Σοφία Μάνιου
Η ΠΕΙΘΩ
Η συμβίωση, η επικοινωνία, η συνεργασία με τους συνανθρώπους μας και γενικότερα η κοινωνική ζωή επιβάλλουν συχνά την ανάγκη να πείσουμε τους άλλους για τις απόψεις μας. Προκειμένου να το πετύχουμε χρησιμοποιούμε –συνειδητά ή ασυνείδητα- διάφορους τρόπους και μέσα πειθούς. Τα κυριότερα είναι τα ακόλουθα:
ΤΡΟΠΟΙ ΠΕΙΘΟΥΣ
Α. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ
Β. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ
Γ. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΠΟΜΠΟΥ
Δ. ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΑΝΤΙΠΑΛΟΥ
Ε. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΥΘΕΝΤΙΑ
Αναλυτικά:
Α. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ
ΜΕΣΑ: ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΑ
α) ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ
Το επιχείρημα ή συλλογισμός συγκροτείται από μια σειρά προτάσεων κρίσεως, τις «προκείμενες», οι οποίες συνδέονται λογικά μεταξύ τους (με αλληλουχία και συνοχή) και οδηγούν σε ένα λογικό συμπέρασμα.
Τα επιχειρήματα, ανάλογα με τη συλλογιστική πορεία που ακολουθούμε μπορεί να είναι παραγωγικά ή επαγωγικά. Μια τρίτη μορφή συλλογισμού είναι η αναλογία, η οποία αποτελεί είδος επαγωγικού συλλογισμού.
Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ: Η σκέψη μας κατευθύνεται από το γενικό προς το ειδικό, από το όλον προς το μέρος, από το αφηρημένο στο συγκεκριμένο. Δηλαδή, από μια γενική αρχή, από μια κρίση που έχει καθολική ισχύ, εξάγουμε ένα συμπέρασμα για κάτι που είναι συγκεκριμένο. Το συμπέρασμα της παραγωγής είναι βέβαιο.
Π.χ. Προκείμενες: – Οι μαθητές που προάγονται με «Άριστα» βραβεύονται.
– Η Άννα τέλειωσε τη Β΄ τάξη με «Άριστα».
Συμπέρασμα: – Άρα, η Άννα θα βραβευτεί. (είναι βέβαιο)
Η ΕΠΑΓΩΓΗ: Η σκέψη μας κατευθύνεται από το ειδικό προς το γενικό, από τα επιμέρους προς το όλον. Δηλαδή, από τις παρατηρήσεις μας για κάτι συγκεκριμένο εξάγουμε ένα συμπέρασμα που έχει πιθανώς γενική/καθολική ισχύ. Το συμπέρασμα της επαγωγής συνήθως είναι πιθανό (και η πιθανότητα πρέπει να δηλώνεται με λέξεις ή φράσεις, όπως: πιθανόν, ίσως, μάλλον κ.τ.λ.).
Π.χ. Προκείμενες: – Η Άννα, που τέλειωσε τη Β΄τάξη με «Άριστα», βραβεύτηκε.
– Ο Γιώργος, που τέλειωσε τη Β΄τάξη με «Άριστα», βραβεύτηκε
επίσης.
Συμπέρασμα: – Όσοι μαθητές προάγονται με «Άριστα» μάλλον βραβεύονται.
(συμπέρασμα πολύ πιθανό, όχι όμως βέβαιο)
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ:
Η επαγωγή μπορεί να είναι ατελής, δηλαδή να μην περιλαμβάνουν οι προκείμενες όλα τα επιμέρους (το σύνηθες), και τότε, όπως αναφέρθηκε, το συμπέρασμά της είναι πιθανό.
Όταν όμως η επαγωγή είναι τέλεια –και αυτό συμβαίνει όταν οι προκείμενες περιλαμβάνουν όλες τις δυνατές επιμέρους περιπτώσεις-, το συμπέρασμά της είναι βέβαιο.
Π.χ. Προκείμενες: – Το 1ο Λύκειο Ναυπάκτου δεν έχει γραμματέα.
– Το 2ο Λύκειο Ναυπάκτου δεν έχει γραμματέα.
– Το 3ο Λύκειο Ναυπάκτου δεν έχει γραμματέα.
Συμπέρασμα: Κανένα Λύκειο της Ναυπάκτου δεν έχει γραμματέα.
(Συμπέρασμα βέβαιο, αν δεχτούμε ως δεδομένο ότι η Ναύπακτος έχει τρία Λύκεια).
ΑΝΑΛΟΓΙΑ: Η σκέψη μας κατευθύνεται από το ειδικό και πάλι στο ειδικό, από κάτι συγκεκριμένο δηλαδή εξάγουμε συμπέρασμα για κάτι που είναι επίσης συγκεκριμένο. Η αναλογία έχει συμπέρασμα πάντα πιθανό.
Π.χ. Προκείμενες: -Η Γεωργία ήταν καλή μαθήτρια και έγραψε καλά στις εξετάσεις.
– Η Μαρία είναι επίσης καλή μαθήτρια.
Συμπέρασμα: Άρα, μάλλον και η Μαρία θα γράψει καλά στις εξετάσεις.
