Σοφία Μάνιου
H EIΡΗΝΗ
Τι είναι η ειρήνη; (Ετυμ.< εἲρω= ενώνω)
Πρώτιστος όρος των διεθνών σχέσεων που δηλώνει την ιδανική κατάσταση αρμονίας, φιλίας, αλληλεγγύης και συνεργασίας μεταξύ των λαών. Το πανανθρώπινο ιδεώδες της ειρήνης αποτελεί τη βασικότερη προϋπόθεση ευημερίας και προόδου της ανθρωπότητας.
Ο όρος χρησιμοποιείται, για να δηλώσει:
- Τον τερματισμό ειδικών εχθροπραξιών ή ενός συγκεκριμένου πολέμου. Π.χ. Ειρήνη των Βερσαλλιών, Κιμώνειος ειρήνη.
- Την ανυπαρξία πολέμου ή εχθροπραξιών.
- Την πολιτική ενεργητική φιλία.
- Το χρονικό διάστημα ανάμεσα σε δυο πολέμους.
- Τους θεσμούς με τους οποίους κατοχυρώνεται η φιλική συνύπαρξη δύο κρατών, η τάξη στις σχέσεις τους. Πίσω από τους όρους «ειρηνική συνύπαρξη» και «ειρηνική συνεργασία» συχνά νοείται σοβούσα εχθρότητα μεταξύ δύο κρατών και οι όροι υποδηλώνουν την προσπάθεια για διευθέτηση των διαφορών τους. Στην ίδια κατηγορία «ειρήνης» θα μπορούσαμε να εντάξουμε και την «ψυχροπολεμική ειρήνη».
- Την ενοποίηση μιας ευρύτερης περιοχής υπό την εξουσία ενός κράτους. Παραδείγματα: Η Pax Romana των ρωμαϊκών χρόνων και η Pax Eccllesiae του Μεσαίωνα. Η Κ.τ.Ε. και ο Ο.Η.Ε. συγκροτήθηκαν με σκοπό να επιβάλλουν μια τέτοια διακρατική ειρήνη στον εικοστό αιώνα.
- Την ειρήνη στην εσωτερική ζωή ενός κράτους. Ο όρος «διατάραξη της ειρήνης» υποδηλώνει τη διασάλευση της εσωτερικής γαλήνης του κράτους.
Σε πρακτικό επίπεδο στην παγίωση της ειρήνης στοχεύουν:
- Οι διπλωμάτες, που επιδιώκουν τον τερματισμό ενός συγκεκριμένου πολέμου ή την ειρηνική διευθέτηση των διαφορών των κρατών.
- Οι διεθνείς οργανώσεις, που προάγουν τη διεθνή συνεργασία και αλληλεγγύη, εργάζονται για την παγίωση θεσμών ικανών ν’ αποτρέψουν τον πόλεμο και συμβάλλουν στη δίκαιη επίλυση των προβλημάτων μεταξύ των λαών.
- Τα φιλειρηνικά κινήματα.
Συνήθως, με τον όρο «ειρήνη» νοείται η ανυπαρξία πολέμου, η έλλειψη έκδηλων εχθροπραξιών, η κατίσχυση κάποιων θεσμών που διασφαλίζουν την τάξη. Ορισμένοι θ’ αποκαλούσαν την κατάσταση αυτή «τάξη» και όχι «ειρήνη», γιατί η ειρήνη προϋποθέτει την εκούσια από τους ανθρώπους αποδοχή των κανόνων που εξασφαλίζουν την αδελφική συνύπαρξη των λαών, και όχι την αναγκαστική επιβολή τους.
Μήπως, λοιπόν, θα ήταν ορθότερο να μιλάμε για «τάξη» στις διακρατικές σχέσεις και όχι για «ειρήνη»; Την άποψη αυτή ενισχύει η σκέψη ότι η ειρήνη είναι μια συμβατική έκφραση περισσότερο και πολύ λιγότερο μια κατάσταση πραγματική. Πραγματικότητα μοιάζει να είναι ο πόλεμος και η ειρήνη τίποτ’ άλλο από μια σύμβαση, η ανυπαρξία πολέμου για κάποιο χρονικό διάστημα ή η τάξη που επιβάλλεται με τους θεσμούς ανάμεσα σε δυο πολέμους… «Σύμφωνα με τη γνώμη ενός Γάλλου ιστορικού, από το 1496 π.Χ. ως το 1861 μ.Χ. η ανθρωπότητα έζησε μόνο 227 χρόνια ειρήνης και 3.357 χρόνια πολέμου. Στην Ευρώπη τους τελευταίους τρεις αιώνες έγιναν 286 πόλεμοι, ενώ από το 1560 μ.Χ. ως το 1860 μ.Χ. οι συνθήκες που υπογράφτηκαν για να διατηρηθεί η ειρήνη είναι 8.000…».
«Μιλώντας αρχικά για τη θεωρία της ειρήνης, το πρώτο ερώτημα που τίθεται είναι: Τι είναι ειρήνη, διότι η λέξη χρησιμοποιείται με διττή σημασία: από τη μια με την έννοια του μη πολέμου ή της μη χρήσης βίας για την επίτευξη ορισμένων στόχων -αυτό θα ήταν ο αρνητικός της ορισμός- ενώ αντίθετα σύμφωνα με το θετικό της ορισμό η ειρήνη είναι η κατάσταση της αδερφικής αρμονίας όλων των ανθρώπων.
Ας πούμε δυο λόγια για το δεύτερο ορισμό. Η έννοια αυτή βρήκε την πρώτη και μεγαλειώδη της έκφραση στην προφητική αντίληψη της «Μεσσιανικής περιόδου», την εποχή που οι άνθρωποι ζούσαν σε αρμονία μεταξύ τους -κι αυτό είναι σημαντικό- αλλά και με τη φύση, κι όχι απλά και μόνο σε μια κατάσταση μη επίθεσης, μη βίας, αλλά ολοφάνερα σε μια μη αγχώδη κατάσταση. Άρα σε μια κατάσταση την οποία δεν μπορείς παρά να τη χαρακτηρίσεις ως την ανώτερη βαθμίδα εξέλιξης του ανθρώπου, μια κατάσταση πλήρους ανέλιξης της διάνοιάς του και της ικανότητάς του να αγαπάει. Ακόμη και η εβραϊκή λέξη που χρησιμοποιείται στην Παλαιά Διαθήκη για την ειρήνη «shalom» αυτό ακριβώς εκφράζει: σημαίνει δηλαδή ολότητα, αρμονία, πληρότητα…
[…] Σχετικά με την αρνητική θεωρία της ειρήνης, πρέπει να πούμε ότι αυτή είναι βέβαια η πιο συνηθισμένη. Όταν σήμερα γίνεται λόγος για την ειρήνη γενικά, κανείς δε σκέφτεται την αρμονική αλληλεγγύη των ανθρώπων ούτε την πλήρη εξέλιξη του ανθρώπου από την ψυχολογική άποψη, αλλά το μη πόλεμο».
Erich Fromm
Τα αγαθά της Ειρήνης
Ευνόητο είναι πως η ειρήνη μας προσφέρει όλα τα αγαθά που μας στερεί ο πόλεμος. Η ειρήνη είναι το θεμέλιο της ζωής, της δημιουργικής δραστηριότητας του ανθρώπου και της ολοκλήρωσής του. Είναι η βάση της ανόδου του βιοτικού επιπέδου, της πνευματικής καλλιέργειας και της ανάπτυξης του πνευματικού πολιτισμού. Είναι η προϋπόθεση της ελευθερίας, της κατοχύρωσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της κατίσχυσης του ανθρωπισμού.
«Στην Αγορά της αρχαίας Αθήνας, σύμφωνα με τη μαρτυρία του περιηγητή Παυσανία, υπήρχε χάλκινο άγαλμα της Ειρήνης, έργο του Κηφισόδοτου, πατέρα του Πραξιτέλη.
Η Ειρήνη, κόρη του Δία και της Θέμιδας, αδερφή της Ευνομίας και της Δίκης, στέκεται όρθια. Στο δεξί της χέρι κρατάει σκήπτρο και στο αριστερό το γιο της τον Πλούτο. Ο χαριτωμένος μικρός έχει στραμμένο το κεφάλι ψηλά, κοιτώντας με έκδηλη αγάπη τη μητέρα του. Το δεξί του χέρι το υψώνει τρυφερά, για να χαϊδέψει το πρόσωπο της στοργικής μάνας του, που κλίνει ελαφρά το κεφάλι της προς το μέρος του, ενώ με το αριστερό του χέρι κρατάει το κέρας της Αμάλθειας (σύμβολο της αφθονίας).
Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν θεοποιήσει την Ειρήνη. Κι ο Κηφισόδοτος, σε μια θαυμαστή σύλληψη, αποδίδει, με έξοχους συμβολισμούς, την αγαθή θεότητα, όπως ακριβώς την ένιωθαν αυτός κι οι σύγχρονοί του. Ο γιος της, ο Πλούτος, και το κέρας της Αμάλθειας μαρτυρούν εύγλωττα πως η Ειρήνη παρέχει στους ανθρώπους την αφθονία των υλικών αγαθών. Η μορφή της θεάς και του παιδιού της, με την πραότητα, την τρυφερότητα, τη στοργική προσήλωση, την καλοσύνη, τη γαλήνη, την ήρεμη σοβαρότητα, την αγαθή μεγαλοπρέπεια, την αγνή αθωότητα, μαρτυρεί πειστικά πως οι εποχές οι ειρηνικές εξασφαλίζουν στον άνθρωπο τα πνευματικά και ηθικά εφόδια που τον εξυψώνουν σαν προσωπικότητα και που, μαζί με τα υλικά, τον οδηγούν σίγουρα στη ζηλευτή ευημερία…».
