητικό περιβάλλον.

ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ από τη ΦΥΣΗ, αποξένωση από τη Μητέρα-Φύση, έλλειψη χώρων πρασίνου – «πνευμόνων» στη μεγαλούπολη, έλλειψη ζωτικού χώρου.

ΑΝΘΥΓΙΕΙΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ, νέφος, καυσαέρια, ηχορύπανση, σκουπίδια.

ΤΑΧΥΣ ΡΥΘΜΟΣ ΖΩΗΣ, ένταση, βιασύνη, πίεση χρόνου, χρονοβόρες μετακινήσεις, κυκλοφοριακό πρόβλημα. Προβλήματα στη σωματική και ψυχική υγεία.

ΑΓΧΟΣ, ψυχικό άσθμα.

ΑΙΣΘΗΜΑ ΑΙΧΜΑΛΩΣΙΑΣ, εγκλωβισμός, νευρικότητα, τάσεις φυγής – απόδρασης, τάσεις επιθετικότητας (ο συνάνθρωπος αφόρητα ενοχλητικός).

 

ΥΠΕΡΠΛΗΘΥΣΜΟΣ – ΜΑΖΟΠΟΙΗΣΗ

ΕΚΜΗΔΕΝΙΣΜΟΣ του ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ,  ΑΝΩΝΥΜΙΑ, απώλεια της προσωπικότητας, απομόνωση, μοναξιά, ανηθικότητα, αντικοινωνική συμπεριφορά, έξαρση εγκληματικότητας, ανασφάλεια, φόβος, καχυποψία, επιφυλακτικότητα,

ΚΡΙΣΗ στις ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ.

 

ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ από την ΠΑΡΑΔΟΣΗ

 

ΥΛΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Θετικές έννοιες                                                                                Αρνητικές έννοιες

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ: είσοδος των μηχανών στην παραγωγή, αύξηση της παραγωγικότητας, μείωση του κόστους κατασκευής και αγοράς των αγαθών, βελτίωση της ποιότητας αγαθών και υπηρεσιών, πληθώρα αγαθών, αφθονία, ΑΝΟΔΟΣ του ΒΙΟΤΙΚΟΥ ΕΠΙΠΕΔΟΥ, βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και εργασίας.

 

ΑΥΤΟΜΑΤΙΣΜΟΣ, οργάνωση της παραγωγής, προγραμματισμός, περιορισμός του μόχθου/της χειρωνακτικής εργασίας –αλλά και της πνευματικής.

 

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ

 

Μείωση ωραρίου εργασίας,

 

ΑΥΞΗΣΗ του ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ

 

ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ, Καταμερισμός εργασίας.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ/ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ/ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: με τη βοήθεια Επιστήμης και Τεχνολογίας πρόοδος του πολιτισμού. Η τεχνολογία μέσο παιδείας, εξανθρωπισμού και απελευθέρωσης του ανθρώπου.

ΥΠΕΡΠΑΡΑΓΩΓΗ =

ανάγκη ΥΠΕΡΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ, ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ, επιβολή πλαστών αναγκών, τεχνητή ένδεια, αξία το «έχειν» και όχι το «είναι», προσήλωση στα αγαθά και στις ανέσεις, αδιαφορία για πολύπλευρη ανάπτυξη, ΥΛΙΚΟΣ ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΣΜΟΣ, ΠΟΣΟΤΗΤΑ –ΟΧΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑ- ΖΩΗΣ.

 

ΑΥΤΟΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ του ίδιου του ανθρώπου, μηχανοποίηση της ανθρώπινης οντότητας, ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ, ΤΥΠΟΠΟΙΗΣΗ, ΠΑΘΗΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ – αναίρεση των πνευματικών δυνάμεων/της δημιουργικότητας, σωματική και πνευματική αδράνεια, η μηχανή αντικαθιστά όχι μόνο τα ανθρώπινα χέρια αλλά και την ανθρώπινη σκέψη, αχρήστευση του εργάτη,

ΑΝΕΡΓΙΑ.

 

ΥΠΕΡΕΝΤΑΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΕΡΓΑΣΊΑΣ, περιορισμός του ελεύθερου χρόνου. Εγκλωβισμός σε τμήμα μόνο του έργου/της παραγωγής, στέρηση της δυνατότητας καθολικής εποπτείας, μηχανιστική επανάληψη τυποποιημένων κινήσεων, ρομποτοποίηση για το  εργάτη ή ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΜΟΝΟΜΕΡΕΙΑ για τον επιστήμονα, στέρηση της χαράς της δημιουργίας, αλλοτρίωση από το αντικείμενο εργασίας και τους σκοπούς της Επιστήμης.

ΤΕΧΝΟΚΡΑΤΙΑ, «η υλική πρόοδος για την υλική πρόοδο», η μηχανή ως μέσο υποδούλωσης του ανθρώπου, αδιαφορία για τον πνευματικό πολιτισμό, πλήγμα στον κοινωνικό Ανθρωπισμό, Η ΥΛΙΚΗ ΠΡΟΟΔΟΣ ΕΙΝΑΙ ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΟΧΙ ΜΕΣΟ.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ Πρωτογενής παραγωγή:γεωργία, αλιεία, κτηνοτροφία, δάση, ορυκτός πλούτος. Δευτερογενής παραγωγή: βιοτεχνία, βιομηχανία. Τριτογενής παραγωγή: διοίκηση, εμπόριο, υπηρεσίες, τουρισμός, ναυτιλία.   Σταθεροποίηση, ΑΝΑΚΑΜΨΗ της εθνικής οικονομίας. Τεχνολογικός και διοικητικός ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ, σύγχρονες μέθοδοι /μέσα /μηχανές στην παραγωγική διαδικασία   ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΝΕΩΝ ΘΕΣΕΩΝ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Διεύρυνση της αγοράς εργασίας, αύξηση του κατά κεφαλήν εισοδήματος, ΑΝΟΔΟΣ ΒΙΟΤΙΚΟΥ ΕΠΙΠΕΔΟΥ.   Ιδιωτικές και κρατικές ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ κεφαλαίων, ενίσχυση της εγχώριας παραγωγής, κίνητρα για νέες παραγωγικές επενδύσεις, προσέλκυση ξένων κεφαλαίων. ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΣΗ της δημόσιας διοίκησης /της επιχειρηματικής δραστηριότητας /της οικονομίας.     Ορθολογιστική διαχείριση του δημόσιου χρήματος.   Ισορροπία ανάμεσα στην παραγωγή και στη ζήτηση προϊόντων, ενεργητικό εμπορικό ισοζύγιο, ΑΥΞΗΣΗ ΤΩΝ ΕΞΑΓΩΓΩΝ, ενίσχυση της παραγωγικότητας, εισροή συναλλάγματος στη χώρα.   Υψηλή ανταγωνιστικότητα των προϊόντων. Αξιοκρατία, εργατικότητα, υπευθυνότητα.   Θεμιτός ανταγωνισμός, ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ                 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ  ΚΡΑΤΩΝ, ΔΙΕΘΝΙΣΜΟΣ Αλληλοβοήθεια, συνεργασία, εμπορικές συναλλαγές.             ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ / οικονομικής ελευθερίας, Συνδικαλισμός, προστασία των εργαζομένων από την πολιτεία, δίκαιη κατανομή του κοινωνικού / δημόσιου πλούτου.

 

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ, κυριαρχία των μεγάλων πολυεθνικών επιχειρήσεων στον πλανήτη και έλεγχος /εκμετάλλευση των εθνικών οικονομιών.

 

 

 

 

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ, Εθνική και Διεθνής ΥΦΕΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ, μαρασμός της εθνικής οικονομίας.

Καθυστέρηση εκσυγχρονισμού, ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΑ στη διοίκηση, δυσλειτουργία του κρατικού μηχανισμού.

ΑΝΕΡΓΙΑ, έλλειψη κρατικών προγραμμάτων για νέες θέσεις εργασίας, φτώχεια, μετανάστευση, υποαπασχόληση, πολυθεσία, παραοικονομία, παρασιτικά επαγγέλματα.

 

ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΗ ΑΠΝΟΙΑ / καχεξία.

 

 

 

Αστυφιλία, ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΣΜΟΣ της δημόσιας διοίκησης και της οικονομικής δραστηριότητας στην πρωτεύουσα, οικονομικός μαρασμός της επαρχίας, αναξιοποίητος εθνικός πλούτος.

Διασπάθιση / κατασπατάληση του δημόσιου χρήματος, ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ, ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΑ ΔΗΜΟΣΙΟΥ.

 

ΠΑΘΗΤΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ, ΑΥΞΗΣΗ ΤΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΩΝ, ξενομανία στην κατανάλωση προϊόντων, ενίσχυση των ξένων οικονομιών, υποχώρηση της παραγωγικότητας.

Μείωση της ανταγωνιστικότητας.

Αναξιοκρατία, οκνηρία, ανευθυνότητα.

 

Αθέμιτος, άνισος ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ, μονοπώλια, ολιγοπώλια, οικονομικά τραστ, αφανισμός ή συρρίκνωση των μικρών επιχειρήσεων.

 

 

 

 

 

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ, κυριαρχία των μεγάλων πολυεθνικών επιχειρήσεων στον πλανήτη και έλεγχος /εκμετάλλευση των εθνικών οικονομιών, οικονομική διείσδυση.

 

ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΣ ΔΑΝΕΙΣΜΟΣ, ΧΡΕΟΣ

 

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΞΑΡΤΗΣΗ / ΥΠΟΔΟΥΛΩΣΗ, έλεγχος της εθνικής οικονομίας αλλά και της εθνικής πολιτικής.

 

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΙΣΟΤΗΤΑ, εκμετάλλευση, πλουτισμός εις βάρος του συνανθρώπου και του συνόλου.

 

9. ΚΟΙΝΩΝΙΑ

 Θετικές έννοιες                                                               Αρνητικές έννοιες

Α. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑ, οικογενειακές, διαπροσωπικές, φιλικές σχέσεις, συναναστροφές àβλ. πίν.5

 

Β. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ: ομαλή διαδικασία ένταξης στο κοινωνικό σύνολο, υιοθέτηση κοινωνικής συμπεριφοράς.

ΦΟΡΕΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ

• Οικογένεια
• Εκπαίδευση
• Φιλική παρέα
• Μ.Μ.Ε.
• Πνευματική Ηγεσία
• Εκκλησία
• Πολιτεία – Κράτος

ΕΥΡΥΘΜΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΘΕΣΜΩΝ

Προϋπόθεση ελευθερίας, αξιοπρέπειας, πολύπλευρης ανάπτυξης ð ατόμου

ð κοινωνίας

 

 

 

 

 

 

Γ. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ – ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ

Κοινωνική συνοχή /αρμονία /γαλήνη /ευταξία

ΚΑΤΑΜΕΡΙΣΜΟΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ

Εργασία: Παραγωγή αγαθών, υπηρεσίες, Υγεία, Εκπαίδευση, Άμυνα, Κοινωνική μέριμνα.

â

Εξειδίκευση, αλληλεξάρτηση των μελών της κοινωνίας, συνεργασία, συμβίωση, αρμονική συνύπαρξη, συλλογική πρόοδος.

 

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ, συνείδηση κοινωνικού ρόλου, κοινωνική ευθύνη, οργανικός /λειτουργικός /υπεύθυνος κοινωνικός ρόλος.

 

 

 

 

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΡΕΤΕΣ

Δημιουργία, εργατικότητα, προσφορά στο κοινωνικό σύνολο.

Πρόταξη του συλλογικού συμφέροντος.

Υπευθυνότητα, συνέπεια, ωριμότητα.

ΣΕΒΑΣΜΟΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ

ΥΠΑΚΟΗ ΣΤΟΥΣ ΝΟΜΟΥΣ, νομιμοφροσύνη, συνείδηση των ορίων της ελευθερίας.

Συνεργασία, αλληλεγγύη, άμιλλα / ευγενής συναγωνισμός.

Ομόνοια, ομοψυχία, συναίνεση.

Διαλλακτικότητα, πίστη στο διάλογο.

Αγωνιστικότητα

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ για την άμβλυνση της κοινωνικής ανισότητας, την ποιοτική ανάπλαση της κοινωνικής δομής, τη βελτίωση της λειτουργίας των θεσμών, την κατοχύρωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την πρόοδο της κοινωνίας μας.

Αγωνιστικότητα, διεκδίκηση δικαιωμάτων / ελευθεριών.

ΘΕΤΙΚΗ ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ ΚΑΤΕΣΤΗΜΕΝΟΥ, γόνιμη, εποικοδομητική, κριτική άρνηση μόνον των κακώς κειμένων.

Εξυγίανση της λειτουργίας των θεσμών.

Επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων.

 

 

 

Διασφάλιση ανθρωπίνων δικαιωμάτων και, ειδικότερα, των κοινωνικών (παιδεία, υγεία, εργασία, στέγη, υγιεινό περιβάλλον).

Κατοχύρωση κοινωνικών αγαθών / ελευθεριών (ελευθερία, ισονομία, δικαιοσύνη, αξιοκρατία κτλ.) =

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ

 

ΙΔΑΝΙΚΟ:

Ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ

Η ελευθερία, η αξιοπρέπεια και η πολύπλευρη ανάπτυξη του ανθρώπου πρέπει να είναι ο στόχος κάθε κοινωνικής δραστηριότητας / λειτουργίας.

 

ΚΡΙΣΗ ΣΤΙΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

 

 

Προβληματική κοινωνικοποίηση, αρνητικές επιδράσεις, αδυναμία διάπλασης ολοκληρωμένης, ελεύθερης και υπεύθυνης προσωπικότητας.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΔΥΣΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΘΕΣΜΩΝ και

ΦΟΡΕΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ

 

ΠΕΡΙΘΩΡΙΟΠΟΙΗΣΗ, άρνηση ένταξης στο κοινωνικό σώμα, αρνητική αμφισβήτηση θεσμών / κατεστημένου, φαινόμενα αναρχίας και χουλιγκανισμού ή

ΠΑΘΗΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ, ανευθυνότητα, τυποποίηση, μαζοποίηση, χειραγώγηση.

 

 

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ατομισμός, κοινωνική ανευθυνότητα, χαλαρή / ανύπαρκτη κοινωνική συνείδηση, αναλγησία / αδιαφορία.

 

 

 

 

 

 

Καταστροφικές ενέργειες, παρασιτισμός, αεργία.

Συμφεροντολογία, αναξιοκρατία, ατομισμός.

Κοινωνική ανευθυνότητα, άλλοθι ανωνυμίας.

ΦΑΛΚΙΔΕΥΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ,   ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ.

Παρανομία, ΒΙΑ – ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ,

απάτη κτλ.

 

ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ, συγκρούσεις, «ο άνθρωπος λύκος για το συνάνθρωπο».

Διχόνοια, αλληλοϋπονόμευση, ΑΡΡΙΒΙΣΜΟΣ

 

 

ΚΟΜΦΟΡΜΙΣΜΟΣ, Παθητικοποίηση, εφησυχασμός, συντηρητισμός, διατήρηση / ΔΙΑΙΩΝΙΣΗ ΤΟΥ ΚΑΤΕΣΤΗΜΕΝΟΥ.

 

 

 

 

 

ΑΡΝΗΤΙΚΗ ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ ΚΑΤΕΣΤΗΜΕΝΟΥ, απόλυτη άρνηση ακόμη και των θετικών στοιχείων.

Επίταση της δυσλειτουργίας των θεσμών.

Πολλαπλασιασμός των κοινωνικών προβλημάτων. Διόγκωση της κοινωνικής παθογένειας.

 

Καταπάτηση/ στέρηση/ φαλκίδευση δικαιωμάτων.

 

Άνισες ευκαιρίες στα κοινωνικά δικαιώματα / αγαθά / ελευθερίες, ανισότητα στο δικαίωμα για ανάπτυξη και ολοκλήρωση =

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΔΙΚΙΑ / ΑΝΙΣΟΤΗΤΑ

 

 

 

 

 

10. ΠΟΛΙΤΙΚΗ – ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ

Θετικές έννοιες                                                                         Αρνητικές έννοιες

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ, γνήσια, ουσιαστική δημοκρατία (πολιτική, κοινωνική, πνευματική), Πολυκομματισμός, ΠΟΛΥΦΩΝΙΑ /Πλουραλισμός, ελεύθερη διακίνηση και αντιπαράθεση ιδεών, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, ελευθερία σκέψης και έκφρασης.

Διάκριση των εξουσιών.

ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ – ΕΛΕΥΘΕΡΙΩΝ, σεβασμός της αξιοπρέπειας των πολιτών.

 

 

 

 

ΕΥΡΥΘΜΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

ΡΟΛΟΣ ΠΟΛΙΤΩΝ

ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΑ ΚΟΙΝΑ, ενημέρωση για την πολιτική ζωή, έλεγχος της εξουσίας, πολιτικοποίηση, διαμόρφωση πολιτικής συνείδησης, υγιής κομματικοποίηση, πολιτικοί αγώνες, ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΚΟΙΝΗ ΓΝΩΜΗ, ανάληψη πολιτικών ευθυνών, διεκδίκηση δικαιωμάτων.

Εμπιστοσύνη στην πολιτεία, συνεργασία πολιτών – κράτους.

Καθυπόταξη του ατομικού στο συλλογικό συμφέρον.

Υπακοή στους νόμους, στη βούληση της πλειοψηφίας.

ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΦΡΟΝΗΜΑ, διαμόρφωση υπεύθυνης προσωπικής άποψης, αυτοπροσδιορισμός, ελεύθερη σκέψη, αυτόνομη και υπεύθυνη πολιτική βούληση.

ΔΙΑΛΟΓΟΣ μεταξύ των πολιτών.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΡΟΛΟΣ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ

 

ΕΞΥΠΗΡΕΤΗΣΗ ΛΑΪΚΩΝ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΩΝ

 

 

Ευθύτητα, αξιοπιστία, ευσυνειδησία, εντιμότητα, υπευθυνότητα, ειλικρίνεια, καλοπιστία, συνέπεια,

υψηλό ΑΙΣΘΗΜΑ ΕΥΘΥΝΗΣ

 

ΙΣΟΤΗΤΑ, ισονομία, ευνομία, ΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑ

 

 

ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ, διάλογος μεταξύ των κομμάτων, συνεργασία κομμάτων, αλληλοσεβασμός, διαλλακτικότητα.

 

 

 

 

 

Σύνεση, σοβαρότητα, ικανότητα χειρισμού των εθνικών προβλημάτων, διορατικότητα, διπλωματικότητα,

ΙΔΕΑΛΙΣΜΟΣ και ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ

 

ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΣ, δικτατορία, φασισμός, τυραννικά καθεστώτα, ολιγαρχία, συγκεντρωτισμός, κατάχρηση εξουσίας.

Μονοκομματισμός, μονοκρατορία, φίμωση των ελεύθερων φωνών, ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑ, ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ, ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ.

 

Συγκεντρωτισμός, κατάχρηση εξουσίας.

ΣΤΕΡΗΣΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ – ΕΛΕΥΘΕΡΙΩΝ

Κατ’ επίφαση ή κατ’ όνομα δημοκρατία, πλειοψηφία που εξασφαλίζεται με την πλύση εγκεφάλου, ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ – «ΦΕΝΑΚΗ».

ΤΕΧΝΟΚΡΑΤΙΑ, «αριστοκρατία»/ολιγαρχία των ειδικών /τεχνοκρατών.

ΔΥΣΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ

 

Εφησυχασμός πολιτών, πολιτική αδράνεια,

ΑΔΙΑΦΟΡΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΚΟΙΝΑ, «άχρηστοι» πολίτες, ανευθυνότητα, αποποίηση πολιτικών ευθυνών(αλλά και δικαιωμάτων), πολιτική ανωριμότητα, χαλαρή /ανύπαρκτη πολιτική συνείδηση, αποπολιτικοποίηση,

ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΚΟΙΝΗ ΓΝΩΜΗ.

Σχέσεις ανταγωνισμού /αντιπαλότητας πολιτών και πολιτείας.

Πρόταξη ιδιωτικού οφέλους εις βάρος του συλλογικού, ιδιοτελής κομματικοποίηση.

Οχλοκρατία.

 

Κομματικός / πολιτικός ΦΑΝΑΤΙΣΜΟΣ,

ΧΕΙΡΑΓΩΓΗΣΗ του λαού, αγελοποίηση, αφιονισμός του πλήθους.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ικανοποίηση προσωπικών φιλοδοξιών, εξυπηρέτηση προσωπικών συμφερόντων,

Αρχομανία, κερδομανία, ιδιοτέλεια, κατάχρηση εξουσίας.

ΔΗΜΑΓΩΓΙΑ, δημοκοπία, υποκρισία, αναξιοπιστία, ψεύτικες προεκλογικές υποσχέσεις, ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΑΜΟΡΑΛΙΣΜΟΣ

ΛΑΪΚΙΣΜΟΣ, κολακεία του λαού.

 

ΚΟΜΜΑΤΙΚΟΚΡΑΤΙΑ, ΑΝΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑ,

Ρουσφέτι, πελατειακό σύστημα, εξαγορά ψήφων και συνειδήσεων,ευνοιοκρατία, νεποτισμός.

Απουσία ώριμου πολιτικού διαλόγου, αδυναμία συνεργασίας των κομμάτων, συγκρούσεις, πολιτικός ρατσισμός, ΑΘΕΜΙΤΟΣ ΚΟΜΜΑΤΙΚΟΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ, εκμετάλλευση εθνικών ζητημάτων για την εξυπηρέτηση μικροκομματικών σκοπιμοτήτων, αδιαλλαξία, απολυτότητα, φανατισμός.

ΑΝΙΚΑΝΟΤΗΤΑ πολιτικών ηγετών, σοβαροφάνεια, ανυποληψία,

ΑΝΥΠΑΡΞΙΑ ΙΔΕΟΛΟΓΙΩΝ / ΕΥΓΕΝΩΝ ΟΡΑΜΑΤΩΝ.

 

11. ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Θετικές έννοιες                                                                    Αρνητικές έννοιες

ΕΠΙΣΤΗΜΗ  àΘετικές Επιστήμες

à Ανθρωπιστικές Σπουδές

 

ΠΑΡΑΛΛΗΛΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΘΕΤΙΚΩΝ και ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

Προαγωγή Υλικού και Πνευματικού Πολιτισμού

 

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ = επιτακτική ανάγκη.

 

 

 

 

 

 

Συνδυασμός επιστημονικής – ειδικής γνώσης και σφαιρικής / γενικής / ανθρωπιστικής καλλιέργειας, συνύπαρξη ειδικευμένης γνώσης με την πνευματική και ηθική καλλιέργεια, ο ανθρωπισμός γνώμονας για την επιστημονική έρευνα / το έργο του επιστήμονα,

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ.

 

ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ

 

 

Αντικειμενικότητα, ΑΛΗΘΕΙΑ, λογική, κρίση, ΔΙΑΛΟΓΟΣ, ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΛΑΟΥ, απελευθέρωση από προλήψεις και δεισιδαιμονίες, αυθεντίες, δόγματα, στερεότυπα κτλ., ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΜΟΣ.

 

Οικονομική, κοινωνική, πολιτιστική ανάπτυξη, άνοδος του βιοτικού επιπέδου, ποιότητα ζωής, ΠΡΟΟΔΟΣ ατόμων και λαών.

Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ, κοινωνικό λειτούργημα. Υψηλό ήθος, ιερή υποχρέωση, δεσμευτικός όρκος.

 

 

ΑΣΥΜΜΕΤΡΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΘΕΤΙΚΩΝ και ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

Προαγωγή Υλικού πολιτισμού,

ΑΔΙΑΦΟΡΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ.

 

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΜΟΝΟΜΕΡΕΙΑ, εγκλωβισμός στην ειδίκευση, διάσπαση της οργανικής ενότητας της Επιστήμης, αποπροσανατολισμός από τον καθολικό στόχο της Επιστήμης (τον Άνθρωπο), «η Επιστήμη για την Επιστήμη», τεχνοκρατία, «η πρόοδος για την πρόοδο και όχι για τον άνθρωπο».

ΜΟΝΟΜΕΡΗΣ ΤΕΧΝΟΚΡΑΤΙΚΗ ΓΝΩΣΗ = καταστροφική δύναμη, όταν δε συνοδεύεται από ηθική συνείδηση, ανθρωπιστικές αξίες, σεβασμό για τον Άνθρωπο.

 

 

 

 

 

Απομόνωση από το κοινωνικό γίγνεσθαι, ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ,

ΣΤΡΑΤΕΥΜΕΝΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ, εξυπηρέτηση πολιτικών σκοπιμοτήτων.

 

 

 

 

 

 

ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ, η επιστήμη ως επάγγελμα, κερδοσκοπία.

ΤΕΧΝΗ – ΚΑΛΕΣ ΤΕΧΝΕΣ

 

Έκφραση, ηθική τελείωση, εσωτερική λύτρωση, εξευγενισμός ψυχής, ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ, παροχή προτύπων, πνευματική, ηθική και αισθητική καλλιέργεια του λαού, προβληματισμός, πνευματικές αναζητήσεις και απολαύσεις, ιδεολογική /πνευματική / ηθική καθοδήγηση του λαού.

 

 

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΩΝ – ΚΟΙΝΟΥ, επαφή του λαού με την υψηλή- ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ.

 

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ, καλλιτεχνική αγωγή.

 

 

 

 

Γενικότερα,

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

(άνθρωποι των γραμμάτων, λόγιοι, διανοούμενοι, καλλιτέχνες ολκής, επιστήμονες)

ΜΟΡΦΩΣΗ, ΔΙΑΦΩΤΙΣΗ, άνοδος του πνευματικού επιπέδου του λαού.

ΚΑΘΟΔΗΓΗΣΗ / ΠΟΔΗΓΕΤΗΣΗ του λαού, ιδεολογική /πνευματική /ηθική/ κοινωνική /πολιτική αφύπνιση του πλήθους.

ΗΘΙΚΟΠΟΙΗΣΗ του λαού, διοχέτευση υγιών προτύπων, ιδανικών, αξιών, ηθικών αρχών.

ΘΕΤΙΚΗ ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ του ΚΑΤΕΣΤΗΜΕΝΟΥ, προοδευτικότητα, πρωτοπορία.

 

ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΕΥΘΥΝΗΣ κοινωνικής /πολιτικής.

 

 

 

 

ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΟΙΝΗΣ ΓΝΩΜΗΣ

ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

Κερδοσκοπικός χαρακτήρας,

ΜΑΖΙΚΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ, ιδεολογικός / ηθικός / αισθητικός /κοινωνικός / πολιτικός αποπροσανατολισμός του λαού, καλλιτεχνική τυποποίηση.

ΣΤΡΑΤΕΥΜΕΝΗ ΤΕΧΝΗ, προώθηση κομματικών συμφερόντων, διάδοση κομματικής ιδεολογίας.

«Η ΤΕΧΝΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ», ελιτισμός των καλλιτεχνών, αποθέωση του υποκειμενισμού, αδυναμία επαφής με το κοινό.

ΕΛΛΕΙΨΗ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ του λαού, κενό αισθητικής αγωγής.

 

ΑΔΙΑΦΟΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ, υλιστική – χρησιμοθηρική στάση ζωής του σύγχρονου ανθρώπου.

 

 

 

 

 

 

 

ΕΛΙΤΙΣΜΟΣ, αδιαφορία για το λαό.

 

 

ΜΗΔΕΝΙΣΜΟΣ, συμβολή στην κατάρρευση αξιών και ιδανικών, αρνητική αμφισβήτηση θεσμών /αρχών/ αξιών /ιδεολογιών.

ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΣΜΟΣ, εξυπηρέτηση του κατεστημένου και των κυρίαρχων συμφερόντων.

ΑΝΕΥΘΥΝΟΤΗΤΑ, ατομισμός, εξυπηρέτηση πολιτικών σκοπιμοτήτων (στράτευση) και προσωπικών συμφερόντων ή φιλοδοξιών (ανώτατες θέσεις, διακρίσεις, εξουσία), κερδοσκοπία.

 

ΑΠΟΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΚΟΙΝΗΣ ΓΝΩΜΗΣ

 

12. ΠΑΡΑΔΟΣΗ – ΕΘΝΟΣ

Θετικές έννοιες                                                                     Αρνητικές έννοιες

ΠΑΡΑΔΟΣΗ  ð Λαϊκή

ð Λόγια

Ήθη – Έθιμα, Ιστορία, Γλώσσα, Θρησκεία, Τέχνη, Εθνικά Ιδανικά και αξίες κτλ.

 

ΛΑΪΚΟΤΗΤΑ, γνήσια /αυθεντική λαϊκή έκφραση.

Παράδοση = ΒΑΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ, γνώμονας για το παρόν και το μέλλον, διδάγματα, πρότυπα, αρχές, αξίες, ιδανικά.

ΠΙΣΤΗ ΣΤΗΝ ΑΞΙΑ ΤΗΣ εθνικής κληρονομιάς, εθνική υπερηφάνεια,

ΑΝΑΝΕΩΣΗ /ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ  της Παράδοσης με γόνιμη /κριτική αμφισβήτηση.

ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ, φιλοπατρία, εθνισμός.

 

 

 

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ, συλλογική συνείδηση του κοινού παρελθόντος, ιστορική μνήμη, γνώση της ιστορίας.

ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ

 

 

 

 

 

 

ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ,

Ενδιαφέρον για τα εθνικά θέματα και την εξωτερική πολιτική, συνυπευθυνότητα, ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΟΧΗ /ΕΝΟΤΗΤΑ.

 

ΕΘΝΙΚΑ ΙΔΑΝΙΚΑ:

Οικονομική ανάπτυξη

Κοινωνική ανάπτυξη

Εθνική ενότητα

Περιφρούρηση εθνικής ανεξαρτησίας

Διατήρηση πολιτιστικής ταυτότητας

Πνευματική ανάπτυξη – Παιδεία

Διασφάλιση και εξυγίανση Δημοκρατίας

Ειρήνη, φιλία, συνεργασία με τους άλλους λαούς.

 

 

 

 

 

ΛΑΪΚΙΣΜΟΣ, επιφανειακή μίμηση του λαϊκού χαρακτήρα, άγονη προσπάθεια τεχνητής αναβίωσης της παράδοσης.

 

 

 

ΠΡΟΓΟΝΟΠΛΗΞΙΑ, άγονη προγονολατρία, συντηρητισμός, πολιτιστική απομόνωση, στασιμότητα, τροχοπέδη στην ανάπτυξη.

 

ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ, σωβινισμός, υπερπατριωτισμός, εθνικός φανατισμός, εθνικός ρατσισμός, ιδέα εθνικής υπεροχής.

 

Κενό ιστορικής γνώσης και συνείδησης, αδυναμία συνειδητοποίησης της αξίας της παράδοσής μας.

Έλλειψη εθνικής συνείδησης.

 

ΞΕΝΟΜΑΝΙΑ, ΠΡΟΟΔΟΠΛΗΞΙΑ,

Απώλεια εθνικής ταυτότητας, νόθευση του εθνικού πολιτισμού, πολιτιστική / εθνική μαζοποίηση, ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑΣ.

Αδιαφορία /ολιγωρία των πολιτών για τα εθνικά θέματα, εθνική ομφαλοσκοπία, ΑΠΕΜΠΟΛΗΣΗ ΕΘΝΙΚΩΝ ΙΔΑΝΙΚΩΝ και εθνικών συμφερόντων.

 

ΕΘΝΙΚΗ ΥΠΟΔΟΥΛΩΣΗ /εξάρτηση /υποτέλεια με την οικονομική, πολιτισμική και πολιτική διείσδυση των αναπτυγμένων κρατών.

 

13. ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Θετικές έννοιες                                                                   Αρνητικές έννοιες

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΛΑΩΝ, αλληλεπίδραση, αλληλεξάρτηση.

ΥΓΙΗΣ ΚΟΣΜΟΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ, πολιτιστικές ανταλλαγές, γόνιμα πολιτιστικά δάνεια.

 

ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΛΑΩΝ = πρόοδος ολόκληρης της Ανθρωπότητας:

Οικονομική (εμπόριο, τουρισμός, δάνεια κ.ά)

Κοινωνική (επίλυση κοινωνικών προβλημά-

των, διασφάλιση ανθρωπίνων δι-

καιωμάτων)

Πολιτική (διεθνής διάλογος, διπλωματία, δια-

φύλαξη παγκόσμιας ειρήνης, σεβα-

σμός διεθνούς δικαίου, διεθνείς ορ-

γανισμοί)

 

 

 

Πολιτιστική (πολιτιστικές, καλλιτεχνικές, επι-

στημονικές ανταλλαγές)

 

 

 

ΦΙΛΙΑ, συναδέλφωση, ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ, ενότητα, αδελφότητα των λαών.

 

 

 

ΕΙΡΗΝΗ

 

ΔΙΕΘΝΙΣΜΟΣ – ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΣ

 

Απομόνωση, περιχαράκωση έθνους /εθνικού πολιτισμού, ξενοφοβία.

Κίνδυνοι – Ζημίες Κοσμοπολιτισμού

 

 

Σκληρός ΔΙΑΚΡΑΤΙΚΟΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ

 

Οικονομική διείσδυση Μ. Δυνάμεων, εκμετάλλευση ασθενέστερων  λαών.

 

 

Πολιτική εξάρτηση, επέμβαση των Μ. Δυνάμεων στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική, οι ισχυρές χώρες ελέγχουν τους Διεθνείς Οργανισμούς και επιβάλλουν τα συμφέροντά τους, μυστικές υπηρεσίες, μυστική διπλωματία.

 

ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΑΦΟΜΟΙΩΣΗ /ΜΑΖΟΠΟΙΗΣΗ, αλλοτρίωση των εθνικών ταυτοτήτων, κίνδυνος οικονομικής και πολιτικής εξάρτησης.

 

Εθνικισμός, σωβινισμός, ξενοφοβία, ρατσισμός, περιθωριοποίηση των μειονοτήτων, στέρηση των δικαιωμάτων των προσφύγων και των μεταναστών.

 

ΠΟΛΕΜΟΣ, ΨΥΧΡΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

 

Ο Διεθνισμός «χίμαιρα», η Διεθνής Ειρήνη ανεφάρμοστη στην πράξη, αδυναμία του Ο.Η.Ε. να επιβληθεί στα συμφέροντα των ισχυρών.

 

 ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΕΠΙΜΕΡΙΣΜΟΥ ΑΤΟΜΟΥ – ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
΄

                  Το άτομο, όπως εξηγήσαμε, συνδέεται με το περιβάλλον του (φυσικό και κοινωνικό) με μια σχέση δυναμικής αλληλεπίδρασης. Για να καταδειχθεί παραστατικά η άρρηκτη σχέση ατόμου – κοινωνίας, θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε την κοινωνία με μια τεράστια καλοφτιαγμένη μηχανή και κάθε άτομο με γρανάζι της. Αν και η αναλογία αυτή αποτελεί μια επικίνδυνη απλούστευση, είναι χρήσιμη, για να συνειδητοποιήσει κανείς πως, όταν παρουσιαστεί πρόβλημα στο μέρος, δυσλειτουργεί το όλον και αντίστροφα. Συνεκδοχικά, κάθε πρόβλημα στο άτομο επηρεάζει αρνητικά και το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον και, αντίστροφα, κάθε κοινωνικό πρόβλημα ή αρνητικό φαινόμενο του πολιτισμού μας θα έχει, αναμφίβολα, επιπτώσεις και στη ζωή του ατόμου.

Όταν, επομένως, αναζητούμε τις συνέπειες ενός φαινομένου, θα πρέπει να καταφεύγουμε σ’ όλες τις διαστάσεις του ατόμου και σ’ όλα τα επίπεδα της κοινωνικής δομής. Δεν είναι σίγουρο, βέβαια, ότι θα βρούμε επιπτώσεις σε όλους ανεξαιρέτως τους πίνακες. Οι περισσότεροι, όμως, θ’ αποδειχθούν χρήσιμοι. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση της αναζήτησης των αιτίων ενός προβλήματος. Αίτια θα εντοπίσουμε και στο άτομο (π.χ. πνευματικά, ψυχολογικά κτλ.) αλλά και στην κοινωνία (π.χ. οικονομικά, κοινωνικά, πολιτικά κ.ά.). Αλλά και στη διατύπωση των προτάσεων για την αντιμετώπιση ενός φαινομένου, είμαστε υποχρεωμένοι να αναφερθούμε τόσο στο άτομο όσο και στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο και, ειδικότερα, στους φορείς κοινωνικοποίησης.

 ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

 1.   Αν οικειοποιηθούμε γόνιμα τους πίνακες (δεν εννοείται, βέβαια η αποστήθισή τους, αλλά η εξοικείωση με τον επιμερισμό ατόμου – κοινωνίας, η αφομοίωση της  βασικής κατηγοριοποίησης), θα έχουμε τη δυνατότητα να αντλήσουμε πολλά και ποικίλα επιχειρήματα και να παρουσιάσουμε μια πολυπρισματική ανάλυση του θέματος.

2.   Πρέπει να επιλέγουμε, όμως, τις κατάλληλες κάθε φορά έννοιες, αυτές δηλαδή που σχετίζονται άμεσα με τα ζητούμενα του θέματός μας ή εξυπηρετούν τους στόχους μας.

3.   Δεν είναι απαραίτητο να αντλήσει κανείς πάση θυσία επιχειρήματα από όλους τους τομείς. Αρκεί να αξιοποιήσει τις έννοιες που είναι σε θέση να τεκμηριώσει και να συσχετίσει λογικά με τα ζητούμενα του θέματος.

4.   Η σειρά με την οποία είναι ταξινομημένοι οι πίνακες δεν είναι δεσμευτική για την οργάνωση των ιδεών μας, για το διάγραμμα δηλαδή του κειμένου. Αν και συνήθως η σειρά αυτή είναι η περισσότερο ενδεδειγμένη για την ανάπτυξη της επιχειρηματολογίας μας ( αφού η σκέψη μας καλό είναι να ευρύνεται από το ειδικό στο γενικό, από το λιγότερο στο περισσότερο σημαντικό), σκόπιμο είναι, όταν οργανώνουμε το σχεδιάγραμμά μας, να προσέχουμε την αρμονική σύνδεση των εννοιών, τη συνεκτικότητα των ιδεών μας. Χάρη της συνεκτικότητας, επομένως, μπορεί, για παράδειγμα, να χρειάζεται να εκθέσουμε πρώτα τις συνέπειες στον ψυχισμό του ατόμου και ακολούθως τις συνέπειες στον πνευματικό του κόσμο.

5.   Σε αρκετές περιπτώσεις επιβάλλεται να συμπτύξουμε ή να συνδυάσουμε και να εκθέσουμε στην ίδια παράγραφο επιχειρήματα που αντλούμε από διαφορετικούς τομείς, για ν’ αποφύγουμε τον κίνδυνο των επαναλήψεων. Μπορεί, για παράδειγμα, σε μια παράγραφο με θέμα την ανεργία να συνδυάσουμε ιδέες από τους τομείς «υλική διάσταση του ατόμου» και «οικονομικό επίπεδο της κοινωνίας» ή να συσχετίσουμε την κοινωνικοποίηση του ατόμου (από τον τομέα της κοινωνίας)  με την ηθικοποίησή του (από την «ηθική διάσταση») ή, ακόμη, την έννοια της ψυχαγωγίας (από την «ψυχική διάσταση») με την Τέχνη (από τον Πνευματικό πολιτισμό).

6.   Δεν πρέπει να επιτρέψουμε στους πίνακες να τυποποιήσουν τη σκέψη μας. Ας τους θεωρήσουμε ως ένα βοηθητικό γνώμονα που θα καθοδηγεί τη σκέψη μας, χωρίς όμως να την περιορίζει. Οι πίνακες αποτελούν αφορμή για προβληματισμό, έναυσμα για ενεργοποίηση και διεύρυνση της σκέψης.

7.   Τέλος, οι πίνακες προσφέρουν την ευκαιρία να εμπλουτίσουμε το λεξιλόγιό μας με όρους και εκφράσεις, να μάθουμε συνώνυμους και αντίθετους όρους, να συσχετίσουμε την έννοια που μας ενδιαφέρει με άλλες έννοιες.

Συμπερασματικά, με τον επιμερισμό ατόμου – κοινωνίας η εύρεση επιχειρημάτων αλλά και η οργάνωσή τους γίνεται ένα παιχνίδι αναζήτησης ιδεών, εύστοχων επιλογών, κατάλληλων συσχετισμών. Για να κερδίσει κανείς σ’ αυτό το παιχνίδι, πρέπει να γνωρίζει καλά τους κανόνες του και να μάθει να αποφεύγει τις παγίδες. Κι όσο περισσότερες «παρτίδες» παίξει, τόσο πιο καλός «παίκτης» θα γίνει και τόσο πιο σίγουρη θα πρέπει να θεωρεί την τύχη, καθώς σ’ αυτό το παιχνίδι τη νίκη δεν την καθορίζει η τύχη, αλλά η γνώση και η πείρα, η δεξιότητα στους χειρισμούς.

Ακολουθούν παραδείγματα εφαρμογής.

 ΠΑΡ Α Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Α

 

Α. Θέμα: «Στην εποχή μας άτομα και κοινωνικά σύνολα έχουν αναγάγει τον πλούτο σε αυτοσκοπό, γεγονός που συχνά επιφέρει τον ηθικό εξανδραποδισμό και υπονομεύει την κοινωνική ανάπτυξη».

      Κύρια έννοια: Η αναγωγή του πλούτου σε αυτοσκοπό, η χρηματοθηρία.

      Ζητούμενα: Οι αρνητικές συνέπειες του φαινομένου στα άτομα και στα κοινωνικά σύνολα.

 Επιχειρήματα

1. Υλική διάσταση του ατόμου

• Υλικός ευδαιμονισμός.
• Καταναλωτισμός, πλαστές ανάγκες.
• Θεοποίηση του χρήματος – το χρήμα μέσο «ευτυχίας», «καταξίωσης», «πληρότητας».
• Αποπροσανατολισμός από τις πραγματικές αξίες της ζωής.

 

2. Υλική και Ψυχική διάσταση του ατόμου

•  Επιλογή επαγγέλματος βάσει οικονομικών κριτηρίων àεσφαλμένος επαγγελματικός προσανατολισμός.
• Στέρηση του αισθήματος της δημιουργίας και της πληρότητας.
• Αλλοτρίωση από το αντικείμενο της εργασίας (στόχος: το χρήμα και όχι η δημιουργία ή η κοινωνική προσφορά).

 

3. Ψυχική διάσταση του ατόμου

• Άγχος, καταπίεση, ανασφάλεια, αγωνία.
• Ψυχικό κενό, αίσθημα ανεπάρκειας (το χρήμα δε φέρνει την πληρότητα).
• Ψυχαγωγία à έλλειψη ελεύθερου χρόνου λόγω υπερεργασίας.

à αδυναμία δημιουργικής αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου, άγονη διασκέδαση (αδιαφορία για το πνεύμα, την τέχνη ή οτιδήποτε άλλο βρίσκεται έξω από τη σφαίρα του υλικού κέρδους).

• Αλλοτρίωση.

 

4. Πνευματική διάσταση του ατόμου

• Αδιαφορία για πνευματική ανάπτυξη, περιορισμός γνωστικών ενδιαφερόντων.
• Έλλειψη πολύπλευρης καλλιέργειας – ανθρωπιστικής παιδείας.
• Άμβλυνση κριτικής σκέψης, ευχερής χειραγώγηση, φανατισμός, μαζοποίηση.
• Αδυναμία αυτεξουσιότητας – πνευματικής ελευθερίας.

 

5. Ηθική διάσταση του ατόμου

• Αδιαφορία για την ηθική συγκρότηση.
• Απουσία ηθικών αρχών, φραγμών, κατάρρευση αξιών – ιδανικών.
• Κυριαρχία αμοραλισμού, αχρειότητας, υποκρισίας, αναξιοπρέπειας, ατομικισμού, ιδιοτέλειας.
• Ανευθυνότητα.

 

6. Φυσικό περιβάλλον

• Υπέρμετρη εκμετάλλευση φυσικών πόρων – εξάντληση πρώτων υλών.
• Ρύπανση του περιβάλλοντος.
• Διατάραξη οικολογικής ισορροπίας.
• Περιορισμός της δυνατότητας για αρμονική ψυχοσωματική ανάπτυξη.

7. Τεχνητό περιβάλλον – Μεγαλούπολη

• Πυκνή δόμηση, απάνθρωπη οικιστική, στενά διαμερίσματα.
• Κακοποίηση της αισθητικής του περιβάλλοντος χώρου

 

8. Υλικός πολιτισμός – Οικονομία

• Υπερπαραγωγή – υπερκατανάλωση.
• Παρασιτικά επαγγέλματα, παραοικονομία, πολυθεσία.
• Αθέμιτος ανταγωνισμός, μεγάλα οικονομικά τραστ – αφανισμός μικρών επιχειρήσεων àανεργία.
• Οικονομική ανισότητα, αδικία, εκμετάλλευση των συνανθρώπων.
• Πλουτισμός εις βάρος του συνόλου (π.χ. φοροδιαφυγή).

 

9. Κοινωνία

• Κρίση στις ανθρώπινες σχέσεις, εμπορευματοποίηση σχέσεων
• Δυσλειτουργία – διάβρωση κοινωνικών θεσμών
• Αδιαφορία / αναλγησία για τα κοινωνικά προβλήματα.
• Ατομικισμός, χαλαρή κοινωνική συνείδηση, ανευθυνότητα, ανταγωνισμός .
• Καταπάτηση των δικαιωμάτων του ανθρώπου, κοινωνικός ρατσισμός.
• Παρανομία, κοινωνική παθογένεια, βία – εγκληματικότητα, κοινωνική νοσηρότητα.
• Αρνητική αμφισβήτηση του κατεστημένου από τους νέους.
• Πλήγμα στον κοινωνικό ανθρωπισμό, τροχοπέδη στην κοινωνική ανάπτυξη.

 

10. Πολίτευμα – Δημοκρατία

α) Πολιτική ηγεσία:

• Πρόταξη προσωπικών βλέψεων, φιλοδοξιών, συμφερόντων.
• Κερδομανία.
• Διασπάθιση δημόσιου χρήματος
• Φαινόμενα κατάχρησης εξουσίας
• Αναξιοκρατία, ρουσφετολογία, πελατειακές σχέσεις.

β)  Πολίτες:

• Ανευθυνότητα πολιτών, αδιαφορία για τα κοινά, αποπολιτικοποίηση ή ιδιοτελής κομματικοποίηση.

 

11. Πνευματικός πολιτισμός

• Αδιαφορία για τις ανθρωπιστικές σπουδές (υπερανάπτυξη του τεχνολογικού πολιτισμού, στόχος του πολιτισμού η οικονομική ανάπτυξη και όχι ο άνθρωπος).
• Εμπορευματοποίηση της Επιστήμης, κερδοσκοπικά φαινόμενα.
• Ανευθυνότητα των επιστημόνων απέναντι στο κοινωνικό λειτούργημα.
• Εμπορευματοποίηση της Τέχνης – μαζική κουλτούρα.
• Ιδεολογικός, ηθικός, κοινωνικός, αισθητικός αποπροσανατολισμός του κοινού
• Αδιαφορία του σύγχρονου ανθρώπου για την τέχνη.

 

12. Έθνος – Παράδοση

• Αδυναμία σεβασμού της παράδοσης, των αξιών, των προτύπων κτλ.
• Εμπορευματοποίηση της παράδοσης.
• Αλλοτρίωση εθνικής φυσιογνωμίας, έλλειψη εθνικής συνείδησης και συνοχής.
• Αδιαφορία για τα εθνικά θέματα.
• Απεμπόληση εθνικών συμφερόντων (προδοσία, αρχαιοκαπηλία κ.ά.).

1. Διεθνείς σχέσεις

• Σκληρός διακρατικός ανταγωνισμός
• Οικονομική διείσδυση των Μ. Δυνάμεων στα ασθενέστερα κράτη, εκμετάλλευση των υπανάπτυκτων χωρών, οικονομική και πολιτική εξάρτησή τους.
• Επεκτατικές βλέψεις, ιμπεριαλισμός, πόλεμος.
• Χίμαιρα ο Διεθνισμός, ο υγιής Κοσμοπολιτισμός, η Ειρήνη.

 

 Θέμα: «Υποστηρίζεται ότι στην εποχή μας οι σχέσεις των ανθρώπων χάνουν τη ζεστασιά και    τη γνησιότητά τους. Ποιοι παράγοντες νομίζετε πως ευθύνονται για το φαινόμενο»;

 Ζητούμενα: Αίτια της κρίσης των ανθρώπινων σχέσεων

 Επιχειρήματα

1. Υλική και Κοινωνική διάσταση του ατόμου

• Υλικός ευδαιμονισμός, προσήλωση στο χρήμα και θεοποίησή του
• Εμπορευματοποίηση των ανθρώπινων σχέσεων, συμφεροντολογία, σχέσεις «δούναι και λαβείν».

1. Υλική και Ψυχική διάσταση του ατόμου

• Καταναλωτισμός
• Υπερεντατικοποίηση της εργασίας με σκοπό την απόκτηση υλικών αγαθών.
• Έλλειψη ελεύθερου χρόνου για επαφή με τους συνανθρώπους μας (τα αγαθά μονοπωλούν το ενδιαφέρον μας και η προσπάθεια για απόκτησή τους κατακαλύπτει το χρόνο μας).

1. Ψυχική διάσταση

• Άγχος, δυσθυμία, εσωτερική καταπίεση à έλλειψη διάθεσης και ψυχικού σθένους για επικοινωνία.
• Ψυχολογικά προβλήματα, ψυχολογικά πλέγματα, εσωστρέφεια.
• Νευρικότητα –που μεταλλάσσεται σε επιθετικότητα.
• Απευαισθητοποίηση / μηχανοποίηση του ανθρώπου, τυποποίηση των συναισθημάτων του.
• Νόθη ψυχαγωγία – άγονη διασκέδαση που δεν ευνοεί την προσπέλαση του πλησίον.

1. Πνευματική διάσταση

• Κενό ανθρωπιστικής παιδείας –που σημαίνει κενό υγιών αξιών και ηθικών αρχών, αδυναμία συνειδητοποίησης της ανάγκης και της αξίας των ανθρώπινων σχέσεων.

1. Ηθική διάσταση

• Ηθική αποχαλίνωση, αμοραλισμός, κρίση αξιών.
• Έλλειψη ηθικών αρετών
• Ατομικισμός, ιδιοτέλεια
• Αδυναμία αυτοπειθαρχίας – χαλιναγώγησης των παθών.
• Ανευθυνότητα, διεκδίκηση των δικαιωμάτων χωρίς παράλληλη εκπλήρωση των υποχρεώσεων απέναντι στο συνάνθρωπο.

1. Συνθήκες ζωής στη μεγαλούπολη

• Αστυφιλία, αστικοποίηση της ζωής.
• Υπερπληθυσμός, μαζοποίηση.
• Ανωνυμία, χαλάρωση του κοινωνικού ελέγχου.
• Έξαρση της ανηθικότητας και της εγκληματικότητας.
• Ανασφάλεια, καχυποψία, δυσπιστία, επιφυλακτικότητα, φόβος για το συνάνθρωπο.

1. Οικονομία

• Αθέμιτος οικονομικός ανταγωνισμός
• Οικονομική ανισότητα
• Πλουτισμός εις βάρος του συνανθρώπου
• Εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.

1. Κοινωνία

• Δυσλειτουργία των φορέων κοινωνικοποίησης, αρνητικές επιδράσεις (π.χ. οικογενειακό περιβάλλον που δεν καλλιεργεί την κοινωνικότητα, μέσα μαζικής ενημέρωσης που με την προβολή των διαφημίσεων αλλοτριώνουν τον άνθρωπο, αλλοιώνουν τις σχέσεις του και μειώνουν τη δυνατότητα των ανθρώπινων επαφών).
• Αδυναμία των φορέων αγωγής να διαπλάσουν υπεύθυνες προσωπικότητες που θα στέκονται με σεβασμό και συνέπεια απέναντι στο συνάνθρωπο.
• Έλλειψη κοινωνικών αρετών: αδυναμία συνεργασίας, έλλειψη αλληλεγγύης, πίστης στο διάλογο, σεβασμού των δικαιωμάτων των συνανθρώπων, ελευθερίας και όχι ασυδοσίας.
• Ανταγωνισμός, διχόνοια, αρριβισμός.

 

 Θέμα: «Η τάση για κριτική είναι γνώρισμα κάθε κοινωνικού όντος. Όλοι μας καθημερινά ασκούμε κριτική στον εαυτό μας και στους άλλους, αλλά και δεχόμαστε την κριτική τους». α) Με ποιες μορφές εκδηλώνεται η κριτική;

                        β) Με ποιες προϋποθέσεις μπορεί η κριτική να αποβεί γόνιμη, τόσο για τα

                            άτομα που τη δέχονται όσο και για το κοινωνικό σύνολο;

 Κύρια έννοια: Η Κριτική

Ζητούμενα: α) Οι Μορφές της Κριτικής

                     β) Οι Προϋποθέσεις της γόνιμης Κριτικής

                     γ) Οι Συνέπειες της γόνιμης Κριτικής για το άτομο και την κοινωνία.

 

Επιχειρήματα

α) Μορφές                                                                                       

1. Άτομο       -Αυτοκριτική (ενδοσκόπηση, αυτοέλεγχος)

2. Κοινωνία  -Κοινωνική κριτική                                                  +Θετική (έπαινος)

-Πολιτική κριτική                                                      +Αρνητική (ψόγος)

-Επιστημονική κριτική                                            & Γόνιμη (εποικοδομητική)

-Καλλιτεχνική κριτική                                             & Άγονη (ανώφελη)

 

β) Προϋποθέσεις

1. Κοινωνικές – Πολιτικές: εύρυθμη λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών, πολυφωνία, ελευθερία σκέψης και έκφρασης.

2.   Ατομικές

• Πνευματική διάσταση

–  Ευρύτητα πνεύματος, προοδευτικότητα, πνεύμα δεκτικό στις νέες ιδέες, απαλλαγμένο από συντηρητισμό /προκαταλήψεις /αυθεντίες /δογματισμό = πνευματική χειραφέτηση.

–  Γνώσεις, παιδεία, πείρα (υπεύθυνη, εμπεριστατωμένη άποψη /κρίση).

–  Κριτική ικανότητα, οξύνοια, ευθυκρισία.

–  Λογική ικανότητα, ορθολογισμός, αντικειμενικότητα.

–  Πίστη στο πνεύμα του διαλόγου, διαλλακτικότητα, πνευματική ανεκτικότητα.

 

• Ηθική διάσταση – ηθικές αρετές

–  Αυτοσεβασμός και σεβασμός στον κρινόμενο

–  Σοβαρότητα, ηθική ακεραιότητα, εντιμότητα στις προθέσεις, ανιδιοτέλεια.

–  Ειλικρίνεια, ευθύτητα, φιλαλήθεια.

–  Αμεροληψία, αντικειμενικότητα, δικαιοσύνη.

–  Υψηλό αίσθημα ευθύνης απέναντι στον κρινόμενο και, γενικότερα, απέναντι στο κοινωνικό σύνολο.

 

γ) Συνέπειες εποικοδομητικής Κριτικής

• Πνευματική διάσταση του ατόμου

–  Ενίσχυση της εμπιστοσύνης στον ορθό λόγο, πάταξη της εμπάθειας /του φανατισμού / της προκατάληψης, κατάρριψη των αυθεντιών, πνευματική ελευθερία.

–  Ανάπτυξη του κριτικού πνεύματος.

 

• Ψυχική διάσταση του ατόμου

–  Ενίσχυση της αυτοεκτίμησης / της αυτοπεποίθησης, ζωογόνηση της δημιουργικότητας /του «φιλοπρόοδου» (όταν είναι θετική).

 

• Ηθική διάσταση του ατόμου

–  Καταπολέμηση της εγωπάθειας, της αλαζονείας, της υπερτίμησης των προσωπικών δυνατοτήτων (όταν είναι αρνητική).

–  Με τον εντοπισμό των λαθών και την παρουσίαση αντιπροτάσεων για τη διόρθωσή τους βοηθά τον κρινόμενο να ασκήσει  αυτοκριτική, τον οδηγεί στην αυτογνωσία και στην αυτοβελτίωση (επαγγελματική, πνευματική, ηθική, ψυχική, κοινωνική).

–  Υπευθυνοποίηση του κρινόμενου: ο φόβος της κοινωνικής κριτικής καλλιεργεί τον αυτοσεβασμό και το σεβασμό των συνανθρώπων, την υπευθυνότητα, τη σοβαρότητα και αποτρέπει από φαινόμενα αμοραλισμού, εξαχρείωσης των ηθών κτλ.

 

• Κοινωνία – Κοινωνική διάσταση του ατόμου

–  Εξυγίανση και βελτίωση των διαπροσωπικών και, γενικότερα, των ανθρώπινων σχέσεων.

–  Αναβάθμιση της λειτουργίας των θεσμών (οικογένεια, εκπαίδευση κτλ.)-ü  Θετική αμφισβήτηση του κατεστημένου

–  Ορθή αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων.

 

• Πολιτική – Πολίτευμα

–  Αφύπνιση κοινωνικής /πολιτικής συνείδησης

–  Πολυφωνία, αντικειμενική /πολύπλευρη ενημέρωση.

–  Έλεγχος των ηγετών από το λαό (κριτική στην κυβερνητική πολιτική και στη δράση των κομμάτων).

–  Υπεύθυνη, υγιής πολιτικοποίηση.

–  Εξυγίανση του πολιτικού βίου, περιφρούρηση της Δημοκρατίας.

 

• Πνευματικός πολιτισμός

–  Προαγωγή των Γραμμάτων, των Επιστημών, των Τεχνών.

–  Ειδικότερα η καλλιτεχνική κριτική γνωστοποιεί το έργο του καλλιτέχνη στο κοινό, φέρνει σε επαφή το λαό με την Τέχνη.

Θέμα: «Ο διάλογος εκφράζει (ρητά ή σιωπηρά) την ανάγκη σύμπραξης για την εύρεση της αλήθειας, για τη διατύπωση της πιο σωστής γνώμης και απόφασης μέσα σε συγκεκριμένες συνθήκες, είναι έκφραση ζωτικής λειτουργίας για την απόκτηση περισσής βεβαιότητας και τη χάραξη προγράμματος δράσης…». Φ. Κ. Βώρος

 Κύρια έννοια: Ο Διάλογος

Ζητούμενα: Οι θετικές συνέπειες του Διαλόγου

 Επιχειρήματα

Για το Άτομο:

• Πνευματική διάσταση

–  Γνώσεις, μόρφωση, πολύπλευρη ενημέρωση, επαναπροσδιορισμός /τροποποίηση /εμπλουτισμός απόψεων, διά βίου παιδεία, πνευματική εξέλιξη και όχι στασιμότητα.

–  Αποτροπή φανατισμού – δογματισμού, κατάργηση των αυθεντιών.

–  Καλλιέργεια της κριτικής σκέψης.

–  Γενικότερα, ενεργοποίηση όλων των πνευματικών δυνάμεων του ανθρώπου, πνευματική εγρήγορση, ανάπτυξη προβληματισμού για την αξιολόγηση φαινομένων /καταστάσεων, εμβάθυνση, έρευνα με στόχο την αλήθεια.

 

• Ηθική διάσταση – Ηθικοποίηση του ατόμου

–  Αυτο-διάλογος και διάλογος με τους άλλους = ενδοσκόπηση /αυτοέλεγχος /αυτογνωσία /αυτοσυνείδηση = αυτοβελτίωση.

–  Καλλιέργεια της υπευθυνότητας, του αυτοσεβασμού και του σεβασμού με την αναγνώριση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων που επιβάλλει το πνεύμα του διαλόγου.

 

• Ψυχική διάσταση του ατόμου

–  Γόνιμη αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου. Ο διάλογος είναι μορφή γνήσιας ψυχαγωγίας, αφού είναι άσκηση για το πνεύμα και ευφορία για την ψυχή.

–  Ψυχική υγεία /ισορροπία, εκτόνωση της ψυχής και αποφόρτιση με την έκφραση των συναισθημάτων.

–  Αυτοσεβασμός, αυτοπεποίθηση, συνείδηση της αξίας του πνεύματός μας.

 

• Κοινωνική διάσταση

–  Καλλιέργεια της κοινωνικότητας

– Υγιείς ανθρώπινες σχέσεις, αλληλοκατανόηση, επίλυση διαπροσωπικών προβλημάτων.

–  Αδιάλειπτη κοινωνικοποίηση, ενημέρωση για κοινωνικές και πολιτιστικές εξελίξεις.

 

Για την κοινωνία

• Κοινωνία

–  Εξυγίανση της λειτουργίας των φορέων κοινωνικοποίησης και, γενικότερα, των θεσμών.

–  Ανάπτυξη κοινωνικής συνείδησης και καλλιέργεια των κοινωνικών αρετών (συνεργασία, ομαδικότητα κτλ.)

–  Προϋπόθεση της ευαισθητοποίησης για τα κοινωνικά προβλήματα, της ανάληψης ενεργού κοινωνικού ρόλου και της συμμετοχής σε κοινωνικούς αγώνες.

–  Θετική αμφισβήτηση του κατεστημένου.

–  Επίλυση ή άμβλυνση των κοινωνικών προβλημάτων, διασφάλιση ανθρωπίνων δικαιωμάτων (με το διάλογο και τη συνεργασία πολιτών – κράτους, κοινωνικών ή συνδικαλιστικών οργανώσεων και πολιτείας).

 

 

• Πολιτική – Πολίτευμα (με την προϋπόθεση της Δημοκρατίας / του πλουραλισμού /του πολυκομματισμού)

–  Πολύπλευρη και αντικειμενική ενημέρωση των πολιτών.

–  Υπεύθυνη συμμετοχή στα κοινά, έλεγχος της πολιτικής εξουσίας.

–  Κατοχύρωση της Δημοκρατίας.

–  Πολυκομματισμός = Διάλογος των κομμάτων στη Βουλή = αλήθεια, διαφάνεια, ορθοτόμηση των προβλημάτων, εύρεση λύσεων.

 

• Πνευματικός πολιτισμός

–  Ανάπτυξη Γραμμάτων, Επιστημών, Τεχνών με το διάλογο των πνευματικών ανθρώπων.

–  Διάλογος μεταξύ των πνευματικών ταγών και του λαού = ευαισθητοποίηση, προβληματισμός, μόρφωση, ηθικοποίηση και καθοδήγηση του λαού.

 

• Παράδοση

–  Εμπλουτισμός και ανανέωση της εθνικής φυσιογνωμίας /της πολιτιστικής παράδοσης.

–  Απαλλαγή από προλήψεις, δεισιδαιμονίες, αντιανθρωπιστικές νοοτροπίες του παρελθόντος, εξέλιξη στα ήθη και στον τρόπο ζωής (με προϋπόθεση τη θετική αμφισβήτηση).

 

• Διεθνείς σχέσεις

–  Διάλογος – συνεργασία κρατών σε όλα τα επίπεδα (οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό, πολιτισμικό) = ώσμωση πολιτισμών, πανανθρώπινη πρόοδος.

–  Πολιτική συνεργασία των κρατών, διπλωματία, εξωτερική πολιτική (οι διαφορές επιλύονται με το διάλογο ð σχέσεις φιλίας, αλληλεγγύης, ισοτιμίας και αδελφοσύνης των λαών.

–  Παγίωση της παγκόσμιας ειρήνης.

ΑΣΚΗΣΗ: Να εφαρμόσετε τη μέθοδο Επιμερισμού Ατόμου – Κοινωνίας στην εύρεση επιχειρημάτων για την ανάπτυξη των ζητουμένων των ακόλουθων θεμάτων.

 

1. Τα αίτια του άγχους στην κοινωνία μας.
2. Τα αίτια του οικολογικού προβλήματος.
3. Προσδιορισμός της κρίσης στις ανθρώπινες σχέσεις (ορισμός – γνωρίσματα).
4. Οι θετικές και οι αρνητικές συνέπειες της ζωής στη μεγαλούπολη.
5. Η αξία του Δικαίου (γραπτών και άγραφων νόμων).
6. Η σημασία της τεχνολογικής ανάπτυξης (θετικός και αρνητικός ρόλος).
7. Οι μορφές του ρατσισμού.
8. Βία: οι συνέπειες του φαινομένου και προτάσεις για την αντιμετώπισή του.
9. Οι προϋποθέσεις για το σεβασμό και την περιφρούρηση της Παράδοσής μας.
10. Τα αίτια της αμφισβήτησης του κατεστημένου από τους νέους.
11. Ο ρόλος των Μ.Μ.Ε. στην κοινωνία μας (θετικός και αρνητικός).
12. Τα αποτελέσματα της ομαλής ένταξης των νέων στο κοινωνικό σύνολο.
13. Οι μορφές της Ελευθερίας.
14. Οι προϋποθέσεις της ατομικής προόδου.
15. Οι μορφές και τα αίτια της αλλοτρίωσης του σύγχρονου ανθρώπου.
16. Η σημασία της επιστημονικής ανάπτυξης.
17. Οι μορφές του φανατισμού και οι συνέπειές του.
18. Η αναγκαιότητα της δια βίου παιδείας (αίτια και συνέπειες).
19. Οι καταστροφικές συνέπειες του πολέμου.

20. Η σημασία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (θετικές και αρνητικές συνέπειες)

Σοφία Μάνιου

Ομιλία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ στο Λίνκολν Μεμόριαλ,28 Αυγούστου 1963

Πριν εκατό χρόνια ένας σπουδαίος Αμερικανός, στου οποίου τη συμβολική σκιά στεκόμαστε τώρα υπέγραψε την Διακήρυξη της Απελευθέρωσης. Αυτή η βαρυσήμαντη απόφαση ήρθε ως ένας σπουδαίος πυρσός ελπίδας στα εκατομμύρια των έγχρωμων σκλάβων που είχαν καεί στις φλόγες της συντριπτικής αδικίας. Ήρθε σαν ένα γεμάτο χαρά χάραμα, για να τερματίσει τη μακρά νύχτα της αιχμαλωσίας.

Αλλά εκατό χρόνια αργότερα, πρέπει να αντικρίσουμε το τραγικό γεγονός ότι ο Μαύρος δεν είναι ακόμη ελεύθερος.

Εκατό χρόνια αργότερα, η ζωή του Μαύρου εξακολουθεί να είναι ανάπηρη λόγω των δεσμών του φυλετικού διαχωρισμού και των αλυσίδων των διακρίσεων.

Εκατό χρόνια αργότερα, ο Μαύρος ζει σε ένα μοναχικό νησί φτώχειας στο κέντρο ενός αχανούς ωκεανού υλικής ευημερίας.

Εκατό χρόνια αργότερα, ο Μαύρος μαραζώνει ακόμη στις γωνιές της αμερικανικής κοινωνίας και βρίσκεται εξόριστος στην ίδια του την πατρίδα. Έτσι έχουμε έρθει σήμερα εδώ, για να δραματοποιήσουμε μια φοβερή κατάσταση.

Υπό μια έννοια έχουμε έρθει στην πρωτεύουσα του έθνους μας, για να πληρώσουμε μια επιταγή. Όταν οι αρχιτέκτονες της δημοκρατίας μας έγραψαν τις θαυμάσιες λέξεις του Συντάγματος και της διακήρυξης της Ανεξαρτησίας, υπέγραφαν ένα γραμμάτιο του οποίου κάθε Αμερικανός επρόκειτο να είναι νόμιμος κληρονόμος. Αυτό το γραμμάτιο ήταν μια υπόσχεση πως όλοι οι άνθρωποι θα εγγυώνταν τα αναπαλλοτρίωτα δικαιώματα της ζωής, της ελευθερίας και της επιδίωξης της ευτυχίας.

Είναι φανερό σήμερα ότι η Αμερική έχει αθετήσει αυτήν την υπόσχεση (promissory note) στο βαθμό που οι έγχρωμοι πολίτες της ενδιαφέρονται. Αντί να τιμήσει αυτήν την ιερή υποχρέωση, η Αμερική έχει δώσει στο μαύρο πληθυσμό της μια κακή επιταγή, που επιστράφηκε με τη σημείωση “ανεπαρκή κεφάλαια”. Όμως αρνούμαστε να πιστέψουμε ότι η τράπεζα της δικαιοσύνης έχει χρεοκοπήσει. Αρνούμαστε να πιστέψουμε ότι υπάρχουν ανεπαρκή κεφάλαια στα μεγάλα θησαυροφυλάκια ευκαιριών αυτού του έθνους. Έτσι έχουμε έρθει να εξαργυρώσουμε αυτήν την επιταγή – μια επιταγή που θα μας ανοίξει τη θέα προς τα πλούτη της ελευθερίας και προς την ασφάλεια της δικαιοσύνης. Έχουμε έρθει επίσης σ’ αυτόν τον καθαγιασμένο τόπο, για να υπενθυμίσουμε στην Αμερική την πολύ επείγουσα πίεση του σήμερα. Δεν είναι ώρα τώρα, για να μένουμε στην πολυτέλεια της δροσιάς ή να πάρουμε το καθησυχαστικό ναρκωτικό της σταδιακής και αργής επίλυσης. Τώρα είναι ο καιρός να σηκωθούμε από τη σκοτεινή και έρημη κοιλάδα του φυλετικού διαχωρισμού προς το ηλιόλουστο μονοπάτι της φυλετικής δικαιοσύνης. Τώρα είναι ο καιρός να ανοίξουμε τις πόρτες της ευκαιρίας σε όλα τα παιδιά του Θεού. Τώρα είναι ο καιρός να υψώσουμε το έθνος μας από την κινούμενη άμμο της φυλετικής αδικίας προς το σταθερό βράχο της αδελφοσύνης.

Θα ήταν μοιραίο για το έθνος να αγνοήσουμε τον επείγοντα χαρακτήρα της στιγμής και να υποτιμήσουμε την αποφασιστικότητα των Μαύρων. Αυτό το καυτό καλοκαίρι της δικαιολογημένης δυσαρέσκειας των Μαύρων δε θα περάσει, μέχρις ότου υπάρξει ένα αναζωογονητικό φθινόπωρο ελευθερίας και ισότητας. Το 1963 δεν είναι ένα τέλος αλλά μια αρχή. Αυτοί που ελπίζουν πως οι Μαύροι χρειάζονταν να εκτονώσουν το θυμό τους και πως τώρα θα ικανοποιηθούν θα ξυπνήσουν απότομα, αν το έθνος γυρίσει στις δουλειές του, ως συνήθως. Δε θα υπάρξει ούτε ηρεμία ούτε γαλήνη στην Αμερική, μέχρις ότου ο Μαύρος αποκτήσει τα πολιτικά του δικαιώματα. Οι ανεμοστρόβιλοι της ανταρσίας θα συνεχίσουν να ταρακουνούν τα θεμέλια του έθνους μας, μέχρις ότου φανεί η λαμπρή μέρα της δικαιοσύνης.

Υπάρχει, όμως, κάτι που πρέπει να πω στο λαό μου που στέκεται στο ζεστό κατώφλι που οδηγεί μέσα στο παλάτι της δικαιοσύνης. Κατά την πορεία προς την κατάκτηση της θέσης που δικαιούμαστε δεν πρέπει να βρεθούμε ένοχοι για λαθεμένες ενέργειες. Ας μην ψάχνουμε να ικανοποιήσουμε τη δίψα μας για ελευθερία πίνοντας από το ποτήρι της πίκρας και του μίσους.

Οφείλουμε να κατευθύνουμε τον αγώνα μας στο υψηλό επίπεδο της αξιοπρέπειας και της πειθαρχίας. Δεν πρέπει να επιτρέψουμε η δημιουργική μας διαμαρτυρία να εκφυλιστεί σε φυσική βία. Ξανά και ξανά πρέπει να υψωθούμε στα μεγαλοπρεπή ύψη της συνάντησης της φυσικής δύναμης με την ψυχική δύναμη. Η θαυμάσια νέα μαχητικότητα η οποία έχει περιβάλει την κοινότητα των Μαύρων δεν πρέπει να μας οδηγήσει στη δυσπιστία προς όλους τους λευκούς πολίτες, επειδή πολλοί από τους λευκούς αδελφούς μας, όπως αποδεικνύεται από την παρουσία τους εδώ σήμερα, έχουν πια καταλάβει ότι ο προορισμός τους είναι δεμένος με τον προορισμό μας και ότι η ελευθερία τους είναι άρρηκτα συνδεμένη με την ελευθερία μας. Δεν μπορούμε να προχωρήσουμε μόνοι μας.