(Συμπέρασμα πιθανό, όχι όμως βέβαιο).
Ανάλογα με το είδος των προτάσεων που αποτελούν τις προκείμενες οι συλλογισμοί μπορεί να είναι:
- Κατηγορικοί (κατηγορικές προτάσεις)
- Υποθετικοί (υποθετικές προτάσεις)
- Διαζευκτικοί (διαζευκτικές προτάσεις)
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΩΝ
Αξιολόγηση της παραγωγής
Εγκυρότητα + Αλήθεια = Ορθότητα
Για να αξιολογήσουμε την αποδεικτική ισχύ των επιχειρημάτων
α) Ελέγχουμε την εγκυρότητα του επιχειρήματος. Έγκυρο θεωρείται το επιχείρημα, όταν οι προκείμενες οδηγούν με λογική αναγκαιότητα σε ένα βέβαιο συμπέρασμα, όταν έχει τυπικά τη λογική μορφή ενός επιχειρήματος, όταν μεταξύ των προκειμένων και του συμπεράσματος υπάρχει συνοχή (κοινοί όροι) και συνεκτικότητα (αλληλουχία, λογική σχέση).
β) Στη συνέχεια ελέγχουμε και την αλήθεια του επιχειρήματος, η οποία αφορά όχι στη μορφή, αλλά στο περιεχόμενο των προκειμένων και του συμπεράσματος, στη νοηματική τους σχέση με την πραγματικότητα. Αν όσα εκφράζουν οι προτάσεις του συλλογισμού είναι αληθινά, τότε το επιχείρημα είναι αληθές.
γ) Καλό είναι να διακρίνουμε αν οι προκείμενες εκφράζουν γενικά αποδεκτές αλήθειες ή προσωπικές γνώμες/υποκειμενικές απόψεις. Στη δεύτερη περίπτωση, το επιχείρημα που συγκροτείται βάσει προσωπικών απόψεων δεν έχει απόλυτη ισχύ.
Ένας συλλογισμός θεωρείται ΟΡΘΟΣ και λέγεται ΑΠΟΔΕΙΞΗ, όταν είναι ταυτόχρονα και ΕΓΚΥΡΟΣ και ΑΛΗΘΗΣ.
Αξιολόγηση της επαγωγής
- Η ατελής επαγωγή έχει πιθανό συμπέρασμα. Μόνον η τέλεια επαγωγή μπορεί να παρουσιάζει βέβαια συμπεράσματα.
- ΓΕΝΙΚΕΥΣΗ: Αν στηρίζεται σε επαρκή στοιχεία, είναι επιτρεπτή. Διαφορετικά, είναι επισφαλής ή βεβιασμένη.
Π.χ. -Η μικρή Ζωή χάρηκε με την κούκλα που της δωρίσαμε. Θυμάσαι και την κόρη μας, όταν ήταν μικρή; Μόνον με κούκλες της άρεσε να παίζει. Τελικά, όλα τα κορίτσια αγαπούν τις κούκλες.
– Εκείνη η ξανθή κοπέλα που μου γνώρισες ήταν πολύ όμορφη, αλλά ανόητη. Όλες οι ξανθές είναι ανόητες.
- ΑΙΤΙΟ-ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ:
- Αν η αιτιώδης σχέση είναι λογική, το επιχείρημα έχει αποδεικτική ισχύ. Αν είναι χρονολογική, όμως, δεν έχει…
Π.χ. – Όλες οι οικονομικές σου δραστηριότητες ήταν επιπόλαιες. Ήταν επόμενο να οδηγηθείς στη χρεωκοπία.
– Είχα δει άσχημο όνειρο τη νύχτα και να που σήμερα όλα μου πήγαν στραβά.
- Το επιχείρημα δεν έχει αποδεικτική ισχύ, αν γίνεται υπεραπλούστευση της σχέσης μεταξύ αιτίου και αποτελέσματος, αν δηλαδή μία από τις πολλές αιτίες προβάλλεται ως μοναδική ή σημαντικότερη.
Π.χ. Ήταν φυσικό να χάσουμε το Μικρασιατικό πόλεμο με την πολιτική που ακολούθησε ο Ελ.Βενιζέλος.
- Ελέγχουμε αν το αίτιο είναι επαρκές ή/και αναγκαίο, για το αποτέλεσμα. Όταν το αίτιο είναι και αναγκαίο και επαρκές, το επιχείρημα είναι ακλόνητο . Όταν είναι μόνον επαρκές ή μόνον αναγκαίο, έχει αποδεικτική ισχύ, δεν είναι όμως βέβαιο το συμπέρασμα (όπως συνήθως συμβαίνει στην επαγωγή).
Π.χ. Αναγκαίο και επαρκές: Το νερό βράζει στους 100ο C σε κανονικές συνθήκες ατμοσφαιρικής πίεσης.
Αναγκαίο, όχι όμως επαρκές: Για να γράψεις καλά στις εξετάσεις, πρέπει να έχεις μελετήσει πολύ καλά την ύλη.
Επαρκές, όχι όμως αναγκαίο: Καπνίζεις πάρα πολύ… Θα πεθάνεις από καρκίνο των πνευμόνων.