«Η ειρήνη είναι τα σφιγμένα χέρια των ανθρώπων
είναι το ζεστό ψωμί στο τραπέζι του κόσμου
είναι το χαμόγελο της μάνας.
Μονάχα αυτό.
Τίποτ’ άλλο δεν είναι η ειρήνη».
Γ.Ρίτσος
Ο Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ
Πόλεμος είναι η ένοπλη -ή γενικά βίαιη- σύγκρουση μεταξύ δύο κρατών (λαών, εθνών) ή μεταξύ δύο αντιτιθέμενων ομάδων, με σκοπό να επιλυθούν διαφορές ή αντιθέσεις που δεν ήταν εφικτό να διευθετηθούν στο διπλωματικό πεδίο.
Μορφές Πολέμου
- 1. Διακρατικός: Ο συμβατικός πόλεμος ανάμεσα σε δυο κράτη.
- 2. Εμφύλιος: Η σύγκρουση μεταξύ δύο αντιτιθέμενων ομάδων που ανήκουν στο ίδιο έθνος. Οδηγεί στην πλήρη αποδιοργάνωση της εσωτερικής ζωής του κράτους.
- 3. Παγκόσμιος: Ο πόλεμος μεταξύ δύο αμυντικών συνασπισμών στους οποίους εντάσσονται τα περισσότερα κράτη της υφηλίου. Παρόλο που οι εχθροπραξίες δε διεξάγονται σε παγκόσμιο επίπεδο, ο πόλεμος αυτός επηρεάζει είτε άμεσα είτε έμμεσα όλον τον κόσμο, γι’ αυτό και ονομάζεται «παγκόσμιος».
- 4. Θρησκευτικός: Ο πόλεμος αυτός πηγάζει από το θρησκευτικό φανατισμό των μαζών και προφασίζεται την προβολή του θρησκευτικού δόγματος ή την ανάγκη υπεράσπισής του. Τα πραγματικά αίτια, όμως, του «ιερού πολέμου κατά των απίστων» παραμένουν οικονομικά ή/και πολιτικά.
- 5. Κατακτητικός – Ιμπεριαλιστικός: Είναι ο πόλεμος εκείνος που οφείλεται στη διάθεση εδαφικού, πολιτικού, οικονομικού, αλλά και ιδεολογικού επεκτατισμού ορισμένων αναπτυγμένων οικονομικά κρατών (συνήθως Μεγάλων Δυνάμεων). Μορφή του ιμπεριαλιστικού πολέμου είναι και ο αποικιοκρατικός πόλεμος.
- 6. Αποικιοκρατικός: Αποικιοκρατικός πόλεμος ονομάστηκε η προσπάθεια των Μ.Δυνάμεων να κατακτήσουν εδαφικά τις υπανάπτυκτες χώρες του Τρίτου κόσμου, να τις καταστήσουν αποικίες τους, για να εκμεταλλεύονται τις πλουτοπαραγωγικές τους πηγές. Συνέπεια του πολέμου αυτού είναι η διαιώνιση της εξαθλίωσης των υπανάπτυκτων χωρών και η διόγκωση της ανισότητας των λαών
- 7. Αμυντικός: Σκοπός του αμυντικού πολέμου είναι η άμυνα, η υπεράσπιση της εδαφικής ακεραιότητας και της ανεξαρτησίας ενός έθνους, σε περίπτωση προσβολής της από τις επεκτατικές βλέψεις γειτονικών ή άλλων λαών.
- 8. Συμβατικός: Είναι ο πόλεμος που διεξάγεται με όπλα συμβατικά. Αν και οι συνέπειές του δεν έχουν την έκταση των δύο επόμενων μορφών πολέμου, δεν πρέπει να θεωρείται ακίνδυνος. Τα σύγχρονα συμβατικά όπλα -προϊόντα της αναπτυγμένης τεχνολογίας- είναι εξίσου ολέθρια για τον άνθρωπο.
- 9. Βιολογικός – Χημικός: Είναι ο πόλεμος στον οποίο χρησιμοποιούνται βιολογικά και χημικά όπλα (δηλητηριώδη αέρια) για την εξόντωση του αντιπάλου. Τα χημικά όπλα χρησιμοποιήθηκαν στο πρόσφατο παρελθόν για τον αφανισμό άμαχων πληθυσμών.
10.Πυρηνικός: Είναι η μόνη μορφή πολέμου που δεν έχει ακόμη γνωρίσει η ανθρωπότητα. Γνωρίζει πολύ καλά, όμως, την ύπαρξη των πυρηνικών όπλων και φοβάται τις ολέθριες συνέπειες της έκρηξής του. Οι πιο τυχεροί -οι κάτοικοι των μεγαλουπόλεων- θα γίνουν στάχτη σε λίγα λεπτά (η θερμοκρασία της πύρινης σφαίρας που προκαλεί μια πυρηνική βόμβα είναι μερικές χιλιάδες βαθμοί), ενώ τους υπόλοιπους θα πλήξει η ραδιενέργεια. Αξίζει να σημειωθεί πως από την έκρηξη μιας πυρηνικής βόμβας δεν κινδυνεύουν μόνον τα κράτη στων οποίων το έδαφος υπάρχουν πυρηνικά όπλα ή βάσεις στρατηγικής σημασίας, αλλά και οι γειτονικοί λαοί, καθώς η ραδιενέργεια εξαπλώνεται σε αρκετές εκατοντάδες χιλιόμετρα.
11.Ηλεκτρονικός: Ο πόλεμος αυτός διεξάγεται με τα σύγχρονα ηλεκτρονικά μέσα. Χρησιμοποιούνται κατασκοπευτικοί δορυφόροι και ιπτάμενα ραντάρ, επιτυγχάνονται υποκλοπές στις τηλεπικοινωνίες κτλ.
12.«Ψυχρός» πόλεμος: Έχει χαρακτηριστεί και «ένοπλη ειρήνη». Είναι η κατάσταση εκείνη κατά την οποία υπάρχουν αντιθέσεις ανάμεσα σε δύο λαούς, υπερδυνάμεις ή συνασπισμούς οι οποίοι εξοπλίζονται ολοένα και συναγωνίζονται μάλιστα στο μέγεθος των εξοπλισμών τους. Είναι μια επισφαλής ειρήνη που βασίζεται στην ισορροπία δυνάμεων και στο φόβο μιας πιθανής ένοπλης σύρραξης. Ο ψυχροπόλεμος χαρακτηρίζεται από κάθε είδους εχθρική ενέργεια (πόλεμος των μυστικών υπηρεσιών, οικονομικός αποκλεισμός κτλ.) εκτός από την ένοπλη ρήξη.
«Ψυχρός πόλεμος» ονομάστηκε, ειδικότερα, η ένταση στις σχέσεις μεταξύ των Η.Π.Α. και Ε.Σ.Σ.Δ., που άρχισε με τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου και άρχισε να τερματίζεται με την εκτόνωση της κρίσης της Κούβας το 1961. Ουσιαστικά, όμως, οι ψυχροπολεμικές σχέσεις των δύο υπερδυνάμεων έληξαν στο τέλος της δεκαετίας του ’80.
ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ
Ψυχολογικά και Μεταφυσικά «αίτια»: εντυπωσιακά, μα ανύπαρκτα…
α) Ψυχολογικά: Το ένστικτο της επιθετικότητας.
Πολλοί ισχυρίζονται πως η επιθετικότητα χαρακτηρίζει τη φύση του ανθρώπου, πως ο άνθρωπος πάντοτε θα καταφεύγει στη βία, για να λύσει τις διαφορές του, επομένως ο πόλεμος είναι αναπόφευκτος! Αντιλαμβάνονται την ιστορία -το παρελθόν της ανθρωπότητας, αλλά και το μέλλον της- ως μια αέναη διαδοχή πολέμων και ειρηνικών περιόδων και καταλήγουν στο συμπέρασμα πως ο πόλεμος είναι φαινόμενο σύμφυτο με την ανθρώπινη ύπαρξη.
Η αλήθεια είναι πως οι άνθρωποι δε γεννιούνται ούτε πολεμοχαρείς ούτε ειρηνόφιλοι. Γίνονται. Κανείς δεν αρνείται τη δυναμική ύπαρξη των ενστίκτων και συμβολή τους στη διάπλαση της προσωπικότητας των ανθρώπων. Όμως τα ένστικτα αυτά χαλιναγωγούνται ή ενισχύονται, διαμορφώνονται ανάλογα με τις κοινωνικές συνθήκες της ανάπτυξης του ατόμου. Ορθότερο, λοιπόν, θα ήταν να δεχτούμε πως τον άνθρωπο χαρακτηρίζει μια δυναμικότητα που , ανάλογα με τις κοινωνικές επιδράσεις και το είδος της αγωγής, διοχετεύεται σε διαφορετικές κατευθύνσεις, σε ειρηνική ή επιθετική δραστηριότητα.
β) Φιλοσοφικά – Μεταφυσικά:
Ο Ηράκλειτος με τη διαλεκτική του φιλοσοφία κατέληξε στην πίστη πως ο κόσμος και η ζωή συγκροτούνται από τη σύγκρουση ή την αρμονία των αντιθέσεων, επομένως ο πόλεμος και η ειρήνη είναι δύο αναγκαίες, αλληλοπροσδιοριζόμενες πραγματικότητες.
Τα αίτια του πολέμου δεν είναι ούτε ψυχολογικά ούτε μεταφυσικά. Δεν είναι η μάχη του καλού και του κακού ούτε η πάλη των ιδεών (θέση του ιστορικού ιδεαλισμού) ούτε άλλα εντυπωσιακά κι ανύπαρκτα. Τα πραγματικά αίτια του πολέμου μπορούν να ανιχνευθούν μόνο με μια προσέγγιση κοινωνιολογική -και όχι φιλοσοφική.