Και καθώς προχωράμε, πρέπει να υποσχεθούμε ότι θα προχωρήσουμε μπροστά. Δεν μπορούμε να κάνουμε πίσω. Υπάρχουν εκείνοι που ρωτάνε τους πιστούς των κοινωνικών δικαιωμάτων “Πότε θα ικανοποιηθείτε;” Δεν μπορούμε ποτέ να ικανοποιηθούμε, όσο τα σώματά μας, βαριά από την κούραση του ταξιδιού, δεν μπορούν να βρουν προσωρινό κατάλυμα στα μοτέλ των μεγάλων λεωφόρων και στα ξενοδοχεία των πόλεων. Δεν μπορούμε ποτέ να ικανοποιηθούμε όσο η βασική κινητικότητα του Μαύρου είναι από ένα μικρότερο γκέτο σε ένα μεγαλύτερο. Δεν μπορούμε ποτέ να ικανοποιηθούμε όσο ένας Μαύρος στο Μισισίπι δεν μπορεί να ψηφίσει και όσο ένας Μαύρος στη Νέα Υόρκη πιστεύει πως δεν έχει τίποτε για το οποίο να ψηφίσει. Όχι, όχι, δεν είμαστε ικανοποιημένοι και δε θα είμαστε ικανοποιημένοι, μέχρις ότου η δικαιοσύνη να κυλήσει σαν το νερό και η αρετή σαν ένα ισχυρό ρεύμα.

Δεν έχω ξεχάσει ότι μερικοί από εσάς έχουν έρθει εδώ αμέσως μετά από μεγάλες δίκες και βάσανα. Μερικοί από εσάς έχουν έρθει αμέσως μετά την αποφυλάκισή τους από στενά κελιά. Μερικοί από εσάς έχουν έρθει από περιοχές, όπου το αίτημά σας για ελευθερία σάς άφησε χτυπημένους από τις θύελλες των διώξεων και κλονισμένους από τους ανέμους της αστυνομικής κτηνωδίας. Έχετε γίνει οι παλαίμαχοι των δημιουργικών βασάνων. Συνεχίστε να δουλεύετε με την πίστη ότι αυτά τα άδικα βάσανα είναι λυτρωτικά.

Γυρίστε στο Μισισίπι, γυρίστε στην Αλαμπάμα, γυρίστε στην Τζόρτζια, γυρίστε στη Λουιζιάνα, γυρίστε στις φτωχογειτονιές και τα γκέτο των βόρειων πόλεων ξέροντας ότι αυτή η κατάσταση με κάποιον τρόπο μπορεί να αλλάξει και θα αλλάξει. Ας μην κυλιόμαστε στην κοιλάδα της απελπισίας.

Σας λέω σήμερα, φίλοι μου, πως παρά τις δυσκολίες και τις απογοητεύσεις της στιγμής,

έχω ακόμη ένα όραμα.

Είναι ένα όραμα βαθιά ριζωμένο στο αμερικάνικο όραμα.

Έχω ένα όραμα

πως μια μέρα αυτό το έθνος θα υψώσει και θα ζήσει την αληθινή σημασία του πιστεύω του: ¨Θεωρούμε αυτές τις αλήθειες αυταπόδεικτες: ότι όλοι οι άνθρωποι γεννήθηκαν ίσοι”.

Έχω ένα όραμα

πως μια μέρα στους κόκκινους λόφους της Τζόρτζια οι γιοι των πρώην δούλων και των πρώην δουλοκτητών θα μπορέσουν να καθίσουν σε ένα τραπέζι αδελφοσύνης.

Έχω ένα όραμα

πως μια μέρα ακόμη και η πολιτεία του Μισισίπι, μια έρημη πολιτεία που λιώνει από την κάψα της αδικίας και της καταπίεσης, θα μεταμορφωθεί σε μια όαση ελευθερίας και δικαιοσύνης.

Έχω ένα όραμα

πως τα τέσσερα παιδιά μου θα ζήσουν μια μέρα σε ένα έθνος στο οποίο δε θα κρίνονται από το χρώμα του δέρματός τους αλλά από το περιεχόμενο του χαρακτήρα τους.

Έχω ένα όραμα σήμερα.

Έχω ένα όραμα

ότι μια μέρα η πολιτεία της Αλαμπάμα, του κυβερνήτη της οποίας τα χείλη προς το παρόν στάζουν λέξεις ρατσιστικής παρέμβασης και μηδενισμού, θα μεταμορφωθεί σε μια κατάσταση όπου τα μικρά μαύρα αγόρια και κορίτσια θα μπορέσουν να ενώσουν τα χέρια τους με τα μικρά λευκά αγόρια και κορίτσια και να περπατήσουν σαν αδελφοί και αδελφές.

Έχω ένα όραμα σήμερα.

Έχω ένα όραμα

πως μια μέρα κάθε κοιλάδα θα εξυψωθεί, κάθε λόφος και βουνό θα χαμηλώσουν, τα ανώμαλα μέρη θα γίνουν επίπεδα και ότι τα κυρτά μέρη θα γίνουν ίσια και πως η δόξα του Κυρίου θα αποκαλυφθεί και πως όλα τα έμβια θα τα δουν από κοινού.

Αυτή είναι η ελπίδα μας. Αυτή είναι η πίστη με την οποία επιστρέφω στο Νότο. Με αυτήν την πίστη θα μπορέσουμε να βγάλουμε με κόπο από τα βουνά της απογοήτευσης μια πέτρα ελπίδας. Με αυτήν την πίστη θα μπορέσουμε να μεταμορφώσουμε τις εξημμένες διαφωνίες του έθνους μας σε μια όμορφη συμφωνία αδελφοσύνης. Με αυτήν την πίστη θα μπορέσουμε να δουλέψουμε μαζί, να προσευχηθούμε μαζί, να αγωνιστούμε μαζί, να μπούμε φυλακή μαζί, να αντισταθούμε για την ελευθερία μαζί, γνωρίζοντας πως μια μέρα θα είμαστε ελεύθεροι.

Αυτή η μέρα θα έρθει, όταν όλα τα τέκνα του θεού θα μπορούν να τραδουδήσουν με μια νέα σημασία “Πατρίδα μου, είναι για σένα, γλυκιά γη της ελευθερίας, για σένα που τραγουδώ. Γη όπου πέθαναν οι πρόγονοί μου, γη του περήφανου οδοιπόρου από κάθε βουνοπλαγιά,

άφησε την ελευθερία να αντηχήσει.”

Και αν πρόκειται να γίνει η Αμερική ένα σπουδαίο έθνος, αυτό θα επαληθευθεί.

Γι’ αυτό αφήστε την ελευθερία να αντηχήσει από τις θαυμάσιες λοφοκορφές του Νιου Χάμσαϊρ.

Αφήστε την ελευθερία να αντηχήσει από τα μεγάλα βουνά της Νέας Υόρκης.

Αφήστε την ελευθερία να αντηχήσει από τα ευχάριστα Alleghenies της Πενσιλβάνια.

Αφήστε την ελευθερία να αντηχήσει από τους χιονοσκέπαστους βράχους του Κολοράντο!

Αφήστε την ελευθερία να αντηχήσει από τις κυρτές κορφές της Καλιφόρνια!

Μα όχι μόνο αυτό. Αφήστε την ελευθερία να αντηχήσει από το Στόουν Μάουντεν της Τζόρτζια!

Αφήστε την ελευθερία να αντηχήσει από το Λουκάουτ Μάουντεν του Τενεσί!

Αφήστε την ελευθερία να αντηχήσει από κάθε λόφο και κάθε λοφίσκο του Μισισίπι. Από κάθε βουνοπλαγιά αφήστε την ελευθερία να αντηχήσει.

Όταν θα αφήσουμε την ελευθερία να αντηχήσει, όταν θα την αφήσουμε να αντηχήσει από κάθε χωριό και κάθε κωμόπολη, από κάθε πολιτεία και κάθε πόλη, θα μπορέσουμε να επισπεύσουμε την ημέρα εκείνη κατά την οποία όλα τα παιδιά του θεού, μαύροι και λευκοί, Εβραίοι και ειδωλολάτρες, Προτεστάντες και Καθολικοί, θα μπορέσουμε να ενώσουμε τα χέρια και να τραγουδήσουμε τους στίχους του παλιού νέγρικου θρησκευτικού τραγουδιού:

“Ελεύθεροι επί τέλους! Ελεύθεροι επί τέλους! Χάρη στον Παντοδύναμο Θεό είμαστε ελεύθεροι επί τέλους!

Εναρκτήριος Λόγος του Προέδρου Κένεντι

 

O εναρκτήριος λόγος του Προέδρου Τζον Φ. Κένεντι δόθηκε στην Ουάσιγκτον την Παρασκευή 20 Ιανουαρίου 1961 αμέσως μετά την ορκομωσία του.Αυτό το κείμενο είναι έργο εργαζόμενου στο Εκτελεστικό Γραφείο του Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών, δημιουργημένο κατά τα επίσημα καθήκοντά του. Ως έργο της ομοσπονδιακής κυβέρνησης των ΗΠΑ, το πρωτότυπο (αγγλικό) κείμενο είναι κοινό κτήμα. Άδεια χρήσης της μετάφρασης: Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 United States License (πρώτη δημοσίευση).

O Τζον Κένεντι απαγγέλλει την εναρκτήρια ομιλία του.

Αντιπρόεδρε Τζόνσον, κύριε Πρόεδρε της Βουλής των Αντιπροσώπων, κύριε Πρόεδρε του Ανωτάτου Δικαστηρίου, Πρόεδρε Άιζενχαουερ, Αντιπρόεδρε Νίξον, Πρόεδρε Τρούμαν, σεβαστοί ιερείς, συμπολίτες, εορτάζουμε σήμερα όχι μια κομματική νίκη αλλά μια γιορτή της ελευθερίας, που συμβολίζει ένα τέλος καθώς και μια αρχή, που σηματοδοτεί ανανέωση καθώς και αλλαγή. Γιατί ορκίσθηκα προ υμών και του Παντοδύναμου Θεού τον ίδιο νηφάλιο όρκο που καθόρισαν οι πρόγονοι μας πριν από σχεδόν έναν και τρία τέταρτα του αιώνα.

Ο κόσμος είναι πολύ διαφορετικός τώρα, επειδή ο άνθρωπος κρατά στα θνητά χέρια του την δύναμη να εξαφανίσει όλες τις μορφές ανθρώπινης δυστυχίας και όλες τις μορφές ανθρώπινης ζωής. Και όμως, οι ίδιες επαναστατικές πεποιθήσεις για τις οποίες πολέμησαν οι πρόγονοι μας είναι ακόμη επίκαιρες σε όλο τον κόσμο: η πεποίθηση ότι τα δικαιώματα του ανθρώπου δεν προέρχονται από την γενναιοδωρία του κράτους αλλά από το χέρι του Θεού.

Δεν τολμούμε να λησμονήσουμε σήμερα ότι είμαστε οι κληρονόμοι εκείνης της πρώτης επανάστασης. Ας εξαπλωθεί το μήνυμα από τούτη την στιγμή και από τούτο το μέρος, προς φίλους και εχθρούς, ότι ο πυρσός πέρασε σε μια νέα γενιά Αμερικανών, γεννημένων αυτόν τον αιώνα, δοκιμασμένων από πόλεμο, πειθαρχημένων από μια σκληρή και πικρή ειρήνη, περήφανων για την μακρόχρονη κληρονομιά μας, και απρόθυμων να ζήσουν ή να επιτρέψουν την σταδιακή απώλεια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα οποία πάντα αφοσιώθηκε αυτό το Έθνος και στα οποία είμαστε αφοσιωμένοι σήμερα, στην χώρα μας και στο εξωτερικό.

Ας γνωρίζουν όλα τα έθνη, είτε μας συμπαθούν ή όχι, ότι θα πληρώσουμε οποιοδήποτε τίμημα, θα σηκώσουμε οποιοδήποτε βάρος, θα αντιμετωπίσουμε οποιαδήποτε δυσκολία, θα υποστηρίξουμε οποιονδήποτε φίλο, θα αντιταχθούμε σε οποιονδήποτε εχθρό, έτσι ώστε να εξασφαλίσουμε την επιβίωση και την εδραίωση της ελευθερίας.

Αυτά τουλάχιστον τα υποσχόμαστε, και κάτι παραπάνω.

Στους παλιούς εκείνους συμμάχους με τους οποίους μοιραζόμαστε την πολιτιστική και πνευματική προέλευση μας, υποσχόμαστε την πίστη του αφοσιωμένου φίλου. Ενωμένοι, δεν υπάρχουν πολλά που δεν μπορούμε να επιτύχουμε σε μια πλειάδα κοινών εγχειρημάτων. Διαιρεμένοι, υπάρχουν λίγα που μπορούμε να επιτύχουμε, γιατί δεν θα τολμήσουμε να αντιμετωπίσουμε μια ισχυρή πρόκληση εν μέσω διαφωνιών και διχόνοιας.

Σε εκείνα τα νέα κράτη που καλωσορίζουμε στις τάξεις των ελευθέρων [κρατών], υποσχόμαστε ότι ο αποικιοκρατικός έλεγχος δεν καταργήθηκε για να αντικατασταθεί από μια πολύ πιο σιδηρά τυραννία. Δεν προσδοκούμε ότι πάντα θα συμμερίζονται την άποψη μας. Αλλά θα ελπίζουμε πάντα ότι θα τα βλέπουμε να υποστηρίζουν με πάθος την ελευθερία τους, και να θυμούνται ότι, στο παρελθόν, όσοι ανόητα επιδίωξαν την εξουσία καβάλα στην τίγρη, κατέληξαν στο στομάχι της.

Στους ανθρώπους στις καλύβες και τα χωριά σε όλο τον κόσμο που παλεύουν να διαρρήξουν τα δεσμά της μαζικής ανέχειας, υποσχόμασθε να κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε για να τους βοηθήσουμε να βοηθήσουν τους εαυτούς τους, για όσο διάστημα απαιτηθεί, ότι γιατί μπορεί να κάνουν το ίδιο οι κομμουνιστές, και όχι γιατί επιδιώκουμε τις ψήφους τους, αλλά γιατί είναι το σωστό. Εάν μια ελεύθερη κοινωνία δεν μπορεί να βοηθήσει τους πολλούς που ζουν στην φτώχεια, δεν μπορεί να σώσει τους λίγους που είναι πλούσιοι.

Στις αδελφές δημοκρατίες νοτίως των συνόρων μας, προσφέρουμε μια ιδιαίτερη υπόσχεση, να μετατρέψουμε τα καλά μας λόγια σε καλά έργα, σε μια νέα συμμαχία προόδου, να βοηθήσουμε ελεύθερους ανθρώπους και ελεύθερες κυβερνήσεις να διαρρήξουν τα δεσμά της φτώχειας. Όμως αυτή η ήσυχη επανάσταση ελπίδας δεν μπορεί να καταστεί θήραμα εχθρικών δυνάμεων. Ας γνωρίζουν όλοι οι γείτονες μας ότι θα συστρατευθούμε στην αντιμετώπιση της επιθετικότητας και της υπονόμευσης σε όλη την Αμερικανική ήπειρο. Και ας γνωρίζει κάθε άλλη δύναμη ότι αυτό το ημισφαίριο προτίθεται να παραμείνει κύριος του οίκου του.

Στην παγκόσμια συνέλευση κυρίαρχων κρατών που είναι τα Ηνωμένα Έθνη, την τελευταία ελπίδα μας σε μια εποχή στην οποία τα εργαλεία του πολέμου έχουν κατά πολύ ξεπεράσει τα εργαλεία της ειρήνης, επαναλαμβάνουμε την υπόσχεση υποστήριξης μας, να αποτρέψουμε την μετατροπή του σε φόρουμ αλληλοκατηγοριών, να ενισχύσουμε την ασπίδα προστασίας που προσφέρει στα νέα και αδύναμα κράτη, και να επεκτείνουμε την γεωγραφική περιοχή που καλύπτει η χάρτα τους.

Τέλος, σε εκείνες τις χώρες που επιθυμούν να είναι αντίπαλοι μας, προσφέρουμε όχι υπόσχεση αλλά παράκληση: και οι δύο πλευρές να αρχίσουμε πάλι την επιδίωξη της ειρήνης, πριν εμπλακεί η ανθρωπότητα σε σχεδιασμένη ή τυχαία αυτοκαταστροφή από τις σκοτεινές δυνάμεις της καταστροφής που εξαπέλυσε η επιστήμη.

Δεν τολμούμε να τις θέσουμε σε πειρασμό με την αδυναμία μας. Γιατί μόνο όταν τα όπλα μας είναι επαρκή πέρα από κάθε αμφιβολία μπορούμε να είμαστε βέβαιοι πέρα από κάθε αμφιβολία ότι δεν θα χρησιμοποιηθούν ποτέ.

Αλλά δεν μπορούν βέβαια να επαναπαύονται δύο σπουδαίες και ισχυρές ομάδες εθνών από την σημερινή πορεία μας, και οι δύο πλευρές αγκομαχώντας από το κόστος των σύγχρονων όπλων, και οι δύο δικαίως ανήσυχες από την συνεχή εξάπλωση του φονικού ατόμου, και όμως και οι δύο να αγωνίζονται να μεταβάλουν αυτή την αβέβαιη ισορροπία τρόμου που εμποδίζει το ξέσπασμα του τελευταίου πολέμου της ανθρωπότητας.

Ας ξεκινήσουμε λοιπόν ξανά, και ας θυμηθούμε, και οι δύο πλευρές, ότι η πολιτισμένη συμπεριφορά δεν είναι σημάδι αδυναμίας και ότι η ειλικρίνεια πάντα πρέπει να επαληθεύεται. Ας μην διαπραγματευτούμε ποτέ από φόβο. Αλλά και ας μην φοβηθούμε ποτέ να διαπραγματευτούμε.

Ας ανακαλύψουν και οι δύο πλευρές τα προβλήματα που μας ενώνουν αντί να επιμένουμε στα προβλήματα που μας χωρίζουν.

Ας διατυπώσουν και οι δύο πλευρές, για πρώτη φορά, σοβαρές και ακριβείς προτάσεις για τον έλεγχο και τον περιορισμό των εξοπλισμών, και ας θέσουμε την απόλυτη ισχύ της καταστροφής άλλων χωρών υπό τον απόλυτο έλεγχο όλων των χωρών.

Ας επιδιώξουν και οι δύο πλευρές να χρησιμοποιήσουν τα θαύματα της επιστήμης και όχι τον τρόμο της. Μαζί, ας εξερευνήσουμε τα άστρα, ας κατακτήσουμε τις ερήμους, ας εξαλείψουμε τις ασθένειες, ας εκμεταλλευθούμε τα βάθη των ωκεανών και ας προωθήσουμε τις τέχνες και την οικονομία.

Ας ενωθούν και οι δύο πλευρές και ας κάνουν πράξη στα πέρατα της οικουμένης την εντολή του Ησαϊα, να «σηκώσουμε τα μεγάλα φορτία … και να απελευθερώσουμε τους καταπιεσμένους».

Και εάν ένα πρόχωμα συνεργασίας απωθήσει την ζούγκλα της καχυποψίας, ας ενωθούν οι δύο πλευρές και ας δημιουργήσουν όχι μια νέα ισορροπία ισχύος αλλά ένα καινούργιο κόσμο νομιμότητας, όπου οι ισχυροί είναι δίκαιοι και οι ανίσχυροι ασφαλείς και η ειρήνη κυριαρχεί.

Όλα αυτά δεν θα τελειώσουν στις πρώτες 100 μέρες. Ούτε θα τελειώσουν στις πρώτες 1.000 μέρες, ούτε στην διάρκεια της θητείας αυτής της Κυβέρνησης, ούτε ίσως και στην διάρκεια της ζωής μας σε αυτόν τον πλανήτη. Αλλά, ας αρχίσουμε.

Η τελική επιτυχία ή αποτυχία της πορείας μας, αγαπητοί μου συμπολίτες, εξαρτάται από εσάς περισσότερα από εμένα. Από τότε που ιδρύθηκε αυτή η χώρα, κάθε γενιά Αμερικανών έχει κληθεί να επαναβεβαιώσει την εθνική της αφοσίωση. Οι τάφοι νεαρών Αμερικανών που απάντησαν στο κάλεσμα για υπηρεσία είναι σπαρμένοι σε όλο τον πλανήτη.

Τώρα, η τρομπέτα μας καλεί και πάλι, όχι για να πάρουμε τα όπλα, αν και τα όπλα τα χρειαζόμαστε, όχι για να πέσουμε στην μάχη, αν και απειλούμεθα, αλλά για να σηκώσουμε το βάρος του μεγάλου και οδυνηρού αγώνα, χωρίς σταματημό, «χαρούμενοι με ελπίδα, υπομονετικοί στην δοκιμασία», ενός αγώνα εναντίον των κοινών εχθρών του ανθρώπου: της τυρρανίας, την ανέχειας, της ασθένειας και του ίδιου του πολέμου.

Μπορούμε να αντιτάξουμε σε αυτούς τους εχθρούς μιά μεγάλη και παγκόσμια συμμαχία, Βορρά και Νότου, Ανατολής και Δύσης, που θα μπορέσει να εξασφαλίσει μια παραγωγικότερη ζωή για όλη την ανθρωπότητα; Θα συμμετάσχετε σε αυτή την ιστορική προσπάθεια;

Στην μακρά ιστορία του κόσμου, μόνο σε μερικές γενιές χαρίσθηκε ο ρόλος του υπερασπιστή της ελευθερίας στην ώρα της μεγαλύτερης δοκιμασίας της. Δεν αποποιούμαι αυτής της ευθύνης. Την καλοδέχομαι. Δεν πιστεύω ότι κανείς από εμάς δεν θα άλλαζε θέση με κανέναν άλλο λαό και με καμμιά άλλη γενιά. Η ενέργεια, η πίστη, η αφοσίωση που φέρνουμε σ’ αυτή την προσπάθεια θα φωτίσει την πατρίδα μας και όλους όσους την υπηρετούν, και η λάμψη από αυτή την φωτιά μπορεί πραγματικά να φωτίσει τον κόσμο.

Και έτσι, Αμερικανοί συμπολίτες μου: μην αναρωτιέστε τι μπορεί να κάνει η πατρίδα σας για εσάς, αναρωτηθείτε τι μπορείτε να κάνετε εσείς για την πατρίδα σας.

Συμπολίτες μου του κόσμου: μην αναρωτιέστε τι θα κάνει η Αμερική για εσάς, αλλά τι μπορούμε να κάνουμε μαζί για την ελευθερία του ανθρώπου.

Τέλος, είτε είστε Αμερικανοί ή πολίτες του κόσμου, απαιτείστε από εμάς το ίδιο υψηλό επίπεδο δύναμης και θυσίας που ζητάμε από εσάς. Με ήσυχη συνείδηση ως μόνη σίγουρη ανταμοιβή, με την ιστορία ως τον τελικό κριτή των πράξεων μας, ας προχωρήσουμε και ας ηγηθούμε της χώρας που αγαπούμε, ζητώντας την ευλογία Του και την βοήθεια Του, αλλά γνωρίζοντας ότι εδώ στην γη, το έργο του Θεού πρέπει πραγματικά να είναι το δικό μας.

 

Ο λόγος του Θεοδώρου Κολοκοτρώνη στην Πνύκα . 8 Οκτωβρίου 1838

Ο λόγος που έβγαλε ο Κολοκοτρώνης ανεβασμένος στα βράχια της Πνύκας, όπως στα παλιά τα χρόνια τόσοι τρανοί ρήτορες στους Αθηναίους, στέκεται η πνευματική διαθήκη του ήρωα στο Έθνος. Ο λόγος του αγράμματου, μα σοφού στρατηγού προς τα νιάτα της Αθήνας του 1838.

Εφημερίς “Ο Αιών”, 13 Νοεμβρίου 1838

Παιδιά μου! Εις τον τόπον τούτον, οπού εγώ πατώ σήμερα, επατούσαν και εδημηγορούσαν τον παλαιόν καιρόν άντρες σοφοί και άντρες με τους οποίους δεν είμαι άξιος να συγκριθώ, και ούτε να φθάσω τα ίχνη των….

Εγώ επιθυμούσα να σας ιδώ, παιδιά μου, στη μεγάλη δόξα των προπατόρων μας κι έρχομαι να σας είπω όσα στον καιρό του αγώνα μας και πριν απ’ αυτόν κι ύστερα απ’ αυτόν ο ίδιος παρατήρησα κι απ’ αυτά να κάμωμεν συμπερασμούς και για την μέλλουσαν ευτυχία σας, μολονότι ο Θεός μόνος ηξεύρει τα μέλλοντα.

“Εγώ παιδιά μου, κατά κακή μου τύχη, εξαιτίας των περιστάσεων, έμεινα αγράμματος και διά τούτο σας ζητώ συγχώρεση, διότι δεν ομιλώ καθώς οι δάσκαλοί σας”

Και διά τους παλαιούς Έλληνας, οποίας γνώσεις είχαν και ποία δόξα και τιμήν έχαιραν κοντά εις τα άλλα έθνη του καιρού των, οποίους ήρωας στρατηγούς, πολιτικούς είχαν, διά ταύτα σας λέγουν καθ’ ημέραν οι διδάσκαλοί σας και οι πεπαιδευμένοι σας. Εγώ δεν είμαι αρκετός. Σας λέγω μόνον πως ήτον σοφοί, και από εδώ επήραν και εδανείσθηκαν τα άλλα έθνη την σοφίαν των… Αυτοί διέφεραν από ημάς εις την θρησκείαν, διότι επροσκυνούσαν τις πέτρες και τα ξύλα. Αφού ύστερα ήλθεν εις τον κόσμον ο Χριστός, οι λαοί όλοι επίστευσαν εις το Ευαγγέλιό του και έπαυσαν να λατρεύουν τα είδωλα… Οι παλαιοί Έλληνες, οι πρόγονοί μας, έπεσαν εις την διχόνοια και ετρώγονταν μεταξύ τους και έτσι έλαβαν καιρόν πρώτα οι Ρωμαίοι, έπειτα άλλοι βάρβαροι, και τους υπόταξαν. Ύστερα ήλθαν και οι Μουσουλμάνοι, και έκαμαν ότι μπορούσαν, διά να αλλάξει ο λαός την πίστη του… Έκοψαν γλώσσες σε πολλούς ανθρώπους, αλλ’ εστάθη αδύνατο να το κατορθώσουν… Τον ένα έκοβαν, ο άλλος τον σταυρό του έκανε.

Σαν είδε τούτο ο σουλτάνος, διώρισε έναν βιτσερέ (αντιβασιλέα), έναν Πατριάρχη και του έδωσε την εξουσία της Εκκλησίας. Αυτός και ο λοιπός Κλήρος έκαμαν ό,τι τους έλεγε ο Σουλτάνος. Ύστερον έγιναν οι Κοτζαμπάσηδες εις όλα τα μέρη. Η τρίτη τάξις, οι έμποροι, και οι προκομμένοι, το καλλίτερο μέρος των πολιτών, μη υποφέροντες τον ζυγό έφευγαν κι οι γραμματισμένοι επήραν τα βιβλία και φύγαν από την Ελλάδα, την πατρίδα των, κι έτσι έμεινε ο λαός, όστις στερημένος από τα μέσα της προκοπής, εκατήντησεν εις αθλίαν κατάσταση, και αυτή αύξαινε καθ’ ημέρα χειρότερα… διότι αν βρισκόταν μεταξύ του λαού κανείς με λίγη άνθηση τον λάμβανε ο κλήρος, όστις έχαιρε προνόμια, ή εσύρετο από τον έμπορον της Ευρώπης ως βοηθός του ή εγίνετο γραμματικός του προεστού. Και μερικοί μη υποφέροντες την τυραννίαν των Τούρκων και βλέποντες τις δόξες και τις ηδονές οπού απελάμβανον αυτοί, άφηναν την πίστη τους και εγίνοντο Μουσουλμάνοι. Και τοιουτοτρόπως κάθε μέρα ο λαός ελίγνευε και επτώχυνε.

Εις αυτήν την δυστυχισμένη κατάσταση μερικοί από τους φυγάδες γραμματισμένους εμετέφραζαν και έστελναν εις την Ελλάδα βιβλία. Και σαν τους πρέπει να χρεωστούμεν ευγνωμοσύνη, διότι ευθύς οπού κανένας άνθρωπος από το λαό εμάνθανεν τα κοινά γράμματα, εδιάβαζεν αυτά τα βιβλία και έβλεπε ποίους είχαμε προγόνους, τι έκαμεν ο Θεμιστοκλής, ο Αριστείδης και οι άλλοι πολλοί παλαιοί μας, και εβλέπαμεν και εις ποίαν κατάσταση ευρισκόμεθα τότε… Όθεν μας ήρθε στο νου να τους μιμηθούμε και να γίνομε ευτυχέστεροι και έτσι έγινε και επροόδευσεν η εταιρεία.

Όταν αποφασίσαμε να κάμωμε την Επανάσταση, δεν εσυλλογισθήκαμε ούτε πόσοι ήμεθα, ούτε πως δεν έχομεν άρματα, ούτε ότι οι Τούρκοι εβαστούσαν τα κάστρα και τας πόλεις, ούτε κανένας φρόνιμος μας είπε, “πού πάτε εδώ να πολεμήσετε με σιτοκάραβα βατσέλα”, αλλά, ως μία βροχή, έπεσε εις όλους μας η επιθυμία της Ελευθερίας μας… και όλοι, και οι κληρικοί και οι προεστοί και οι καπεταναίοι και οι πεπαιδευμένοι και οι έμποροι, μικροί και μεγάλοι, όλοι συμφωνήσαμεν σ’ αυτό το σκοπό και κάναμεν την επανάσταση.

Εις τον πρώτο χρόνο της Επαναστάσεως είχαμε μεγάλη ομόνοιαν και όλοι ετρέχαμε σύμφωνοι… Ο ένας πήγαινε στον πόλεμο, ο αδελφός του έφερνε ξύλα, η γυναίκα του εζύμωνε, το παιδί του εκουβαλούσε ψωμί και μπαρουτόβολα στο στρατόπεδο και εάν αυτή η ομόνοια εβαστούσε ακόμη δύο χρόνους, ηθέλαμε κυριεύσει και την Θεσσαλία και την Μακεδονία, και ίσως εφθάναμεν και εις την Κωνσταντινούπολη…

Τόσο τρομάξαμε τους Τούρκους, οπού άκουαν Έλληνα και φεύγαν χίλια μίλια μακριά. Εκατόν Έλληνες έβαζαν πέντε χιλιάδες εμπρός κι ένα καράβι μια αρμάδα. Αλλά δεν εβάσταξε. Ήλθαν μερικοί και ηθέλησαν να γένουν μπαρμπέρηδες εις του κασίδη το κεφάλι. Μας πονούσε το μπαρμπέρισμά τους μα τι να κάνουμε; Είχαμε κι αυτουνών την ανάγκη.

Από τότε ήρχισεν η διχόνοια και εχάθη η πρώτη προθυμία και ομόνοια. Κι όταν έλεγες του Κώστα να δώσει χρήματα διά τας ανάγκας του έθνους, ή να πάει στον πόλεμο, τούτος πρόβαλλε το Γιάννη. Και με αυτό τον τρόπο κανείς δεν ήθελε να συντράμει, μήτε να πολεμήσει. Και τούτο εγίνετο, επειδή δεν είχαμε έναν αρχηγό και μίαν κεφαλή. Αλλά μας έμπαινε Πρόεδρος έξι μήνες, εσηκώνετο ο άλλος και τον έρριχνε, και εκάθετο αυτός άλλους τόσους, και έτσι ο ένας ήθελε τούτο κι ο άλλος το άλλο. Ίσως όλοι ηθέλαμε το καλό, πλην καθένας κατά τη γνώμη του. Όταν προστάζουνε πολλοί, ποτέ το σπίτι δεν κτίζεται, ούτε τελειώνει. Ο ένας λέει ότι η πόρτα πρέπει να βλέπει στο ανατολικό μέρος, ο άλλος στο αντικρυνό κι ο άλλος στο βοριά, σαν να ήταν το σπίτι στον αραμπά και να γυρίζει καθώς λέγει ο καθένας. Με τούτον τον τρόπο δεν κτίζεται ποτέ το σπίτι, αλλά πρέπει να είναι αρχιτέκτονας, οπού να προστάζει πώς θα γίνει. Παρομοίως κι εμείς χρειαζόμαστε έναν αρχηγό κι έναν αρχιτέκτονα, όστις να προστάζει κι οι άλλοι να υπακούνε και ν’ ακολουθάνε. Αλλά επειδή είμαστε σε τέτοια κατάσταση, εξαιτίας της διχόνοιάς μας, έπεσε η Τουρκιά πάνω μας και κοντέψαμε να χαθούμε και εις τους στερνούς επτά χρόνους δεν κατορθώσαμε μεγάλα πράγματα.

Εις αυτή την κατάσταση έρχεται ο Βασιλεύς, τα πράματα ησυχάζουν και το εμπόριο κι η γεωργία κι οι τέχνες αρχίζουν να προοδεύουν και μάλιστα η παιδεία. Αυτή η μάθηση θα μας αυξήσει και θα μας ευτυχήσει. Αλλά για να αυξήσουμε, χρειάζεται κι η στερέωση της πολιτείας μας, που γίνεται με την καλλιέργεια και με την υποστήριξη του θρόνου. Ο Βασιλεύς είναι νέος, και συμμορφώνεται με τον τόπο μας. Δεν είναι προσωρινός αλλ’ η βασιλεία του είναι διαδοχική, και θα περάσει στα παιδιά των παιδιών του, και με αυτόν και σεις και τα παιδιά σας θα ζήσετε. Πρέπει να φυλάξετε την πίστη σας και να τη στερεώσετε, διότι όταν επιάσαμε τα άρματα, είπαμε πρώτα υπέρ Πίστεως κι ύστερα υπέρ Πατρίδος. Όλα τα έθνη του κόσμου έχουν και φυλάνε μία θρησκεία. Να μην έχετε πολυτέλεια, να μην πηγαίνετε στους καφενέδες και στα μπιλιάρδα. Να δοθήτε εις τας σπουδάς σας και καλλίτερα να κοπιάσετε ολίγον, δυο και τρεις χρόνους και να ζήσετε ελεύθεροι στο επίλοιπο της ζωής σας, παρά να περάσετε τέσσερις-πέντε χρόνους τη νεότητά σας και να μείνετε αγράμματοι, να σκλαβωθείτε εις τα γεράματά σας. Να ακούετε τας συμβουλάς των διδασκάλων και γεροντοτέρων και κατά την παροιμία “μύρια ήξευρε και χίλια μάθαινε”.

Η προκοπή σας και η μάθησή σας να μη γενεί σκεπάρνι μόνο για το άτομό σας, μα να κοιτάζει το καλό της κοινότητας, γιατί μέσα στο καλό αυτό βρίσκεται και το δικό σας.

Εγώ παιδιά μου, κατά κακή μου τύχη, εξαιτίας των περιστάσεων, έμεινα αγράμματος και διά τούτο σας ζητώ συγχώρεση, διότι δεν ομιλώ καθώς οι δάσκαλοί σας. Σας είπα όσα ο ίδιος είδα, ήκουσα και εγνώρισα, διά να ωφεληθήτε από τα περασμένα κι από τα κακά αποτελέσματα της διχόνοιας, την οποία να αποστρέφεσθε, και να έχετε ομόνοια. Εμάς μη μας τηράτε πλέον. Το έργο μας και ο καιρός μας επέρασε και οι μέρες της γενιάς που σας άνοιξε το δρόμο, θέλουν σε λίγο περάσει. Την ημέρα της ζωής μας θέλει διαδεχθεί η νύκτα του θανάτου μας, καθώς την ημέρα των Αγίων Ασωμάτων θέλει διαδεχθεί η νύκτα και η αυριανή ημέρα.