- ΑΝΑΛΟΓΙΑ: Ελέγχουμε αρχικά αν είναι κυριολεκτική ή μεταφορική.
- Αν είναι κυριολεκτική, για να έχει αποδεικτική αξία, πρέπει οι ομοιότητες των συγκρινόμενων μερών να είναι αρκετές και σχετικές με το θέμα. Πρέπει επίσης να δηλώνεται η πιθανότητα του συμπεράσματος.
- Αν είναι μεταφορική η αναλογία, δεν έχει αποδεικτική ισχύ. (Ενισχύει, όμως την επιχειρηματολογία και επηρεάζει το δέκτη, καθώς αποτελεί επίκληση στο συναίσθημα).
Π.χ. – Ένα παιδί μοιάζει με ένα μικρό λουλούδι. Χρειάζεται καθημερινά τη φροντίδα μας, για να αναπτυχθεί.
-Η Μαρίνα ήταν όμορφη, έξυπνη και ταλαντούχος και έγινε διάσημη ηθοποιός. Και η κόρη σου είναι όμορφη και έξυπνη. Με ολοφάνερο μάλιστα ταλέντο στην υποκριτική. Είναι πολύ πιθανό κι αυτή να διακριθεί, αν ασχοληθεί επαγγελματικά με το θέατρο.
β) ΤΕΚΜΗΡΙΑ: Αλήθειες, παραδείγματα από την καθημερινή ζωή, στατιστικά στοιχεία, δεδομένα επιστημονικών ερευνών και αποτελέσματα πειραμάτων, ρήσεις αυθεντιών, γνωμικά, ρητά αποφθέγματα. Τα τεκμήρια ενισχύουν την επιχειρηματολογία, γιατί είναι αυταπόδεικτες αλήθειες και αξιόπιστα στοιχεία.. Όμως, μπορούν συχνά να μας παραπλανήσουν, όταν παρουσιάζονται ανεπεξέργαστα και ανεξέλεγκτα. Γι’ αυτό απαιτείται πάντοτε λογικός έλεγχος.
Αξιολόγηση των τεκμηρίων
- Ελέγχουμε την αξιοπιστία και το κύρος των πηγών.
- Εξακριβώνουμε την αλήθεια τους.
- Επεξεργαζόμαστε τα δεδομένα τους.
ΠΑΡΑΛΟΓΙΣΜΟΣ
Συλλογιστικό σχήμα που στη μορφή του μοιάζει με έναν έγκυρο συλλογισμό, ενώ αντιβαίνει και στην αλήθεια και στη λογική, γι’ αυτό και μπορεί να μας παραπλανήσει. Ο παραλογισμός οφείλεται σε άγνοια (λογικό σφάλμα) είτε πηγάζει από σκωπτική/χιουμοριστική διάθεση. Ενδέχεται ακόμη να εξυπηρετεί ιδιοτελείς σκοπούς και να σχηματίζεται με σκοπό την εξαπάτηση του δέκτη. Στην περίπτωση αυτή ονομάζεται ΣΟΦΙΣΜΑ.
Π.χ. Λένε πως το τσιγάρο είναι αργός θάνατος. Γι’ αυτό καπνίζω… γιατί δε βιάζομαι να πεθάνω!
Β. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ
Στην προσπάθειά μας να πείσουμε τους δέκτες συχνά δεν αρκούν τα λογικά μας επιχειρήματα και χρησιμοποιούμε κι άλλες τεχνικές/ μέσα, προκειμένου να προκαλέσουμε τα συναισθήματα εκείνα που θα τους επηρεάσουν. Στην καθημερινή μας ζωή σε διάφορες εκδηλώσεις γίνεται επίκληση στο συναίσθημα των δεκτών. Ενδεικτικά αναφέρονται οι πολιτικές ομιλίες, οι δικανικοί λόγοι, οι διαφημίσεις, οι έρανοι, οι παρακλήσεις των επαιτών, οι φιλοφρονήσεις, το φλερτ κ.ά.
Ο Αριστοτέλης στη «Ρητορική» του διδάσκει τις τρεις παραμέτρους που πρέπει ένας ρήτορας να λαμβάνει υπόψη του, για να προκαλέσει τα επιθυμητά συναισθήματα: α) τη διάθεση του ακροατηρίου, β) το ποιόν του ακροατηρίου και γ) τα αίτια της διέγερσης των επιδιωκόμενων συναισθημάτων.
ΜΕΣΑ:
- Αφήγηση
- Περιγραφή
- Χιούμορ
- Ειρωνεία
- Μεταφορικός λόγος
- Μεταφορική εικονοπλασία (μεταφορά + περιγραφή)
- Σημεία στίξης που δηλώνουν σχόλια ή/και συναισθήματα, όπως το θαυμαστικό, τα αποσιωπητικά, τα εισαγωγικά.
Συχνά γίνεται κατάχρηση της επίκλησης στο συναίσθημα και ειδικά του μέσου της ειρωνείας από δημαγωγούς/λαϊκιστές πολιτικούς ρήτορες που κολακεύουν και αφιονίζουν το λαό, για να υπηρετήσουν τα συμφέροντα ή τις φιλοδοξίες τους. Στην περίπτωση αυτή ενδέχεται να προκαλέσουν υπέρμετρο φανατισμό εναντίον του αντιπάλου στο ακροατήριο, ανεξέλεγκτες βίαιες αντιδράσεις των οπαδών τους, έξαψη των πολιτικών παθών, οχλοκρατία και τρομοκρατία.