Ποια είναι τα πραγματικά αίτια του πολέμου;
«Πάντων δ’ αυτών αίτιον αρχή η διά πλεονεξίαν και φιλοτιμίαν…». Θουκυδίδης
«Διά γαρ των χρημάτων κτήσιν πάντες οι πόλεμοι γίγνονται…». Πλάτωνας
1. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΑΙΤΙΑ
Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς πως στην πραγματικότητα τα αίτια των περισσότερων πολέμων είναι οικονομικά. Ο πόλεμος πηγάζει από την απληστία των ανθρώπων.
α) Οι ιμπεριαλιστικές (επεκτατικές ή αποικιοκρατικές) διαθέσεις ορισμένων αναπτυγμένων κρατών στόχο έχουν την ανεύρεση και εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών μιας χώρας (συνήθως υπανάπτυκτης) και την οικονομική της υποδούλωση.
β) Εκτός από την προμήθεια πρώτων υλών και την αφαίμαξη των πλουτοπαραγωγικών πόρων της υπανάπτυκτης χώρας οι αποικιοκράτες διανοίγουν νέες αγορές στις αποικίες τους, όπου μπορούν να διοχετεύσουν το πλεόνασμα της εγχώριας παραγωγής τους.
γ) Μέσα στους στόχους των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων είναι και ο έλεγχος των μεγάλων συγκοινωνιακών κέντρων, αλλά και των ζωτικών για την οικονομία τους στρατηγικών σημείων.
δ) Με έναν πόλεμο εξυπηρετούνται άμεσα και τα συμφέροντα των πολεμικών βιομηχανιών και των εμπόρων όπλων. Από τον πόλεμο θησαυρίζουν τα κράτη που παράγουν και εμπορεύονται όπλα…
2. ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΑΙΤΙΑ
α) Βασικός στόχος των ισχυρών κρατών είναι (εκτός από την οικονομική) και η πολιτισμική και πολιτική-ιδεολογική διείσδυσή τους στις υπανάπτυκτες χώρες. Η πολιτική εξάρτηση των φτωχών λαών είναι άμεση συνέπεια της οικονομικής εξάρτησης.
β) Στους εμφύλιους πολέμους η διάσπαση του λαού σε δύο ομάδες και η μεταξύ τους σύγκρουση συχνά οφείλεται σε αίτια πολιτικά, στην προσπάθεια κάθε αντιτιθέμενης ομάδας να κατακτήσει την εξουσία.
3. ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΑΙΤΙΑ
Η παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η φαλκίδευση των στοιχειωδών ελευθεριών των κοινωνικών τάξεων ή των λαών. Η καταπίεση, η οικονομική και κοινωνική ανισότητα και η αδικία γαλβανίζουν την αγανάκτηση και οδηγούν στην εξέγερση. (Αρκεί ν’ αναλογιστεί κανείς το τεράστιο χάσμα μεταξύ του βιομηχανικά αναπτυγμένου Βορρά και του υπανάπτυκτου Νότου, την προκλητική αντίθεση ανάμεσα στην πολυτέλεια και τη σπατάλη από τη μια και την εξαθλίωση του Τρίτου κόσμου από την άλλη).
4. ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΑΙΤΙΑ
Οι πολιτικές ή άλλες ιδεολογίες, οι θρησκευτικοί φανατισμοί, γενικότερα οι ιδεολογικές αντιθέσεις, μπορούν να οδηγήσουν σε επεκτατικούς ή τοπικούς πολέμους, σε εμφύλιες συρράξεις, σε θρησκευτικές διώξεις κτλ. Ας θυμηθούμε τους «ιερούς πολέμους κατά των απίστων» που κήρυξε η Αραβική φυλή, τις θρησκευτικές διώξεις των προτεσταντών από τους καθολικούς βασιλιάδες, τον ψυχρό πόλεμο ανάμεσα στις Η.Π.Α. και Ε.Σ.Σ.Δ. που στηρίχτηκε στην ιδεολογική αντίθεση των κοινωνικών τους συστημάτων. Συνήθως, οι ιδεολογίες δεν είναι παρά ευγενικά προσχήματα που καλύπτουν τα πραγματικά και ταπεινά αίτια ενός πολέμου (την απληστία για οικονομική και πολιτική δύναμη) και χρησιμοποιούνται έντεχνα από τους ηγέτες για τον αφιονισμό του λαού. Ωστόσο, κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί τον καταλυτικό ρόλο που διαδραματίζουν οι ιδεολογίες στην πορεία του ιστορικού γίγνεσθαι ως ψυχοκινητήριες δυνάμεις ενός λαού.
«Κάθε επιτιθέμενος νιώθει την ανάγκη να πείσει τη δική του πρώτα πρώτα κοινή γνώμη, ύστερα και τη διεθνή, πως κάποια ανάγκη, ηθικά δικαιωμένη και αναπόδραστη, τον εξωθεί στον πόλεμο.
Βέβαια, τις πιο πολλές φορές πρόκειται για προφάσεις κι απατηλές ωραιολογίες. Παρ’ όλα αυτά, είναι ένα αξιοπρόσεχτο στοιχείο αυτή η αδυναμία όποιου επιδιώκει κατακτητικό πόλεμο, δηλαδή ότι είναι υποχρεωμένος να πείσει για το δίκαιο και αναπόδραστο χαρακτήρα της επίθεσής του. Και είναι υποχρεωμένος να πείσει, γιατί αλλιώς δεν μπορεί να αξιώσει από το δικό του λαό τις θυσίες και τον αφανισμό που συνεπάγεται ο πόλεμος για τους στρατιώτες του και για τις οικογένειές τους».
«Αν λέγαμε στον Ιησού πως ο σταυρός του θα συμμαχούσε με το σπαθί, θα έφριττε. Έτσι θα έφριττε και ο Μαρξ αν του απαριθμούσαν τα θύματα του Στάλιν και του Πολ Ποτ, που θυσιάστηκαν στ’ όνομά του… Οι ιδεολογίες είναι και προπετάσματα για τη «νομιμοποίηση της σφαγής του εχθρού»…».
Χρ. Μαλεβίτσης
5. ΕΘΝΙΚΙΣΤΙΚΑ-ΦΥΛΕΤΙΚΑ-ΡΑΤΣΙΣΤΙΚΑ ΑΙΤΙΑ
Ορισμένες φυλές πίστεψαν στο παρελθόν πως υπερέχουν βιολογικά και πολιτισμικά από τις άλλες και πως τους έχει ανατεθεί από το Θεό ή από την Ιστορία κάποια αποστολή που πρέπει να φέρουν σε πέρας υποτάσσοντας τις «κατώτερες» φυλές. Πίστεψαν πως η κυριαρχία και η εκμετάλλευση είναι φυσικό τους δικαίωμα. Ο νοσηρός εθνικισμός, όμως, και ο ρατσισμός συνοδεύονται πάντα από την αδικία και πυροδοτούν τη βία. Τα εγκλήματα του ναζισμού κατά της ανθρωπότητας και η φρίκη του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου είναι το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα που έχει να προσφέρει η Ιστορία.
ΕΜΜΕΣΑ ΑΙΤΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ
είναι και οι κοινωνικές συνθήκες που επηρεάζουν τους ηγέτες και τους λαούς
- Η ιδεολογική σύγχυση της εποχής μας ή ο μηδενισμός -η ανυπαρξία ιδανικών- αποτελούν γόνιμο έδαφος, για να σπείρει κάποιος φιλόδοξος ηγέτης το φανατισμό. Ο ιδεολογικά ανερμάτιστος άνθρωπος της εποχής μας αναζητά ερείσματα, προσανατολισμούς, ιδανικά που θα δώσουν νόημα στην ύπαρξή του.
- Οι ανθρωπιστικές αξίες γνωρίζουν κρίση στην κοινωνία μας. Επόμενο είναι να υπονομεύεται το πνεύμα του σεβασμού προς τον Άνθρωπο και τα δικαιώματά του. Παρεμποδίζεται, ακόμη, η συνειδητοποίηση και η αποδοχή της αξίας, των δικαιωμάτων και των ελευθεριών και των άλλων λαών, συνθήκη που θα μπορούσε να οδηγήσει σ’ ένα κλίμα παγκόσμιας αλληλεγγύης και αδελφοσύνης.
- Το υλιστικό πνεύμα των καιρών μας καλλιεργεί όχι μόνο την ανάπτυξη του ατομικισμού και την επιδίωξη του πλουτισμού εις βάρος του συνόλου, αλλά και την ανάπτυξη του εθνικισμού. Κάθε έθνος προσπαθεί ν’ αναπτυχθεί οικονομικά εις βάρος των άλλων εθνών. Τα υλικά συμφέροντα του έθνους εξαρθρώνουν τη διεθνιστική συνείδηση.
- Η χαμηλή πνευματική στάθμη των υπανάπτυκτων λαών τους καθιστά εύπλαστη μάζα στα χέρια των επιτήδειων ηγετών. Το φαινόμενο της μαζοποίησης, όμως, των λαών και της ευχερούς χειραγώγησής τους είναι παρόν και στις οικονομικά και πολιτισμικά αναπτυγμένες κοινωνίες.