Εις εσάς μένει να ισάσετε και να στολίσετε τον τόπο όπου ημείς ελευθερώσαμε και διά να γίνει τούτο, πρέπει να έχετε ως θεμέλια της Πολιτείας την ομόνοια, την θρησκεία, την καλλιέργεια του θρόνου και την φρόνιμον ελευθερία. Τελειώνω τον λόγον μου.

Ζήτω ο Βασιλεύς μας Όθων! Ζήτω οι σοφοί διδάσκαλοι! Ζήτω η Ελληνική Νεολαία!

Θεόδωρος Κολοκοτρώνης – 8 Οκτωβρίου 1838

 

ΟΜΙΛΙΑ κ. ΣΑΒΒΑ
Γενικού Διευθυντή των Εκπαιδευτηρίων

Αξιότιμε κύριε Πρέσβη Αξιότιμη κυρία Διευθύντρια της Γερμανικής Σχολής Αθηνών Αγαπητοί γονείς Και κυρίως Αγαπητοί τελειόφοιτοι,Κάποιες μέρες στη ζωή τις θυμόμαστε με νοσταλγία. Μπορεί σήμερα να σας φαίνεται αυτό που θα πω υπερβολικό αλλά στο μέλλον είμαι σίγουρος ότι θα με θυμηθείτε πολλές φορές. Τη σημερινή βραδιά θα τη φέρνετε συχνά στο νου σας και είμαι βέβαιος ότι την ανάμνησή αυτή θα συνοδεύει ένα γλυκό, νοσταλγικό χαμόγελο.Η σημερινή ημέρα αποτελεί το τέλος μιας πορείας. Και αναφέρομαι, βέβαια, στη σχολική σας ζωή. Απόψε ολοκληρώνεται για εσάς ένας κύκλος, ένας κύκλος που ξεκινήσαμε μαζί πριν από δεκατέσσερα χρόνια. Διανύσαμε μία συναρπαστική διαδρομή. Μοιραστήκαμε αγωνίες και ελπίδες, όνειρα, στόχους και εμπειρίες.Αγαπητoί τελειόφοιτοι αφήνετε σήμερα ένα χώρο οικείο, ένα χώρο που φιλοξένησε και υποστήριξε το ταξίδι σας προς την ενηλικίωση. Ένα χώρο, όπου είχατε την ευκαιρία να πλουτίσετε τις γνώσεις σας, να αποκτήσετε σημαντικά εφόδια για το μέλλον, να δημιουργήσετε φιλίες, πολλές από τις οποίες θα κρατήσουν μια ζωή, να θωρακιστείτε με ηθικές αξίες, να χτίσετε μία ολοκληρωμένη προσωπικότητα. Είμαι σίγουρος ότι πολλές φορές στο μέλλον θα ανατρέξετε στα σχολικά σας χρόνια, για να αναζητήσετε σ’ αυτά τις στιγμές και τους ανθρώπους που διαμόρφωσαν ή συντέλεσαν στη διαμόρφωση της δικής σας ζωής.Είναι μέρες σαν τη σημερινή ένας σημαδιακός και σημαντικός σταθμός στη ζωή του κάθε ανθρώπου, του κάθε μαθητή. Είναι η κατάληξη μιας μακράς πορείας, που ολοκληρώνει μία ενότητα, μία από τις πολλές ενότητες που συναποτελούν το ταξίδι της μόρφωσης. Η σημερινή όμως μέρα είναι και η αρχή ενός νέου ταξιδιού για εσάς. Σήμερα είναι η δική σας στιγμή να θέσετε τους στόχους σας. Το Σεπτέμβριο ο κάθε ένας από εσάς ξεκινάει μια νέα πορεία. Η σχολική ανεμελιά θα δώσει τη θέση της σε προβληματισμούς για μελλοντικές επαγγελματικές διαδρομές. Οι ευκαιρίες ανοίγονται μπροστά σας. Αξιοποιήστε τες και αντιμετωπίστε με αισιοδοξία κάθε προοπτική που διαφαίνεται στην αυριανή σας μέρα. Φροντίστε να ανοίξετε τους ορίζοντές σας και να αναπτύξετε τις δεξιότητές, τα ταλέντα σας. Τολμήστε να προχωρήσετε ένα βήμα πέρα από τα γνώριμα, αναζητήστε σε κάθε σας στιγμή το καλύτερο που η ζωή μπορεί να σας δώσει. Βασιστείτε στις δυνάμεις σας και τις γνώσεις που πήρατε. Να θυμάστε, η επιτυχία παίρνεται, διεκδικείται και είναι άμεσα συνυφασμένη με την προσπάθεια. Μόνο όποιος δεν προσπαθεί είναι καταδικασμένος να αποτύχει. Επενδύστε πέρα από τη μόρφωση στην καλλιέργεια. Και συνεχίστε να επιδιώκετε την πολυπλευρότητα που το σχολείο μας πάντα έβαζε ως προτεραιότητα στην εκπαίδευσή σας. Και εμείς θα είμαστε πάντα εδώ, να σας καμαρώνουμε. Άλλωστε η βραδιά αυτή είναι το τέλος ενός σημαντικού αγώνα και για όλους εμάς, τους γονείς και τους καθηγητές σας. Νομίζω ότι δεν υπάρχει καταλληλότερη στιγμή από αυτή, για να ευχαριστήσω εσάς, αγαπητοί γονείς, που όλα αυτά τα χρόνια συνεργαστήκατε μαζί μας, που περιβάλλατε με αγάπη το σχολείο και τους ανθρώπους του, που μας εμπιστευτήκατε ό,τι πολυτιμότερο, τα παιδιά σας. Σας ευχαριστούμε, λοιπόν, για την εμπιστοσύνη και το όμορφο κλίμα που κυριάρχησε όλα αυτά τα χρόνια στη σχέση μας, μια σχέση που είμαι σίγουρος ότι δεν τελειώνει απόψε εδώ. Αγαπητοί τελειόφοιτοι, θα ήθελα να σας αποχαιρετήσω με ένα μεγάλο ευχαριστώ, γιατί πρέπει να ξέρετε ότι οι δικές σας επιτυχίες τόσο αυτές των σχολικών σας χρόνων στις πανελλαδικές εξετάσεις και στις εξετάσεις για το δίπλωμα γλώσσας της ΚΜΚ όσο και αυτές που θα ‘ρθουν, είναι για όλους εμάς, τους δασκάλους σας, η μεγαλύτερη ικανοποίηση. Επιτρέψτε μου, να κλείσω με μια ευχή. Εύχομαι στην πορεία της ζωής σας να πετύχετε τους στόχους σας και να διατηρήσετε τις αρχές και τις αξίες που διδαχθήκατε σ’ αυτό το σχολείο. Να θυμάστε τα λόγια του Αριστοτέλη “Μόνο η αδιάλειπτη προσπάθεια και η επιμονή στο στόχο οδηγεί στην επιτυχία” Σας εύχομαι, λοιπόν, να θέσετε τους στόχους σας και με επιμονή και προσπάθεια να τους κατακτήσετε. Το αξίζετε, το μπορείτε, θα το επιτύχετε! Και πάλι, συγχαρητήρια σε όλους σας και καλή τύχη.

ΟΜΙΛΙΑ
ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΣ ΕΛΣΗΣ ΧΡΙΣΤΟΦΙΑ
ΣΥΖΥΓΟΥ ΤΟΥ
ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
ΚΑΙ ΕΠΙΤΙΜΗΣ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ
ΣΤΗΝ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΑΣΚΕΨΗ ΤΗΣ
ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΒΟΗΘΕΙΑΣ ΠΑΙΔΙΩΝ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ
ΤΕΤΑΡΤΗ 01 ΙΟΥΝΙΟΥ 2011
———————————–

Έντιμε κύριε Υπουργέ,
Αγαπητές κυρίες και κύριοι,
Εκπρόσωποι των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης,

Με πολύ χαρά σας καλωσορίζω στη δημοσιογραφική διάσκεψη της Επιτροπής Βοήθειας Παιδιών της Κύπρου της οποίας έχω την τιμή να είμαι Επίτιμη Πρόεδρος. Σήμερα που γιορτάζουμε την Παγκόσμια Ημέρα του Παιδιού, η σημερινή διάσκεψη τύπου αποκτά ξεχωριστή σημασία και στέλνει μηνύματα αισιοδοξίας και αλληλεγγύης.

Η Επιτροπή Βοήθειας Παιδιών της Κύπρου, δημιουργήθηκε αμέσως μετά την Τουρκική Εισβολή στην Κύπρο, κάτω από την εποπτεία της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου. Σκοπός της ήταν να συλλέγει στοιχεία παιδιών τα οποία ήταν κυρίως προσφυγόπουλα και παιδιά αγνοουμένων και παθόντων και να τα παραπέμπει σε φιλανθρωπικούς οργανισμούς ομογενών του εξωτερικού που ενδιαφέρονταν να τους προσφέρουν οικονομική βοήθεια. Στη συνέχεια, να φροντίζει για τη μεταβίβαση των χρημάτων που στέλλονταν, ονομαστικά σε κάθε παιδί.

Με την πάροδο των χρόνων όμως η βοήθεια επεκτάθηκε σε ένα ευρύτερο φάσμα παιδιών που είχαν ανάγκη με αποτέλεσμα να συσταθεί στις 16.7.1987, επίσημα με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου η Επιτροπή Βοήθειας Παιδιών της Κύπρου.

Τα παιδιά εντάσσονται στο Σχέδιο με αίτηση των γονιών ή κηδεμόνων τους προς την Επιτροπή νοουμένου ότι πληρούν τα κριτήρια τα οποία καθορίστηκαν κατά τη σύσταση της Επιτροπής. Πρόκειται για παιδιά εγκλωβισμένων ή εκτοπισμένων οικογενειών ή παιδιά οικογενειών με διάφορα προβλήματα οι περισσότερες από τις οποίες βοηθούνται με δημόσιο βοήθημα. Τα εισοδήματα τους, όταν υπάρχουν, δεν πρέπει να υπερβαίνουν τις €5.126 ετησίως και η ηλικία των παιδιών θα πρέπει να είναι μέχρι 18 χρονών. Η Επιτροπή εξασφαλίζει κοινωνικοοικονομική έκθεση από τις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας για επιβεβαίωση των στοιχείων της αίτησης τους.

Κατά τη διάρκεια του 2010 η Επιτροπή παραχώρησε βοήθεια ύψους €89.111 σε 405 παιδιά του Σχεδίου. Παρέλαβε 76 νέες αιτήσεις από τις οποίες απορρίφθηκαν οι 21 γιατί δεν πληρούσαν τα κριτήρια.

Τα βιβλία του Ταμείου τηρούνται από το Γενικό Λογιστήριο και ελέγχονται από την Ελεγκτική Υπηρεσία της Δημοκρατίας.

Η Επιτροπή εκτός από την οικονομική στήριξη προσπάθησε να βελτιώσει την ποιότητα ζωής των παιδιών αυτών και αποφάσισε από το 1990 να καθιερώσει ετήσια εκπαιδευτική εκδρομή στην Ελλάδα στην οποία λαμβάνουν μέρος 20-24 παιδιά του Σχεδίου. Το σχέδιο αυτό επεκτάθηκε για να μπορεί να καλύπτει και τη φιλοξενία παιδιών του Σχεδίου σε κατασκηνώσεις στην Κύπρο, αλλά και περιοδικά να προσφέρει στα παιδιά ευκαιρίες να επισκεφθούν και άλλους ειδικούς προορισμούς όπως το Disneyworld στο Orlando των Ηνωμένων Πολιτειών το οποίο επισκέφθηκαν τα εγκλωβισμένα παιδιά του Ριζοκαρπάσου και τη Ρωσική Ομοσπονδία την οποία θα επισκεφθούν φέτος 30 παιδιά του Σχεδίου.

Μέσα στα πλαίσια επέκτασης της κοινωνικής προσφοράς προς τα παιδιά του Σχεδίου η Επιτροπή αποφάσισε να εγκρίνει την ίδρυση Θεσμού Υποτροφιών. Η απόφαση αυτή στηρίχθηκε πάνω σε μελέτη που έγινε το 2009 για το σκοπό αυτό, η οποία έδειξε ότι το 79% των 147 ερωτηθέντων παιδιών του Σχεδίου ηλικίας 15-18 χρόνων ενδιαφέρονταν για ανώτερες σπουδές. Συγκεκριμένα, στην έρευνα απάντησαν, 30 παιδιά ηλικίας 18 χρόνων (16 αγόρια και 14 κορίτσια), 24 παιδιά ηλικίας 17 χρόνων (11 αγόρια και 13 κορίτσια) και 93 παιδιά που ήταν ηλικίας 15 και 16 χρόνων. Επιπρόσθετα ποσοστό 77% παιδιών τα οποία είχαν ενηλικιωθεί και δεν ανήκαν πλέον στο Σχέδιο απάντησαν ότι επέλεξαν να σπουδάσουν, παρόλα τα εμπόδια και τις δυσκολίες που συνάντησαν.

Για την εξασφάλιση των απαιτούμενων πόρων, η Επιτροπή απευθύνθηκε:

(α) σε διάφορους οργανισμούς/επιχειρηματίες με γνωστή κοινωνική προσφορά καθώς και στο Cyprus Children’s Fund των Ηνωμένων Πολιτειών, με την προσδοκία να συμβάλουν στην προσπάθεια της Επιτροπής για τη δημιουργία του συγκεκριμένου Θεσμού, και

β) σε Δημόσια/Ιδιωτικά Πανεπιστήμια, Κολλέγια και Επαγγελματικές Σχολές με την προσδοκία να προσφέρουν στα παιδιά του Σχεδίου που θα εξασφαλίσουν εγγραφή σε αυτά, μείωση διδάκτρων, πλήρη ή/και μερική υποτροφία, ή ακόμη και την εισαγωγή τους, εάν ενδείκνυται, με ειδικά κριτήρια.

Η ανταπόκριση στο κάλεσμα αυτό υπήρξε άμεση και γενναιόδωρη και θα ήθελα να απευθύνω εγκάρδιες ευχαριστίες προς όλους όσους πίστεψαν στο θεσμό αυτό και πρόσφεραν τη βοήθεια και την αγάπη τους δίνοντας μας τη δυνατότητα να βοηθήσουμε κατά την ακαδημαϊκή περίοδο 2009-2010, 13 παιδιά του Σχεδίου και κατά την ακαδημαϊκή περίοδο 2010-11, 27 παιδιά του Σχεδίου. Αν λάβουμε υπόψη τα στοιχεία της έρευνας και επίσης ότι τα αγόρια χρειάζεται να ενταχθούν στην Εθνική Φρουρά, φαίνεται ότι ο στόχος της Επιτροπής για να βοηθήσει τα παιδιά του Σχεδίου επιτεύχθηκε στην ολότητά του. Είμαι βέβαιη ότι με τη δική σας βοήθεια και συμπαράσταση, θα συνεχίσουμε να τους προσφέρουμε την οικονομική ενίσχυση που χρειάζονται για ανώτερη μόρφωση για βελτίωση της ποιότητας ζωής τόσο της δικής τους όσο και των οικογενειών τους.

Ολοκληρώνοντας θα ήθελα από μέρους της Επιτροπής να αναφέρω ότι το Ταμείο επιλέγει να ενεργεί με τρόπους που ενισχύουν τη γενικότερη προσπάθεια που καταβάλλει η πολιτεία για στήριξη των ευάλωτων κοινωνικά ομάδων του πληθυσμού. Όπως γνωρίζετε με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου το Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών έχει παραχωρήσει για τα έτη 2009-2010 και 2010-2011 οικονομική στήριξη σε προπτυχιακούς φοιτητές που σπουδάζουν στο εξωτερικό με βάση την κοινωνικοοικονομική κατάσταση της οικογένειας τους. Η πρωτοβουλία που ανέπτυξε το Ταμείο με τον Θεσμό των Υποτροφιών συμπληρώνει αυτή την προσπάθεια δίνοντας ευκαιρία στη μόρφωση σε παιδιά που λόγω οικονομικών δυσκολιών δεν έχουν τη δυνατότητα να φοιτήσουν ούτε καν σε κολλέγιο στην Κύπρο. Είναι σημαντικό όλοι μας να συμβάλλουμε στην διαμόρφωση ενός κράτους που προωθεί έμπρακτα την κοινωνική αλληλεγγύη και ενδυναμώνει το βιοτικό επίπεδο της κοινωνίας.

 

28-02-11 Ομιλία της Υπουργού Παιδείας, Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων, Άννας Διαμαντοπούλου, στην ημερίδα ενημέρωσης και διαλόγου του Υπουργείου Παιδείας με τους Δημάρχους της χώρας

Δελτίο Τύπου

 Κυρίες και κύριοι Δήμαρχοι, κύριοι εκπρόσωποι των δημοτικών αρχών, κύριοι Περιφερειάρχες και εκπρόσωποι των Περιφερειαρχών, κύριοι Περιφερειακοί Διευθυντές της εκπαίδευσης, κύριοι Διευθυντές της εκπαίδευσης, κυρίες και κύριοι, ευχαριστούμε πολύ για τη συμμετοχή σας στη σημερινή συνάντηση.

Η σημερινή συνάντηση θα έλεγα ότι έχει τον χαρακτήρα συνάντησης εργασίας. Θέλω να συγχαρώ όλους τους νέους Περιφερειάρχες και Δημάρχους, οι οποίοι αναλαμβάνουν ένα από τα πιο σημαντικά, δύσκολα αλλά και ελπιδοφόρα έργα:  να αλλάξουμε τη δομή και τη λειτουργία της χώρας μας,  να αποκεντρώσουμε πραγματικά τις εξουσίες και  να φέρουμε την ανάπτυξη σε κάθε περιφέρεια μέσα από τις δικές της δυνάμεις.

Ο χώρος της εκπαίδευσης δεν είναι στο επίκεντρο όσων γίνονται το τελευταίο διάστημα, την τελευταία πολύ δύσκολη χρονιά της οικονομικής κρίσης που περνάει η χώρα μας, αλλά νομίζω ότι δεν υπάρχει ούτε ένας που να μη συμφωνεί ότι το θέμα της Παιδείας βρίσκεται στον κεντρικό πυρήνα του εθνικού σχεδίου για τη χώρα.

Μπορεί στην επόμενη περίοδο να αλλάξουν σημαντικά πράγματα. Να βγούμε από την κρίση, να περάσουμε τα επόμενα 3-4 χρόνια σε αυτό που όλοι θέλουμε, δηλαδή σε μία περίοδο ανάπτυξης, αλλά αν δεν έχει αλλάξει το εκπαιδευτικό μας σύστημα, αν δεν έχουμε κάνει τις τομές, τις απαραίτητες αλλαγές, τότε κανείς δεν μπορεί να διαβεβαιώσει ότι δεν θα ξαναβρεθούμε στην ίδια κατάσταση.

Γιατί η κρίση είναι οικονομική,  κοινωνική,  πολιτική, κρίση κουλτούρας και  οφείλουμε να την αντιμετωπίσουμε σε όλα τα επίπεδα.

Σήμερα καλέσαμε εκπροσώπους της Περιφερειακής και Τοπικής Αυτοδιοίκησης   -που χειρίζονται θέματα Παιδείας-  γιατί πιστεύουμε ότι τώρα στην αρχή της νέας προσπάθειας, θα πρέπει να ορίσουμε το σχέδιο συνεργασίας και να εντοπίσουμε τα προβλήματα. Υπάρχουν πολλά ζητούμενα στη νέα προσπάθεια, καθώς ο «Καλλικράτης» είναι ένα καινούργιο σχέδιο που εφαρμόζεται και τίποτα δεν μπορεί να είναι εύκολο από την πρώτη στιγμή.

Συνδυάζουμε την διοικητική με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Κάνουμε σαφές ότι η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση δεν είναι μία προσπάθεια που θα ξεκινήσει και θα υλοποιήσει μόνο το Υπουργείο Παιδείας, αλλά είναι κάτι που αφορά στο σύνολο των πολιτικών δυνάμεων της χώρας.

Στην Ελλάδα έχουμε ίσως το πλέον συγκεντρωτικό σύστημα στο χώρο της εκπαίδευσης. Όλα ξεκινούν και καταλήγουν στο Υπουργείο Παιδείας. Ο Υπουργός Παιδείας για παράδειγμα έχει ευθύνη για το τι συμβαίνει σε ένα σχολείο στο βόρειο Έβρο. Στις περισσότερες χώρες  υπάρχει μια πολύ βαθιά αποκέντρωση των δομών της εκπαίδευσης. Αυτό δεν γίνεται από τη μια μέρα στην άλλη. Αυτό θέλει θεσμική, διοικητική και πολιτική προσπάθεια. Είναι, όμως,  η στιγμή να κάνουμε αυτό το πρώτο μεγάλο βήμα και να δούμε τη μεταφορά αρμοδιοτήτων, η οποία δεν μπορεί να αφορά μόνο στην ανέγερση των σχολείων, αλλά πρέπει να προχωρήσει πολύ περισσότερο και για αυτό θα ήθελα να σας ενημερώσουμε για το σύνολο των αλλαγών στην εκπαιδευτική πολιτική.

Ένα όργανο της Αυτοδιοίκησης λειτουργεί  σωστά, όταν  γνωρίζει το σύνολο της πολιτικής και τις ανάγκες. Πρέπει να  συμφωνήσουμε ότι κεντρικό στοιχείο της πολιτικής είναι το παιδί – ο μαθητής, η μαθήτρια, ο φοιτητής, η φοιτήτρια. Αυτή είναι η προτεραιότητά μας, όλα τα άλλα, όλες οι άλλες πολιτικές, το τι θέλει το Υπουργείο, το τι θέλει ο Δήμος, το τι θέλουν οι εκπαιδευτικοί, το τι θέλουν οι γονείς, όλα εξετάζονται  σε δεύτερο επίπεδο. Πρώτο είναι πάντοτε το παιδί. Θεωρώ ότι όταν υπάρχει αυτή η γνώση, είναι πολύ πιο εύκολη και πολύ πιο ουσιαστική η συνεργασία.

Σήμερα θα ανοίξουμε όλα τα κεφάλαια και θα υπάρξει ενημέρωση σχετικά με τη συνεργασία του Υπουργείου Παιδείας με την Τοπική Αυτοδιοίκηση σε όλους τους τομείς:  στη μεταρρύθμιση για το νέο σχολείο σε νηπιαγωγείο, δημοτικό και γυμνάσιο, στη μεταρρύθμιση για το νέο λύκειο, για το νέο τεχνολογικό λύκειο, για τη νέα πολιτική για την επαγγελματική κατάρτιση και τα ΙΕΚ, για τα ΤΕΙ και τα ΑΕΙ, για τη Διά Βίου Εκπαίδευση που αφορά στο σύνολο των πολιτών.

Από το 1830 που ξεκίνησαν οι πολιτικές για την Παιδεία μέχρι σήμερα, έχουν γίνει πολλές προσπάθειες εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, από το Δημοτικό μέχρι τα Πανεπιστήμια. Η ιστορία δείχνει ότι ούτε μία δεν έφτασε μέχρι το τέλος. Αυτό μας βάζει όλους μπροστά σε μια πολύ μεγάλη ευθύνη. Δεν έχουμε περιθώρια ως πολιτεία και ως κοινωνία, να μην φέρουμε σε πέρας μία μεταρρύθμιση και αυτή δεν μπορεί να είναι αποσπασματική.

Δεν γίνεται να  αλλάξουμε μόνο  το τεχνικό λύκειο,  μόνο τα πανεπιστήμια, μόνο το δημοτικό σχολείο. Πρέπει η μεταρρύθμιση να ξεκινάει από την αρχή μέχρι το τέλος. Να έχει μία ενιαία λογική και φιλοσοφία, να έχει συγκεκριμένους στόχους και βεβαίως να έχουμε σημαντικές συναινέσεις.

Οι Υπουργοί έρχονται και παρέρχονται. Οι κυβερνήσεις έρχονται και παρέρχονται. Όπως και οι Δήμαρχοι έρχονται και παρέρχονται. Εάν συναινέσουμε και συμφωνήσουμε ότι η πολιτική αυτή θα ακολουθηθεί -άρα θέλουμε σημαντικές συναινέσεις και με άλλα κόμματα, με άλλες πολιτικές δυνάμεις και με κοινωνικές δυνάμεις- τότε μόνο μπορούμε να πιστέψουμε ότι πράγματι σε 10 χρόνια τα αποτελέσματα θα είναι σημαντικά. Δεν υπάρχει κανένας τομέας πολιτικής αντίστοιχος με την Παιδεία, όπου τίποτα δεν μπορεί να έχει άμεσα αποτελέσματα. Αν υπάρχει Υπουργός Παιδείας που φαντάζεται ότι θα «δοξαστεί» με μία μεταρρύθμιση, είναι μάλλον αφελής, γιατί ό,τι γίνεται στην Παιδεία έχει αποτελέσματα -καλά ή κακά- πολλά χρόνια μετά.

Με τη μεταρρύθμιση αυτή φιλοδοξούμε  να βάλουμε γερές βάσεις και να  μπορέσουμε να την υλοποιήσουμε γρηγορότερα από ότι άλλες χώρες. Η Φιλανδία -που έχουμε όλοι ως παράδειγμα γιατί είναι πρώτη σε επιδόσεις σε θέματα Παιδείας στον κόσμο- ξεκίνησε την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση το 1973, όταν είχε τη μεγαλύτερη οικονομική κρίση και η ανεργία είχε φτάσει στο 17%. Τότε επέλεξαν, όχι απλά τη δημοσιονομική προσαρμογή ή την οικονομική πολιτική, αλλά την αλλαγή στην Παιδεία.

Πολύ συνοπτικά θα δώσω το συνολικό σχεδιασμό ώστε επιγραμματικά να δείτε όλο το πλαίσιο των αλλαγών.

Δημοτικό και Γυμνάσιο: Η αλλαγή ξεκινάει από τα προγράμματα σπουδών. Αυτή τη στιγμή 11 ομάδες σε συνεργασία με το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και περίπου 250 εκπαιδευτικούς, οι οποίοι επελέγησαν με ανοιχτή προκήρυξη και με βάση τα προσόντα τους, οργανώνουν τα προγράμματα σπουδών. Τέρμα στο βιβλίο, στην αποστήθιση, στην παράγραφο από εδώ μέχρι εκεί. Θα ορίζονται συγκεκριμένοι στόχοι σε κάθε τάξη τους οποίους ο δάσκαλος θα πρέπει να επιτύχει, με ευελιξία, πρωτοβουλία και με διαφορετικού είδους βοηθήματα. Αλλάζει όλη η λογική των μαθημάτων έτσι όπως τα γνωρίζαμε μέχρι σήμερα.

Επιμόρφωση εκπαιδευτικών: Ένα από τα μεγαλύτερα προγράμματα που έχουν γίνει ποτέ για τους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι θα επιμορφωθούν στα νέα προγράμματα σπουδών, αλλά και στις νέες μεθόδους. Αλλάζει ο τρόπος διδασκαλίας του μαθήματος και δημιουργούνται  ομάδες στην τάξη.  Για αυτό και έχει σημασία η πολιτική για τα σχολεία να δίνει τη δυνατότητα στην τάξη και στο σχολείο να έχουν το μέγεθος εκείνο ώστε να λειτουργούν ομάδες και τα παιδιά να μπορούν να ενταχθούν, όπως συμβαίνει σε όλες, αυτή τη στιγμή, τις αναπτυγμένες, εξελιγμένες και πρωτοπόρες στην Παιδεία χώρες.

Ψηφιακό σχολείο: Τα ψηφιακά εργαλεία αλλάζουν τελείως τη δομή του μαθήματος. Όλο το υλικό και όλα τα μαθήματα είναι αυτή τη στιγμή στο διαδίκτυο με δυνατότητα ανάδρασης. Ο μαθητής για παράδειγμα μπορεί να δει το βιβλίο Φυσικής στο διαδίκτυο και να κάνει μόνος του το πείραμα που υπάρχει στο βιβλίο του.

Όλα τα μαθήματα Δημοτικού, Γυμνασίου, Λυκείου, έχουν ψηφιοποιηθεί, είναι στο διαδίκτυο και μαθητές και εκπαιδευτικοί μπορούν να λειτουργήσουν με διαφορετικό τρόπο. Ήδη ξεκίνησαν τα πιλοτικά προγράμματα σε ένα μεγάλο αριθμό δήμων όπου μπήκε ο διαδραστικός πίνακας στην τάξη.

Ψηφιακό βοήθημα: Σήμερα σε μία πολύ δύσκολη περίοδο που τα παιδιά της Β’ και Γ’ λυκείου έχουν ανάγκη από υποστηρικτική βοήθεια για να δώσουν εξετάσεις, δίνουμε ατομική βοήθεια σε κάθε μαθητή μέσω ψηφιακού βοηθήματος. Δηλαδή σήμερα ένας μαθητής που δίνει Μαθηματικά στην Γ’ λυκείου, μπορεί να μπει στο διαδίκτυο στα Μαθηματικά της Γ’ λυκείου, να πατήσει το μάθημα μιγαδικοί αριθμοί και  να δει μία υποδειγματική διδασκαλία – δηλαδή έναν καθηγητή να διδάσκει το μάθημα-  να κάνει επιπλέον ασκήσεις,  να λύσει απορίες μέσα από μια υπηρεσία όπου θα στέλνει ερωτήσεις και θα παίρνει απαντήσεις μέσα σε μια εβδομάδα- να λύνει πλασματικά και υποδειγματικά διαγωνίσματα και ασκήσεις άλλων χρόνων. Το παιδί από όπου και αν βρίσκεται, από το χωριό του Βοΐου μέχρι το νησί της Ικαρίας και από το κέντρο της Αθήνας μέχρι τον Έβρο, θα έχει πρόσβαση σε αυτή την ειδική βοήθεια. Αυτό φέτος αφορά στα τρία βασικά μαθήματα των τεσσάρων κατευθύνσεων για τις Πανελλαδικές Εξετάσεις και από το Σεπτέμβριο θα γίνει για όλα τα μαθήματα.

Το Ψηφιακό Σχολείο, όμως, έχει πολύ μεγάλη σημασία να υποστηριχθεί από την Αυτοδιοίκηση. Πρέπει να σας πω ότι έχουμε παραδείγματα πριν ξεκινήσει η πολιτική του Ψηφιακού Σχολείου, στο Πήλιο π.χ. Δημάρχου ο οποίος είχε ο ίδιος με τους δασκάλους κάνει θαύματα. Είχαν μετατρέψει τα σχολεία σε πρότυπα και μάλιστα στο Πήλιο, σε ένα βουνό, σε μια απομακρυσμένη περιοχή, Δήμαρχος και δάσκαλοι άλλαξαν την εικόνα των σχολείων.

Επαγγελματικός προσανατολισμός: Νέος τρόπος υποστήριξης των παιδιών σε όλες τις ηλικίες. Να αρχίσουν από μικρή ηλικία να μπορούν να ανιχνεύουν μέσα από παιχνίδια  τις κλίσεις τους και το που θέλουν να πάνε.

Έχει, επίσης, μεγάλη σημασία να δούμε ξανά την αξία της τεχνικής εκπαίδευσης. Ο μέσος όρος  των μαθητών στην Ευρώπη είναι 50% στα τεχνικά λύκεια, 50% στα γενικά λύκεια. Στη Γερμανία είναι 70-30, με 70% στα τεχνικά. Στην Ελβετία είναι 75% στα τεχνικά, 25% στα γενικά. Τα τεχνικά σχολεία, τα τεχνολογικά λύκεια – όπως θέλουμε να τα ονομάσουμε – είναι κατ’ εξοχήν ένας χώρος γενικής Παιδείας, που όμως δίνει επαγγελματικά δικαιώματα. Αυτό σημαίνει ότι οι μαθητές μετά μπορούν να βρουν δουλειά. Ο επαγγελματικός προσανατολισμός των παιδιών είναι από τα πιο σημαντικά ζητήματα και βέβαια συνδέεται με τις περιφέρειες. Η κάθε περιφέρεια έχει το δικό της αναπτυξιακό τοπίο. Αυτό πρέπει να συνδεθεί με τις επιλογές που θα γίνουν σε κάθε περιοχή.

Όταν ήμουν Νομάρχης στην Καστοριά είχα επισκεφθεί αρκετά σχολεία για να πείσω τους τότε μαθητές Γυμνασίου να πάνε σε συγκεκριμένο Τεχνολογικό Λύκειο του Πειραιά  όπου υπήρχε ειδικότητα συντηρητών εικόνων. Είχαμε βρει τρόπο να φιλοξενηθούν τα παιδιά με την Εκκλησία του Πειραιά ώστε να παρακολουθήσουν τα μαθήματα συντήρησης  εικόνων που είχε ανάγκη η πόλη και δεν είχε ούτε έναν συντηρητή. Αυτά τα παιδιά έχουν σήμερα όλα δουλειά.

Γενικό Λύκειο: Αλλάζει όλη η λογική του σχολείου. Δεν ετοιμάζουμε απλά τα παιδιά για τις εξετάσεις. Έχουμε μικρό αριθμό βασικών μαθημάτων. Στα υπόλοιπα μαθήματα θα γίνονται κοινές εργασίες οι οποίες θα αξιολογούνται. Αλλάζει η λογική με την οποία αξιολογούνται οι μαθητές. Οι εξετάσεις θα γίνονται πια σε εθνικό επίπεδο, σε μικρό αριθμό μαθημάτων, με πολύ διαφορετική ύλη και με στάθμιση από τις Σχολές.

Θεωρώ λοιπόν πολύ σημαντικό να υπάρξει πλήρης ενημέρωση για τις αλλαγές  που γίνονται στην εκπαίδευση. Το επόμενο διάστημα μέχρι το 2020 υπολογίζουμε 370.000 θέσεις εργασίας που θα αφορούν τεχνικά επαγγέλματα.

Ανώτατη Εκπαίδευση: Το θέμα της μεταρρύθμισης σε Πανεπιστήμια και Τεχνολογικά Ιδρύματα αφορά και το μοντέλο διοίκησης και τις σπουδές, δηλαδή μια ουσιαστική αλλαγή στον τρόπο που λειτουργούν. Θέλουμε σπουδές με αξία.

Τα περιφερειακά Πανεπιστήμια είναι μία κεντρική επιλογή της χώρας για την εκπαίδευση, την ανάπτυξη των επιμέρους αντικειμένων, την ακαδημαϊκή διδασκαλία, την έρευνα, την ανάπτυξη επιστημόνων και για την ανάπτυξη των περιοχών. Η λειτουργία τους είναι ένα κεντρικό στοιχείο της αλλαγής και είναι σημαντικό να μην αντιμετωπίζουμε με τον ίδιο τρόπο ομοιόμορφα, το σύνολο των Ανωτάτων Ιδρυμάτων. Άλλο είναι το Πανεπιστήμιο του Αιγαίου, άλλο είναι το Καποδιστριακό, άλλο είναι το Πανεπιστήμιο των Ιωαννίνων ή της Δυτικής Μακεδονίας και άλλο Τεχνολογικό Ίδρυμα της Πελοποννήσου και άλλο των Ιονίων. Επομένως δίνουμε τη δυνατότητα μέσα από αυτή την πολυτυπία, να μπορούν τα Πανεπιστήμια να έχουν τη δική τους προσωπικότητα και να ανταποκρίνονται στις δικές τους ανάγκες.

Οι ενότητες που θα συζητηθούν είναι οι εξής:

Η πρώτη ενότητα αφορά στο «τι σχολεία θέλουμε» και ποιος είναι ο σχολικός χάρτης για το 2011.

Η δεύτερη αφορά στο θέμα της μεταφοράς των μαθητών, που είναι από μόνο του ένα πολύ μεγάλο ζήτημα.

Η τρίτη σχετίζεται με τη θεσμική συνεργασία,  τη λειτουργία των Σχολικών Επιτροπών, το θέμα των Σχολικών Συμβουλίων, αλλά και λειτουργικά ζητήματα, όπως το θέμα του καθαρισμού των σχολείων, των υπηρεσιών φύλαξης.