Η κατάχρηση του χιούμορ υπονομεύει το κύρος, την αξιοπιστία και τη σοβαρότητα του πομπού. Οι δέκτες δεν τον λαμβάνουν σοβαρά υπόψη τους. Μπορεί να γελάνε, αλλά δεν πείθονται. Έτσι, τα αποτελέσματα της κατάχρησης του χιούμορ είναι τα αντίθετα από τα επιδιωκόμενα.
Γ. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΠΟΜΠΟΥ
Ο πομπός (ο ομιλητής ή ο γράφων) προσπαθεί να κερδίσει την εμπιστοσύνη του ακροατηρίου ή των αναγνωστών του. Γι’ αυτό το σκοπό επικαλείται το ήθος του:την υπευθυνότητα, την ανιδιοτέλεια, την εντιμότητα, το κύρος, τις γνώσεις και την πείρα του επί του θέματος.
Την αξιοπιστία και το κύρος του πομπού ενισχύουν οι ακόλουθες ιδιότητες:
– Μόρφωση, γνώσεις, εμπειρίες, λογικά επιχειρήματα, ορθολογισμός και ευθυκρισία.
– Αντικειμενικότητα, μετριοπάθεια, διαλλακτικότητα, όχι φανατισμός, απολυτότητα και μονομέρεια, αλλά πνευματική ελευθερία.
– Αυτοσεβασμός και σεβασμός στις θέσεις του ατιπάλου.
– Υπευθυνότητα, συνέπεια, ωριμότητα, τιμιότητα, ειλικρίνεια, ανιδιοτέλεια.
– Αυτοπεποίθηση, ισχυρή προσωπικότητα.
Δ. ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΑΝΤΙΠΑΛΟΥ
Είναι η προσωπική επίθεση στον αντίπαλο με την αρνητική κριτική εναντίον του. Ο πομπός πλήττει το ήθος και την αξιοπιστία του αντιπάλου του εκμεταλλευόμενος τρωτά σημεία του χαρακτήρα του, ελαττώματα ή αξιόμεμπτα γεγονότα του προσωπικού του βίου. Σ’ αυτόν τον τρόπο πειθούς καταφεύγει ο πομπός, όταν:
- δεν έχει λογικά επιχειρήματα, για να αντικρούσει με τίμια μέσα τον αντίπαλό του (έλλειψη, ένδεια ή συμπλήρωση επιχειρημάτων).
- οι δέκτες είναι ευαίσθητοι σε ηθικά ζητήματα. πχ. συντηρητική στα ήθη Κοινή Γνώμη.
- η εμπάθεια και ο φανατισμός υποσκάπτουν τη λογική και την υπευθυνότητα.
- συμφέροντα πολιτικά ή οικονομικά υπαγορεύουν την κατασκευή ή/και την εκμετάλλευση σκανδάλων και μελανών πτυχών του ιδιωτικού βίου δημόσιων προσώπων.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα επίθεσης στο ήθος του αντιπάλου αποτελούν:
– στην πολιτική ζωή: η δημαγωγία, ο πολιτικός λαϊκισμός, η «μαύρη» πολιτική διαφήμιση.
– στην οικονομία: η «μαύρη» εμπορική διαφήμιση, η δυσφήμηση δηλαδή ενός ανταγωνιστικού προϊόντος με τη δημοσιοποίηση των ελαττωμάτων του.
Αξίζει να σημειώσουμε ότι είναι ο πλέον ανέντιμος τρόπος πειθούς, γιατί οφείλουμε να σεβόμαστε τον αντίπαλο και να τον αντικρούουμε με τίμια μέσα, με τα λογικά μας επιχειρήματα ως επί το πλείστον. Εξάλλου, δεν επιτρέπεται να εισβάλλουμε στον ιδιωτικό βίο των συνανθρώπων μας.
Ωστόσο, έχουμε το δικαίωμα να κρίνουμε το χαρακτήρα και την ιδιωτική ζωή των δημόσιων προσώπων, όταν οι αδυναμίες και τα σκάνδαλα της προσωπικής του ζωής επηρεάζουν αρνητικά και το δημόσιο βίο. Για παράδειγμα, ένας πολιτικός μπορεί να πέσει θύμα εκβιασμού και να κάνει κατάχρηση της εξουσίας του.
Ε. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΥΘΕΝΤΙΑ
Αυθεντίες θεωρούνται εκείνοι που έχουν γνώσεις και πείρα σε ένα ζήτημα, είναι ειδικοί επί του θέματος και δύσκολα μπορεί κάποιος να αμφισβητήσει την αξιοπιστία και την αλήθεια των λεγομένων τους. Φιλόσοφοι, διανοητές, θρησκευτικοί ηγέτες, επιστήμονες, καλλιτέχνες ολκής, τεχνοκράτες… Οι μαρτυρίες, οι απόψεις τους, τα παραθέματα από το έργο τους ενισχύουν σημαντικά την αξιοπιστία της επιχειρηματολογίας του πομπού.