- Από την έλλειψη στοιχειώδους ή ουσιαστικής (πολύπλευρης και ανθρωπιστικής ) παιδείας απορρέουν άμεσα η ακρισία, η πνευματική μονομέρεια και η μισαλλοδοξία. Επόμενο είναι να εκλείπει η πίστη στον εποικοδομητικό διάλογο και να ισχυροποιείται η βία ως μέσο επίλυσης των διαφορών και ο φανατισμός, φαινόμενα που δε χαρακτηρίζουν μόνο την προσωπική μας ζωή, αλλά και τον κοινωνικό και πολιτικό βίο του τόπου μας. Εύλογο είναι τέτοια πρακτική να παρεισφρέει και στις σχέσεις μας με τους άλλους λαούς.
- Τα Μ.Μ.Ε. συχνά λειτουργούν αντιανθρωπιστικά, όταν προβάλλουν τη βία και το έγκλημα, όταν ηρωοποιούν τους πολεμιστές, όταν παρουσιάζουν τον πόλεμο ως μέσο θεμιτό για τη διασφάλιση της ειρήνης και την αποκατάσταση της τάξης πραγμάτων.
Γιατί τα κράτη εξοπλίζονται εντατικά με σύγχρονα όπλα;
- Για να επιχειρούν επιθετικούς και επεκτατικούς πολέμους.
- Για να ικανοποιήσουν την επιθυμία της υπεροχής και της κυριαρχίας, για να αυξήσουν το κύρος και την ισχύ τους στην παγκόσμια κοινότητα.
- Για να ασκούν ευχερέστερα οικονομική και πολιτική επιρροή στις ασθενέστερες χώρες.
- Για να είναι σε θέση να υπερασπίσουν την εδαφική τους ακεραιότητα και την εθνική τους ανεξαρτησία.
Ποιες είναι οι συνέπειες των εξοπλισμών;
- Απορροφούν τεράστια ποσά από τους κρατικούς προϋπολογισμούς.
- Αναστέλλουν, έτσι, την οικονομική ανάπτυξη των λαών.
- Συντελούν στη διαιώνιση των κοινωνικών προβλημάτων, γιατί καθυστερούν την επίλυσή τους. Οι εξοπλισμοί παραγκωνίζουν τα έργα κοινωνικής ωφέλειας.
- Τα ποσά που διαθέτουν οι κυβερνήσεις για τους εξοπλισμούς είναι πολλαπλάσια των ποσών που διατίθενται για την Παιδεία.
- Τα χρήματα που αφιερώνονται στους εξοπλισμούς θα μπορούσαν να λύσουν το πρόβλημα της πείνας στον Τρίτο κόσμο και να γεφυρώσουν, έτσι, το τεράστιο οικονομικό και κοινωνικό χάσμα ανάμεσα στον πλούσιο Βορρά και στον εξαθλιωμένο Νότο.
- Οι εξοπλισμοί διαιωνίζουν τη διαίρεση της ανθρωπότητας σε σφαίρες επιρροής.
- Συντελούν στην ενίσχυση της πεποίθησης πως η βία είναι το κύριο μέσο διευθέτησης των διαφορών.
- Ενισχύουν τη δυσπιστία, την καχυποψία και το εχθρικό κλίμα ανάμεσα στους λαούς, τροχοπεδώντας την ανάπτυξη σχέσεων πραγματικής φιλίας και αλληλεγγύης.
- Παγιώνουν ειρήνη πλασματική, «ισορροπία» δυνάμεων και «τάξη» πραγμάτων που θεμελιώνεται στο φόβο για μια ενδεχόμενη σύρραξη.
- Εντείνουν την αβεβαιότητα, την αγωνία, την ανασφάλεια των λαών.
- Υπονομεύουν την καλλιέργεια του Διεθνισμού και την παγίωση της αδελφότητας και της ειρήνης των λαών.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ
1. ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΑ: Ο πόλεμος καταστρέφει τη φύση. Ειδικά η χρησιμοποίηση των χημικών και πυρηνικών όπλων είναι ικανή να διαταράξει ανεπανόρθωτα την οικολογική ισορροπία. Αξίζει να σημειωθεί ότι, ακόμη και στην περίοδο «ειρήνης» που διανύουμε, η φυσική ισορροπία πλήττεται από τις πυρηνικές δοκιμές που εκλύουν τεράστιες ποσότητες ραδιενέργειας.
2. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ:
Υπολειτουργούν όλοι οι τομείς της οικονομικής δραστηριότητας:
α) Απώλεια σε ανθρώπινες ζωές ® απώλεια εργατικού δυναμικού.
β) Τεράστιες υλικές ζημίες από τους βομβαρδισμούς, τις ανατινάξεις κλπ.
γ) Η βιομηχανία υπολειτουργεί λόγω της έλλειψης εργατικών χεριών και πρώτων υλών.
δ) Η αγροτική παραγωγή καταστρέφεται ή παραμελείται η γεωργία.
ε) Η διεξαγωγή του εμπορίου δεν είναι ομαλή εξαιτίας της μειωμένης βιομηχανικής ή αγροτικής παραγωγής, αλλά και της υπολειτουργίας των συγκοινωνιακών δικτύων και των δικτύων διανομής.
στ) Άμεσο επακόλουθο είναι η δυσκολία εφοδιασμού της αγοράς με αγαθά και η ακμή της «μαύρης» αγοράς.
ζ) Οι συγκοινωνίες υπολειτουργούν λόγω των συνθηκών πολέμου, των καταστροφών, της επίταξης των συγκοινωνιακών μέσων.
η) Η οικονομία ακολουθεί προσανατολισμό πολεμικό. Όλη η οικονομική ικμάδα ενός κράτους περιορίζεται στις βιομηχανίες όπλων. Οι πολεμικές βιομηχανίες είναι οι μόνες που λειτουργούν πυρετωδώς.
θ) Ύστερα από κάθε πόλεμο η οικονομία των λαών που είχαν εμπλακεί σ’ αυτόν -τόσο των ηττημένων, όσο και των νικητών- είναι κατεστραμμένη. Τα έξοδα της διεξαγωγής ενός πολέμου είναι πάντοτε τεράστια και επιβαρύνουν και τα δύο μέρη.
Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί πως αναζωογονείται η οικονομία της νικήτριας χώρας με τις πολεμικές αποζημιώσεις που καταβάλλει η ηττημένη και με την προσάρτηση των νέων εδαφών. Οι πολεμικές αποζημιώσεις, όμως, ποτέ δεν είναι αρκετές για να καλύψουν τις νέες ανάγκες ή να επουλώσουν το ανεπανόρθωτο οικονομικό πλήγμα.
3. ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΚΑΤΑΤΑΞΕΙΣ:
Μετά τον πόλεμο οι νικητές επιβάλλουν τους όρους τους και κερδίζουν νέα εδάφη στο παιχνίδι των διαπραγματεύσεων. Αλλάζει, έτσι, η πολιτική γεωγραφία του κόσμου, ο παγκόσμιος χάρτης.
4. ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΚΑΤΑΤΑΞΕΙΣ:
α) Ύστερα από κάθε πόλεμο γνωρίζει έξαρση το φαινόμενο της αστυφιλίας. Οι πληθυσμοί εγκαταλείπουν την επαρχία και συρρέουν στα μεγάλα αστικά κέντρα, ορμώμενοι από την ελπίδα εξεύρεσης μιας θέσης εργασίας και τον πόθο βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης. Στις μεγαλουπόλεις, εξάλλου, συγκεντρώνονται και οι πρόσφυγες.
β) Στο παρελθόν ο πόλεμος έπληττε περισσότερο τον ανδρικό πληθυσμό. ήταν πόλεμος «χαρακωμάτων», μάχη μεταξύ ανδρών. Με τη λήξη του πολέμου, επομένως, οι γυναίκες ήταν πολύ περισσότερες από τους άνδρες. Στην εποχή μας, όμως, τα δεδομένα έχουν αλλάξει: ο πόλεμος πλήττει περισσότερο τον άμαχο πληθυσμό.(Χαρακτηριστικό είναι ότι , ενώ στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο το 80% των θυμάτων ήταν στρατιώτες και το 20% άμαχος πληθυσμός, στο Β΄ Παγκόσμιο τα νούμερα στις στατιστικές αντιστράφηκαν: το 80% των θυμάτων ήταν γυναικόπαιδα).
5. ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ – ΠΟΛΙΤΙΚΑ:
α) Κατά τη διάρκεια του πολέμου οι άνθρωποι στερούνται τα δικαιώματα και τις ελευθερίες τους. δεν είναι σεβαστή η αξία του ανθρώπου. Το κράτος, εξάλλου, δεν είναι σε θέση να προσφέρει στους πολίτες του μια θέση εργασίας, ασφαλή στέγη, υγεία και κοινωνική πρόνοια .
β) Παρακωλύεται η ομαλή λειτουργία των πολιτειακών και κοινωνικών θεσμών, από τη στιγμή που αναστέλλεται (λόγω της έκτακτης ανάγκης) η ισχύς θεμελιακών άρθρων των συνταγμάτων και παρατηρείται δυσλειτουργία των κρατικών υπηρεσιών, αλλά και του θεσμού της Δημοκρατίας.
γ) Συνήθως, διευρύνεται η οικονομική και κοινωνική ανισότητα. Ο λαός εξαθλιώνεται με τον πόλεμο, ενώ μια ελίτ , που έχει εκμεταλλευτεί τις συνθήκες πολέμου, πλουτίζει.
δ) Ύστερα από τον πόλεμο οι μεταβολές στο κοινωνικό πεδίο επηρεάζουν και τα πολιτικά πράγματα. Οι νέες κοινωνικές τάξεις που δημιουργήθηκαν εκφράζονται από νέες πολιτικές δυνάμεις.
- 6. ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ – ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ:
Ο πόλεμος καταδικάζει τον πολιτισμό σε οπισθοδρόμηση ή στασιμότητα.