Η τέταρτη ενότητα είναι τα προγράμματα και οι τομείς στους οποίους υπάρχει συνεργασία ή πρέπει να υπάρχει συνεργασία. Ενδεικτικά αναφέρω το Ψηφιακό Σχολείο. Το πρόγραμμα του σχολείου ορίζεται από το Υπουργείο Παιδείας  αλλά κάθε περιφέρεια θα έχει τη δυνατότητα να βάλει μέσα στο εθνικό πρόγραμμα στοιχεία που την αφορούν και που πρέπει να ξέρουν οι μαθητές, όπως:

Αριστεία και Καινοτομία: Έχουμε μια εθνική πολιτική για τη βράβευση της αριστείας και της καινοτομίας στους εκπαιδευτικούς της Πρωτοβάθμιας, Δευτεροβάθμιας και Ανώτατης Εκπαίδευσης . Αυτό πρέπει να γίνει και σε περιφερειακό επίπεδο.

Πολιτισμό: Θα ανακοινώσουμε ένα πρόγραμμα συνεργασίας με Δήμους για θεατρική αγωγή, για πολιτιστικά γεγονότα που θα είναι μέσα στα σχολεία.

Κυκλοφοριακή Αγωγή : Ένα τεράστιο  ζήτημα γιατί  έχουμε κάθε χρόνο χιλιάδες νεκρούς στη χώρα μας.

Διατροφή: Πώς τα  τοπικά προϊόντα  συνδέονται με τα κυλικεία και την τοπική οικονομία. Σχολικές εκδρομές: Με κεντρικό σύνθημα το «Μένουμε Ελλάδα» και πώς για  αυτόν το σκοπό μπορούν να συνεργαστούν οι περιφέρειες, αλλά και οι Δήμοι.

Περιβαλλοντική εκπαίδευση: Τα Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και πώς αυτά θα γίνουν πηγές  μόρφωσης, περιβαλλοντικής συνείδησης και ανταλλαγών μεταξύ των περιφερειών.

 

Όλη αυτή η προσπάθεια, όλη αυτή η μεταρρύθμιση γίνεται σε μια πολύ δύσκολη περίοδο για τη χώρα μας. Και είναι σίγουρο ότι δεν είναι πάντα εύκολο να κάνεις μεταρρύθμιση όταν υπάρχουν τεράστια οικονομικά προβλήματα. Γιατί εκτός από μεταρρύθμιση, την ίδια στιγμή πρέπει να  υπάρξει μια ορθολογική διαχείριση των υποδομών, των δεδομένων που έχουμε σε κάθε χώρο, ώστε να πετύχουμε την καλύτερη χρήση τους, να έχουμε τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα σε συνεργασία με τους πρωταγωνιστές της εκπαίδευσης που είναι οι εκπαιδευτικοί. Οι 180.000 εκπαιδευτικοί της χώρας, οι οποίοι όπως ιστορικά αποδεικνύεται ήταν παρόντες με δημιουργικό τρόπο και με περίσσευμα ψυχής για τους μαθητές τους. Είναι οι εκπαιδευτικοί που δεν αφήνουν ποτέ την τάξη. Είναι οι δάσκαλοι και οι καθηγητές, που βάζουν πάνω από όλα τους μαθητές τους. Είναι οι άνθρωποι που είναι δίπλα στη μεταρρύθμιση, που γίνεται και με τις δικές τους δημιουργικές προτάσεις.

Ξεκινάω από την πρώτη ενότητα, τι σχολεία θέλουμε. Έχει γίνει μεγάλη συζήτηση το τελευταίο διάστημα για το θέμα των συνενώσεων. Υπάρχει μια φιλολογία και είναι πάρα πολύ εύκολη. Γιατί γίνονται; «Για το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο», είναι η απάντηση. Δεν υπάρχει καμία αναφορά στο μνημόνιο σε οτιδήποτε που να αφορά συνενώσεις ή επιλογές για θέματα σχολείων ή Πανεπιστημίων. Απολύτως καμία. Αν υπήρχε θα είχε δημοσιευτεί. Δεν έχουμε καμία δέσμευση. Είναι ένας χώρος στον οποίο και η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν μπορεί να παρέμβει, αλλά και το συγκεκριμένο μνημόνιο δεν έχει καμία παρέμβαση, γιατί δεν είναι οικονομικό θέμα.

Είναι πραγματικά έξω από κάθε ρεαλιστική ανάλυση το να προκύψει οικονομικό όφελος από τη συνένωση σχολείων ή Πανεπιστημίων.  Θα κάνω σαφές από την αρχή, ότι οι συνενώσεις γίνονται με βάση ένα υπάρχον θεσμικό πλαίσιο, της δεκαετίας του ’80 το οποίο  επικαιροποιήθηκε το 2006.Είναι κάτι που γίνεται κάθε χρόνο, πότε σε μικρότερη και πότε σε μεγαλύτερη κλίμακα. Γίνεται για παιδαγωγικούς λόγους και έχει στο κέντρο τους μαθητές. Δεν έχει στο κέντρο του, ούτε τη λειτουργία ενός σχολείου, ούτε τη λειτουργία μιας πόλης, ούτε επιλογές διαδικαστικών και διοικητικών θεμάτων, που αφορούν στην εκπαίδευση και το Υπουργείο.

Βεβαίως όλα αυτά θα ληφθούν υπόψη. Το κεντρικό στοιχείο όμως είναι το παιδαγωγικό. Η εφαρμογή του Νέου Σχολείου έχει νέες παιδαγωγικές μεθόδους. Υπάρχει ανάγκη ομαδικής λειτουργίας της τάξης. Είναι η λεγόμενη «ομαδο-συνεργατική διδασκαλία». Είναι ο τρόπος που τα παιδιά πρέπει να κοινωνικοποιούνται και να λειτουργούν σε σύνολο.

Θέλουμε να υπάρξουν νέες δυνατότητες για τα παιδιά. Όπως αυτές που  εφαρμόσαμε φέτος στα 800 ολοήμερα σχολεία για παράδειγμα στα Αγγλικά. Σας υπενθυμίζω ότι στα 800 σχολεία μπήκαν τα Αγγλικά και η Πληροφορική ως παιχνίδι από την Α΄ Δημοτικού, ώστε να έχουν τη δυνατότητα τα παιδιά με το νέο πρόγραμμα στη Γ΄ Γυμνασίου να παίρνουν το κρατικό πιστοποιητικό από το δημόσιο σχολείο.

Θέλουμε κάθε τάξη να έχει το δάσκαλό της. Είναι αλλιώς τα παιδιά στην Α΄ Δημοτικού να έχουν το δάσκαλό τους, στη Β’, στην Γ’ και αλλιώς να είναι ένας δάσκαλος για έξι τάξεις, ή ένα δάσκαλος για τρεις τάξεις. Τα αποτελέσματα για τα ίδια τα παιδιά είναι σαφώς διαφορετικά.

Θέλουμε να επεκτείνουμε το ολοήμερο σχολείο, να γίνει πιο σωστή εκπαιδευτική αξιοποίηση των δασκάλων και καθηγητών. Όταν τα Γυμνάσια έχουν  πλήρες προσωπικό (Πληροφορική, ξένες  γλώσσες, εικαστικά κ.α.) τότε υπάρχει η δυνατότητα καλύτερης λειτουργίας των ίδιων των εκπαιδευτικών αντί να τρέχουν από σχολείο σε σχολείο και να μην ξέρουν αν υπάγονται στον έναν Διευθυντή ή στον άλλον ή αν ανήκουν στο ένα πρόγραμμα ή στο άλλο.

Θέλουμε χωριστά τα παιδιά του Δημοτικού, του Γυμνασίου και του Λυκείου. Θέλουμε πλήρη, σωστή αξιοποίηση όλων των υποδομών σε εργαστήρια και αίθουσες πληροφορικής. Υπάρχουν για παράδειγμα σε ένα κτήριο δύο σχολεία, τα οποία έχουν τέσσερα εργαστήρια πληροφορικής, τέσσερα εργαστήρια φυσικής και χημείας, τα οποία δεν χρησιμοποιούνται βεβαίως, ενώ δίπλα μπορεί να υπάρχει σχολείο που δεν έχει κανένα.

Έχουμε θέσει ως στόχο -και ήδη έχει αντιμετωπιστεί με τη συνένωση των σχολείων στο λεκανοπέδιο-  το θέμα της διπλοβάρδιας. Υπάρχουν πολλά και συγκεκριμένα παραδείγματα και για αυτό η κάθε περιοχή, το κάθε σχολείο, ο κάθε Δήμος έχει την ιδιαιτερότητά του, αλλά βεβαίως υπάρχουν ορισμένες γενικές αρχές.

Ποιο είναι το ιδανικό μέγεθος;

Το ιδανικό μέγεθος για τα μεγάλα αστικά κέντρα, για το Δημοτικό, είναι το 12θέσιο Δημοτικό, ώστε να μπορούμε να έχουμε το σύνολο των δράσεων που απαιτούνται με τη μεγαλύτερη δυνατή άνεση για τους εκπαιδευτικούς. Για την περιφέρεια το ιδανικό σχολείο είναι το 6θέσιο.

Για τα Γυμνάσια και τα Λύκεια το ιδανικό μέγεθος για τις μεγάλες πόλεις είναι τα 12 με 15 τμήματα. Βεβαίως ο αριθμός των μαθητών ανά τμήμα δεν αλλάζει πουθενά. Δεν υπάρχει καμία περίπτωση να στοιβαχθούν μαθητές σε τμήματα. Δεν υπάρχει λόγος σε μια μεγάλη πόλη όπως είναι η Αθήνα ή η Θεσσαλονίκη να υπάρχουν δύο σχολεία σε ένα κτήριο με  μέσον όρο μαθητών 12 και 13. Γιατί αυτό λειτουργεί σε βάρος και του σχολείου και πολλές φορές και των μαθητών.

Γιατί φέτος ο νέος σχολικός χάρτης;

Γιατί από φέτος προχωρά η εφαρμογή του Νέου Σχολείου. Επομένως είναι πολύ σημαντικό  να έχουμε όσο το δυνατόν περισσότερα σχολεία που θα μπορούν να εφαρμόσουν τα νέα προγράμματα. Γιατί φέτος είναι η πρώτη χρονιά που έχουμε την εφαρμογή του «Καλλικράτη», σε συνδυασμό με τα νέα δεδομένα της διοικητικής μεταρρύθμισης.

Γιατί φέτος λήγει η θητεία των Διευθυντών των Σχολείων, η κανονική τους θητεία   -θυμίζω ότι δεν έγιναν αλλαγές στους Διευθυντές επειδή άλλαξε η Κυβέρνηση. Θα γίνει η αξιολόγηση των Διευθυντών, ώστε να ξεκινήσουμε από το Σεπτέμβρη με νέο Διευθυντή σε κάθε σχολείο.

Τι διαδικασία ακολουθήσαμε; Όπως είπα υπάρχει θεσμικό πλαίσιο. Είναι ο ν.1566 από τη δεκαετία του ’80. Επικαιροποιήθηκε  το 2006 με παιδαγωγικά κριτήρια.

Δεν υπήρχε τότε ούτε Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, ούτε τέτοια ζητήματα τα οποία τόσο εύκολα και για εύκολη κατανάλωση βάζουμε στο τραπέζι. Οι συνενώσεις συζητούνται από τη δεκαετία του ’80 και βεβαίως υπάρχουν μελέτες και έρευνες που δείχνουν ποια είναι τα αποτελέσματα για τα παιδιά των μονοθέσιων σχολείων. Τι σημαίνει μονοθέσιο σχολείο, που ένας δάσκαλος έχει έξι τάξεις; Τι σημαίνει διθέσιο σχολείο που δύο δάσκαλοι έχουν έξι τάξεις και παιδιά Α’ και ΣΤ’ Δημοτικού πάνε μαζί, που δεν έχουν διάλειμμα, που δεν έχουν δυνατότητα κοινωνικών δραστηριοτήτων.

Τα αποτελέσματα -βεβαίως το ξέρουν και τα συνέδρια των εκπαιδευτικών ομοσπονδιών- είναι πολύ σοβαρά για τα παιδιά. Όλοι μας έχουμε ευθύνη απέναντι στα παιδιά όχι απέναντι στους ψηφοφόρους μας, γιατί τα παιδιά είναι το μέλλον.

Έχουμε ένα συγκεκριμένο θεσμικό πλαίσιο. Εδώ υπάρχουν πάντα οι παράμετροι που πρέπει να λάβει κανείς υπόψη. Άλλο είναι το νησί, άλλο είναι το ορεινό χωριό. Υπάρχουν παντού αντικειμενικές συνθήκες, οι οποίες πρέπει να εξεταστούν. Δεν υπάρχει προκρούστια κλίνη. Προηγήθηκε οργανωμένη υπηρεσιακή καταγραφή σε κάθε περιοχή, Δήμο, γειτονιά.  Πόσα παιδιά έχει το κάθε σχολείο, πόσους Διευθυντές,  πόσες θέσεις, τι γίνεται δίπλα, ώστε να γίνουν προτάσεις που να μη δημιουργούν  προβλήματα στα παιδιά. Αυτή η πραγματική αποτύπωση,  δεν  αφορά μόνο το  Υπουργείο, αλλά και τους ίδιους τους Δήμους. Είναι ήδη έτοιμη η καρτέλα του κάθε σχολείου. Μέσω της καρτέλας του σχολείου η κεντρική υπηρεσία του Υπουργείου και ο Δήμος θα μπορεί θα μπορούν ανά πάσα στιγμή να βλέπει την κατάσταση του κάθε σχολείου, τον αριθμό των μαθητών, τον αριθμό των εκπαιδευτικών, τα τμήματα που λειτουργούν, τις ώρες. Θα έχουμε μια  πλήρη εικόνα για  κάθε σχολείο.

Ζητήσαμε από τους Διευθυντές να έρθουν σε επαφή με τις Δημοτικές Αρχές. Υπάρχουν  Περιφερειακά και Δημοτικά Συμβούλια, που κάλεσαν τον Περιφερειακό Διευθυντή και τον Διευθυντή εκπαίδευσης και έγινε συζήτηση.  Θέλω να  πιστεύω ότι όλοι οι Διευθυντές λειτούργησαν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Και αν υπάρχουν προβλήματα  είμαστε εδώ, να τα συζητήσουμε με τους Δήμους, ώστε να έχουμε τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα. Εγκαινιάσαμε μια μορφή διαβούλευσης που δεν έχει προηγούμενο. Κάθε χρόνο το Υπουργείο βγάζει μια εγκύκλιο, με βάση το νόμο. Φέτος η εγκύκλιος αυτή βγήκε στο διαδίκτυο για να ακούσουμε και προτάσεις ώστε να τις  λάβουμε υπόψη μας. Προέκυψαν από όλη την καταγραφή, αλλά και από τη διαβούλευση, ενδιαφέροντα στοιχεία. Θα σας πω ορισμένα παραδείγματα.

Είναι δυνατό να λειτουργούν τρία ανεξάρτητα Γυμνάσια σε μια ακτίνα 20 χιλιομέτρων, με μέσο όρο 18 μαθητές το καθένα;

Είναι δυνατό να στεγάζονται δύο σχολεία, με λιγότερους  από 100 μαθητές το καθένα, με χωριστές διευθύνσεις και να λειτουργούν πρωί και απόγευμα; Είναι δυνατό να συστεγάζονται Δημοτικό και Γυμνάσιο;

Είναι δυνατόν να  έχουν ιδρυθεί ειδικά σχολεία στα χαρτιά και να μην λειτουργούν στην πράξη;

Για όλα αυτά δεν μας φταίει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Και δεν χρειαζόμαστε κανέναν, από πουθενά, να μας πει πώς πρέπει να οργανώσουμε σωστά την εκπαίδευση στη χώρα μας και πώς πρέπει να το κάνουμε με τον καλύτερο δυνατό  τρόπο, γνωρίζοντας ότι  έχουμε ουσιαστικά  και οικονομικά προβλήματα.

Εμείς οι ίδιοι θα πούμε ποια είναι η σωστή λειτουργία των σχολείων. Πώς θα μάθουν τα παιδιά μας καλύτερα γράμματα. Πώς τα χρήματα του Έλληνα φορολογούμενου θα πιάνουν τόπο. Πώς ο εκπαιδευτικός θα λειτουργεί στις καλύτερες δυνατές συνθήκες και με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

Επιτέλους χρειάζεται από όλους μας θάρρος. Είναι δυνατόν για οποιαδήποτε κινητοποίηση, να αποφασίζουν συνδικαλιστές ή Δήμαρχοι  ή γονείς ή ενώσεις γονέων να κλείσουν τα σχολεία για να διαμαρτυρηθούν; Δηλαδή να στερήσουν το μάθημα από τα παιδιά; Είναι δυνατόν ως κοινωνία να αποδεχόμαστε λογικές, που βάζουν τη μάθηση των παιδιών ως στοιχείο εκβιασμού;

Απέναντι σε ποιον; Απέναντι στην πολιτεία ή απέναντι στα ίδια τα παιδιά; Να διαμαρτυρηθούμε στον Υπουργό, στην πολιτική και υπηρεσιακή ηγεσία  – αλλά να μην κλείνουμε τα σχολεία. Δεν είναι δυνατό. Είδαμε τις τελευταίες είκοσι μέρες, σε όλη την Ελλάδα, να παίρνουν τα παιδιά από το μάθημα και να τα βγάζουν στους δρόμους ή Δημοτικά Συμβούλια να κλείνουν σχολεία.

Με συγχωρείτε, αλλά έχουμε όλοι μας ευθύνη. Πώς θα αναπληρωθεί το μάθημα που δεν θα κάνει αυτό το παιδί; Για αυτό και έχω ζητήσει από τους Περιφερειακούς Διευθυντές, να υπάρξουν προτάσεις, για αναπλήρωση των μαθημάτων, για κάθε αιτία που τα παιδιά δεν κάνουν μάθημα, για άλλους λόγους, εκτός από αυτούς που ορίζονται από τις επίσημες αργίες.

Κυρίες και κύριοι, προχωράμε στο θέμα του κόστους μεταφορών. Οι μεταφορές είναι ένα τεράστιο θέμα που αφορά στο σύνολο των Δήμων.

Επειδή οι μεταφορές των μαθητών περνάει τώρα στην ευθύνη των Δημάρχων, θα παρακαλούσα να δείτε και να ελέγξετε κι εσείς – από εκεί να ξεκινήσουμε, τα στοιχεία των τελευταίων χρόνων. Το 2004 η μεταφορά ήταν γύρω στα 105 εκατομμύρια. Το 2009 ήταν 260 εκατομμύρια! Υπάρχουν περιοχές και νομοί όπου είχαμε κάθε χρόνο από 30% – 40% έως και 60% αύξηση των μεταφορών.

Αναθέσαμε από πέρυσι μια μελέτη στο Ινστιτούτο Μεταφορών του Ερευνητικού Κέντρου της Θεσσαλονίκης για την αντιμετώπιση των συνδυασμένων μεταφορών, ώστε από το Σεπτέμβριο  να υπάρξει η καλύτερη δυνατή διαχείριση.

Μέχρι το Σεπτέμβριο θα υπάρξει αντιμετώπιση για να μπορέσει να «βγει» αυτός ο χρόνος. Γιατί είναι αδύνατο οι Δήμαρχοι να αντιμετωπίσουν τώρα, με τα προβλήματα που έχουν μέχρι τον Ιούνιο το θέμα. Βεβαίως θα υπάρξει επικοινωνία για την αντιμετώπιση των χρεών που είναι πολλά. Επειδή δεν υπήρχε σχεδιασμός και έγινε με τον τρόπο που έγινε σε πολλές περιοχές, φύγαμε από κάθε λογική. Άλλος ο προϋπολογισμός που έβαζε το Υπουργείο με προτάσεις των νομαρχιών  και άλλα αυτά που προέκυπταν στο τέλος της χρονιάς, με τεράστιες αποκλίσεις.

Έρχομαι στο θέμα της συνεργασίας. Υπάρχει η Υπουργική Απόφαση του Υπουργείου Εσωτερικών για τις σχολικές επιτροπές. Οι σχολικές επιτροπές θα  λειτουργήσουν με τη συνεργασία των σχολείων,  των Δήμων και των εκπαιδευτικών. Χρειάζεται, με το που θα συσταθεί η Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ), να υπάρξει μια διαρκής επιτροπή του Υπουργείου Εσωτερικών, του Υπουργείου Παιδείας και της ΚΕΔΕ, ώστε όλα αυτά να μπουν σε σειρά.

Κυρίες και κύριοι.

Έχουμε έναν πολύ δύσκολο αγώνα γιατί όλες αυτές οι αλλαγές γίνονται σε μια περίοδο με τεράστια οικονομικά προβλήματα.

Όμως, πιστεύω βαθιά ότι όλοι έχουμε έναν κοινό στόχο και αυτός ο στόχος δεν είναι απλά να σώσουμε την Ελλάδα. Είναι να αναγεννήσουμε την Ελλάδα.

Τελειώνω παραφράζοντας  μια φράση του Ελύτη με την οποία έκλεισε την ομιλία του όταν πήρε το Νόμπελ: «Η μοίρα μας, όχι η διάσωση, αλλά η αναγέννηση της Ελλάδας, είναι στα χέρια μας». Για αυτό πρέπει να προετοιμάσουμε το μέλλον, δηλαδή τα παιδιά μας.

Υπουργείο Παιδείας Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων, Α. Παπανδρέου 37, Μαρούσι 15-180 Εσωτερική παραγωγή.

 

 

Σοφία Μάνιου

Ο ΕΠΙΛΟΓΟΣ

                 Ο επίλογος είναι το τελευταίο σε σειρά –αλλά όχι σε σημασία- μέρος του κειμένου μας. Οι περισσότεροι μαθητές δε δίνουν την πρέπουσα προσοχή σ’αυτήν την τελευταία παράγραφο, είτε γιατί έχουν κουραστεί από την ανάπτυξη είτε γιατί δεν έχουν τον απαιτούμενο χρόνο για την επιμέλεια ενός ικανοποιητικού επιλόγου. Κατά συνέπεια, είτε παραλείπουν τελείως την επιλογική παράγραφο είτε, συνηθέστερα, κλείνουν βιαστικά και πρόχειρα με δυο λιτούς παραινετικούς ή δεοντολογικούς στίχους. Έτσι, όμως, διαπράττουν σφάλμα βαρύνουσας σημασίας για την αξιολόγηση του γραπτού τους. Στην πρώτη περίπτωση, ένα κείμενο χωρίς επίλογο μοιάζει ημιτελές, δίνει την εντύπωση πως ο συγγραφέας του δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει την ανάπτυξη του θέματος. Στη δεύτερη περίπτωση (και ειδικά όταν έχει προηγηθεί εντυπωσιακός πρόλογος που συνοδεύεται  από επαρκή ανάπτυξη των ζητουμένων) ο φτωχός, κοινότοπος ή αφελής επίλογος αφήνει μια στυφή αίσθηση απογοήτευσης στο διορθωτή. Κι αν λάβουμε υπόψη πως αμέσως  μετά την ανάγνωση του επιλόγου βαθμολογεί το γραπτό μας, μπορούμε να καταλάβουμε σε ποιο βαθμό επηρεάζει την αξιολόγηση αυτή η τελευταία αίσθηση. Είναι πολύ σημαντική, επομένως, η τελευταία εντύπωση που θα δώσουμε στον αναγνώστη για τον πνευματικό μας κόσμο. Ένας καλός επίλογος είναι απαραίτητος σε μια έκθεση, ώστε να είμαστε σε θέση να πούμε, όπως θα έλεγε κι ο Σαίξπηρ, «Τέλος καλό, όλα καλά».

Ο επίλογος πρέπει:

α) Να ανακεφαλαιώνει τα επιχειρήματά μας, να αποτελεί λεκτική και λογική συμπύκνωση των ιδεών που αναπτύχθηκαν στο κύριο μέρος.

β) Να εναρμονίζεται στο περιεχόμενο και στο ύφος με τον πρόλογο και το κύριο μέρος.

γ) Να εκφράζει με δυναμισμό και αυτοπεποίθηση το απόσταγμα των ιδεών μας.

δ) Να αποπνέει συγκρατημένη αισιοδοξία για το μέλλον.

ε) Να είναι σύντομος (όχι όμως φτωχός, υπερβολικά λιτός).

στ) Να εντυπωσιάζει τον αναγνώστη.

Τι πρέπει να αποφεύγουμε:

α) Την απουσία επιλόγου.

β) Τους υπερβολικά λιτούς επιλόγους.

γ) Τους τυποποιημένους, κοινότοπους επιλόγους των εκθεσιολογίων. Κάθε θέμα απαιτεί διαφορετική αντιμετώπιση, χρειάζεται δικό του αποκλειστικά επίλογο, ώστε να εναρμονίζεται πλήρως με τις υπόλοιπες  ιδέες που αναπτύχθηκαν.

δ) Το υπερβολικά ευχετικό, παραινετικό ή δεοντολογικό ύφος που προδίδει αφέλεια.

ε) Τον απαισιόδοξο τόνο.

 Οι μορφές του επιλόγου

 Ορισμένες από τις πιο συχνές μορφές σχηματισμού επιλόγου που συναντάμε σε δόκιμους συγγραφείς είναι οι ακόλουθες:

Αναφορά στην αξία ή στην απαξία της κύριας έννοιας.

1. Αναφορά στο χρέος, στην ευθύνη του ανθρώπου.
2. Διατύπωση της γενικότερης πρότασης ή των κυριότερων προτάσεων.
3. Αναφορά στην αντίθετη έννοια από την κύρια.
4. Εντοπισμός της κυριότερης αιτίας του προβλήματος.
5. Ερώτηση.
6. Αναλογία- Μεταφορά.
7. Χρήση τεκμηρίων: απόψεις διανοούμενων, φράσεις λογοτεχνών, στίχοι ποιητών κτλ.
8. Συνδυασμός των προηγούμενων οκτώ μορφών.

 ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΜΟΡΦΩΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΕΠΙΛΟΓΟΥ

1. Αναφορά στην αξία ή στην απαξία της κύριας έννοιας.

Όταν η κύρια έννοια είναι θετική, τονίζουμε την αξία της συμπυκνώνοντας τις θετικές της συνέπειες.

Όταν η κύρια έννοια είναι αρνητική, τονίζουμε την απαξία της με τη συμπύκνωση των αρνητικών συνεπειών της, των κινδύνων που εγκυμονεί για την ανθρωπότητα.

π.χ. «Η κριτική, όπως και η δημοκρατία, δεν είναι στατική και αμετακίνητη αλλά καθολική και διαρκώς ανανεούμενη λειτουργία, που ανάλογα με τα δεδομένα της εποχής συγχρονίζεται και εκσυγχρονίζεται. Το βασικό πάντως είναι ότι δημιουργεί ενεργούς και όχι ληθαργικούς πολίτες· υποκείμενα της ιστορίας και όχι απλά αντικείμενα της ιστορικής εξέλιξης».

Σαράντος Καργάκος, «Κριτική: ένα είδος αυτόνομου νευρικού συστήματος», «Προβληματισμοί»τ. ΣΤ΄, εκδ. Gutenberg, Αθήνα 1989, σελ 12-13.

 

2. Αναφορά στο χρέος, στην ευθύνη του σύγχρονου ανθρώπουγια τη διασφάλιση της έννοιας, όταν είναι θετική, ή για την αντιμετώπισή της, όταν είναι αρνητική.

π.χ. Τα δικαιώματα όμως συνυφαίνονται με ισομεγέθεις ευθύνες. Να λογαριάζεσαι (από τους άλλους και από τον εαυτό σου) σαν άνθρωπος δεν είναι μόνο δικαίωμα, αλλά και ευθύνη. Το πρώτο μας αρέσει, το δεύτερο αποφεύγουμε να το ομολογούμε. Το «ως χαρίεν άνθρωπος» του αρχαίου ποιητή, έχει δύο όψεις, τη μια φανερή, την άλλη αφανή: -Τι χαριτωμένο πράγμα είναι να είσαι άνθρωπος! – Αλλά και τι βαρύ, τι ασήκωτο πράγμα είναι να είσαι άνθρωπος…

 Ε. Π. Παπανούτσου, «Ορισμός του Ανθρώπου». «Η κρίση του πολιτισμού μας», σελ.223,εκδ. Φιλιππότη, Αθήνα 1994

                                             3.Διατύπωση της γενικότερης πρότασης ή των κυριότερων προτάσεων(ειδικά όταν αυτές δεν έχουν αναπτυχθεί στο κύριο μέρος).

π.χ.    Δε βρίσκω καταλληλότερο αντίδοτο από το άπλωμα σε πλάτος και βάθος του πνευματικού βίου. Όσο περισσότερους αληθινά πνευματικούς ανθρώπους δημιουργούμε (γιατί οι περισσότεροι πνευματικοί άνθρωποι είναι «ψευδεπίγραφοι») τόσο λιπαρότερες δυνατότητες σπέρνουμε για μια, μακρινή έστω, απολύτρωση, αυτή τη βαρύτατη πνευματική και ψυχική αρρώστια του καιρού μας.

Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου,  «Η ασταμάτητη αλλοτρίωση», «Οι σκληροί καιροί», σελ 149-150, Οι εκδόσεις των Φίλων, Αθήνα 1994

 

4.Αναφορά στην αντίθετη έννοια από την κύρια.Όταν η κύρια έννοια είναι θετική, αναφερόμαστε στους κινδύνους που ελλοχεύουν από την επικράτηση της αντίθετης αρνητικής έννοιας. Όταν η κύρια έννοια είναι αρνητική, τονίζουμε τα οφέλη που θα αποκομίσει ο άνθρωπος από την κατίσχυση της αντίθετης θετικής έννοιας.

π.χ.   Τελευταία το επιχείρημά τους είναι ότι όταν στη Μαύρη  Ήπειρο λευτερώθηκαν με νόμο της νέας πολιτείας τους οι σκλάβοι, οι περισσότεροι έδραμαν στους πρώην αφέντες τους και τους ικέτεψαν να τους βάλουν πάλι τους χαλκάδες  και να τους κρατήσουν- ήσαν τόσο σίγουροι κάτω από τη στέγη τους… Τι αποδείχνει όμως τούτο το αξιοθρήνητο γεγονός; Αναμφισβήτητα, ότι η μακρά δουλεία κάνει ανάπηρη την ψυχή και του νοημονέστερου ακόμη ζώου και το κατεβάζει πιο χαμηλά από το μικρό και αδύνατο πουλί που μόλις βρει την ευκαιρία δραπετεύει από το κλουβί που με όλο τον κίνδυνο που διατρέχει να το καταβροχθίσει σε λίγο ο εχθρός. Μέσα σε «κλουβιά» καμωμένα από ιδέες και από πάθη κλείνουν ανέκαθεν τους ανθρώπους εκείνοι που τους κυβερνούν ∙ στο conditioning τούτο η σημερινή τεχνολογία έχει ανοίξει απέραντες δυνατότητες  και η απειλή του εξανδραποδισμού του γένους μας γίνεται κάθε μέρα μεγαλύτερη. Θα μπορέσουν όμως οι βάρβαροι αυτοί τρόποι να σβήσουν μέσα στον άνθρωπο τον πόθο της ελευθερίας;

 Ε. Π. Παπανούτσου, « Μορφές της Ελευθερίας». «Η κρίση του πολιτισμού μας», σελ. 271, εκδ. Φιλιππότη, Αθήνα 1994

 5.Εντοπισμός της κυριότερης αιτίας του προβλήματος.

 π.χ.      Χρονοκτόνους ονόμαζαν μερικοί τους ανθρώπους της αγχώδους βιασύνης (νόσου του αιώνα μας). Λάθος. Δεν «σκοτώνεται» ο χρόνος, αυτοί «σκοτώνουν» την ψυχή τους όταν την καταδικάζουν σ’ένα ασταμάτητο κυνηγητό που φέρνει μοιραία τη φθορά. Γιατί άραγε αυτή η φυγή προς τα εμπρός; Οι άνθρωποι της εποχής μας φεύγουν, απλώς φεύγουν. Φεύγουν από ποιόν; Θα αποτολμήσω μιαν απάντηση.

– Από τον εαυτό τους. Όταν αυτός κάποτε τους προλαβαίνει, το βάζουν στα πόδια. Τρέχουν για να μην τον συναντήσουν και αναγκαστούν να λογαριαστούν μαζί του, πράγμα φοβερά δυσάρεστο. Απόδειξη το γεγονός ότι αποστρέφονται την περισυλλογή, τον αργό ρυθμό της ζωής, το διάλογο με αυτόν το σύντροφο που τους καταδιώκει…

Ε. Π. Παπανούτσου « Το πάθος της ταχύτητας», ο.π.

6. Ερώτηση.

 Ο επίλογος είναι δυνατόν να καταλήγει σ’ένα ερώτημα που ανέκυψε από την πραγμάτευση του θέματος και τα τελικά συμπεράσματα.

π.χ.  « Πολλοί μιλούν για τον «υπερανθρωπισμό», όχι για τον ανθρωπισμό του καιρού μας. Ο νους συλλαμβάνει καταπληκτικά σχέδια και η τεχνική πρόοδος τα πραγματοποιεί. Ο ηλεκτρονικός εγκέφαλος στην  τελειότερη σύγχρονη μορφή του, δηλαδή η μηχανή «Γάμμα 60», επιλύει προβλήματα που θα απαιτούσαν ανάλωση ζωής και όχι ενός, πολλών ανθρώπων- και θαυμαστά προικισμένων. Κάθε μέρα εισάγουμε νέα εφευρήματα  στην καθημερινή μας ζωή. Και τόσο πια μας φαίνεται το πράγμα φυσικό, ώστε σπανιότατα αποφασίζουμε να συλλογισθούμε, πώς έγιναν, πώς γίνονται όλα αυτά τα θαυμαστά και στην κοινή νόηση απλησίαστα. Ζούμε σ’ένα χώρο τεχνικής μαγείας. Αλλά κάποτε θα πρέπει, νομίζω, να σταθούμε και σε τούτο το απλό ερώτημα: μήπως ζητώντας να γίνουμε υπεράνθρωποι ελησμονήσαμε στο αναμεταξύ να γίνουμε άνθρωποι; Μήπως η ανθρωπιά θα είναι στο μέλλον ο «ελλείπων κρίκος» στην ανέλιξη των ιδιοτήτων μας; Δεν θα το θεωρήσω καθόλου παράδοξο, αν έτσι θα συμβαίνει».

 Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος «Η Ανθρωπιά» από τον «Σύγχρονο Άνθρωπο»,  οι Εκδόσεις των Φίλων, Αθήνα 1990, σελ. 258.

 7. Αναλογία – Μεταφορά

 π.χ.  «Γονείς και εκπαιδευτικοί, για να ασκήσουν αποτελεσματικά την αγωγή για υπευθυνότητα, πρέπει να απελευθερωθούν από το κύκλωμα της οργανωμένης συνθηματολόγησης. Κι ο μοναδικός τρόπος δεν είναι να αποκοπούν από τις οργανώσεις – αυτό άλλωστε θα αποτελούσε μια ανέφικτη ρομαντική επιστροφή στο παρελθόν-, αλλά να εργαστούν, για να εκδημοκρατικοποιηθούν οι ίδιες οι οργανώσεις. Η λήψη των αποφάσεων δεν πρέπει να στηρίζεται στην προσφώνηση των λίγων και στην οργανωμένη χορωδιακή αντιφώνηση του πλήθους, αλλά στη συμφωνική ενορχήστρωση διαφορετικών φωνών και απόψεων. Για να υπάρξει αγωγή για υπευθυνότητα, πρέπει ο άνθρωπος να παύσει να είναι από φόβο ή συμφέρον ή ανασφάλεια το υποτακτικό μέλος της αγέλης. Πρέπει να γίνει συνυπεύθυνος στη χάραξη της πορείας του και να μη φοβάται να είναι διαφορετικός από τους άλλους. Η παραφωνία του μπορεί να είναι η αρχή μιας νέας μελωδίας».