Λειτουργικότητα και Αξιολόγηση της Αυθεντίας
Η επίκληση στην αυθεντία:
- Ενισχύει την επιχειρηματολογία του πομπού και της προσδίδει κύρος.
- Συμπληρώνει τα κενά της.
- Υποδηλώνει την εντιμότητα του πομπού, γιατί αποκαλύπτει τις πηγές του και την πατρότητα κάποιων ιδεών, χωρίς να γίνεται λογοκλοπή. Εξάλλου, ο πομπός δείχνει ότι κατέχει τη βιβλιογραφία και παραπέμπει έμμεσα σ’ αυτήν για περαιτέρω διερεύνηση ενός ζητήματος για κάθε ενδιαφερόμενο δέκτη.
- Από τα προηγούμενα προκύπτει ότι επιβάλλεται στον επιστημονικό λόγο.
- Καθιστά ευχάριστη την ανάγνωση του κειμένου, καθώς με την εναλλαγή του ύφους αποφεύγεται η μονοτονία.
- Εξυπηρετεί την οικονομία του λόγου, γιατί καθιστά περιττές τις μακροσκελείς και κουραστικές αναλύσεις.
ΩΣΤΟΣΟ, κατά την αξιολόγηση, οφείλουμε να ελέγχουμε:
- Αν γίνεται κατάχρηση της επίκλησης στην αυθεντία, για να καλυφθεί κενό επιχειρηματολογίας.
- Αν η αυθεντία που αναφέρεται είναι ειδική στο θέμα που πραγματεύεται ο πομπός. Για παράδειγμα, θα δεχτούμε τον Αϊνστάιν ως αυθεντία σε ένα ζήτημα που σχετίζεται με την πυρηνική Φυσική, όχι όμως και σε ένα ιστορικό η φιλοσοφικό ζήτημα.
Συχνά παγιδευόμαστε λογικά από τις αυθεντίες, γιατί δεν έχουμε την τόλμη να επιχειρήσουμε κριτικό έλεγχο στα λεγόμενά τους. Αισθανόμαστε υποδεέστεροι πνευματικά και αδύναμοι να αμφισβητήσουμε το διανοητικό τους μέγεθος. Έτσι δεχόμαστε ανεξέλεγκτα τις απόψεις τους.
Όμως αξίζει να τολμούμε την κριτική των αυθεντιών, αναλογιζόμενοι ότι:
- Κανείς δεν μπορεί να διεκδικεί το αλάνθαστο.
- Όλες οι αυθεντίες δε συμφωνούν πάντα σε ένα ζήτημα.
- Η ανάπτυξη του πολιτισμού οφείλεται στην αμφισβήτηση των αυθεντιών.
Σοφία Μάνιου
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
Α. Να αναγνωρίσετε το είδος της συλλογιστικής πορείας (παραγωγή-επαγωγή-αναλογία στα ακόλουθα επιχειρήματα:
1. «Δεν αγαπώ τους συγγραφείς που εικονογραφούν κάποιες ιδεολογίες. Απλώς επαναλαμβάνουν κάτι που διαβάζουν στα βιβλία, πράγματα που κάποιοι άλλοι είπαν με τρόπο διαφορετικό. Δεν υπάρχει Τέχνη πολιτική. Ο αληθινός καλλιτέχνης πρέπει να κάνει τη δική του ανακάλυψη του κόσμου». (Ιονέσκο)
2. «Ο άνθρωπος διαφέρει από τα άλλα έμβια όντα κατά το ότι θέτει σκοπούς που τον βγάζουν από την εκάστοτε κατάστασή του. Δηλαδή ο άνθρωπος είναι το μόνο «υπερβατικό» ον, με την έννοια ότι συνεχώς υπερβαίνει την εκάστοτε συνθήκη του. Πηγαίνει ολοένα παραπέρα. Αυτή η «υπερβατική ιδιότητα της συνείδησής του αποτελεί το θεμέλιο της δημιουργίας του ιστορικού και πνευματικού βίου». (Χρ. Μαλεβίτσης)
3. «Ο χώρος, ο χρόνος, η υλική και πνευματική ζωή, η φύση, ο ζωοδότης ήλιος, το άπειρο και το ανεξερεύνητο σύμπαν φαίνεται ότι αποτελούν προϊόντα μιας ύψιστης Δημιουργίας. Εντοπίζοντας το φυσικό περιβάλλον του πλανήτη γη, σαν ένα μέρος μόνο μιας υπερβατικής Δημιουργίας, βλέπουμε ότι τούτο υπάρχει και λειτουργεί βάσει ενός προγράμματος καθορισμένου a priori. Και μπορεί να πείσει κάθε καλόπιστο παρατηρητή ότι κάθε λεπτομέρεια του φυσικού περιβάλλοντος μαρτυρεί όχι μόνο τη σκοπιμότητα, αλλά και τη σοφία της Θείας Δημιουργίας». (Κ.Χανιώτης)