α) Το εκπαιδευτικό σύστημα υπολειτουργεί ή είναι ανύπαρκτο. Διδάσκοντες και μαθητές έχουν απορροφηθεί από τον πόλεμο. Το κράτος δεν μπορεί να χρηματοδοτήσει την Παιδεία. Για όλους πρωτεύει η επιβίωση και όχι η πνευματική ανάπτυξη.
β) Η πνευματική και καλλιτεχνική παραγωγή μειώνεται. Όλες οι δραστηριότητες που έχουν σχέση με τα γράμματα ή τις τέχνες αναστέλλονται.
γ) Καταστρέφονται (συνειδητά ή μη ) έργα τέχνης και πολιτισμού.
δ) Η τεχνολογία και η επιστημονική έρευνα αναπτύσσονται μόνο στο βαθμό που εξυπηρετούνται τα πολεμικά συμφέροντα.
7. ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΑ:
α) Μέσα στη φρίκη του πολέμου δημιουργούνται βαθιά κι ανεπούλωτα ψυχικά τραύματα.
β) Ο πόλεμος καταστρέφει ό,τι είχαν καταφέρει ν’ αποκτήσουν ή να δημιουργήσουν οι άνθρωποι. Καταβαραθρώνει, ακόμη, τα όνειρα και τις προσδοκίες τους για το μέλλον, επιβάλλοντας κλίμα απαισιοδοξίας για τη ζωή και απογοήτευσης.
γ) Ο φόβος για ένα νέο πόλεμο και οι προβληματικές μεταπολεμικές συνθήκες ζωής γεννούν στην ψυχή των ανθρώπων το άγχος, την αγωνία, την αβεβαιότητα για το μέλλον.
δ) Η υπερβολική συνειδητοποίηση της ματαιότητας των υλικών αγαθών και ο φόβος ενός μελλοντικού πολέμου αναστέλλουν τη δημιουργικότητα των ανθρώπων.
8. ΗΘΙΚΑ:
α) Οι συνθήκες πολέμου αποκτηνώνουν τον άνθρωπο, τον απανθρωποποιούν. Η ευαισθησία εξανεμίζεται κι αυτό που απομένει είναι το ένστικτο της αυτοσυντήρησης. Για την επιβίωση χρησιμοποιείται κάθε μέσο. γκρεμίζονται οι ηθικοί φραγμοί και αποδυναμώνονται οι ηθικές αξίες. κυριαρχούν τα πάθη και τα ζωώδη ένστικτα και ο άνθρωπος γίνεται «λύκος» για το συνάνθρωπο (homo homini lupus).
β) Τις μεταπολεμικές κοινωνίες χαρακτηρίζουν η ηθική εξαχρείωση, η ηθική σήψη, η ανυπαρξία ιδανικών (αφού όλα πια έχουν καταρρεύσει), ο μηδενισμός.
Μπορεί ο πόλεμος να έχει θετικές συνέπειες;
Κάποιοι ισχυρίζονται πως ο πόλεμος μπορεί να έχει και θετικές συνέπειες στην πολιτισμική ανάπτυξη ενός λαού. Το κυριότερό τους επιχείρημα είναι πως σε περιόδους πολέμου -ή ψυχρού πολέμου- αναπτύσσονται η τεχνολογία και οι επιστήμες και γίνονται αρκετές εφευρέσεις για την αντιμετώπιση των πολεμικών πρακτικών αναγκών. Στη θέση αυτή μπορούμε ν’ αντιτάξουμε το γεγονός πως τα επιτεύγματα του πολιτισμού σε περιόδους ειρήνης είναι, αναμφισβήτητα, πολύ περισσότερα απ’ όσα σημειώνονται σε πολεμικές περιόδους. Εξάλλου, ακόμη κι αν δεχτούμε πως υπάρχουν θετικές συνέπειες, αυτές δεν μπορούν ούτε κατά διάνοια να συγκριθούν στην έκταση και στη σημασία με τις καταστροφικές συνέπειες ενός πολέμου, πόσο μάλλον να συγχωρήσουν τον όλεθρο που ο πόλεμος επιφέρει. Καλό είναι να μην ξεχνάμε, επίσης, πως ο σκοπός της Επιστήμης δεν είναι η ανάπτυξή της με οποιοδήποτε τίμημα. Η Επιστήμη σκοπό έχει να βελτιώσει τη ζωή του Ανθρώπου, να γίνει συντελεστής της ευημερίας και της ευτυχίας του. Επομένως, δεν είναι λογικό να συσχετίζουμε την ανάπτυξή της με τον πόλεμο.
«…Μην ακούτε κάποιους περίεργους, το λιγότερο, απολογητές – υπερασπιστές του πολέμου. Λένε πως χαλυβδώνει την εθνική συνείδηση, ενισχύει τα συναισθήματα της φιλοπατρίας, της αυτοθυσίας, της αλληλεγγύης, της φιλίας… Πως απομακρύνει την επικίνδυνη τρυφηλότητα… Πως επιταχύνει τις διαδικασίες της μεταβολής πολιτειακών συστημάτων (πάντα προς το καλύτερο;…)…Πως συντελεί στην αλματώδη πρόοδο μερικών επιστημών (Φυσικής, Χημείας, Ιατρικής…)… Πως τελειοποιεί την τεχνική… Κι ακόμα, λένε, μας κάνει να εκτιμήσουμε περισσότερο τα αγαθά της ειρήνης…
Κακά τα ψέματα. Ο πόλεμος σημαίνει γενική καταστροφή. «Ο πόλεμος», έλεγε ο Αϊζενχάουερ, «είναι η πιο ηλίθια, η πιο τραγική απ’ όλες τις ανθρώπινες περιπέτειες. Είναι ηλίθια, γιατί επιλύει ελάχιστα προβλήματα για πολύ καιρό. Τραγική εξαιτίας της μεγάλης καταστροφής σε ανθρώπινες ζωές, σε πολιτισμό, σε πλούτο…». Κι αυτή είναι η αλήθεια. Ο πόλεμος πλήττει όλους τους τομείς της ανθρώπινης ζωής».
«Ο πόλεμος είναι παραλογισμός: 1) Γιατί οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην αυτοκαταστροφή της την ανθρώπινη κοινωνία, οδηγεί στον αφανισμό του έλλογου όντος, συνεπώς και της λογικής. 2) Γιατί προκαλούσε πάντα και προκαλεί την υποδούλωση του ανθρώπου στην υλική, άλογη δύναμη. Γιατί συμβάλλει στη συνέχιση της ανθρώπινης δουλείας. Πάντα οι πόλεμοι ήταν πηγή δούλων. Κι ο βάρβαρος νικητής που σκλαβώνει το νικημένο είναι κι αυτός δούλος, σκλαβωμένος στ’ αφεντικά του. Και τ’ αφεντικά του, οι έμποροι των πολέμων και της βίας, δούλοι με τη θέλησή τους είναι, εραστές της δουλείας, όχι εξαναγκασμένοι σαν τους νικημένους, αλλά πραγματικοί δούλοι, δούλοι των χρημάτων και του πάθους της κυριαρχίας. Τυφλωμένοι, αδίσταχτοι, απάνθρωποι, και παράλογοι. Σήμερα, με την καταπληκτική ανάπτυξη της τεχνολογίας, η δουλεία από τον πόλεμο έχει γίνει πιο βαθιά και πιο μεγάλη. 3) Ο πόλεμος είναι παραλογισμός, γιατί βγάζει τους ανθρώπους έξω από τη σωστή αντίληψη των κοινωνικών τους σχέσεων και της θέσης τους στον κόσμο. Στήνει σαν εχθρούς μπροστά τους τ’ αδέλφια τους, τους συνεπιβάτες στο ίδιο όχημα για το ίδιο ταξίδι, τους μέτοχους της ίδιας μοίρας, τους συντρόφους της ζωής».
Γιώργος Κουλούκης
Πότε δικαιολογείται ο πόλεμος;
Θα ήταν σφάλμα να πιστεύαμε στο δόγμα «ειρήνη με κάθε τίμημα», όπως οι πασιφιστές (ειρηνιστές), που αρνούνται τη χρήση ένοπλης βίας εναντίον άλλου έθνους, κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες. Καλό θα ήταν να γίνει μια διάκριση ανάμεσα στους δίκαιους και στους άδικους πολέμους, ανάμεσα στους αμυντικούς ή εθνικοαπελευθερωτικούς από τη μια και στους επιθετικούς ή ιμπεριαλιστικούς από την άλλη. Όταν ένας λαός, μια φυλή, μια κοινωνική τάξη αδικείται ή στερείται απαράγραπτα δικαιώματα και δεν υπάρχει άλλο μέσο για την κατάκτησή τους, τότε η προσφυγή στα όπλα επιβάλλεται. Όταν ένα έθνος κινδυνεύει να χάσει την ανεξαρτησία του και να υποδουλωθεί σε ξένο κατακτητή, τότε η προσφυγή στον πόλεμο είναι υπέρτατο καθήκον.
Στις προηγούμενες περιπτώσεις ο πόλεμος επιβάλλεται και δικαιολογείται, γιατί η ειρήνη δεν έχει νόημα χωρίς την ελευθερία και την αξιοπρέπεια. Δεν είναι η ειρήνη αυτοσκοπός που πρέπει να επιτευχθεί με κάθε τίμημα. είναι μέσο για την πρόοδο, την πολιτισμική εξέλιξη και την ευημερία του ανθρώπου. Όταν, επομένως, δεν καταφέρνει να εκπληρώσει το σκοπό της αυτόν, είναι άχρηστη.(Ας μην ξεχνάμε πως κάθε προσπάθεια κατάπνιξης δίκαιων εξεγέρσεων ονομάζεται «ειρήνευση»).