 Μιχαλάκης Ι. Μαραθεύτης «Η μαζοποίηση του σύγχρονου ανθρώπου και αγωγή για υπευθυνότητα», περ. ΕΥΘΥΝΗ, τ. 90

 Παρατήρηση:

            Όταν χρησιμοποιούμε μια αναλογία στον πρόλογο (καθώς επίσης ένα μύθο, ένα ιστορικό περιστατικό κτλ.), καλό είναι στον επίλογο να υπενθυμίζουμε με τις κατάλληλες λέξεις ή φράσεις το θέμα του προλόγου, ώστε να κλείνει κυκλικά η ανάπτυξη τουν θέματος. Αν δηλαδή στον πρόλογο παρομοιάσουμε την κοινωνικοποίηση του νέου με την γλυπτική, τη «λάξευση» του ατόμου από την κοινωνική «σμίλη», για να υπενθυμίσουμε την αναλογία.

8.  Χρήση Τεκμηρίων

Ο επίλογος είναι δυνατόν να καταλήγει σε απόψεις διανοουμένων, φράσεις λογοτεχνών, στίχους ποιητών κτλ. Στην περίπτωση αυτή καλό είναι να σχολιάζουμε σύντομα τις ξένες απόψεις και να τις συσχετίζουμε με το θέμα μας, όπως φαίνεται και από το παράδειγμα που ακολουθεί.

Π.χ.     «Η τύχη ενός έθνους εξαρτάται από τις ιδέες που έχουν οι νέοι του», είχε πει ο Γκαίτε. Ειδικά το ελληνικό έθνος, το συγκροτημένο σε κράτος, πρέπει να προσφέρει στους νέους τις ιδέες εκείνες που θα τους κάνουν περήφανους για τον τόπο τους και την παράδοσή του. Και μια υπερήφανη νεολαία είναι η καλύτερη εγγύηση για το μέλλον.

Σ.Καργάκος «Πολιτεία: ένας γερασμένος θεσμός», ό.π. σελ.149.

  9. Συνδυασμός των προηγούμενων μορφών

             Συχνά καταφεύγουμε σε συνδυασμό των μορφών που υποδείχθηκαν, για να σχηματίσουμε έναν επίλογο μεστό σε ύφος και περιεχόμενο. Στη συνέχεια προτείνονται ενδεικτικά κάποιοι συνδυασμοί για το σχηματισμό του επιλόγου, χωρίς η πορεία που υποδεικνύεται να είναι δεσμευτική. Μπορούμε να παραλείψουμε κάποιο-α από τα στάδια της πορείας ανάπτυξης του επιλόγου ή και να αρκεστούμε σε μια από τις απλές μορφές που υποδείχθηκαν.

α) Θετική έννοια

Όταν το θέμα της έκθεσης πραγματεύεται μια θετική έννοια, μια διαχρονική αξία, όπως είναι η φιλία, η ειρήνη, ο ανθρωπισμός κ. ά.:

• Τονίζουμε την αξία της έννοιας (απόσταγμα των θετικών συνεπειών της στον άνθρωπο, στην κοινωνία, στον πολιτισμό).
• Επισημαίνουμε τους κινδύνους που ελλοχεύουν στην εποχή μας για την ύπαρξή της.
• Υπογραμμίζουμε τις θλιβερές συνέπειες της αντίθετης αρνητικής έννοιας.
• Τονίζουμε το χρέος του ανθρώπου για τη διασφάλιση της θετικής έννοιας.
• Εκφράζουμε ελπίδα/συγκρατημένη αισιοδοξία για το μέλλον.

β) Αρνητική έννοια

Όταν το θέμα της έκθεσης πραγματεύεται μια αρνητική έννοια, μια απαξία ή ένα κοινωνικό πρόβλημα, όπως η χρηματοθηρία, ο καταναλωτισμός, η ανεργία, η εγκληματικότητα κτλ.:

• Επισημαίνουμε τον κίνδυνο (συμπύκνωση των αρνητικών συνεπειών της έννοιας).
• Τονίζουμε την ευθύνη του ανθρώπου για το πρόβλημα.
• Στρεφόμαστε ενάντια στη γενεσιουργό αιτία του προβλήματος.
• Διατυπώνουμε τις κυριότερες προτάσεις ή τη γενικότερη πρόταση για την αντιμετώπισή του (ειδικά όταν δεν έχουν αναπτυχθεί προτάσεις στο κύριο μέρος).
• Τονίζουμε την αναγκαιότητα κατίσχυσης της αντίθετης θετικής έννοιας.

γ) Θετική και Αρνητική έννοια

Όταν η έννοια που πραγματεύεται το θέμα μας έχει ταυτόχρονα θετική και αρνητική λειτουργία (π.χ. ο πόλος της διαφήμισης, των Μ.Μ.Ε., η τεχνολογική ανάπτυξη κ.ά.) ή όταν το θέμα μας διερευνά δύο αντίθετες απόψεις που καταλήγουν συνήθως στη σύνθεση:

• Υπενθυμίζουμε επιγραμματικά τη θετική και αρνητική λειτουργία ή τις δύο αντίθετες απόψεις (συμπύκνωση όσων αναπτύχθηκαν)
• Αναφέρουμε γνωρίσματα της εποχής μας που επιβάλλουν την αναγκαιότητα της ύπαρξης της έννοιας.
• Εκφράζουμε το τελικό συμπέρασμα (σύνθεση της θέσης και της αντίθεσης).
• Τονίζουμε το χρέος/την ευθύνη του ανθρώπου για τη συνετή χρήση ή τη θετική λειτουργία της έννοιας.
• Διαβλέπουμε ευοίωνες προοπτικές για το μέλλον.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

 Α. Να εξετάσετε τις μορφές σχηματισμού των ακόλουθων επιλόγων.

 1.  «Ακόμα κι αν υποθέσουμε πως ο δημόσιος κορβανάς της προσφέρει τις πιο πλούσιες πιστώσεις, η Παιδεία μας θα εξακολουθήσει να σπέρνει απαιδευσία όσο δεν αλλάζει η νοοτροπία κράτους, καθηγητών, φοιτητών… όσο δεν ενστερνίζονται όλοι το αυτονόητο: η Παιδεία δεν είναι βιοτεχνία και σουπερμάρκετ γνώσεων (αμφίβολων ή όχι) και «χαρτιών» (άχρηστων συνήθως), είναι τέχνη, που γεννά γνωστικούς: ανθρώπους που πραγματικά «ορέγονται του ειδέναι», που θέλουν όχι μόνο να μάθουν όσα γνωρίζουν οι άλλοι, αλλά που μπορούν να παραγάγουν δική τους γνώση «μετά κρίσεως», θέτοντας οι ίδιοι «τον δάκτυλον επί τον τύπον των ήλων» και όχι μηρυκάζοντας όσα τους υπαγορεύουν κάποιοι ταχυδακτυλουργοί της «μόρφωσης».

 Μάριος Πλωρίτης «Όψεις της κρίσης στην Ανωτάτη Παιδεία», εφημ. ΤΟ ΒΗΜΑ

  2.    «Υπάρχει τρόπος να γλιτώσει κανείς από την ιδεοληψία και το δογματισμό;

Υπάρχει, νομίζω. Είναι εκείνη η … ενοχλητική και επικίνδυνη μύγα με την οποία παρομοίαζε το διαλεκτικό του δαιμόνιο ο αρχαίος Σωκράτης. Ένα βαρύ και νωθρό άλογο –έλεγε- για να κουνηθεί, χρειάζεται να το τσιμπήσει αυτή η μύγα. Έτσι και ο ευτυχής στη δουλεία του δογματικός που αρνιέται πεισματικά να μετακινηθεί και κλείνει τ’ αυτιά του στον έλεγχο («ου με πείσεις καν με πείσης»), θέλει γερό δάγκωμα από κανένα ακαταμάχητο φιλοσοφικό ζωύφιο, για να αναγκαστεί να κάνει χρήση της μουδιασμένης του διάνοιας. Και να ξαναβρεί την πνευματική του ελευθερία. Αλλά δε φτάνει τούτο μόνο. Πρέπει και να μπορεί  να σηκώσει την αλήθεια. Το βάρος της δεν είναι για όλους τους ώμους, ενώ το ψεύδος (οι αβασάνιστες, οι αυθαίρετες ιδέες) είναι ελαφρό και πάει σε πολλούς, παραπολλούς, όπως το έτοιμο φόρεμα. «Η αξία ενός ανθρώπου» έγραψε ο Νίτσε «μετριέται με το πόσην αλήθεια μπορεί να σηκώσει».

Ε.Π.Παπανούτσος «Η δουλεία του δογματισμού», από την «Κρίση του πολιτισμού μας», εκδ. Φιλιππότη, Αθήνα 1994, σελ.80.

 3.  «Αλλ’ ας έλθουμε ξανά στην ελληνική πραγματικότητα. Το ελληνικό σχολείο είναι αυτό που παρουσιάζει ο «Τοίχος» του συγκροτήματος των Πινκ Φλόιντ. Τα παιδιά ομοιόμορφα –σαν τ’ ανθρωπάκια του Γαΐτη-, προχωρούν το ένα μετά το άλλο να πάρουν την αναγκαία δόση γνώσης και να μετασχηματισθούν σε τούβλα, που θα προστεθούν στον ήδη υπάρχοντα τοίχο, που εμποδίζει το φως. Ο τοίχος αυτός είναι η κοινωνία μας. Χρειαζόμαστε κάποια παράθυρα».

 Σ. Καργάκος «Παιδεία και Εκπαίδευση», «Προβληματισμοί», εκδ. Gutenberg, Αθήνα 1989, τ. Γ΄, σελ. 191-192

 4.    Και για να τελειώνω. Υποστηρίζοντας αυτή την άποψη που νομίζω, όσο μπορώ να ξέρω πως είναι η σωστή, δεν εννοώ διόλου πως ο ποιητής είναι ανεύθυνος που κατρακυλά στο φύσημα της έμπνευσης ή της ιδιοτροπίας του. Απεναντίας, η ιδέα μου είναι πως ο γερός τεχνίτης είναι από τα πιο υπεύθυνα όντα που γεννιούνται επί γης. Σηκώνει την ευθύνη μιας πάλης ζωής και θανάτου. Από την ανθρωπότητα που μαίνεται ή σωπαίνει τριγύρω του τι θα διασώσει; Τι μπορεί να διασώσει; Τι πρέπει ν’ απαρνηθεί από την άμορφη ανθρώπινη ύλη, που είναι ωστόσο τρομακτικά ζωντανή, που τον παρακολουθεί ως μέσα στα όνειρά του; «Οι ευθύνες αρχίζουν από τα όνειρα…».

Γ. Σεφέρης «Η Τέχνη και η εποχή»

 5.  «Η ηθική δεν είναι εμπόδιο στην εξέλιξη της επιστήμης, είναι εμπόδιο στην καταστροφή του ανθρώπινου είδους διά της επιστήμης. Ποιο νόημα, άλλωστε, θα έχει η επιστημονική πρόοδος, αν δεν υπάρχουν άνθρωποι να τη γνωρίσουν και να την απολαύσουν; Επομένως, η ηθική δεν είναι μια σειρά από απαγορευτικά ταμπού. Είναι έκφραση σωφροσύνης. «Σωφροσύνη εστίν επιστημών επιστήμη», λέει ο Πλάτων, δίνοντας το πρωτείο όχι στις γνώσεις, αλλά στο ανθρώπινο ήθος. Εξάλλου, ας το σκεφθούμε πιο απλά κι ας θυμηθούμε το σοφό βάτραχο στους μύθους του Αισώπου, που συμβούλευε τους συντρόφους του να σκεφθούν –προτού πέσουν στο πηγάδι- το πώς θα βγουν, όταν στερέψει.

Χρειάζεται σύνεση, λοιπόν, και υπευθυνότητα, για να μην τελειώσει η ιστορία της ανθρωπότητας, όπως άρχισε: μ’ ένα έγκλημα».

Σ. Καργάκος «Επιστήμη και Ηθική», ό.π., τ. ΣΤ΄, σελ. 187.

Β. Να σχηματίσετε επιλόγους με αναφορά στην αξία ή στην απαξία των ακόλουθων εννοιών.

• Η χαρά της δημιουργίας
• Η ψυχαγωγία
• Η φιλομάθεια
• Η αγωνιστικότητα
• Η οικογένεια
• Η πνευματική μονομέρεια
• Ο καταναλωτισμός
• Η χρηματοθηρία
• Η αδιαφορία για τα κοινά
• Ο ρατσισμός

Γ.   Να σχηματίσετε επιλόγους  στους οποίους θα τονίζετε το χρέος του ανθρώπου απέναντι στις ακόλουθες έννοιες.

• Αυτογνωσία
• Εθνική συνείδηση
• Δημοκρατία
• Πνευματική ελευθερία
• Ειρήνη
• Κοινωνική ανισότητα
• Οικολογικό πρόβλημα
• Αυτοματοποίηση του ανθρώπου
• Εγκληματικότητα
• Αλλοτρίωση από τη φύση

 

Δ.  Να σχηματίσετε επιλόγους στους οποίους θα διατυπώνετε προτάσεις για την αντιμετώπιση των ακόλουθων προβλημάτων.

• Το άγχος
• Η ανεργία
• Η μαζοποίηση
• Η αυτοαλλοτρίωση
• Η μόδα

 

Ε.    Να συντάξετε επιλόγους για τις έννοιες που ακολουθούν με αναφορά στην αντίθετη έννοια.

• Η ειρήνη
• Ο αλτρουισμός
• Η υπευθυνότητα
• Η μισαλλοδοξία
• Ο εθνικισμός
• Ο ατομισμός

 

ΣΤ.   Να συντάξετε επιλόγους στους οποίους θα τονίζετε την κυριότερη αιτία των ακόλουθων προβλημάτων.

• Η ξενομανία
• Η ανισότητα στον πλανήτη
• Η χρησιμοθηρία στη γνώση
• Ο φανατισμός
• Το οικολογικό πρόβλημα

 

Ζ.  Να χρησιμοποιήσετε τα ακόλουθα ζεύγη εννοιών, για να σχηματίσετε επιλόγους με αναλογία για τις αντίστοιχες έννοιες.

 

1. Αγωγή του ατόμου – Λάξευση πέτρας       –  Η διάπλαση της προσωπικότητας του  νέου από τους φορείς αγωγής.

2. Οι δεσμώτες του σπηλαίου                              – Το χρέος του πνευματικού ανθρώπου.

(πλατωνική αλληγορία)

 

3. Κατανάλωση αγαθών – «Κατανάλωση»      –  Ο ωφελιμισμός στις ανθρώπινες σχέσεις.

ανθρώπων

4. Αγώνας για ιδανικό ή στόχο – Ταξίδι              –  Η αξία της αγωνιστικότητας.

στην Ιθάκη

 

5. Διαφήμιση – Οι Σειρήνες στην Οδύσσεια        –  Ο ρόλος της διαφήμισης.

Η.  Να χρησιμοποιήσετε τα ακόλουθα τεκμήρια στο σχηματισμό των επιλόγων των θεμάτων που υποδεικνύονται.

 1. «Ας καταλάβουμε ότι δεν υπάρχουν όρια.         –  Το ιδανικό του διεθνισμού

Τα σύνορα δεν έγιναν από το Θεό. Τα κρά-

τη τα χάραξαν».  Μαχάτμα Γκάντι

 

2. «Όσο σκέφτομαι, δυο πράγματα πλημμυ-          –  Η ηθική συνείδηση

ρίζουν το πνεύμα μου με θαυμασμό και δέος:

πάνω μου ο έναστρος ουρανός και μέσα μου

ο ηθικός νόμος». Καντ

 

3. «Η αρετή έχει πολλούς διδασκάλους αλλά         –  Η υποκρισία του κοινωνικού

ολίγους μάρτυρας». Αδ. Κοραής                            κατεστημένου

 

4.  «Όσοι το χάλκεον χέρι/ βαρύ του φόβου            –  Ο αγώνας για την ελευθερία

αισθάνονται/ ζυγόν δουλείας ας έχωσι∙/

θέλει αρετήν και τόλμην/ η ελευθερία.

Ανδρέας Κάλβος

 

5. «Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική. Το                –  Η αξία της γλώσσας μας και η ανάγκη περιφρούρησής της.

σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου.

Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμου-

διές του Ομήρου».          Οδ. Ελύτης

 Σοφία Μάνιου

 

 

 

 

 

 

 

Παράδειγμα απουσίας συνεκτικότητας μεταξύ των παραγράφων

(από μαθητική έκθεση με θέμα: Τα αίτια της λεξιπενίας του Νεοέλληνα)

             «Εξαιτίας, λοιπόν, της τηλεόρασης και γενικότερα της σύγχρονης διασκέδασης, τα δύο είδη επικοινωνίας, δηλαδή η προφορική και η γραπτή, έχουν περιοριστεί στο έπακρο. Μέσω της επικοινωνίας θα μπορούσε να υπάρξει δυνατότητα συνομιλίας και ανάπτυξης της έκφρασης.

Δυστυχώς, οι νέοι εξαιτίας του χάσματος των γενεών απορρίπτουν οτιδήποτε παραδοσιακό και παρασυρόμενοι από την τάση της ξενομανίας χρησιμοποιούν πολλές ξένες λέξεις. Αντί, δηλαδή, να υιοθετούν μόνο τα καλά στοιχεία, υιοθετούν και άλλα στοιχεία, άχρηστα. Ένα από αυτά τα άχρηστα στοιχεία είναι και το ξένο λεξιλόγιο, γιατί περιφρονούν το πλούσιο ελληνικό λεξιλόγιο».

Στο προηγούμενο απόσπασμα, εκτός των άλλων προβλημάτων (στην επάρκεια, στη συνοχή των επιχειρημάτων κτλ.) πρόβλημα παρουσιάζεται και στη συνεκτικότητα, γιατί δεν υπάρχει λογική σύνδεση των δύο παραγράφων –εννοιών, με αποτέλεσμα να προκύπτει λογικό χάσμα. Η πρώτη παράγραφος παρουσιάζει ως αίτιο της λεξιπενίας το σύγχρονο τρόπο διασκέδασης, ενώ η δεύτερη το φαινόμενο της ξενομανίας των Νεοελλήνων. Οι δυο έννοιες –παράγραφοι θα μπορούσαν να συνδεθούν λογικά με τη σχέση αιτίου –αποτελέσματος: Η ξενομανία θα μπορούσε να παρουσιαστεί ως αποτέλεσμα των σύγχρονων μέσων ενημέρωσης και των ειδώλων που αυτά προβάλλουν. Έτσι, θα συνδέονταν λογικά τα δυο επιχειρήματα, το χάσμα θα γεφυρωνόταν και η μετάβαση από τη μια στην άλλη έννοια –παράγραφο θα γινόταν αρμονικά.

 

Δ.  Η  ΣΥΝΟΧΗ

             Οι ιδέες μας αποτυπώνονται στο χαρτί με την κωδικοποίησή τους σε λέξεις, φράσεις, προτάσεις και παραγράφους. Όλα αυτά τα γλωσσικά στοιχεία του κειμένου μας πρέπει να συνδέονται αποτελεσματικά μεταξύ τους (συνοχή < συνέχω: συνδέω), ώστε να μεταβιβάζεται με ενάργεια και σαφήνεια η σκέψη μας. Κι αυτό το πετυχαίνουμε με τη χρήση των κατάλληλων συνδετικών λέξεων και φράσεων.

 Ι.  Η ΣΥΝΟΧΗ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟ

Προϋπόθεση της ύπαρξης αποτελεσματικής συνοχής είναι η γνώση και η σωστή εφαρμογή των κανόνων του συντακτικού της γλώσσας μας. Οι συνηθισμένοι τρόποι συνοχής είναι οι ακόλουθοι:

1. 1.                  Η σύνδεση των  γλωσσικών στοιχείων του κειμένου μας με τους συνήθεις συνδέσμους (συμπλεκτικούς, αντιθετικούς, διαζευκτικούς, συμπερασματικούς) ή με άλλες ισοδύναμες λέξεις ή φράσεις. Αναλυτικά:

• Όταν θέλουμε να συνδέσουμε ισοδύναμα στοιχεία:

αφενός… αφετέρου, όχι μόνο… αλλά και, εν μέρει… και εν μέρει, όπως… έτσι και, από τη μια… και από την άλλη, όσο… τόσο κτλ.

• Όταν θέλουμε να δηλώσουμε τη διάζευξη στοιχείων:

είτε… είτε, ούτε… ούτε, μήτε να… μήτε να, ή…ή κτλ.

• Όταν θέλουμε να δηλώσουμε την αντίθεση ή την εναλλαγή δύο στοιχείων:

αν και, εντούτοις, αλλά, μα, όμως, ενώ, ωστόσο, απεναντίας, αντιθέτως, παρά το ότι, μολαταύτα, εξάλλου, μολονότι, εκτός τούτου, ακόμη κι αν, σε αντίθεση με τα προηγούμενα κτλ.

• Όταν επεξηγούμε μια έννοια:

δηλαδή, με άλλα λόγια, για να γίνω πιο σαφής, αναλυτικότερα, απλούστερα, για παράδειγμα, λόγου χάρη κτλ.

• Όταν συμπληρώνουμε μια έννοια:

Επίσης, ομοίως, επιπλέον, επιπροσθέτως, ακόμη, συν τοις άλλοις, τέλος, το ίδιο ισχύει και για… κτλ.

• Όταν δηλώνουμε το συμπέρασμα:

Άρα, επομένως, συνεπώς, κατά συνέπεια, κατ’ ακολουθία, συμπερασματικά, εν κατακλείδι, σύμφωνα με τα προηγούμενα,, από τα προηγούμενα συνάγεται/προκύπτει ότι… κ.ά.

 

2. Συνοχή μέσω αναφοράς

α) Στην αρχή μιας πρότασης υποκαθιστούμε με αντωνυμίες ή επιρρήματα τα ουσιαστικά ή τις έννοιες της προηγούμενης πρότασης.

• Π.χ. «Το καλύτερο μέσο για την πρόληψη είναι η αγωγή, αλλά αυτή    απουσιάζει από ανάμεσά μας» (Ι.Ν.Ξηροτύρης)
• Π.χ. «Ο «πολιτισμός» δεν κατάφερε να κάνει τον άνθρωπο ευτυχέστερο. Αντίθετα, τον βυθίζει ολοένα και περισσότερο μέσα σ ’ένα περιβάλλον που δεν ταιριάζει με την κληρονομικότητά του, με το είδος του». (Ν. Ζακόπουλος)

β)  Παραλείπουμε κάποια στοιχεία της προηγούμενης πρότασης που εύκολα εννοούνται και η επανάληψή τους θα ήταν κουραστική για τον αναγνώστη.

• Π.χ. «Κι αλήθεια, η τεχνική πρόοδος με τη μαζική παραγωγή προσφέρει τα φθηνά αγαθά που είναι προσιτά στις πλατιές μάζες πολύ περισσότερο από άλλοτε. Το φθηνό αλλά χρήσιμο εκτοπίζει το σπάνιο και πολυτελές κι οδηγεί σε απάμβλυνση των διαφορών από τον πλούτο». (Π. Μελίτης)
• Π.χ. «Το πρώτο στάδιο, το λυκαυγές της ευτυχίας του σημερινού ανθρώπου είναι, λοιπόν, κατά τη γνώμη μας, η άγρυπνη συνείδηση. Το δεύτερο, η εύρεση μιας πίστης που καλύπτει, δυνάμει, ολόκληρη τη ζωή…». (Κ. Ε. Τσιρόπουλος)

Συνοχή μέσω επανάληψης λέξεων

Συχνά, για να μεταβούμε από μια πρόταση σε μια άλλη, επαναλαμβάνουμε λέξεις, φράσεις ή συντακτικά σχήματα. Οι λέξεις αυτές δεν είναι απαραίτητο να έχουν τον ίδιο τύπο. Μπορεί να είναι και συνώνυμες ή σημασιολογικά συγγενείς.

• «Η τεχνολογική κατάκτηση, βεβαίως, δεν είναι ασήμαντο ιστορικό περιστατικό. Με την προϋπόθεση όμως ότι δεν ακυρώνει τις καθαυτό απολυτρωτικές επιδιώξεις της ζωής^.  ότι δεν αναστέλλει την εσωτερική ποιοτική πρόοδο του ανθρώπου^. ότι ο εξωτερικός φωτισμός με τα ηλεκτρικά φώτα δεν παρακωλύει τη διαδικασία του εσωτερικού φωτισμού^. ότι η οριζόντια πρόοδος δεν ακυρώνει την κατακόρυφη πρόοδο… Η οριζόντια πρόοδος πραγματοποιείται με την εκπαίδευση. Η κάθετη με την παιδεία…». (Χρ. Μαλεβίτσης)
• «Οι άνθρωποι άρχισαν ολοένα και περισσότερο να δοκιμάζουν μια νέα αίσθηση ελευθερίας. Έγιναν κύριοι της ζωής τους. Οι φεουδαρχικές αλυσίδες είχαν πια σπάσει και ο καθένας μπορούσε να εκπληρώσει κάθε του επιθυμία, ελεύθερος από κάθε είδους δεσμά… Η χωρίς όρια ικανοποίηση όλων των επιθυμιών δε συνεπάγεται την ευδαιμονία ούτε οδηγεί στην ευτυχία ούτε ακόμα στη μεγαλύτερη απόλαυση». (Έριχ Φρομ)

ΙΙ.   Η ΣΥΝΟΧΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΡΑΦΩΝ

(Αποτελεσματικοί τρόποι σύνδεσης των παραγράφων)

 1.      Επαναλαμβάνουμε την κατακλείδα της τελευταίας παραγράφου (ή την έννοια της κατακλείδας με άλλες εκφράσεις) και τη συνδέουμε με τη θεματική περίοδο ή με την αρχική περίοδο της νέας παραγράφου.

 Παραδείγματα

α) «… Όταν μιλούμε για το «πώς», είμαστε ευθύς εξαρχής πρόθυμοι ν’ αναφερθούμε στην παιδεία. Μια παιδεία, που θα κατορθώσει να εφοδιάσει το παιδί με τις γνώσεις που απαιτούν οι καιροί και που συνάμα θα το καταστήσει ικανό να νιώσει και ν’ αγαπήσει τις υψηλότερες αξίες, είναι η καλύτερη άμυνα αντίκρυ στη βάναυση και στενά ωφελιμιστική δεσποτεία της μηχανής. Αλλ’ αρχίζω να έχω την εντύπωση πως με πολλή ευκολία τ’ αναθέτουμε όλα στην παιδεία.

Τ’ αναθέτουμε και ησυχάζουμε. Και ιδού, ως προς εμάς εδώ, που βρισκόμαστε στο δρόμο μιας νέας παιδείας, με συμφωνότερους προς τις απαιτήσεις του εικοστού αιώνα προσανατολισμούς…». (Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, Η ηθική του συμφέροντος, εκδ. Φιλιππότη, Αθήνα 1979, σ.39-41)

β) «… Όλα όσα μετατρέψαμε σε είδωλα γίνονται κάτι που αποχωρίζεται από τον άνθρωπο και αποκτά έτσι μεγαλύτερη σημασία και αξία απ’ όση ο ίδιος ο άνθρωπος. Όσο οι άνθρωποι θα λατρεύουν είδωλα, τόσο θα αισθάνονται και την επίθεση σ’ αυτά ως απειλή για τα ζωτικά τους συμφέροντα.

        Ίσως δεν υπάρχει καμιά απειλή που να έχει προκαλέσει περισσότερη εχθρότητα και καταστροφικότητα στην Ιστορία του ανθρώπου απ’ όση η απειλή των ειδώλων του. Μόνο που οι άνθρωποι ξεγελιούνται πάντα πιστεύοντας πως τα δικά τους είδωλα είναι τάχα οι μόνοι αληθινοί θεοί, ενώ οι θεοί των άλλων είναι τα είδωλα…». ( Έριχ Φρομ, Ο φόβος μπροστά στην ελευθερία, μτφρ. Δ. Θεοδωρακάτου, εκδ. Μπουκουμάνη, Αθήνα 1971, σ. 188-189)

 

1. 2.      Διατυπώνουμε στην πρώτη πρόταση της νέας παραγράφου κρίση ή συμπέρασμα που απορρέει από την προηγούμενη παράγραφο (και φροντίζουμε, βέβαια, να συνδέουμε την κρίση αυτή με τη νέα θεματική περίοδο).

 Παραδείγματα

α) «… Η ολοκλήρωση της δημοκρατίας θα επιτευχθεί, όταν ο εξανθρωπισμός της ζωής μας αποτελέσει πρωταρχικό πολιτικό αίτημα, όταν θεσπισθεί η αντίστοιχη ιεραρχία αξιών, όταν το πνεύμα της άμιλλας αποκλείσει το στενό πνεύμα του ανταγωνισμού, όταν η συλλογική ωφέλεια προηγηθεί η ταυτισθεί με την ατομική, όταν η ανθρώπινη ανάγκη αποφασίζει για την ικανοποίησή της.

Έργο δύσκολο αλλά θεμελιώδες. Αντικειμενικός σκοπός όλων μας πρέπει να είναι η ταύτιση του ιδανικού περιεχομένου της δημοκρατίας προς τις συγκεκριμένες μορφές της εφαρμογής της…». (Αθ. Κανελλόπουλος, Πολιτικά, εκδ. Κάκτος, Αθήνα 1981, σ. 34)

 

β) «Αλλά το αποφασιστικό θα ήταν το κράτος να διανέμει την εξουσία του εκφράζεσθαι, σε καθένα, χωρίς το ίδιο να εκφράζει οιαδήποτε γνώμη, χωρίς να επεμβαίνει, χωρίς να εμποδίζει. Με την εξουσία του θα ασφάλιζε σε καθένα τον ελεύθερο χώρο όπου ακωλύτως θα εκφράζει, μαζί με τους άλλους, τους στοχασμούς του. Το αποφασιστικό δηλαδή θα ήταν η ύπαρξη ενός ηθικού, φιλελεύθερου κράτους που, αν και θα διέθετε όλα τα μέσα για να επιβάλει αποκλειστικά τη δική του γνώμη, από την επίγνωση του ύψιστου συμφέροντος που έχει να μην το κάνει, θα διασφάλιζε την ελευθερία της έκφρασης των στοχασμών σε όλους, όσο και αν είναι αντίθετο προς αυτά που πρόκειται να ειπωθούν.

Αλλά αυτή η αξίωση είναι επίσης μια ουτοπία. Έτσι, είμαστε καταδικασμένοι στη λύση της εμπορίας, που επιτέλους επιτρέπει το διάλογο, και, κοντά στη χυδαιότητα, αφήνει κάποιο περιθώριο και για τους καλύτερους, τη σχετικώς μικρή αυτή μειοψηφία, να διαλέγεται ελεύθερα. Σε αυτήν την ατραπό απάνω βαδίζει η δημοκρατία…». (Κ. Τσάτσος, περ. ΕΥΘΥΝΗ, τ. 1, 3-8)

 

1. 3.      Διατυπώνουμε την κύρια ιδέα  (θεματική περίοδο) της νέας παραγράφου με ερώτηση που πηγάζει από την προηγούμενη παράγραφο.

 Παραδείγματα

α) «…Από την ώρα που δημιουργήθηκαν οι τεράστιοι εξοπλιστικοί οργανισμοί σε διάφορα (από οικονομική και πολιτική άποψη καίρια) σημεία του κόσμου, οι πολεμικές ρήξεις και θα προκαλούνται και θα εντείνονται, προπάντων θα διαρκούν, όταν και όσο θα το απαιτούν όχι απλώς λόγοι τοπικών ή ψυχολογικών διενέξεων, αλλά κυρίως  τα συμφέροντα των πολεμικών βιομηχανιών που απλώθηκαν σήμερα και γιγαντώθηκαν.

Υπάρχει άραγε τρόπος να σωθούμε από την πολυκέφαλη αυτή ύδρα; Ένας είναι: να εξαλειφθεί η κατάρα του πολέμου και να ειρηνέψει η γη. Αλλά πώς; Ιδού το πρόβλημα». ( Ε. Π. Παπανούτσος, Οι δρόμοι της ζωής, εκδ. Φιλιππότη, Αθήνα 1979, σ.217)

β) «…Κάθε μέρα, όλο και περισσότερο βεβαιωνόμαστε πως μυστηριώδης, συγκολλητική ουσία του εσωτερικού κόσμου του ανθρώπου, το χαρμόσυνο έναυσμα του ηθικού εκείνου οργασμού που θα συγκροτήσει τελικά, ανάμεσα από ποικίλες περιπέτειες και δοκιμασίες, την ανθρώπινη προσωπικότητα, είναι ο Αυτοσεβασμός.

Τι θα πει «αυτοσεβασμός»; Θα πει αναγνώριση, κατάφαση, σεβασμός προς την ιερότητα της ίδιας, της δικής μας ανθρωπιάς…». (Κ. Τσιρόπουλος, Θεμέλιο, τ. 1, εκδ. Μπαχαράκη, Θεσ/κη 1991, σ. 100)

4.      Επαναλαμβάνουμε λέξεις ή φράσεις «κλειδιά» της προηγούμενης παραγράφου

Παραδείγματα

α)  «Έχουν όμως ένα άλλο μέγα μειονέκτημα οι κάτοχοι των μέσων έκφρασης: είναι έμποροι. Γι’ αυτούς τα μέσα μετάδοσης είναι κυρίως ή και αποκλειστικώς μέσα χρηματισμού.  Θέλουν να μεταδίδουν ό,τι προσπορίζει περισσότερο κέρδος. Και αυτό είναι ό,τι αρέσει στους πολλούς δηλαδή το αγοραίο, το χυδαίο, το υπερβολικό, το ψεύτικο,  εκείνο που διαφθείρει και δε μορφώνει. Και έτσι διεξάγεται μεταξύ των λίγων αυτών ένας αγώνας ως προς το περιεχόμενο των όσων μεταδίδουν, ένας αγώνας που έχει κατά ένα μικρό ποσοστό κριτήριο την καλή ποιότητα και κατά ένα μέγα ποσοστό κριτήριο το ό,τι αρέσει στους πολλούς. Είναι αναπότρεπτη αυτή η στροφή της πλειοψηφίας προς τα κάτω, όσο η μετάδοση των στοχασμών δεν είναι πολιτικό ή κοινωνικό λειτούργημα, αλλά εμπορία.

 Το μειονέκτημα τούτο της εμπορίας επιδεινώνεται από δυο άλλους παράγοντες. Εκτός από την εξάρτηση από το πλήθος των αναγνωστών υπάρχει και η εξάρτηση από τους διαφημιστές, έναν περιορισμένο κύκλο ανθρώπων, που με στενά εμπορικά κριτήρια, αλλά με τη δυνατότητα να κάνουν μεγάλες παροχές, κρατούν υπό την επιρροή τους ή και ρυθμίζουν την τύχη του οργάνου του τύπου, προσθέτοντας το βάρος τους στην προς τα κάτω πορεία του». (Κ. Τσάτσος, περ. ΕΥΘΥΝΗ, τ. 1, 1-3)

 

β) «Ο «μέγας κίνδυνος» δεν είναι, φυσικά, καινούριος. Κρέμεται, δαμόκλεια, πάνω απ’ την οικουμένη τριάντα πέντε χρόνια τώρα, με προμήνυμα το ολοκαύτωμα της Χιροσίμα και με  «δοκιμαστήριο» τον ατέλειωτο ψυχρό πόλεμο. Κι όμως, όχι μόνο δε γίνεται καμιά ουσιαστική ενέργεια για ν’ αποτραπεί, αλλά αντίθετα όλοι καταβάλλουν τις πιο εργώδεις προσπάθειες για να γίνει αναπόφευκτος, πολλαπλασιάζοντας τους πυρηνικούς εξοπλισμούς τους με ακατάσχετη γεωμετρική πρόοδο.