4. «…Καμιά περίοδος της Ιστορίας του ανθρώπινου γένους δεν υπήρξε ήσυχη. Η «ειρήνη» είναι πολύ περισσότερο μια συμβατική έκφραση και πολύ λιγότερο μια μορφή της πραγματικότητας…». (Ι.Μ.Παναγιωτόπουλος)
5. «…Ο κάθε άνδρας, η κάθε γυναίκα, το κάθε παιδί ζει σήμερα κάτω από μια πυρηνική Δαμόκλειο σπάθη που κρέμεται από την πιο λεπτή κλωστή, που μπορεί να κοπεί οποιαδήποτε στιγμή από τυχαίο γεγονός, από κακό υπολογισμό ή από τρέλα. Τα όπλα του πολέμου πρέπει να εξολοθρευτούν πριν αυτά εξολοθρεύσουν εμάς…». (J.F.Kennedy, 25-9-1961)
6. «Ο υγιής και ολόκληρος άνθρωπος (όχι φυσιολογικά, αλλά ηθικά υγιής και ολόκληρος) δεν είναι α-πολιτικό ον, με το νόημα ότι μπορεί να μένει αδιάφορος και ασυγκίνητος μέσα στις ταλαντώσεις και στις περιπέτειες της πολιτικά οργανωμένης εθνικοκοινωνικής ομάδας, μέσα στην οποία ζει, μοχθεί και «λογαριάζεται».Φύσει «πολιτικόν ζώον», όπως σωστά τον χαρακτήρισε ο Αριστοτέλης, δεν είναι απλώς «αγκυροβολημένος», αλλά οργανικά δεμένος στην πολιτεία που τον κλείνει μέσα στους κόλπους της: θέλοντας και μη κατέχει το πεπρωμένο της. Του ατομικού είναι ο συλλογικός βίος επέκταση, και ολοκλήρωμα. Ακέραιος (ψυχικά) δεν μπορείς να είσαι, όταν έχεις αποκοπεί από το κοινωνικό σώμα και συσπειρώνεσαι στον εαυτό σου. Ακόμη κι αν το επιστημονικό ή το καλλιτεχνικό έργο σου είναι δυνατόν να ευδοκιμήσει σε μια τέτοια απομόνωση (πράγμα αμφίβολο), ο ίδιος χάνεις τη ζωντάνια, τη γνησιότητα, την αρτιότητά σου και γίνεσαι λειψό και ισχνό «κλάσμα» ανθρώπου που σιγά σιγά χάνει το νόημα της ζωής και μηδενίζεται –εκτός αν εξαϋλωθείς με την άσκηση και με τον αυταφανισμό θεωθείς σαν το Βούδα του θρύλου.
Από τούτες τις δύο προκείμενες θα συναγάγω το συμπέρασμα του συλλογισμού μου, που ήδη το μαντεύει ο αναγνώστης και δε θα χρειαστεί να μακρηγορήσω, για να το αντιληφθεί. Κανένα δικαίωμα δεν έχει ο επιστήμονας ή ο καλλιτέχνης να συνθλίψει μέσα του τον άνθρωπο και να τον ακρωτηριάσει νεκρώνοντας την ορμή προς το δημόσιο βίο και μη ενδιαφερόμενος για τίποτε άλλο παρά για το «τεχνίον» του (σαρκασμός του Πλάτωνα).Και την υποχρέωση και την ανάγκη έχει να παίρνει μέρος στη ζωή της πολιτείας και να παραστέκεται στους συμπολίτες του με τη συμβουλή και το παράδειγμά του…». (Ευ. Παπανούτσος)
7. «Ένας λαός που έχει χάσει την παράδοσή του, είναι σαν τον άνθρωπο που έχει χαμένο το μνημονικό του, που έχει πάθει αμνησία. Το σήμερα και το αύριο είναι δεμένα με τα περασμένα. Το σήμερα θρέφεται από τα περασμένα και τα μελλούμενα από το σήμερα». (Φ.Κόντογλου)
8. «Χωρίς όμως να αγνοούμε τις τεράστιες διαφορές που υπάρχουν σήμερα ανάμεσα στον ελεύθερο καπιταλισμό και τον απολυταρχικό κομμουνισμό, θα ήταν εθελοτυφλισμός να μη βλέπουμε τις ομοιότητές τους, ιδιαίτερα όπως πρόκειται να εξελιχθούν στο μέλλον. Και τα δυο συστήματα στηρίζονται στην εκβιομηχάνιση, σκοπός τους είναι η ολοένα μεγαλύτερη οικονομική δύναμη και ο πλούτος. Είναι κοινωνίες που κυβερνούνται από την τάξη των διευθυντών και από επαγγελματίες πολιτικούς. Και οι δυο είναι έντονα υλιστικές ως προς την κοσμοθεώρησή τους, ανεξάρτητα από τη χριστιανική ιδεολογία της Δύσης