«… Έργο των φρόνιμων ανθρώπων είναι να μένουν ήσυχοι, εφόσον δεν αδικούνται, ενώ των γενναίων ανθρώπων, όταν αδικούνται, να αφήνουν την ειρήνη και να προτιμούν τον πόλεμο εναντίον εκείνων που τους αδικούν και να τον σταματούν και να συμβιβάζονται πάλι, όταν πετύχουν κατάλληλους όρους συμβιβασμού».
Θουκυδίδης
« Ένας ένδοξος πόλεμος είναι προτιμότερος από μια επαίσχυντη ειρήνη».
Δημοσθένης
Υπάρχει σήμερα ειρήνη;
«…Παγκόσμιους πολέμους γνώρισε, δυστυχώς, ο πλανήτης μας. Παγκόσμια ειρήνη δε γεύτηκε!… Παράδειγμα: Μετά το 1945, το τυπικό τέλος του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου ο κόσμος δεν ευτύχησε να ζήσει μιας μέρας παγκόσμια ειρήνη. Κι όταν εμείς γευόμαστε τους καρπούς της ειρήνης κι είμαστε εφησυχασμένοι και μακάριοι, χορτασμένοι και αμέριμνοι, δε σκεφτόμαστε πως, κάπου κοντά μας ή πιο μακριά, τα δάκτυλα δεν ξεκολλάνε απ’ τις σκανδάλες των όπλων που ξερνούν το θάνατο. Σήμερα εκεί, αύριο παρακάτω, κάθε μέρα κάπου… Και τα όπλα αυτά τα παράγουν, ειρηνικότατα, οι λαοί που ζουν «εν ειρήνη»… Σήμερα, για να σκοτώνονται κάποιοι άλλοι, αύριο, για ν’ αφανιστούν οι ίδιοι… Τι είδους ειρήνη είν’ αυτή που κατασκευάζει τα όργανα που τη σκοτώνουν!… Γνήσια ειρήνη είναι μόνο αυτή που υπηρετεί τις ιδέες της κι όχι αυτή που προετοιμάζει τον επόμενο πόλεμο…
Αλλά ποτέ άλλοτε η Ειρήνη η ίδια, με τις αλλεπάλληλες κι αγωνιώδεις μεταπολεμικές περιπέτειες, δεν έδωκε στους λαούς την ευκαιρία να συλλογιστούν και να ελέγξουν βαθιά και το νόημα και την ουσία και την πηγή της ειρήνης. Οι συζητήσεις, οι διαμάχες, οι αγρύπνιες πάνω από το προσκεφάλι της έπρεπε να μας κάνουν ν’ αναβλέψουμε και ν’ αντικρίσουμε την αληθινή όψη της Ειρήνης που είναι καρπός Ελευθερίας και Δικαιοσύνης και που ο άνθρωπος έχει χρέος να παλεύει αδιάκοπα για να ισορροπεί πάνω στο δικό της αυχένα ολόκληρος ο κόσμος μας.
Δόθηκε, αντίθετα, στους κουρασμένους λαούς της εποχής μας μια Ειρήνη αποβλακωτική, που γεμίζει τα στόματα, που γεμίζει τα στομάχια, που σβήνει και τις τελευταίες σπίθες της αγωνίας από τη συνείδηση του ανθρώπου και που τον αποκοιμίζει με το στόμα πάνω στον πλούσιο μαστό των υλικών αγαθών, της υλικής ευημερίας, της πολυθρύλητης προόδου.
Αλλά μια τέτοια ειρήνη είναι ανήθικη πραγματικότητα, καταστιγματισμένη από συμβιβασμούς κι απάτες, ειρήνη που για χάρη της και η Ελευθερία, και η Δικαιοσύνη, και η Αλήθεια θυσιάζονται. Είναι μια Ειρήνη με φιλήδονη, επικούρεια φυσιογνωμία, αποκτηνωτική των λαών, εξουθενωτική των συνειδήσεων, ειρήνη εκφυλισμένη, που χύνει μέσα στο κουρασμένο σώμα των λαών του σημερινού κόσμου δηλητήρια ατομισμού, κακότητας, θρασύτητας και που βρίσκεται αδιάκοπα αντιμέτωπη της Ελευθερίας και της Δικαιοσύνης».
Κώστας Ε. Τσιρόπουλος
Ποιοι παράγοντες απειλούν άμεσα την ειρήνη;
1. Το μεγάλο οικονομικό και κοινωνικό χάσμα ανάμεσα στις υπανάπτυκτες και στις αναπτυγμένες χώρες.
2. Η κοινωνική ανισότητα και η αδικία στους κόλπους μιας κοινωνίας, η φαλκίδευση των θεμελιωδών δικαιωμάτων των κατώτερων κοινωνικών τάξεων.
3. Τα συμφέροντα των πολεμικών βιομηχανιών και των εμπόρων όπλων που γιγαντώνονται ολοένα και κρύβονται συχνά πίσω από την έκρηξη αρκετών πολέμων.
4. Οι ιμπεριαλιστικές βλέψεις των Μ. Δυνάμεων ή των λαών που φιλοδοξούν να γίνουν Δυνάμεις, να αυξήσουν την ισχύ τους στην παγκόσμια κοινότητα.
5. Η ύπαρξη των πυρηνικών όπλων στον πλανήτη καθιστά επισφαλή την ειρήνη και δεν επιτρέπει την κατασίγαση της αγωνίας για το μέλλον. Μπορεί οι ψυχροπολεμικές σχέσεις των δύο υπερδυνάμεων του παρελθόντος να έληξαν και να μην είναι άμεσος ο κίνδυνος ενός πυρηνικού πολέμου, κανείς δεν μπορεί να προβλέψει, όμως, πώς θα χρησιμοποιηθούν στο μέλλον και από ποιον.
«Εάν δεν πιστεύουμε στη δυνατότητα μιας μόνιμης ειρήνης, αυτό ισοδυναμεί με το να αμφιβάλλουμε για το θεϊκό χαρακτήρα της ανθρώπινης φύσης. […] Είναι αυτονόητο ότι δε θα μπορέσουμε να φτάσουμε στο σημείο αυτό, παρά μόνο εάν οι Μεγάλες Δυνάμεις αναστείλουν τις ιμπεριαλιστικές τους βλέψεις. Για να επιτευχθεί αυτό, θα έπρεπε τα μεγάλα έθνη να μη δίνουν πια καμιά αξία στο μεταξύ τους ανταγωνισμό, που υποσκάπτει τα θεμέλια όλων μας, και να σταματήσουν να θέλουν να πολλαπλασιάζουν τις ανάγκες τους, κάτι που πρώτα πρώτα προϋποθέτει να μη θέλουν να αυξάνουν τις υλικές τους κτήσεις.[…]
Ένα πράγμα είναι βέβαιο: Εάν αυτός ο τρελός ανταγωνισμός στους εξοπλισμούς συνεχιστεί, θα καταλήξει αναπόφευκτα σε μια σφαγή που δε θα έχει το προηγούμενό της στην ιστορία. Εάν από αυτή τη σφαγή κάποιο έθνος βγει νικηφόρο, η ίδια του η νίκη θα του επιτρέψει να δει ζωντανό τον ίδιο του το θάνατο. Το μόνο μέσο για να ξεφύγουμε απ’ αυτήν τη «δαμόκλεια σπάθη» είναι να δεχτούμε με τόλμη και χωρίς επιφυλάξεις τη μέθοδο της μη-βίας μαζί με όλο το μεγαλείο της.
Εάν δεν υπήρχε η απληστία, δε θα υπήρχε και το πρόσχημα για εξοπλισμούς. Η ίδια η αρχή της μη-βίας απαιτεί να σταματήσει κάθε μορφή εκμετάλλευσης. Μόλις εξαφανιστεί αυτή η νοοτροπία εκμετάλλευσης, το βάρος κάθε είδους όπλου που πιέζει τους ώμους μας θα μας φανεί ιδιαίτερα ασήκωτο. Δεν μπορεί να υπάρξει αληθινός αφοπλισμός, εφόσον τα διάφορα έθνη της γης συνεχίζουν να εκμεταλλεύονται τα μεν τα δε».
Mahatma Gandhi
Πώς μπορεί να κατισχύσει η Ειρήνη στον πλανήτη μας;
1. Πρωτίστως επιβάλλεται να συνειδητοποιήσουν οι λαοί ότι δεν τους συμφέρει ο πόλεμος, να αναλογιστούν τη φρικαλεότητα και τον παραλογισμό του πολέμου και να τον μισήσουν.
2. Ακολούθως, καλό είναι να αφυπνιστούν, να συνειδητοποιήσουν τη δύναμη που έχουν ως ενωμένο πλήθος και να την εκμεταλλευτούν. Η κοινή γνώμη μπορεί ν’ ασκήσει αποφασιστική επιρροή στις αποφάσεις των κυβερνώντων.
3. Στην εποχή μας είναι αδικαιολόγητο οι λαοί (τουλάχιστον των προηγμένων χωρών) ν’ αποτελούν έρμαια της πολιτικής ηγεσίας, μαριονέτες στα χέρια των φιλόδοξων ηγετών. Έχουν τη δυνατότητα να ενημερώνονται για τις διεθνείς πολιτικές εξελίξεις και για τις σχέσεις της χώρας τους με τα άλλα κράτη και να διαμορφώνουν (έμμεσα, αλλά δυναμικά) την εξωτερική πολιτική της κυβέρνησής τους. Οι λαοί μπορούν να συμμετέχουν δραστικά στη διαμόρφωση της Ιστορίας τους, αρκεί να το θέλουν.