Αυτή είναι η «πρόοδος» που  χάρισε στην ανθρωπότητα ο ανθρώπινος νους, βαλμένος στην υπηρεσία των βουλιμιώντων «μεγάλων». Κι αυτήν την πρόοδο προς τον παγκόσμιο όλεθρο επισημαίνουν και προσπαθούν ν’ ανακόψουν εκείνοι που «οι φρένες τους δεν έχουν ξεστρατίσει από το σωστό δρόμο». (Μάριος Πλωρίτης, από τον Τύπο)

 

γ) «…Η κόλαση αυτή που λέγεται αποτυχημένη σύγχρονη οικογένεια στεγάζεται και στις φτωχές καλύβες, αλλά και στις πολυτελείς επαύλεις, και μάλιστα με προτίμηση σ’ αυτές. Ο καυγάς ο οικογενειακός, ίσως το σπαρακτικότερο για την καρδιά του ανθρώπου, δε συνοδεύει μόνο το άδειο τραπέζι, ακολουθεί και το πλουσιότερο γεύμα. Η δυστυχία μέσα στην αφθονία των υλικών μέσων ευτυχισμένης ζωής, αυτό είναι το τραγικότερο σημάδι της αρρώστιας.

Έτσι η οικογένεια φαίνεται σαν κάτι αρρωστημένο, αποτυχημένο, κάτι που όλο και χάνει τη δύναμή του και από καλό γίνεται κακό. Όλα τα σημάδια μαρτυρούν την κρίση που περνά ο θεσμός της οικογένειας στους καιρούς μας.

Και το χειρότερο είναι πως η κρίση αυτή δε συμβαδίζει με τη θεωρητική επίθεση κατά της οικογένειας…». ( Π. Μελίτης, Για ν’ ανοίξει ο δρόμος, Αθήνα 1957, σ.110-111)

 

5. Χρησιμοποιούμε μεταβατικές λέξεις ή εκφράσεις.

     Ενδεικτικά σημειώνουμε ορισμένες

α) Όταν συμπληρώνουμε μια έννοια, συνδέουμε δηλαδή όμοιους όρους:

• επιπλέον, επιπροσθέτως, ακόμη, επίσης, εξάλλου, συν τοις άλλοις, τέλος…
• εκτός τούτου, εκτός απ’ αυτό…
• σε συνδυασμό με τον προηγούμενο παράγοντα/την προηγούμενη λύση…
• αξίζει, ακόμη, να σημειωθεί/να τονιστεί/να αναφερθεί ότι…
• καλό είναι, επιπλέον, να εξετάσουμε και…
• το κυριότερο/σπουδαιότερο/σημαντικότερο, όμως, είναι…

β) Όταν αιτιολογούμε ή επιρρίπτουμε ευθύνες:

• κατά κύριο/πρώτο λόγο για το φαινόμενο ευθύνεται…
• η κυριότερη/ βασικότερη αιτία του φαινομένου είναι…
• οι ρίζες του φαινομένου εντοπίζονται/βρίσκονται/ενδημούν/απλώνονται…
• μεγάλο μέρος/μερίδιο της ευθύνης φέρει ο…/αναλογεί στον…
• κύριος παράγοντας γένεσης του φαινομένου είναι…
• γενεσιουργός αιτία του προβλήματος είναι…
• πρωταρχικό αίτιο του φαινομένου είναι…
• κατά κύριο λόγο η ευθύνη βαρύνει…
  • στη γένεση/εμφάνιση/εξάπλωση του φαινομένου σημαντικό ρόλο   διαδραματίζει…

γ)  Όταν εκθέτουμε τις συνέπειες:

• έτσι, επομένως, λοιπόν, κατά συνέπεια, συνεπώς, άρα…
• βασική/σημαντική/θεμελιώδους σημασίας συνέπεια είναι…
• επόμενο, λοιπόν, είναι…
• απόρροια των προηγουμένων είναι…
• λογικό, επομένως, είναι να…
• τα προηγούμενα έχουν ως αποτέλεσμα…
• με αυτά τα δεδομένα δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι…
• οι επιπτώσεις είναι εμφανείς σε…
• δεν είναι, επομένως, άξιο απορίας το γεγονός ότι…

δ) Όταν υποδεικνύουμε τρόπους αντιμετώπισης (προτάσεις):

• είναι επιτακτική/αδήριτη ανάγκη…
• η ριζική αντιμετώπιση του φαινομένου έγκειται…
• το πρόβλημα θα αντιμετωπιστεί στη ρίζα του, αν…
  • βασικό μέτρο για την ίαση/θεραπεία/αντιμετώπιση του προβλήματος θα μπορούσε ν’ αποτελέσει…
  • για την άρση του φαινομένου επιβάλλεται/χρειάζεται/κρίνεται αναγκαίο..
  • χρέος/καθήκον, λοιπόν, του/των είναι…
  • ορθό/καλό/χρήσιμο θα ήταν…
  • εκείνος που οφείλει να επωμιστεί τις ευθύνες για την επίλυση αυτού του προβλήματος είναι…

ε)  Γενικά, όταν αρχίζουμε μια νέα παράγραφο:

• είναι βέβαιο ότι…
• είναι γεγονός ότι…
• είναι/καθίσταται σαφές ότι…
• είναι αλήθεια πως…
• είναι φανερό/πασίδηλο/πασιφανές/εμφανές ότι…
• αναμφίβολα, αναντίρρητα, αναμφίλεκτα, χωρίς αμφιβολία…
• παράλληλα, ανάλογα, τελικά…
• αξίζει να σημειωθεί/να τονιστεί/να αναφερθεί ότι…
• πρέπει να επισημάνουμε/να επισημανθεί ότι…
• αποτελεί κοινό τόπο πλέον η διαπίστωση ότι…
• άξιο προσοχής κρίνεται το γεγονός ότι…
• είναι χρήσιμο να υπομνησθεί ότι…
• αξίζει να υπενθυμίσουμε το γεγονός ότι…
• δεν πρέπει να λησμονούμε ότι…

Ε.   Η   ΕΜΦΑΣΗ

       Όλες οι ιδέες σε ένα κείμενο δεν έχουν την ίδια βαρύτητα. Ορισμένα επιχειρήματά μας έχουν μεγάλη σπουδαιότητα, ενώ άλλα είναι απλώς βοηθητικά, παίζουν θα λέγαμε ρόλο παραπληρωματικό. Για να αναδεικνύονται οι σημαντικές πληροφορίες –τα ισχυρά επιχειρήματά μας-, καλό είναι να τους δίνουμε έμφαση. Δύο κυρίως τρόπους έχουμε στη διάθεσή μας, για να το επιτύχουμε: τη θέση και την έκταση της ανάπτυξης.

α) Η θέση: Οι πιο εμφατικές θέσεις  και στην παράγραφο αλλά και στα μεγαλύτερα κείμενα  είναι η αρχή και το τέλος.

β)  Η έκταση: Αφιερώνοντας μεγαλύτερη έκταση στα σημαντικά επιχειρήματά μας, αναλύοντάς τα δηλαδή περισσότερο από άλλα, αναδεικνύουμε τη σπουδαιότητά τους.

Παράδειγμα

      «Δυστυχώς και σήμερα, αιώνα του «φιλελευθερισμού», κατά κανόνα, χρησιμοποιείται ο μονόλογος. Αποτέλεσμα η συσκότιση και παραποίηση της αλήθειας. Ο μονόλογος χρησιμοποιείται στις περισσότερες μορφές της παιδείας. Ο μονόλογος χρησιμοποιείται ως επί το πλείστον στην πολιτική. Ο μονόλογος χρησιμοποιείται στη διοίκηση της πολιτείας.  Ο μονόλογος χρησιμοποιείται μερικές φορές ακόμη και  μέσα στην εκκλησία, όπου μερικοί φορείς της, εκμεταλλευόμενοι το θείο κύρος της, χρησιμοποιούν τη διδαχή, το δόγμα, τα μυστήρια και όλα τα ιερά θέματα της Εκκλησίας για την επιβολή προσωπικής εξουσίας πάνω στο λαό του Θεού. Αυτό είναι το θλιβερότερο γεγονός σήμερα. Γιατί η Εκκλησία, ενώ έχει εκ προοιμίου όλες τις δυνατότητες  για ένα σωστό διάλογο, δεν τον κάνει. Η εκκλησία βρίσκεται στη θέση της, όταν προσφέρει την αποκεκαλυμμένη αλήθεια, δέχεται την έρευνα, που γίνεται με ειλικρίνεια,, και συγχωρεί κάθε αποτυχία μας, όταν μετανοήσουμε γι’ αυτή. Αυτός είναι ο αληθινός διάλογος της Εκκλησίας, γιατί στηρίζεται στην ελευθερία». (Τιμόθεος Κιλίφης, Τολμηροί Ψιθυρισμοί, Αθήνα 1977, σ.184-185)

 Σ υ ν ο ψ ί ζ ο υ μ ε:

Οι φάσεις της εργασίας μας για την ανάπτυξη μιας ικανοποιητικής παραγράφου ή ενός αποδεκτού κειμένου είναι οι ακόλουθες:

1. Συνειδητοποιούμε ποιο είναι το θέμα της παραγράφου  ή η θέση μας σ’ ένα ευρύτερο κείμενο και σχηματίζουμε τη θεματική περίοδο ή –αντίστοιχα- τον πρόλογο.
2. Συγκεντρώνουμε και καταγράφουμε πρόχειρα τα επιχειρήματα –τις ιδέες μας.
3. Ελέγχουμε την επάρκεια των επιχειρημάτων μας (ποσότητα, ποικιλία, ποιότητα).
4. Εξετάζουμε αν τα επιχειρήματα αυτά σχετίζονται άμεσα με το θέμα της παραγράφου ή με τα ζητούμενα σ’ ένα κείμενο. Ελέγχουμε, με άλλα λόγια, την ενότητά τους.
5. Κατατάσσουμε τα επιχειρήματά μας σε μια αρμονική σειρά, φροντίζοντας να τα συνδέσουμε με λογικές σχέσεις, ώστε να επιτύχουμε τη συνεκτικότητά τους. Παράλληλα, επιδιώκουμε  να δώσουμε εμφατική θέση  στις σημαντικές μας ιδέες.
6. Αναπτύσσουμε την παράγραφο ή το κείμενο στο «καθαρό», φροντίζοντας να είναι σωστή και πλούσια η συνοχή των ιδεών μας.
7. Διαβάζουμε από την αρχή το κείμενό μας για έναν τελικό έλεγχο και διορθώνουμε τα ορθογραφικά ή συντακτικά λάθη.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

 1.      Οι επόμενες παράγραφοι είναι αποσπάσματα δανεισμένα από μαθητικές εκθέσεις. Προσπαθήστε να εντοπίσετε τα σφάλματα που σχετίζονται με τις κειμενικές λειτουργίες. Εξετάστε, δηλαδή, τις παραγράφους ως προς τη σαφή οροθέτηση του σκοπού τους, την επάρκεια, τη συνεκτικότητα και τη συνοχή των σχολίων τους.

α)       «Η πίστη στο Θεό, ο υπερπληθυσμός σε ένα μέρος, ο γρήγορος ρυθμός της ζωής, η μονοτονία αλλά και η ανασφάλεια της πόλης μας έχει οδηγήσει στην αποξένωση των ανθρώπων. Ο ένας φοβάται τον άλλον, η καχυποψία «δίνει και παίρνει», αφού ο καθένας υποπτεύεται άπαντες οι οποίοι είναι ή προσπαθούν να γίνουν φίλοι μήπως και του κλέψει τα λεφτά του. Επίσης, η μαζοποίηση είναι αυτή η οποία μας έχει αποξενώσει, όπως ήδη έχει αναφερθεί. Με την επικράτησή της και για την παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων προϊόντων, το ανθρώπινο χέρι έχει αντικατασταθεί από τη μηχανή. Παλαιότερα που η χρήση της μηχανής δεν ήταν τόσο πολύ διαδεδομένη για την παραγωγή ενός προϊόντος, χρειαζόταν η συνεργασία πολλών ατόμων, όπου ο ένας θα έφερνε τις πρώτες ύλες, άλλος θα τις επεξεργαζόταν, άλλος θα τις μετέφερε και θα συνεχιζόταν έτσι η αλυσίδα με πολλούς ανθρώπους. Αυτό ήταν ένα έναυσμα για τη δημιουργία φιλιών και γενικότερα έφερνε τους ανθρώπους πιο κοντά».

(από μαθητική έκθεση με θέμα: Τα αίτια της κρίσης των ανθρώπινων σχέσεων στη μεγαλούπολη)

 β)   «Παλαιότερος τρόπος διαβίβασης των ειδήσεων ήταν τα οπτικά σήματα, καπνός την ημέρα, λάμψη της φωτιάς τη νύχτα. Επίσης, ο τρόπος χρησιμοποίησης του αλόγου με τους οργανωμένους κρατικούς σταθμούς, όπου οι επίσημοι ταχυδρόμοι άλλαζαν το κουρασμένο άλογο με ξεκούραστο, για να συνεχίσουν το ταξίδι, συνέβαλαν στη γοργή μετάδοση της είδησης. Η πρώτη εφημερίδα στην ελεύθερη Ελλάδα κυκλοφόρησε στην Καλαμάτα το 1821 και είχε τίτλο: «Σάλπιγξ Ελληνική».

                     (παράγραφος ιστορικής αναδρομής στην έννοια της Πληροφόρησης)

 γ)     «Μέσα στην οικογένεια αναπτύσσεται ο διάλογος, ο οποίος συντελεί στην πνευματική ολοκλήρωση των νέων. Με το διάλογο ο νέος μαθαίνει να επικοινωνεί με τους συνανθρώπους του, να αναπτύσσει διαπροσωπικές σχέσεις και να μπορεί να λύνει τις διαφορές του ώριμα και ομαλά. Όταν ο διάλογος αναπτύσσεται σωστά ανάμεσα στους κατοίκους μιας χώρας, φυσικό είναι να παρουσιάζεται και ανάμεσα στα διάφορα κράτη. Το αποτέλεσμα είναι να λύνονται οι διαφορές με τον εποικοδομητικό διάλογο και όχι με τον πόλεμο. Άρα, η οικογένεια συμβάλλει στη διατήρηση του πολιτισμού κάθε χώρας και όχι στην καταστροφή της από τον πόλεμο».

(από μαθητική έκθεση με θέμα τη συμβολή του θεσμού της οικογένειας στην ανάπτυξη της προσωπικότητας των νέων)

 δ)    «Αυτογνωσία καλούμε την ικανότητα του ατόμου να γνωρίζει τον ίδιο του τον εαυτό. Με την αυτογνωσία το άτομο γνωρίζει τα υπέρ και τα κατά του, τα προτερήματα και τα ελαττώματά του. Δυστυχώς, σήμερα με όλα αυτά τα στοιχεία που μας παρέχει η καταναλωτική μας κοινωνία και με όλα αυτά τα αρνητικά στοιχεία με τα οποία μας φορτίζει (άγχος, κούραση κ.ά.), ο άνθρωπος λόγω έλλειψης χρόνου, αλλά και για τους παραπάνω λόγους, δεν έχει το χρόνο και την ικανότητα να βρει ποιος πραγματικά είναι. Έλλειψη αυτογνωσίας συνεπάγεται φόρτιση αρνητικών στοιχείων (άγχος, κούραση κ.ά) και μείωση της παραγωγικότητας».

                    (μαθητική παράγραφος προσδιορισμού της έννοιας της αυτογνωσίας)

 ε)    «Οι συνθήκες ζωής στη σύγχρονη κοινωνία οδηγούν στην κρίση του θεσμού της οικογένειας. Το κοινωνικό περιβάλλον με τις τόσες προκλήσεις και τους τόσους πειρασμούς του, η οικονομική αδυναμία του πατέρα ιδίως ν’ ανταποκριθεί στις αυξημένες σημερινές ανάγκες, το ότι η γυναίκα υποχρεώνεται να εργάζεται έξω από το σπίτι. Η συμπεριφορά και η τάση για διαρκή αμφισβήτηση των πάντων της σημερινής νεολαίας. Η ψυχαγωγία μέσα στο σπίτι έχει εξασθενίσει λόγω της ελευθερίας των σημερινών νέων. Παιδιά και γονείς ψυχαγωγούνται έξω από το σπίτι. Η ψυχαγωγία μέσα στο σπίτι ισοδυναμεί με την τηλεόραση, που αποξενώνει τα μέλη της. Οι γονείς παύουν ν’ αποτελούν πρότυπα ενεργητικότητας και δημιουργίας για το παιδί. Υπάρχει έλλειψη χρόνου και διάθεσης για επαφή και από τις δυο πλευρές λόγω των αυξημένων απαιτήσεων της ζωής και του γρήγορου ρυθμού της. Ταύτιση του παιδιού με εξωοικογενειακά πρότυπα που αντλούν κυρίως από τη φιλική συντροφιά κι από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης».

(μαθητική παράγραφος αιτιολόγησης της κρίσης που διέρχεται η σύγχρονη οικογένεια)

 Να αναπτύξετε παραγράφους με τη χρήση των ακόλουθων θεματικών περιόδων:

• Το πιο αποτελεσματικό μέσο διαπαιδαγώγησης είναι ο διάλογος.
• Ο πνευματικός άνθρωπος δεν μπορεί και δεν πρέπει να είναι φανατικός.
• Ένα από τα κυριότερα αίτια της εγκληματικότητας είναι η ανεργία.
• Με την αγωγή ο άνθρωπος μαθαίνει να καταπνίγει τα ζωώδη ένστικτά του.
• Πρέπει να διακρίνουμε τη γνήσια από τη νόθη ψυχαγωγία.
• Υπάρχει ποσότητα, όχι όμως και ποιότητα στη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου.
• Η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος είναι το πιο μεγάλο αμάρτημα της   ανθρωπότητας.
• Η Τέχνη έχει τεράστια ηθικοπλαστική δύναμη.
• Με τη δημιουργική εργασία οδηγείται ο άνθρωπος στην ψυχική πληρότητα.
• Όταν επιλέγουν οι νέοι το μελλοντικό τους επάγγελμα, δέχονται επιδράσεις από ποικίλους παράγοντες.
• Η τηλεθέαση εθίζει το σύγχρονο άνθρωπο σε μια παθητική στάση ζωής.
• Έχει εξασθενίσει στην εποχή μας ο παιδαγωγικός ρόλος της οικογένειας.
• Μέσω της παιδείας το νεαρό άτομο αποκτά όλα τα εφόδια, για να αναλάβει με συνέπεια τις ευθύνες του απέναντι στην πολιτισμική ανάπτυξη της κοινωνίας.
• «Τη θέση του λόγου στη σημερινή κοινωνία τείνει με βήμα γοργό να καταλάβει η εικόνα».
• Η διαφήμιση αλλοτριώνει ψυχολογικά τον άνθρωπο.
• Η διαβίου παιδεία είναι επιτακτική ανάγκη για τον άνθρωπο των ημερών μας.
• Ο Τύπος διαδραματίζει ζωτικό ρόλο στη διασφάλιση της δημοκρατίας.
• Στην εποχή μας συζητείται πολύ το ζήτημα της ηθικής ευθύνης του επιστήμονα.

 

3. Να βρείτε τις λογικές σχέσεις με τις οποίες συνδέονται οι περίοδοι λόγου των ακόλουθων ομάδων και να τις βάλετε σε σειρά που θα οδηγεί στο σχηματισμό παραγράφων.

Ι. α) Αλλά κανένας, επίσης, σοβαρός και μυαλωμένος άνθρωπος δεν μπορεί ν’ απορρίψει μια και καλή, το παρελθόν.

β) Το παρελθόν είναι γεμάτο λάθη, που πρέπει να μας φωτίσουν, να μας διδάξουν, να μας γονιμοποιήσουν.

γ) Κανένας αληθινά σοβαρός και μυαλωμένος άνθρωπος δεν μπορεί να είναι εξτρεμιστής της συντήρησης.

δ) Πρέπει, σε τέτοιες στιγμές θανάσιμης αγωνίας του ανθρώπου, ν’ ανοίξεις τα μάτια του πνεύματός σου, να κρατήσεις άγρυπνη τη συνείδησή σου και να σταθείς κριτικά κι αποφασιστικά μπροστά στο παρελθόν αλλά και στο παρόν.

ε) Γιατί αυτό το παρελθόν είναι το θησαυροφυλάκιο του ανθρώπου.

στ) Καημούς, αγώνες, ολοκαυτώματα, επιτεύγματα, όλα αυτά δεν μπορείς να τ’ αγνοήσεις, ιδίως όταν βρίσκεσαι -όπως σήμερα-σε μια καμπύλη της Ιστορίας προς τα κάτω.

 

ΙΙ. α) Από τη μια πλευρά μας γνέφει η ελευθερία του ατόμου και η ασφάλεια της κοινωνίας και από την άλλη μας απειλεί η υποδούλωση του ατόμου και η εξαφάνιση του πολιτισμού μας.

β) Είτε βρούμε το δρόμο της ειρήνης είτε συνεχίσουμε τον παλιό δρόμο της δύναμης της επιβολής, τόσο ανάξιο για τον πολιτισμό  μας, αυτό εξαρτάται από εμάς.

γ) Η μοίρα μας θα είναι αυτή που μας αξίζει.

δ) Στεκόμαστε εκεί που χωρίζουν οι δρόμοι.

 

ΙΙΙ. α) Η αφομοιωτική όμως ικανότητα της ανθρώπινης σκέψης είναι και παραμένει αυστηρά περιορισμένη.

β) Και το χειρότερο, αποτέλεσμα αυτής της εξειδίκευσης είναι ακόμη και μια πρόχειρη γενική ιδέα της επιστήμης ως συνόλου να γίνεται πιο περίπλοκη.

γ) Γι’ αυτό και ήταν αναπόφευκτο η δραστηριότητα του ανεξάρτητου ερευνητή να περιορίζεται σε όλο και μικρότερο τμήμα της ανθρώπινης γνώσης.

δ) Η θεωρητική γνώση έχει γίνει απείρως πιο εμβριθής σε κάθε τομέα της επιστήμης.

ε) Εξελίσσεται έτσι μια κατάσταση παρόμοια με αυτή που περιγράφεται συμβολικά στη Βίβλο, στην ιστορία του Πύργου της Βαβέλ.

 

IV. α) Όταν τους εσωτερικεύουμε και τους αφομοιώνουμε, κυρίως κατά τη   βρεφική, νηπιακή και παιδική μας ηλικία, δεν αναρωτιόμαστε αν είναι σωστοί ή όχι, δεν αποτελούν συνειδητή επιλογή μας.

β)  Εκείνο που είναι σημαντικό είναι ότι το μεγαλύτερο ποσοστό από αυτούς τους βιώνουμε ως αυτονόητους.

γ) Στη συνέχεια, τόσο πολύ πλέον αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της προσωπικότητάς μας, ώστε όταν τύχει να τους παραβούμε από αμέλεια, και αν ακόμα δε μας επιπλήξει το κοινωνικό μας περιβάλλον, εμείς οι ίδιοι συμβαίνει να αισθανόμαστε αισθήματα ντροπής ή ενοχής.

δ) Όλους τους κοινωνικούς κανόνες τους βιώνουμε.

ε) Όταν φυσικά τους παραβαίνουμε σκόπιμα, αυτό είναι μια άλλη ιστορία.

 

1. Να αποκαταστήσετε τη συνοχή στα ακόλουθα αποσπάσματα

(όλα αποτελούν δάνειο από μαθητικές εκθέσεις)

 

• Όμως, πολλά επαγγέλματα στην Ελλάδα στηρίζονται στον τουρισμό, που είναι το κύριο οικονομικό μας έσοδο. Έτσι, η εκμάθηση ξένων γλωσσών βοηθούν τους Έλληνες να εργαστούν σε εταιρείες, ξενοδοχειακά συγκροτήματα, καταστήματα και κέντρα ερευνών. Χωρίς να ξέρεις ξένες γλώσσες δεν μπορεί να εργαστείς σε κανένα από τα παραπάνω επαγγέλματα με αποτέλεσμα να μείνεις άνεργος και χωρίς να μπορείς να επιβιώσεις, γιατί δε θα μπορείς να επικοινωνήσεις με τους ξένους πελάτες.
• Τα νέα αυτά κράτη διεκδικούσαν εδάφη, δικαιώματα, και έτσι άρχισαν οι πολεμικές συγκρούσεις μεταξύ αυτών που μέχρι τότε ζούσαν αγαπημένοι οι λαοί διαφορετικής εθνικότητας.
• Τελικά, αυτά τα μέλη έχουν αποκτήσει αυτό που λέμε κοινωνικές αρετές, διαπνέονται από υπευθυνότητα, συνέπεια, ωριμότητα και πρόταξη του κοινωνικού συμφέροντος και όχι του ατομικού.
• Οι γονείς πιέζουν τα παιδιά να σπουδάσουν για οικονομική και κοινωνική καταξίωση των παιδιών τους, που έμμεσα καταξιώνονται και οι ίδιοι, αφού τα παιδιά αποτελούν προέκταση του εγώ τους.
• Έτσι, λοιπόν, το άνεργο άτομο παρουσιάζει συμπτώματα μελαγχολίας και απαισιοδοξίας, αίσθημα μειονεξίας, κατωτερότητας και παραμερισμού, συναίσθημα οργής, αγανάκτησης, φυγής, αδιαφορία, απάθεια και, δυστυχώς, πολλές φορές αντικοινωνικότητα π.χ. πράξεις βίας, χουλιγκανισμός, αναρχισμός, περιθωριοποίηση.
• Άμεση συνέπεια, λοιπόν, είναι η προσήλωση του ανθρώπου στα υλικά αγαθά, με αποτέλεσμα την εμφάνιση του καταναλωτισμού όπου οι παράγοντες αυτού είναι η υπερπαραγωγή αγαθών, ανάγκες του καταναλωτικού κοινού, η διαφήμιση όπου ο άνθρωπος καθημερινά δέχεται μηνύματα. Έτσι, έχουμε τον οικονομικό ανταγωνισμό ανάμεσα στους ανθρώπους, όπου ο ένας προσπαθεί να βλάψει τον άλλον.
• Ξεκινώντας, λοιπόν, με ένα βασικό παράγοντα, όπως είναι το οικογενειακό  περιβάλλον, που οδηγεί το άτομο στα σημαντικά πρώτα του βήματα και του δίνει τους βασικούς προσανατολισμούς σε θέματα συμπεριφοράς του και ερεθισμάτων που θα δεχτεί.
• Ένα κοινωνικό άτομο το οποίο έχει καλές σχέσεις με τους συνανθρώπους του, σε μια δύσκολη στιγμή γι’ αυτόν, σίγουρα αυτοί θα τον βοηθήσουν όσο περισσότερο μπορούν.
• Οι παράγοντες όπου εξαρτάται γενικότερα η επιτυχημένη σταδιοδρομία των ατόμων σε μια κοινωνία είναι καθοριστικοί από τα πρώτα κιόλας βήματα της ζωής του. Η σωστή σκέψη και κρίση όπου θα μπορεί να σκέφτεται και να κρίνει ό,τι συναντά και να επιλέγει τα σωστά, η υπευθυνότητα, να μπορέσει να αναλάβει τις ευθύνες όπου έχει και να μάθει ότι δεν έχει μόνο δικαιώματα αλλά και ευθύνες, η γνώση του εαυτού του, να μπορέσει να μάθει τον εαυτό του, τα ελαττώματα και τα προτερήματά του.

Σοφία Μάνιου

Σοφία Μάνιου

Η   ΠΕΡΙΛΗΨΗ

             Σκοπός της περίληψης είναι να αποδώσουμε συνοπτικά το νόημα ενός κειμένου (ή μιας ομιλίας, ενός διαλόγου κτλ.), προκειμένου να πληροφορήσουμε  με συντομία και σαφήνεια για το περιεχόμενό του.  Επιβάλλεται, επομένως, να εντοπίσουμε τα θεματικά κέντρα, τα καίρια σημεία του κειμένου, και να αγνοήσουμε τις δευτερεύουσες ιδέες ή τις περιττές λεπτομέρειες. Η περίληψη, έτσι, όχι μόνον προϋποθέτει αλλά και καλλιεργεί την κριτική ικανότητα, αφού είναι  αφαιρετική και συνάμα συνθετική πνευματική λειτουργία.

Καλό είναι να τονίσουμε, ακόμη, ότι στην περίληψη δε «λέμε τα μισά» (σύμφωνα με την κρατούσα αντίληψη ορισμένων μαθητών) αλλά «τα λέμε όλα» -απλώς τα λέμε συνοπτικά. Για παράδειγμα, αν διαβάσουμε ότι «μια κοπέλα ήταν  λυγερόκορμη, με πρόσωπο εκφραστικό, κατάλευκο δέρμα, μαύρα στιλπνά μαλλιά, μεγάλα αμυγδαλωτά μάτια κτλ.», στην περίληψή μας, συνοψίζοντας αυτές τις λεπτομέρειες, θα πούμε απλώς  «ήταν όμορφη» και έτσι τα λέμε όλα με μια λέξη. Στην περίληψη παραλείπουμε, βέβαια, όχι όμως το ουσιώδες αλλά το δευτερεύον. Εστιάζουμε στην κύρια ιδέα, στο θέμα, και αγνοούμε τις λεπτομέρειες, τα παραδείγματα, τις παρενθέσεις και όλα τα δευτερεύοντα σχόλια που στόχο έχουν να αποδείξουν ή να επεξηγήσουν την κύρια ιδέα.

 

ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΤΑΞΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ

 

Α. Πρώτη ανάγνωση του κειμένου.

            Αρχικά, διαβάζουμε προσεκτικά όλο το κείμενο, για να αντιληφθούμε το θέμα του και να διακρίνουμε τις ενότητές του. Σ’ αυτήν την «πρώτη ματιά» καλό είναι να προσέχουμε τις διαρθρωτικές λέξεις στην αρχή κυρίως των παραγράφων, προκειμένου να εντοπίσουμε τον τρόπο σύνδεσης των παραγράφων και των ενοτήτων

και έτσι να κατανοήσουμε καλύτερα την αλληλουχία των νοημάτων.

 

Β. Δεύτερη ανάγνωση του κειμένου.

            Διαβάζουμε για δεύτερη φορά το κείμενο, με μεγαλύτερη προσοχή και προσπαθούμε να εντοπίσουμε τη θεματική περίοδο κάθε παραγράφου.

• Υπογραμμίζουμε τη θεματική περίοδο.
• Υπογραμμίζουμε τα κύρια σχόλια.
• Βασιζόμενοι στα προηγούμενα, γράφουμε τον πλαγιότιτλο κάθε παραγράφου στο πρόχειρο.

Συνεχίζοντας την ανάγνωση,

• Σημειώνουμε λέξεις ή φράσεις-κλειδιά, ενδεικτικά της συνοχής και της συνεκτικότητας (ή, με απλά λόγια, της φραστικής και νοηματικής σύνδεσης) των παραγράφων και των ενοτήτων.
• Ενδέχεται δύο ή τρεις παράγραφοι να αποτελούν μια θεματική ενότητα και να μην παρέχουν πολλές διαφορετικές πληροφορίες η κάθε μία. Μπορούμε τότε να τις αντιμετωπίσουμε ως μια παράγραφο και να γράψουμε έναν πλαγιότιτλο για όλες.
• Έχοντας εντοπίσει τις ενότητες, σημειώνουμε τα θεματικά κέντρα  ή /και τους τίτλους τους.

Με την ολοκλήρωση της δεύτερης ανάγνωσης του κειμένου, έχουμε όλες τις απαραίτητες σημειώσεις και για την περίληψη, αλλά και για το διάγραμμα του κειμένου.

 

 Γ. Συγγραφή της περίληψης.

            Ανάλογα με το σκοπό και την έκταση της περίληψής μας, αυτή μπορεί να είναι συνοπτική ή εκτενής.

Αν η περίληψή μας είναι πολύ συνοπτική, τότε θα βασιστούμε μόνο στα θεματικά κέντρα  των παραγράφων ή /και των νοηματικών ενοτήτων του κειμένου. Στην περίπτωση αυτή, δηλαδή, αρκεί μόνο να συνδέσουμε κατάλληλα τους τίτλους των παραγράφων ή των ενοτήτων.

Αν η περίληψή μας είναι εκτενής, τότε θα αξιοποιήσουμε τις θεματικές περιόδους και τα κύρια σχόλια των παραγράφων, καθώς επίσης τα θεματικά κέντρα των ενοτήτων.

Η περίληψη, είτε συνοπτική είτε εκτενής, μπορεί να προκύψει και από το διάγραμμα ενός κειμένου, αν αξιοποιήσουμε ανάλογα τα στοιχεία που μας προσφέρει.

1. Αρχικά αναφέρουμε το όνομα του συγγραφέα ή την ιδιότητά του.

Π.χ. Ο Ευ. Παπανούτσος, ο συγγραφέας, ο δοκιμιογράφος, ο αρθρογράφος, ο συντάκτης του κειμένου κτλ.

2. Αναφέρουμε ακολούθως το είδος του κειμένου.

Π.χ. στο δοκίμιο, στο άρθρο, στο διήγημα κτλ.

3. Επισημαίνουμε το θέμα του κειμένου.

Π.χ. πραγματεύεται/ εξετάζει/ αναλύει/ ασχολείται με το θέμα/ το ζήτημα/ το πρόβλημα/ το φαινόμενο του καταναλωτισμού.

4. Μετά την επισήμανση του θέματος –ή παράλληλα με αυτήν αποκαλύπτουμε και τη βασική θέση του συγγραφέα, επιλέγοντας τους κατάλληλους όρους.

Π.χ. καταδικάζει το φαινόμενο του καταναλωτισμού ή διατυπώνει την ανησυχία του/ τον προβληματισμό/ τις επιφυλάξεις του κτλ.

5. Αποκαλύπτουμε τη δομή/ τη διάρθρωση του κειμένου: στον πρόλογο, στην αρχή, στο κύριο μέρος, στην πρώτη ενότητα, στον επίλογο κτλ.
6. Αποκαλύπτουμε την αλληλουχία των νοημάτων, τον τρόπο με τον οποίο εκτυλίσσονται οι σκέψεις του συγγραφέα, τους τρόπους και τα μέσα που χρησιμοποιεί για να πείσει, το είδος της επιχειρηματολογίας του, τις προθέσεις, τα συναισθήματα και το ύφος του, επιλέγοντας πάντα τους κατάλληλους όρους. Ενδεικτικά:

• Αρχίζει, συνεχίζει, μεταβαίνει (σε άλλο θέμα), παρεκβαίνει, συνοψίζει
• Καταλήγει, τελειώνει, συμπεραίνει, ανακεφαλαιώνει

• Αναφέρει, μνημονεύει, αναφέρεται σε, ασχολείται με
• σχολιάζει, εξετάζει, πραγματεύεται, αναλύει, αναπτύσσει, ερμηνεύει
• κρίνει, εκτιμά ότι
• Παρατηρεί, σημειώνει, επισημαίνει
• Ισχυρίζεται, πιστεύει, υποστηρίζει, αποφαίνεται, θεωρεί
• Τονίζει, υπογραμμίζει, δίνει έμφαση
• Αναλύει, αναπτύσσει
• Αποδεικνύει, τεκμηριώνει, καθιστά σαφές, βεβαιώνει
• Ορίζει, καθορίζει, προσδιορίζει, ονομάζει, αποκαλεί, χαρακτηρίζει
• Αιτιολογεί, επιχειρηματολογεί(υπέρ ή κατά)
• Εξηγεί, επεξηγεί, διευκρινίζει, αποσαφηνίζει
• Προσθέτει, συμπληρώνει
• Συγκρίνει, αντιθέτει, αντιπαραβάλλει, αντιπαραθέτει
• Εκθέτει, παραθέτει, απαριθμεί
• Διαιρεί, ταξινομεί
• Συμφωνεί, συντάσσεται με την άποψη, παραδέχεται, αποδέχεται, ταυτίζεται με, δικαιολογεί
• Διαφωνεί, αντικρούει, ανασκευάζει, απορρίπτει, αντιτείνει
• Κρίνει, αξιολογεί, εκτιμά, αποτιμά
• Αφηγείται, διηγείται, περιγράφει
• Αναρωτιέται, απορεί
• Πραγματεύεται/ εξετάζει διεξοδικά, αναλυτικά, εκτενώς
• Αναφέρεται με συντομία, θίγει επιφανειακά/ έμμεσα/ πλαγίως, προσπερνά βιαστικά
• Προτείνει, αντιπροτείνει, υποδεικνύει, συστήνει, συμβουλεύει
• Εύχεται, ελπίζει, διατυπώνει την ευχή/ την ελπίδα
• Εκφράζει την οργή/ την αγανάκτηση/ τη συμπάθεια /την αγωνία του
• Ειρωνεύεται, σαρκάζει, θαυμάζει
• Με ύφος ειρωνικό, δηκτικό, επικριτικό, χιουμοριστικό

 

7.           Στην περίληψή μας δεν υιοθετούμε το ύφος του συγγραφέα. Ο λόγος του συγγραφέα μπορεί να είναι ειρωνικός, χιουμοριστικός ή μεταφορικός. Ο λόγος στο δικό μας κείμενο, όμως, πρέπει να είναι αντικειμενικός, απρόσωπος, χωρίς ιδιαίτερο ύφος. Ωστόσο, μπορούμε -και επιβάλλεται ενίοτε- να αναφερθούμε στο ύφος του συγγραφέα.