και τον κοσμικό μεσσιανισμό της Ανατολής. Οργανώνουν τον άνθρωπο σ’ ένα συγκεντρωτικό σύστημα, σε μεγάλα εργοστάσια, σε μαζικά πολιτικά κόμματα. Ο καθένας είναι ένας τροχός σε μια μηχανή που πρέπει να λειτουργεί ομαλά. Στη Δύση αυτό έγινε δυνατό με μια μέθοδο ψυχολογικής διαμόρφωσης, μαζικής υποβολής και χρηματικών αμοιβών. Στην Ανατολή, στα παραπάνω προστέθηκε και η προσφυγή στην τρομοκρατία. Και υποτίθεται ότι, όσο περισσότερο αναπτύσσεται οικονομικά το σοβιετικό σύστημα, τόσο λιγότερο θα πρέπει να εκμεταλλεύεται την πλειονότητα του πληθυσμού, άρα, σε τόσο μεγαλύτερη έκταση θα αντικαθιστά την τρομοκρατία η μεθόδευση ψυχολογικής διαμόρφωσης…». (Erich Fromm)
9. «Έλεγα: ένας άνθρωπος στην Ελλάδα είναι σήμερα ελεύθερος να αγοράσει όποιο βιβλίο θέλει. Δεν ήταν πριν από δέκα χρόνια. Και δεν ήταν πριν από σαράντα. Αλλά ποια βιβλία βρίσκει; Και πόσα χρήματα μπορεί να διαθέσει; Ώστε από κάπου αρχίζει κάποιος περιορισμός της ελευθερίας του. Για την εθνική ελευθερία πάλι τα πράγματα μου φαίνονταν λιγάκι θολά. Εμείς τώρα έχουμε εθνική ελευθερία. Μπορούμε να αποφασίσουμε ό,τι θέλουμε, να συμμαχήσουμε με όποιους θέλουμε και να διαφωνήσουμε με όποιους θέλουμε. Θεωρητικά, τουλάχιστον, μπορούμε. Όμως ένα άλλο κράτος, μικρότερο από το ελληνικό, όμως ελληνικό κι αυτό στα 82% του πληθυσμού του, θέλω να πω η Κύπρος, δεν το μπόρεσε και δεν το μπορεί. Η εθνική του ελευθερία είναι βαθιά τραυματισμένη, κι ας αποφασίζουν όλα τα «ελεύθερα» έθνη μαζί πως έχει το δικαίωμα να είναι ανεξάρτητο, ακέραιο και αυτόνομο. Και λίγο πιο ανατολικά, στην ασιατική γη, η εθνική ελευθερία φαίνεται πως δεν εξαρτάται από τα έθνη, αλλά από κάποιες δυνάμεις, που είναι μεγάλες και έχουν αποφασίσει να ορίσουν εκείνες καταπώς το κρίνουν βολικό τι θα πει ελευθερία, εθνικά συμφέροντα, ανθρώπινα δικαιώματα και πολλά άλλα «ηχηρά παρόμοια». Όσο πια για την πολιτική ελευθερία δεν απόμεινε στη σκέψη μου δύναμη να προχωρήσω παρακάτω.
Σκοτισμένος ολότελα είπα μέσα μου: Λοιπόν ένας τρόπος απομένει για να νιώθεις ελεύθερος: να χρειάζεσαι όσο λιγότερη ελευθερία μπορείς ή με άλλα λόγια να έχεις πολύ λίγες ανάγκες. Αυτό που λεν οι φιλόσοφοι, να μην εξαρτιέσαι από τον υλικό κόσμο, αλλά να κλειστείς στον εαυτό σου και στον πνευματικό σου στοχασμό που κανένας δεν μπορεί να σου τον δεσμεύσει. Ακόμα και μέσα σε μια φυλακή αισθάνεσαι τότε ελεύθερος…». (Μ.Ανδρόνικος)
10. «…Ένας κόσμος που ζει πανικόβλητος και που δε βρίσκει άλλη διέξοδο από την κραιπάλη. Ένας κόσμος που αναπνέει καυσαέρια και νιώθει, κατ’ αναπόδραστη ανάγκη, τα καυσαέρια να καταδυναστεύουν όχι μόνο το κορμί, αλλά και την ψυχή και το νου του. Ένας κόσμος, τέλος, αιχμάλωτος της εμπορικής και της βιομηχανικής διαφήμισης, που πρέπει με μια συστηματική πλύση εγκεφάλου να κυκλοφορήσει τα προϊόντα της (κι έχουν γίνει προϊόντα της και τα ιερότατα, όχι μόνο τα είδη που ευκολύνουν τη διαβίωση ή αναφέρονται, γενικότερα, στην καθημερινή χρήση) είναι ένας κόσμος διαλυμένος…». (Ι.Μ.Παναγιωτόπουλος)
Β. Να αναγνωρίσετε το είδος των επαγωγικών συλλογισμών στα ακόλουθα παραθέματα και να τους αξιολογήσετε.