4. Τα Μ.Μ.Ε. έχουν την υποχρέωση να αφυπνίζουν την Κοινή Γνώμη παρέχοντας αντικειμενική πληροφόρηση, ώστε αυτή να ευαισθητοποιείται και να δραστηριοποιείται υπέρ της ειρήνης. Χρέος τους, ακόμη, είναι η προώθηση της αλληλογνωριμίας των λαών και η παγίωση του πνεύματος της διεθνούς φιλίας, συνεργασίας και αλληλεγγύης. Η δύναμή τους στην εποχή μας είναι τεράστια. Ας τη θέσουν στην υπηρεσία της Δημοκρατίας, της Ελευθερίας και της Ειρήνης.
5. Ο αγώνας για την κατάκτηση ή τη θωράκιση του δημοκρατικού πολιτεύματος αποτελεί έναν εξίσου σημαντικό παράγοντα για την εδραίωση της ειρήνης. Μόνον η δημοκρατία επιτρέπει στους λαούς να είναι κύριοι της μοίρας τους και ν’ αναδέχονται τον ιστορικό τους ρόλο επεμβαίνοντας δυναμικά στην πολιτική των κυβερνήσεων. Στο δημοκρατικό κλίμα, εξάλλου, μπορούν να καρποφορήσουν οι αξίες της ελευθερίας, της ισότητας και της δικαιοσύνης.
6. Οι πολιτικές ηγεσίες των λαών είναι αναγκαίο να σταθούν στο ύψος της αποστολής τους. Ας επιδιώκουν την άρση των αντιθέσεων στο διπλωματικό πεδίο με το διάλογο. Ας αναπτύσσουν με προθυμία σχέσεις συνεργασίας (οικονομικής, πολιτικής, πολιτισμικής ) με τα άλλα έθνη. Ας περιορίσουν τα κονδύλια για τους εξοπλισμούς, ώστε αυτά να διατεθούν στην οικονομική ανάπτυξη, στην κοινωνική πρόοδο και στην Παιδεία.
7. Η Παιδεία διαμορφώνει τους πολίτες του μέλλοντος και αποτελεί, έτσι, το σημαντικότερο παράγοντα στον αγώνα για την τροποποίηση της κλίμακας των αξιών της κοινωνίας μας. Μέσω της παιδείας μπορεί να ριζώσει ο ανθρωπισμός στις ψυχές των ανθρώπων και να καλλιεργηθεί η πίστη στις αξίες της συνεργασίας, της αλληλεγγύης και του σεβασμού μεταξύ των ατόμων και των εθνών. Η Παιδεία, ακόμη, έχει τη δύναμη να εμφυσήσει την πίστη στο διάλογο ως μόνο μέσο για την επίλυση των διαφορών (διαπροσωπικών, κοινωνικών ή διακρατικών) και να εδραιώσει την πνευματική ανεκτικότητα. Μ’ αυτόν τον τρόπο θα καταπολεμηθεί ο φανατισμός, η μισαλλοδοξία και το δουλικό φρόνημα. «Είναι όλα αυτά στοιχεία, όπου πάνω τους μπορούν μια μέρα να αγκιστρωθούν οι κάθε λογής κάπηλοι και πράκτορες πολιτικών, οικονομικών και άλλων συμφερόντων, για να παρασύρουν τους λαούς σε πολεμική υστερία και καταστροφή»(Φ.Κακριδής).
8. Μεγάλη είναι και η ευθύνη των πνευματικών ταγών των εθνών. Καθήκον τους είναι η αφύπνιση και η καθοδήγηση των μαζών. Αποστολή τους είναι να οπλίζουν τους λαούς με ανθρωπιστικές αξίες και ιδανικά, να προάγουν το διεθνισμό και να ενισχύουν το φιλειρηνικό κίνημα.
9. Ο αγώνας για την ειρήνη πρέπει να είναι πολυμέτωπος, να διεξάγεται σ’ όλα τα επίπεδα, με όλα τα μέσα που καθένας διαθέτει: στην οικογένεια, στις προσωπικές σχέσεις, στο σχολείο, στο χώρο εργασίας, στους πολιτικούς αγώνες. Είναι ανάγκη να εδραιωθεί η πίστη στην αξία της Ειρήνης.
10. Η παγίωση μιας ουσιαστικής ειρήνης στον κόσμο είναι αδύνατον να επιτευχθεί, εάν πρώτα δεν κατισχύσει η ειρήνη στον ίδιο μας τον εαυτό. Ο πόλεμος πηγάζει από την απληστία, το φθόνο, το μίσος και την κτητικότητα. θεμελιώνεται στον ατομικισμό και στην αναλγησία απέναντι στην ανισότητα και την αδικία που μαστίζει πολλούς συνανθρώπους μας. Αν δε γίνει μια επανάσταση μέσα μας, αν δεν καταφέρουμε να ξαναγίνουμε άνθρωποι, η ειρήνη θα είναι πάντα μια χίμαιρα.
«Ας προσπαθήσουμε για μια ακόμη φορά να διατυπώσουμε το στόχο μιας φιλειρηνικής εκπαίδευσης:
– Θέλουμε ο νέος να μάθει την αλήθεια για τον πόλεμο, για να αγαπήσει την ειρήνη.
– Θέλουμε να εξαλείψουμε την επιθετικότητα, χωρίς όμως να μειώσουμε την αμυντική ετοιμότητα.
– Θέλουμε να καλλιεργήσουμε την παγκόσμια συναδέλφωση, χωρίς καμιά ζημία για τα εθνικά μας κεφάλαια.
– Θέλουμε να περιορίσουμε τον εθνικιστικό μεγαλοϊδεατισμό και την ύβρη, χωρίς να μειωθεί ούτε στο ελάχιστο ο γνήσιος πατριωτισμός.
– Θέλουμε, τέλος, αν κακιά ώρα το φέρει, και χρειαστεί κανείς να διαλέξει ανάμεσα στην ελευθερία και στην ειρήνη, να προτιμήσει την ελευθερία και να πολεμήσει σαν Έλληνας.
Πόσο λεπτές είναι αυτές οι ισορροπίες, πόσο δυσεύρετη η χρυσή τομή, δε χρειάζεται ανάλυση για να το νιώσουμε. Πιο πολύ σκέφτομαι εδώ τη δεύτερη διδακτική μέθοδο, που ως τώρα τη μνημονέψαμε μόνο: το παράδειγμα. Παλιά παιδαγωγική αρχή ορίζει πως δε γίνεται κανείς να διδάξει κάτι, όταν δεν το έχει ο ίδιος κάνει κτήμα και βίωμά του. Ποιες λύσεις δώσαμε εμείς στα προβλήματα που συζητούμε; Πόσο φιλειρηνική είναι η δική μας γενιά; Ποια είναι τα διδάγματα της δικής μας πραγματικότητας, όπου μέσα της μεγαλώνουν τα παιδιά μας;
Φοβούμαι πως η επιτυχία της εκπαίδευσης που σχεδιάζουμε δε γίνεται να ξεχωρίσει από το γενικό κλίμα που τριγυρίζει το σχολείο και το σπίτι, τον οικισμό και το κράτος, σε παγκόσμια κλίμακα. Πολύ το σκοτάδι, και μια μόνο ελπιδοφόρα αχτίδα: και όλο και πιο έντονα, όλο και περισσότεροι βλέπουν το πρόβλημα του πολέμου, το συζητούν, συνέρχονται και αγωνίζονται τον αγώνα τον καλό, για την ειρήνη».