Π.χ. Ο δοκιμιογράφος με ειρωνικό ύφος καυτηριάζει…/ Ο συγγραφέας με τη χρήση του μεταφορικού λόγου… / Ο αρθρογράφος με τρόπο χιουμοριστικό επισημαίνει…

8.     Δεν είναι σωστό να μεταφέρουμε στην περίληψή μας αυτούσια αποσπάσματα από το κείμενο ή και ολόκληρες προτάσεις. Η αντιγραφή προδίδει την αδυναμία μας να αναπλάσουμε το κείμενο σκεπτόμενοι κριτικά, την ανύπαρκτη αφαιρετική ικανότητα, τη λεξιπενία μας.  Αν χρειαστεί να μεταφέρουμε αυτούσιους κάποιους όρους ή φράσεις, θα το κάνουμε όσο το δυνατόν λιγότερες φορές και θα τις βάλουμε σε εισαγωγικά.

9.        Δεν επιτρέπεται να σχολιάζουμε τα επιχειρήματα του συγγραφέα. Ο σκοπός της περίληψης είναι να αποδώσουμε συνοπτικά τα νοήματα του κειμένου και όχι να τα αξιολογήσουμε.

10.             Στην περίληψή μας αγνοούμε τα παραδείγματα, όσο πολλά κι αν είναι. Αναφέρουμε, όμως, αν είναι πολλά, το σκοπό της παράθεσής τους.

Π.χ. Με πληθώρα παραδειγμάτων από την καθημερινότητα καθιστά σαφές ότι…

11.             Αγνοούμε, επίσης, τις παρενθέσεις, τα καλολογικά στοιχεία, τις μεταβατικές ή επεξηγηματικές παραγράφους και, φυσικά, τις επαναλήψεις.

12.             Δεν παραθέτουμε τους διαλόγους, αν υπάρχουν. Απλώς αναφερόμαστε στο σκοπό της παράθεσής τους,  στο συμπέρασμα που εξάγεται, στο νόημα που αποδίδεται μέσω αυτών.

13.             Εφόσον ο συγγραφέας παραθέτει απόψεις άλλων, αν τις παρουσιάσουμε στην περίληψή μας, πρέπει να καταστήσουμε σαφές ότι δεν είναι δικές του απόψεις.

14.             Αποφεύγουμε τη γενικολογία και την αοριστία. Είναι λάθος να γράφουμε απλώς ότι «ο συγγραφέας αιτιολογεί το φαινόμενο», χωρίς να αναφέρουμε και τα βασικά αίτια που παραθέτει ο συγγραφέας ή να λέμε ότι «ορίζει την έννοια», χωρίς ν’ αναφέρουμε σύντομα και το περιεχόμενο του ορισμού που δίνει ο συγγραφέας.

15.             Όταν είναι εφικτό, αποκαλύπτουμε το είδος της συλλογιστικής πορείας του συγγραφέα (παραγωγική – επαγωγική), στο τέλος συνήθως.

Π.χ. «Επαγωγικά σκεπτόμενος ο συγγραφέας καταλήγει στο συμπέρασμα…».

16.             Μπορούμε να επιλέξουμε τη χρήση της ενεργητικής ή παθητικής  σύνταξης ανάλογα με τους στόχους μας.

Ενεργητική σύνταξη: Δίνει έμφαση στο υποκείμενο, στο πρόσωπο που ενεργεί, στο δημιουργό, στο συγγραφέα. Το ύφος είναι πιο ζωντανό, πιο άμεσο.

Παθητική σύνταξη: Με ύφος απρόσωπο, τονίζει περισσότερο το αποτέλεσμα της ενέργειας, τα νοήματα – το περιεχόμενο ενός έργου, παρά το δημιουργό του. Γι’ αυτό και η παθητική σύνταξη επιλέγεται κατά κανόνα από το συγγραφέα, όταν ο ίδιος κάνει περίληψη στο έργο του, προκειμένου να αποφύγει την αναφορά στο άτομό του.

 

 

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Να συντάξετε την περίληψη των ακόλουθων κειμένων:

 

Α.                                     Η ΛΑΪΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

                  «Ξεσκέπασε τη δημοτική παράδοση και πρόσωπο με πρόσωπο θα αντικρίσεις γυμνή την ψυχή σου. Έπειτα, καλλιεργώντας την παράδοση αυτή και ανεβαίνοντας κατά τις ρίζες της και προσέχοντας και τη γύρω σου φύση, θα προβλέψεις τους νέους δρόμους που δύνεσαι να ανοίξεις, τον πολιτισμό που μπορείς με το έθνος σου να δημιουργήσεις.

Το χωριό και οι γυναίκες πρώτα πρώτα μπορούν να σου δείξουν καθαρότερα  από κάθε άλλον το μονοπάτι για να ανηφορίσεις κατά τις ρίζες του. Στο χωριό βρίσκεις τη βάση του ανθρώπου της φυλής σου, γιατί είναι κάτι πλατύτερο  από την οικογένεια και όχι ακόμα εθνική κοινωνία, μολονότι αρχή τούτης. Και στις πολιτείες στο λαό μπορείς να μελετήσεις τη ζωή της φυλής σου, γιατί δε μολεύτηκε ολότελα από ξενισμούς και σχολαστικισμούς. Όσο για τις όποιες γυναίκες, και του χωριού και της πολιτείας, αυτές παντού, με το να μένουν πιότερο στο σπίτι παρά στην αγορά και να μη διαβάζουν εφημερίδες και για να είναι πιο εσωτερικές, αισθαντικές, θρησκευτικές από τον άντρα, φυλάγουν πιστότερα την παράδοση από τους άντρες, που την παραμορφώνουν από εξωτερικές επιρροές και από λογική.

Χνάρια της παράδοσης θα σου δώσουν τα νησιώτικα και τα άλλα κεντήματα και υφάσματα, τα τραγούδια και οι χοροί, οι παροιμίες, που καθρεφτίζουν την πείρα και τη σοφία του λαού, τα παραμύθια, ως και οι πρόληψες, οι ιστορικές, προφορικές παραδόσεις, τα συνήθια, το σπίτι με ό,τι βρίσκεται μέσα.

Όλα αυτά σου φανερώνονται με τη λαϊκή γλώσσα  και χωρίς αυτήν είναι σαν  να μην υπάρχουν, γιατί μόνο με δαύτη μπορούν και μεταδίδονται  πιστά από άνθρωπο σε άνθρωπο και από γενιά σε γενιά. Και ο χορός δίχως τραγούδι δε στέκεται, και το τραγούδι δίχως ποίημα, και το ποίημα χωρίς γλώσσα, και το φάσιμο η μάνα με παράδειγμα, αλλά και με λόγια, θα το διδάξει της κόρης της, και κάθε όργανο για το φάσιμο και το κέντημα και όλα τα σκεύη του νοικοκυριού και ό,τι περιτριγυρίζει τον άνθρωπο στην καθημερινή του ζωή έχει όνομα. Ξερίζωσε τη λαϊκή σου γλώσσα και θα χάσεις την ψυχή σου. Μονάχα κάτι κληρονομιές ασύνειδες θα απομείνουν μέσα σου, που θα ξεπροβάλλουν έξαφνα για να δείχνουν στους ξένους πως δεν είσαι ολότελα δικός τους, και θα είσαι χωρίς πατρίδα, ώσπου με την επιγαμία τα παιδιά σου και τα εγγόνια σου να ριζώσουν σ’ άλλη πατρίδα και να εξωτερικεύουν την ψυχή τους σ’ άλλη γλώσσα. Με το να μη γίνεται να ξεφορτωθούμε ολότελα τη γλώσσα μας τη λαϊκή, όσο τουλάχιστο ζούμε στον τόπο μας, συνεχίζομε την ψυχή του έθνους μας, μ’ όλα  τα ξένα ή τα παλιά που φορτωνόμαστε.

Πήγαινε λοιπόν στα δημοτικά τραγούδια, στη δημοτική τέχνη και στη χωριάτικη και τη λαϊκή ζωή για να βρεις τη γλώσσα σου και την ψυχή σου, και μ’ αυτά τα εφόδια αν έχεις ορμή μέσα σου και φύσημα, θα πλάσεις ό,τι θέλεις, παράδοση και πολιτισμό και αλήθεια και φιλοσοφία.

Από τους σκοπούς των δημοτικών τραγουδιών και από την εκκλησιαστική μουσική μπορείς να προβλέψεις πώς θα είναι η ελληνική μουσική. Από τις εκκλησίες, τα αρχοντόσπιτα και τα χωριάτικα σπίτια θα προμαντέψεις την αρχιτεκτονική. Από τις εικόνες και τις τοιχογραφίες και τα μωσαϊκά τη ζωγραφική. Από τα κεντήματα των χωριών την ποικιλτική. Από τους στίχους των τραγουδιών, από τα παραμύθια και τις παροιμίες και τις ομιλίες θα μαντέψεις τη γλώσσα και το πνεύμα και τη λογοτεχνία. Έτσι και τα άλλα. Και, άμα γνωριστείς μ’ αυτά… τότε, προσέχοντας και τη φύση, θα ωριμάσεις για να πλάσεις και συ κάτι πρωτότυπο και, αν έχεις πνοή –όπως έχεις-, θα δημιουργήσεις τον πολιτισμό σου. Θα προσέξεις και την γύρω σου πλάση, γιατί έτσι θα νιώσεις καλύτερα τις ρίζες της ζωής σου, τη φύτρα σου, και θα γεννήσεις τελειότερα πλάσματα».

Ίων Δραγούμης

                    Ο Ίων Δραγούμης  με ύφος λυρικό, τονίζει σε αυτό του το δοκίμιο την αξία του λαϊκού πολιτισμού και από τον πρόλογο ήδη σημειώνει πως η γνώση της λαϊκής παράδοσης είναι η βάση της αυτογνωσίας και της νέας πολιτιστικής δημιουργίας. Προτρέπει στη συνέχεια τον αναγνώστη, για να γνωρίσει ανόθευτο το παρελθόν του, να προσεγγίσει το χωριό και τις γυναίκες, βασίζοντας την αιτιολόγησή του στο συντηρητισμό τους. Προσθέτει πως στοιχεία της παράδοσης αποτελούν όλες οι εκφάνσεις του λαϊκού πολιτισμού και μάλιστα δίνει έμφαση στη λαϊκή γλώσσα, καθώς τη θεωρεί προϋπόθεση όχι μόνο για την ύπαρξη και τη μετάδοσή του στις νεότερες γενιές αλλά και για τη διατήρηση της «ψυχής» του έθνους μας. Κλείνοντας, αναφέρει πως οι διάφορες μορφές της λαϊκής τέχνης αποτελούν τη βάση της σύγχρονης καλλιτεχνικής δημιουργίας και παραγωγικά σκεπτόμενος βεβαιώνει τον αναγνώστη πως, αν γνωρίσει την παράδοσή του, θα έχει την ωριμότητα να δημιουργήσει αρτιότερο πολιτισμό.

Β.              «Το παρόν και το μέλλον του βιβλίου είναι το παρόν και το μέλλον του πολιτισμού μας στο σύνολό του, πνευματικού και μη (θα έλεγα «αντιπνευματικού»). Το παρόν το ζούμε όλοι μας. Για το μέλλον είμαι ανήσυχος, δεν το κρύβω.

Πιστεύω στο βιβλίο. Υπάρχουν άνθρωποι στον τόπο μας (μήπως οι πιο πολλοί;) που νομίζουν πως οποιοδήποτε διάβασμα είναι το ίδιο. Λάθος τραγικό: Η εφημερίδα σε πληροφορεί, το βιβλίο σε διαμορφώνει. Ο ελληνικός λαός είναι εφημεριδοδίαιτος, νομίζει πως με τα’ αναγνώσματα του ημερήσιου Τύπου επιπλώνει τον εσωτερικό του χώρο. Το βιβλίο έχει άλλη αρετή –γι’ αυτό και ο Ρωμιός του πεζοδρομίου τ’ αποφεύγει, όπως ο διάβολος το λιβάνι. Ακούτε να σας λένε, κατά προτίμηση οι εκπρόσωποι της μέσης τάξης, που είναι και η πιο υπεύθυνη, γιατί περνάει για ηγετική τάξη: «Πού καιρός για διάβασμα!». Έχουν όμως όλοι τους αμέτρητο καιρό να χαρτοπαίζουν μετά μανίας τις νύχτες ως τα χαράματα στα σπίτια τους, στις εκδρομές, όπου κουβαλιόνται, για να φάνε και να χαρτοπαίξουν.

Δεν είναι τυχαίο που είμαστε λαός κοινωνικά ακέφαλος. Το σχολείο κάνει αντιπαθητικό το διάβασμα, η αστική τάξη το παρατάει σ’ εκείνα από τα μέλη της, που κατά βάθος, τα θεωρεί «βλαμμένα». Ευτυχώς που υπάρχουν νέοι που διαβάζουν, διψάνε για απαντήσεις σε μεγάλα προβλήματα, πολύ περισσότερο παρά στη μεσοπολεμική εποχή. Αυτό είναι το μόνο παρήγορο. Αλλά ποιος τους κατευθύνει;

Είπα για το μέλλον πως είμαι ανήσυχος. Όχι γιατί εγώ περνάω μαζί με τον καιρό μου, αλλά γιατί βλέπω να ορθώνονται τα υποκατάστατα του βιβλίου: τηλεόραση, κινηματογράφος, ραδιοφωνικές σκηνές κι αναγνώσματα, ποιος ξέρει ποια άλλα δισκία Τέχνης, που θα επινοήσει η τεχνολογία –δηλαδή το επιχειρηματικό κεφάλαιο- για ν’ αποκοιμίζει το πνεύμα και να διεγείρει τις αισθήσεις. Πώς θ’ αντιπαλαίσει το βιβλίο; Όμως μονάχα μ’ ένα βιβλίο στο χέρι, συγκεντρωμένος σε μια γωνιά, βρίσκεται κανένας ενώπιος ενωπίω, μόνος αντίκρυ στη συνείδησή του, σε συνάφεια με το νου του, που, θέλοντας και μη, αρχίζει κι αυτός να ψελλίζει, να ζωντανεύει, να οραματίζεται. Τα μηχανικά μέσα στομώνουν το νου, το βιβλίο τον ακονίζει.

Αλλά βαίνουμε προς το ιδανικό του ελάσσονος κόπου. Ω, τι παρεξήγηση η απαλλαγή του ανθρώπου από την υλική ανάγκη! Ποιος θα το έλεγε πως θα καταλήξει στην απαλλαγή του από την ανθρωπιά του, από τη δίψα της ψυχής;».

Άγγελος Τερζάκης

Σοφία Μάνιου

 

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΤΡΟΠΟΥΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΩΝ

 Α. Στις παραγράφους που ακολουθούν:

α)  Να εντοπίσετε τη θεματική περίοδο.

β)  Να βρείτε τη μέθοδο ανάπτυξής τους.

Σημειωτέον ότι οι περισσότερες από τις παραγράφους  αυτές σχηματίζονται με συνδυασμό μεθόδων. Στην περίπτωση αυτή να εντοπίσετε τις μεθόδους που συνδυάζονται.

1.         «Κατά τον κλασικό ορισμό του, ελεύθερος είναι ο άνθρωπος ( ο σύζυγος, ο επαγγελματίας, ο πολίτης) «ο έχων ιδίαν βούλησιν». Αυτός που διαθέτει τον εαυτό του, ρυθμίζει τη ζωή του, παίρνει και εκτελεί τις αποφάσεις του κατά τη δική του κρίση, σύμφωνα με τις επιθυμίες, τις επιδιώξεις, τα συμφέροντά του. Ο «δούλος» (όπως είχαν το θεσμό στην αρχαιότητα, τον έχουν και σήμερα μερικοί καθυστερημένοι λαοί) δεν έχει αυτό το προνόμιο^. βούλησή του είναι η βούληση του κυρίου ή των κυρίων του. Δεν τον ρωτάει κανείς αν θέλει αυτό που προστάζεται να κάνει^.  εξαναγκάζεται              να το πράξει, γιατί τούτο επιθυμεί, επιδιώκει και περιμένει ο κύριός του. Είναι λοιπόν ένα ον εξαρτημένο, όχι αυτοκαθοριζόμενο, όπως ο ελεύθερος άνθρωπος».

Ευ. Παπανούτσος, Μορφές της Ελευθερίας, Η κρίση του πολιτισμού μας, σ. 266, εκδ Φιλιππότη, Αθήνα 1999.

 2.         «Ο διδάσκαλος έχει μεγάλους πειρασμούς^.  Οι οποίοι ενεδρεύουν για να δυσχεράνουν το έργο του και να ακυρώσουν την αποστολή του. Και δεν είναι μόνο τα αρνητικά: η ανθρώπινη αδυναμία, τα ψυχολογικά του ατακτοποίητα, οι αποκλειστικές του προσηλώσεις. Είναι ακόμη και τα θετικά: ας  πούμε, η πνευματική του υπεροχή, το κύρος και η αυθεντία του, η δύναμη και η γοητεία του λόγου του. Κι αυτά μπορούν ν’ αποβούν αρνητικά και να χρησιμοποιηθούν για να επιβάλλει ένα γνωστικό και αισθητικό πρότυπο, που παραθεωρεί την ιδιοτυπία και τη μοναδικότητα του «ενός».

                     Κ. Τριανταφυλλίδη, Η αλήθεια ως α-λήθη, περ. ΕΥΘΥΝΗ, τ.299, σ.523

3.         «Το δεύτερο που ζητούμε από το δάσκαλο είναι: στις σχέσεις του με το μαθητή σ’ ένα στόχο να βλέπει πάντοτε σταθερά –πώς να αχρηστέψει τον εαυτό του… Επιτυχημένος είναι εκείνος ο δάσκαλος που έκανε με το έργο του τόσο ώριμο το μαθητή του, ώστε εκείνος να μην τον χρειάζεται πια. Αυτό είναι το μεγάλο κατόρθωμα, ο θρίαμβος του δασκάλου: να κάνει το νέο άνθρωπο σε τέτοιο βαθμό αυθύπαρκτο και ανεξάρτητο –στον τρόπο που μεθοδεύει τις παρατηρήσεις και τις σκέψεις του, που κάνει τις εκτιμήσεις του, που καταρτίζει το πρόγραμμα της δράσης του, που βλέπει και σημασιολογεί τον κόσμο και τη ζωή – ώστε  να μην έχει πλέον ανάγκη από τη χειραγώγηση κανενός άλλου, ούτε φυσικά του δασκάλου του…».

                Ε.Π.Παπανούτσος, Οι δρόμοι της ζωής, σ. 195-196, εκδ. Φιλιππότη, Αθήνα

3.       «Παρομοίωσαν τον άνθρωπο, δηλαδή κάθε μέλος της δημοκρατούμενης κοινότητας, με τα πετραδάκια του ψηφιδωτού. Το καθένα κρατά  μέσα στην ατέλειά του το δικό του χρώμα και σχήμα. Το ένα συμπληρώνει το άλλο και όλα μαζί το σύνολο. Μέσα στο σύνολο και για το σύνολο έχει το καθένα την ξεχωριστή του θέση και παίρνει την αξία του. Το ένα δεν μπορεί να αντικαταστήσει το άλλο. Ωστόσο, αυτή η ανομοιότητα προσδίδει στο καθένα την αξία του. Αν όλα τα πετραδάκια ήταν όμοια και απαράλλαχτα το ένα με το άλλο, τότε το καθένα θα μπορούσε να αντικατασταθεί από τον οποιοδήποτε τυχόντα αντιπρόσωπό του. Το ίδιο παρατηρείται και στους ανθρώπους μέσα σε μια σωστή κοινότητα. Ο ένας δε μοιάζει με τον άλλον. Αν οι άνθρωποι ήταν τέλεια κι απαράλλαχτα όμοιοι, τότε ο καθένας θα μπορούσε να αντικατασταθεί από τον άλλον, από τον οποιονδήποτε δηλαδή τυχόντα αντιπρόσωπό του».

                       Ιω. Ν. Ξηροτύρης, Μαζοποίηση και Δημοκρατία, Θεμέλιο,   τ.2, σ. 38, εκδ. Μπαχαράκη, 1991

 4.          «Ο ελληνικός Τύπος γεννήθηκε κατά το τέλος του 18^ου αιώνα στη Βιέννη, κέντρο διεθνούς διπλωματικής δραστηριότητας, όπου χιλιάδες Έλληνες ζούσαν και ανέπτυσσαν δράση. Οι εφημερίδες που εκδόθηκαν τότε εκεί δεν ήταν μόνο όργανα διαφωτίσεως και επικοινωνίας των Ελλήνων του εξωτερικού, αλλά και προπαρασκεύαζαν την Επανάσταση του ’21. Μεταξύ των εμπνευστών και συντακτών των εφημερίδων εκείνων συγκαταλέγονται και μεγάλες μορφές του απελευθερωτικού αγώνα: Ο Ρήγας Φεραίος, ο Αδαμάντιος Κοραής, ο Άνθιμος Γαζής».

                         Σοφία Βούλτεψη, περ. ΙΣΤΟΡΙΑ, τ. 174, σ. 84, εκδ. Πάπυρος-πρες

  5.          «Και στην περίπτωση όμως αυτή υπάρχει μέγιστος κίνδυνος εκτροπής από τη δημοκρατία. Οι εμπορικές διαφημίσεις, οι κοινωνικές πιέσεις της μόδας και ιδιαίτερα η πολιτική συνθηματολόγηση, που έντεχνα διοχετεύονται με την επιστημονικότητα της σύγχρονης προπαγάνδας και με τη χρήση των τεχνολογικών μέσων μαζικής επικοινωνίας, ελέγχουν και κατευθύνουν κατά κάποιο τρόπο τη σκέψη του σύγχρονου ανθρώπου. Με τον έλεγχο όμως της σκέψης  καταστρέφουμε στη βάση της την πνευματική δημοκρατία και οδηγούμαστε  στον ψυχολογικό, στον κοινωνικό και στον πολιτικό ολοκληρωτισμό. Και ενώ ο πολιτικός ολοκληρωτισμός προσιδιάζει πιο πολύ στα απολυταρχικά πολιτεύματα, ο ψυχολογικός και ο κοινωνικός ολοκληρωτισμός είναι κάτι που μπορεί να υπάρχει και στα πατροπαράδοτα πολυκομματικά και δημοκρατικά καθεστώτα».

                                                                    Μιχ. Ι. Μαραθεύτης, περ. ΕΥΘΥΝΗ, τ.108

 6.        «Τελικά, μετά απ’ αυτές κι άλλες γνωστές μας διαπιστώσεις, φαίνεται καθαρά ότι η τηλεόραση δεν είναι μόνο ένα τεχνολογικό και κοινωνικό φαινόμενο, αλλά κι ένα πανίσχυρο, μικρό θηρίο που έχει μόνιμα πια θρονιαστεί στα σπίτια μας, για να μείνει εκεί πολλά, πάρα πολλά ακόμη χρόνια, διαρκώς μεγαλώνοντας και θεριεύοντας. Το αν θα το αφήσουμε να μας κατασπαράξει ή θα το δαμάσουμε για να μας εξυπηρετήσει εξαρτάται από μας. Γιατί δεν αρκεί μόνο να νοιαζόμαστε για το τι το ταΐζουν οι υπεύθυνοι, αλλά και τι θα κάνουμε εμείς για να το μερέψουμε όσο είναι ακόμη καιρός».

                                                                                      Φρίντα Μπούμπι, από τον Τύπο

  7.          «Η έννοια της ισότητας είναι ξένη προς τη φύση της τέχνης και η σκέψη οποιουδήποτε ανθρώπου των γραμμάτων είναι ιεραρχική. Μέσα απ’ αυτήν την ιεραρχία, η ποίηση καταλαμβάνει μια υψηλότερη θέση από τον πεζό λόγο και ο ποιητής είναι καταρχήν ανώτερος από τον πεζογράφο. Αυτό αληθεύει όχι τόσο επειδή η ποίηση είναι στην πραγματικότητα αρχαιότερη από την πρόζα, αλλά επειδή ένας ποιητής σε οριακές καταστάσεις μπορεί να καθήσει και να παραγάγει ένα πεζό, τη στιγμή που σε παρόμοιες καταστάσεις ένας πεζογράφος δεν θα μπορούσε να δώσει πνοή σ’ ένα ποίημα. Ακόμα κι αν ο πεζογράφος διαθέτει ό,τι απαιτείται για να γράψει ένα έμμετρο κείμενο, γνωρίζει πολύ καλά ότι η ποίηση ανταμείβει πολύ χειρότερα και πολύ πιο αργά από τον πεζό λόγο».

                 Γιόζεφ Μπρόντσκι, Ποιητής και πεζός λόγος, περ. ΕΥΘΥΝΗ, τ.298, σ.485

 8.         «Και σίγουρα, ανάμεσα στις περιβόητες «γενιές», οι νέοι είναι οι πιο «δραματικοί», επειδή «φορτώνονται» έναν κόσμο που δεν ευθύνονται για την κατάστασή του και την αποστρέφονται –ενώ οι μεγάλοι είναι οι πιο «τραγικοί», επειδή κατήγοροι, και τιμωροί τους ακόμα, γίνονται εκείνοι ίσα-ίσα που απορροφάνε όλες τις σκέψεις και τις φροντίδες τους, αδιάφορο αν σωστές ή λαθεμένες. Οι πρώτοι, ωστόσο, έχουν την ελπίδα ή την αυταπάτη πως θα μπορέσουν ν’ αποτινάξουν ή έστω ν’ αλλάξουν αυτή την αποκρουστική κατάσταση –ενώ οι δεύτεροι ξέρουν πως όχι μόνο δεν μπορούν πια, αλλά και δεν μπορούν να θέλουν…».

                                                                              Μάριος Πλωρίτης, από τον Τύπο

 9.           «Έχει παρατηρηθεί ότι προς την αδρανή, τη δογματική βεβαιότητα ρέπουν οι πολύ νέοι και οι πολύ γερασμένοι επιστήμονες. Οι πρώτοι από απειρία και  βιασύνη, οι δεύτεροι από πνευματικό κάματο και αλαζονεία. Εκείνοι με τις αφελείς, τις απλοϊκές θεωρίες τους (δάνεια τις περισσότερες φορές, από ξένες πηγές), και αυτοί με τις απολιθωμένες ιδέες τους συναντώνται στο ίδιο σημείο: στη σιγουριά της αδιαλλαξίας. Δύσκολα μπορεί κανείς να συνεννοηθεί μαζί τους, και ακόμη δυσκολότερα να τους πείσει (να επιτρέψουν ή να ανεχθούν) να τον ακούσουν. «Τι να συζητούμε; Το αληθές βρέθηκε από καιρό…» (Goethe)».

                                   Ευ. Παπανούτσος, Η αρετή του σοφού,   Οι δρόμοι της ζωής,  σ.77,  εκδ. Φιλιππότη.

 10.          «Η υπερσυνομιλία καταβροχθίζει έτσι σήμερα το ιερό, το αναφαίρετο μερίδιο της σιγής από τη ζωή μας: τον ρεμβασμό, τη στοχαστικότητα, την εσωτερίκευση, το ανεκλάλητο αφούγκρασμα, την έκσταση τέλος που συνιστά την ύπατη έξαρση της ανθρωπιάς μας. Και μας αποτρέπει να στραφούμε και προς τον εαυτό μας, προς την καλλιέργεια, την αγωγή, τη μόρφωση της συνείδησής μας. Αν δεν την ετοιμάζουμε αυτή τη συνείδηση, αν πρώτα δεν συνομιλούμε μαζί της, πώς θα κατορθώσουμε να συνομιλήσουμε με τους άλλους αληθινά, στην πληρότητα εκείνη που και η σιγή δύο ανθρώπων συνειδητά σημαίνει, και αυτή, μια μύχια συνομιλία;».

                   Κ. Τσιρόπουλος, Η Υπερσυνομιλία, περ. ΕΥΘΥΝΗ, τ.299, σ. 542

 11.     «Στις σύγχρονες αναπτυγμένες κοινωνίες παρατηρείται συχνά μια μετακίνηση των ανθρώπων από τα λιγότερο στα περισσότερο ευνοημένα κοινωνικά στρώματα (και αντιστρόφως βέβαια), μετακίνηση που δεν ήταν δυνατή παλιότερα, σε προγενέστερες κοινωνίες. Πολλοί είναι εκείνοι που με τη λεγόμενη «κοινωνική τους άνοδο» βελτίωσαν εντυπωσιακά το επίπεδο της ζωής τους. Τα παραδείγματα, πολλά: Παιδιά απλών, χωρίς μόρφωση γονιών, που μορφώθηκαν, έγιναν «μεγάλοι και τρανοί επιστήμονες», και απόκτησαν κύρος και γόητρο στο στενό ή και στο ευρύτερο κοινωνικό τους περιβάλλον. Άτομα που, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, εκτινάχτηκαν από την ανέχεια του βιοπαλαιστή στην ευμάρεια του επιτυχημένου επιχειρηματία. Δεν αποκλείει η κοινωνία μας την κοινωνική κινητικότητα από ένα επίπεδο σε άλλο, είτε αυτή είναι γεωγραφική, είτε εκπαιδευτική, είτε οικονομική, με όλα όσα ο κάθε όρος είναι προφανές ότι σημαίνει».

                          Βίκα Γκιζελή, Απλά μαθήματα Κοινωνιολογίας, σ. 169-170, Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα

 12.«Η οικογένεια είναι, όπως πάντα το τόνισαν, το πρωτόπλασμα κάθε κοινωνικού οργανισμού. Μέσα σ’ αυτήν αναπτύσσεται το πιο ιερό και το πιο άγιο, το πιο βαθύ μυστήριο, το θαύμα της δημιουργίας. Λαός και έθνος κρατιούνται και αναπτύσσονται από τις γενναίες δυνάμεις της οικογένειας, που είναι το πιο ζωντανό και το πιο φυσικό κέντρο αγωγής. Δίνει μορφή στο παιδί, όπως και το στρείδι στο μαργαριτάρι μέσα στο όστρακό του. Δεν του δίνει απλώς την ύπαρξη, παρά όλες τις δυνατότητες, τη βοήθειά της και τις βάσεις για όλη τη σωματική και ψυχοπνευματική ανάπτυξή του. Το βοηθεί στην πραγματοποίηση του προορισμού του. Του ετοιμάζει το δρόμο για μια μεγαλύτερη από την οικογένεια κοινότητα, την πολιτεία. Προσπαθεί να το κάνει ικανό για ν’ ανταποκριθεί  στα πλατύτερα και υψηλότερα καθήκοντα, στην αποστολή και στον προορισμό του ως ανθρώπου. Κανένα ίδρυμα αγωγής και το πιο τέλειο δεν προσφέρει ποτέ τους όρους της ανάπτυξης που προσφέρει η οικογένεια. Κανένας παιδικός  και παιδοκομικός σταθμός, καμιά οργάνωση όσο κι αν θελήσει να μιμηθεί την οικογένεια και την οικογενειακή ζωή, δεν θα μπορέσει ποτέ να αντικαταστήσει τις βάσεις της οικογενειακής ζωής».

                                                  Ιω. Ξηροτύρης, περ. ΕΥΘΥΝΗ, τ. 124, σ. 180

 

Β. Να αναπτύξετε παραγράφους με τις ακόλουθες θεματικές προτάσεις, επιλέγοντας κάθε φορά την κατάλληλη μέθοδο ανάπτυξης.

 

1. Η βαθιά κρίση που μαστίζει το θεσμό της οικογένειας είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων.
2. Ο θεσμός της πληροφόρησης είναι πράγματι η «τέταρτη εξουσία».
3. Όταν η τρικυμία κλυδωνίζει το σκάφος της πολιτείας, μόνον ένας άξιος καπετάνιος θα το σώσει από το ναυάγιο.
4. Η ευτυχία δεν είναι αποτέλεσμα ιδιοκτησίας και χρήσης αντικειμένων, όπως η διαφήμιση προσπαθεί να μας πείσει, αλλά  βίωσης συναισθημάτων.
5. Η εκπαίδευση μπορεί να περιορίσει το πνεύμα,  η παιδεία όμως όχι.
6. Η δημοκρατία δοκιμάζεται σκληρά στην εποχή μας.
7. Ο διάλογος είναι η καλύτερη μέθοδος ενεργοποίησης και εξάσκησης των πνευματικών μας δυνάμεων.
8. Το υψηλό βιοτικό επίπεδο είναι αναγκαία συνθήκη για την ποιότητα της ζωής μας, όχι όμως επαρκής.
9. Είναι πολλές οι αλυσίδες που δεσμεύουν το σύγχρονο άνθρωπο.
10. Ο υγιής πατριωτισμός είναι το θεμέλιο του ιδανικού της παγκόσμιας ειρήνης.
11. Η ζωή στη μεγαλούπολη αλλοτριώνει τον άνθρωπο, καθώς τον απομακρύνει από τη φύση.
12. «Ο φανατισμός είναι θέρμη του πνεύματος^. είναι πνευματικός πυρετός».
13. Ο έφηβος προσπαθεί ν’ αποδεσμευτεί από την οικογένεια, ν’ απλώσει τα φτερά του, να πετάξει μακριά από τη φωλιά.
14. Ο ανταγωνισμός εκδηλώνεται σε κάθε χώρο της κοινωνικής ζωής.
15. Όσο διογκώνεται το έχειν τόσο συρρικνώνεται το είναι.
16. Καλό είναι να διακρίνουμε τη βία σε επιθετική και αμυντική.
17. Πολλά είναι τα πρόσωπα του ρατσισμού στην κοινωνία μας.
18. Δεν είναι εύκολο ν’ αγνοήσει κανείς τους κοινωνικούς κανόνες, γιατί το τίμημα είναι βαρύ.
19. Η εξέλιξη της τεχνολογίας επέφερε τεράστιες αλλαγές στις παραδοσιακές μορφές εργασίας.
20. Οι επιστήμονες επισημαίνουν διαρκώς τους τεράστιους κινδύνους που διατρέχει η ανθρωπότητα από την καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος.
21. Όπου υπάρχει δράση υπάρχει και αντίδραση^. είναι νόμος της φύσης που δεν μπορεί κανείς να αγνοήσει.
22. Οι υπερπροστατευτικοί γονείς διδάσκουν την ανευθυνότητα και την παθητικότητα.
23. Καθημερινά αντικρίζουμε φαινόμενα παραβίασης των ανθρώπινων δικαιωμάτων και  εξευτελισμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
24. Υπάρχουν δύο τύποι εργαζομένων: Αυτός που θεωρεί την εργασία δημιουργία κι αυτός που την αισθάνεται ως δουλειά, δουλεία δηλαδή.
25. Ας μη συγχέουμε τη λαϊκότητα με το λαϊκισμό.
26. Οι ωφέλειες της ειδικευμένης γνώσης είναι πολλές^.  της σφαιρικής καλλιέργειας όμως περισσότερες.
27. Ο πόλεμος στην εποχή μας είναι πολύ πιο βάρβαρος από κάθε πόλεμο της αρχαιότητας.
28. Στόχος  της παιδείας είναι η πολύπλευρη ανάπτυξη του ατόμου.
29. Ας αρνηθούμε τη σκέψη που «σωπαίνει».
30. Πρέπει ν’ αξιοποιούμε γόνιμα τον ελεύθερο χρόνο μας.

 Σοφία Μάνιου