Φάνης Ι. Κακριδής
Εφημ. ΤΟ ΒΗΜΑ 22.1.1984
Δέκα συν ένα «Μη» για τη Διάσκεψη της Ειρήνης
«Αν το πρωτόκολλο και η ημερησία διάταξη της αυριανής Διάσκεψης Ειρήνης το επιτρέπανε, θ’ αποτολμούσαμε «εμείς οι απ’ έξω» να διατυπώσουμε κάποιες παρεμβάσεις στους συνέδρους -όχι τι να κάνουν, αλλά τι να μην κάνουν στον «ωραίο γενναίο κόσμο» που ετοιμάζουν. Κάπως έτσι, δηλαδή:
1. Μη θεωρείτε τίποτα απίθανο, τίποτα αδύνατο, τίποτα παγιωμένο -ούτε κράτη, ούτε δύναμη, ούτε ιδεολογίες. Η κατακρήμνιση του κάστρου «υπαρκτός σοσιαλισμός» και η κατάπαυση του ψυχρού πολέμου, η κατάρρευση της «τρομερής» ιρακινής πολιτικο-στρατιωτικής μηχανής και του σανταμικού «μύθου», έδειξαν -γι’ άλλη μια φορά- πως κανένα καθεστώς δεν μπορεί να μακροημερεύσει αν στηρίζεται στην απάτη και στη βία. Το αξίωμα «πασών ολιγοχρονιότεραι των πολιτειών εισίν ολιγαρχία και τυραννίς» («τα πιο λιγόζωα πολιτεύματα είναι η ολιγαρχία και η τυραννία»1) διατηρεί πάντα ακέραιη την αξία του -έστω κι αν το «ολιγοχρόνιον» κρατάει λίγες δεκαετίες, κάποτε.[1]
2. Μη νιώσετε «κενό ψυχής» («du vague a l’ ame», όπως έλεγαν οι ρομαντικοί) μετά την αποδυνάμωση του μεγάλου βορινού εχθρού και τον διασυρμό του γιαλαντζί μεσανατολίτικου και, συνακόλουθα, μην κατασκευάσετε άλλους εχθρούς, άλλες «αυτοκρατορίες του κακού», για να δικαιώσετε τα δικά σας αυτοκρατορικά οράματα. Είδατε πως οι «μανιχαϊσμοί», οι διαχωρισμοί σε «αγγέλους» και σε «δαίμονες», κάνουν τους «παράδεισους» κόλαση για τους εκτός αλλά και για τους εντός των «Εδέμ». Αν οι σατανικοί «εκτός» δέχονται τα φονικά βέλη των «χερουβείμ», οι σεραφικοί «εντός» πληρώνουν τα φοβερά έξοδα της φαρέτρας και όλων των «αγαθοποιών» στρατιών…
3. Μην κυριευθείτε από την αλαζονεία της δύναμης και της νίκης, που σπηρουνίζει τα «έμφυτα» κοσμοκρατορικά οράματα και πολυαρπακτικά σχέδια. Η ήττα του «υπαρκτού σοσιαλισμού» ήταν αποτέλεσμα των δικών του αδυναμιών και εγκλημάτων, όχι των δικών σας αρετών. Απλά και μόνο, τα δικά σας αμαρτήματα ωχριούσαν μπρος στα δικά του -πολύ περισσότερο που τα δικά του έφερναν στους λαούς «του» τυραννία αφόρητη και πενία αβάσταχτη… Και η συντριβή του μεσανατολικού εμπρηστή ήταν προπάντων καρπός της δικής του αλαζονείας και αφροσύνης. Χωρίς αυτές, δεν θ’ αποδυόταν σε μια σύγκρουση καταδικασμένη «από χέρι», και θα έμενε το χαϊδεμένο παιδί σας και «ο μάλλον ευνοούμενος» πελάτης σας…
4. Μην αντιμετωπίζετε τις άλλες χώρες σαν ξέφραγα οικόπεδα, σαν ζωοπάζαρα και σαν ορυχεία πρώτων υλών. Θυμηθείτε πως οι λαοί τους έχουν ιστορία, ταυτότητα, παραδόσεις, τόσο παλιές κι ακριβές όπως κι οι δικές σας (συχνά, πολύ παλιότερες) και πως δεν είναι λιγότερο από σας «δικαιούχοι» ελευθερίας, αυτοδιάθεσης, ευημερίας. Θυμηθείτε πόσο οι λαοί αυτοί αγωνίστηκαν γι’ αυτά τα «μίνιμα» αγαθά, που συχνά τα στερήθηκαν από δικές σας αρπακτικές πρακτικές. Και μην ξεχνάτε πως οι παντοκρατορίες, που κατά καιρούς ονομάστηκαν «Pax Romana», «Pax islamica», «Pax britannica» κλπ., καταλήξανε στις χωματερές της Ιστορίας, κάτω από τόνους λίθων αναθέματος, που τους είχαν πετάξει οι λαοί των καταπατημένων ή λεηλατημένων οικοπέδων…
5. Μην εφαρμόσετε την παλιά μακιαβελλική εντολή «διαίρει και βασίλευε», ούτε το άλλο εφεύρημα εκείνου του άγγλου καρδινάλιου Wolsey, και πρωθυπουργού του Ερρίκου Η΄, το «δόγμα της ισορροπίας των δυνάμεων» (ήγουν: «Πρέπει να εμποδίζουμε κάθε κράτος να γίνεται πολύ δυνατό και να διατηρούμε δυο ομάδες κρατών περίπου ισοδύναμες, υποστηρίζοντας πότε τη μια ομάδα και πότε την άλλη»). Αυτά τα δόγματα, και τα σύγχρονα παραβλάσταρά τους (δόγματα Μπρέζνιεφ, Κάρτερ, Μπρεζίνσκι κλπ.), στο τέλος πιάνουν απ’ τη μύτη το έξυπνο πουλί που τα κλώσσησε, και το διαιρούν το ίδιο, και ροκανίζουν τη «βασιλεία» του με τις ανισορροπίες των ισορροπιών τους. Η δραματική παρακμή της «πονηρής Αλβιώνας», ο λιθοβολισμός των σοβιετικών και αμερικανικών «δογμάτων», μαρτυρούν του λόγου το ασφαλές…
6. Μην ψωμίζετε και μην οπλίζετε αυταρχικά, δικτατορικά, φεουδαρχικά καθεστώτα, μην κατασκευάζετε τυράννους και τυραννίσκους (δεξιούς ή αριστερούς, δυτικούς ή ανατολικούς) που, απ’ τη φύση τους και τη φύτρα τους, αναζητούν διέξοδο στα αδιέξοδά τους με εξωτερικές πολεμικές περιπέτειες και «δόγματα», κατά το πρότυπο του χιτλερικού «Ζωτικού χώρου» και του μουσσολινικού «Mare nostrum». Τα προγεφυρώματα που νομίζετε πως στήνετε προς όφελός σας με τη συνέργεια τέτοιων σατραπικών μορμολυκείων, γκρεμίζονται αργά ή γρήγορα και αθλιέστατα, και τα κέρδη που αποκομίσατε με τη συνενοχή τους καταντάνε ζημιά βαρύτατη, όχι μόνο για το «κύρος» σας αλλά και για τον μπεζαχτά σας. Η Λατινική Αμερική, οι χώρες του Παραπετάσματος, η Ελλάδα και η Μέση Ανατολή έχουν δείξει από τι σκωληκόβρωτη ξυλεία είναι φτιαγμένα αυτά τα προγεφυρώματα των Στεναγμών…
7. Μην πουλάτε όπλα και τεχνολογία, ιδιαίτερα σε τέτοια καθεστώτα. Κάθε δολάριο που εισπράττετε μπορεί να μετατραπεί σε σφαίρες εναντίον σας (κακή ώρα, τώρα). Και τότε, «αναγκάζεστε» να ξοδέψετε πολύ περισσότερα χρήματα απ’ όσα πήρατε, να χρησιμοποιήσετε πολύ περισσότερα όπλα και πολύ φοβερότερη βία – που σας κάνουν ισάξιους σφαγείς με τους άλλοτε «κολλητούς» σας…
8. Μην κλείνετε τα μάτια σε παραβιάσεις της εδαφικής ακεραιότητας, των εθνικών δικαιωμάτων και του διεθνούς δικαίου από δόλιους «φίλους» ή ομόφρονές σας. Και φυσικά, μη διαπράττετε εσείς αυτές τις παραβιάσεις. Το «δίκαιο του ισχυροτέρου» είναι πάντα το δίκαιο του χειροτέρου, που δεν εξαπατά κανέναν όσο κι αν το εξωραϊζετε. Όπως κανένα δεν ξεγελά η εφαρμογή «δύο μέτρων και δύο σταθμών» ή του αγγελικού «τα δικά μου δικά μου και τα δικά σου δικά μου». Αυτά τα ξύγκικα ζύγια κάποιαν ώρα γίνονται βόλια, συχνά κατακεφαλής των μακρυδάχτυλων ζυγιστών…
9. Μην αγνοείτε την αξίωση των λαών ν’ αυτοπροσδιορίζουν τις τύχες τους και ν’ αυτοκαθορίζουν τη ζωή τους. Καταλάβετε, επιτέλους, πως όσο ανώριμοι κι αν είναι, πάντα «κρίνουσιν άμεινον οι πολλοί» («κρίνουν καλύτερα οι πολλοί»), γι’ αυτό και «δικαίως κύριον μειζόνων το πλήθος» («δίκαιο είναι ν’ αποφασίζουν οι πολλοί κυριαρχικά για τα πιο σοβαρά ζητήματα»[2]), που αναφέρονται στην ίδια την ύπαρξή τους. «Επιτρέψτε» τους ν’ απαλλαγούν απ’ τους φεουδαρχικούς ή δικτατορικούς αφέντες τους, μην τους βάζετε τρικλοποδιές στα πρώτα αδέξια βήματά τους προς τη δημοκρατική αυτοκυβέρνηση, και μην τους απομυζάτε πριν καν προλάβουν να σταθούν στα πόδια τους. Οι δημοκρατίες μπορεί να είναι «ανήσυχα» πολιτεύματα, αλλά είναι πάντα λιγότερο ανήθικα απ’ τις αυταρχίες…μπορεί να είναι πιο «απείθαρχα» στους «προστάτες» τους, αλλά δεν επιδίδονται σε τυχοδιωκτισμούς (επεκτατικούς, πολεμικούς), βαρύτατα βλαβερούς για όλους…
10.Μην αφιονίζεστε -εσείς οι μωαμεθανοί, τώρα- με τους δικούς σας μανιχαϊσμούς, με «ιερούς πολέμους» των πιστών κατά των άπιστων, των αγνών κατά των «δυνάμεων του Κακού και της Διαφθοράς» (όπως έλεγε ο «μικρανιψιός» του προφήτη, ο Σαντάμ). Καταλάβετε, επιτέλους, πώς και πόσο οι μεγαλομανείς, αρχομανείς, κερδομανείς επιτήδειοι εκμεταλλεύονται την πίστη και την ευπιστία σας, τις ανάγκες σας και τις προσδοκίες σας, τις πληγές και τα πλέγματά σας, για να σας παρασύρουν σε εθνικούς αυτοχειριασμούς, σε «μητέρες όλων των μαχών», που καταντάνε μητριές όλων των ηττών και των καταστροφών. Το ακόμα χειρότερο: τις εκατόμβες που στοιχίζουν αυτοί οι «ιεροί πόλεμοι», τις ακολουθεί συχνότατα ο σπαραγμός του εμφύλιου πολέμου (όπως τώρα), που είναι, σίγουρα και πάντα, ο πατέρας των τραγικότερων αφανισμών…».
Μάριος Πλωρίτης
Εφημ. ΤΟ ΒΗΜΑ
10 Μαρτίου 1991
Επιμέλεια: Σοφία Μάνιου