- «Γυναίκα, αν θες αντρίκεια να δουλέψεις για τον ξεσκλαβωμό σου, δε φτάνει να κάψεις, να σκορπίσεις, να ξοδέψεις το χρυσάφι, τη σμύρνα, το λιβάνι, στο νέο βωμό. Μέσα σου πρώτα κάψε το τριπλό ξόανο που τους δούλους κάνει: Συνήθεια, Κέρδος, Πρόληψη. Και κάψε και του παλιού καιρού τα παραμύθια, κι ας νείναι όμορφα, μια για πάντα κάψε…». (Κ.Παλαμάς)
- «Τη μέρα που καμιά εργασία δε θα διακόπτει τον ελεύθερο χρόνο, θα προβάλει απειλητική η πλήξη…». (A. Maurois)
- «Σήμερα ο άνθρωπος έχει την ιδέα πως λευτερώθηκε από πολλά πράγματα που τον μποδίζανε τάχα, να είναι ελεύθερος. Πέταξε, λοιπόν, από πάνω του, μαζί με τα’ άλλα, και την παράδοση, και βρέθηκε σ’ ένα χάος. Αυτό το χάος το λέγει ελευθερία. Οι παλιοί οι θαλασσινοί βλέπανε τα’ άστρο της τραμουντάνας (τον πολικόν Αστέρα) και βρίσκανε τον δρόμο τους. Και ο άνθρωπος μέσα στο ατελείωτο πέλαγος του καιρού, για να ξέρει πού πηγαίνει, είχε την παράδοση που τον οδηγούσε. Σε καιρό που σκεπάζανε τον ουρανό σύννεφα, ο παλιός ναυτικός, σαν έχανε το βορεινό αστέρι, δεν ήξερε πού να τραβήξει. Φαντάσου λοιπόν αυτός ο άνθρωπος, να είχε την ιδέα πως με τη συννεφιά και δίχως το άστρο της τραμουντάνας, ήταν πιο ελεύθερος να πάει όπου ήθελε μέσα στο πέλαγος. Το ίδιο λέγει κι ο σημερινός άνθρωπος που δεν θέλει την παράδοση». (Φ.Κόντογλου)
- «…Η ελευθερία είναι για τον άνθρωπο όπως κι η αναπνοή: κάθε στιγμή πρέπει ν’ ανανεώνεται, να κερδίζεται, για να βεβαιώνεται και να προκόβει η ζωή. Κι ο άνθρωπος να θεώνεται». (Κ.Τσιρόπουλος)
- «Κατ’ άλλους η μόνιμη αφορμή των πολέμων είναι ο εθνικισμός και ο ρατσισμός. Τα έθνη αποτελούν κλειστές βιολογικές, πολιτιστικές και πολιτικές ενότητες, οι οποίες διάκεινται με δυσπιστία μεταξύ τους. Επιπλέον, είναι γνωστό ότι κάθε έθνος πίστεψε ότι κατέχει ιδιαίτερη αποστολή στον κόσμο, δοσμένη από το Θεό ή επιβαλλόμενη από την ιστορία και την ανωτερότητα της φυλής στην οποία ανήκει». (Σ.Γκίκας)
- «Τα αντικείμενα, οι επιτεύξεις της τεχνολογίας, αποτελούν προϋποθέσεις για μια ανώτερη ποιότητα ζωής, όταν και εφόσον χρησιμοποιούνται ορθολογικά και προς την κατεύθυνση της βελτίωσης των όρων ζωής, ώστε να μένει στον άνθρωπο και περισσότερος χρόνος και καλύτερη διάθεση, για ν’ ασχοληθεί με κάτι ουσιαστικότερο». (Β.Φίλιας)
- «Για να δημιουργηθεί ήχος, απαιτείται ενέργεια. Όσο μεγαλύτερη ποσότητα ενέργειας απελευθερώνεται, τόσο μεγαλύτερης έντασης θόρυβος δημιουργείται». (Κ.Χανιώτης)
- Καπνός χωρίς φωτιά δε βγαίνει.
- Οι γείτονές μας δεν ξέρουν τι θα πει «ανακύκλωση». Είναι ολοφάνερο πως οι Νεοέλληνες δεν έχουν οικολογική συνείδηση.
- «Η σύγχρονη κοινωνία τείνει συνεχώς να μεταβάλλεται, εξαιτίας της επίδρασης που ασκεί σ’ όλους τους τομείς της ζωής η καλπάζουσα τεχνολογική ανάπτυξη. Κι η μεταβολή αυτή ευνοεί την απρόσωπη οργάνωση, μέσα στην οποία ο άνθρωπος τείνει όλο και πιο πολύ να χάσει την προσωπική του υπόσταση». (Μ.Μαραθεύτης)
- Όλοι οι πολιτικοί είναι διεφθαρμένοι και ανήθικοι. Υπηρετούν μόνο το προσωπικό τους συμφέρον και δε νοιάζονται για το συμφέρον του λαού.
- Η πιο πρόσφορος ηλικία για τη στροφή προς τα ναρκωτικά είναι η εφηβική ηλικία […] Είναι το στάδιο της ηλικίας του ανθρώπου, εκείνο το οποίο υφίσταται μια εσωτερική παρώθηση για «απελευθέρωση» από τη γονική προστασία, μια ώθηση προς τη φυγή. Εναντιούται προς την αυθεντία των γονιών του και αναζητεί ο έφηβος την ελευθερία του. Κάτω απ’ αυτή την εσωτερική πίεση και την απειρία του καταντά εύκολη λεία της ατμόσφαιρας που κυριαρχεί στην ομάδα. Μιμείται εύκολα κι ακολουθεί πρότυπα της συμπεριφοράς της ομάδας». (Ι.Ν.Ξηροτύρης)
- Ακούσατε στις ειδήσεις για την αυτοκτονία του δεκαπεντάχρονου; Ένα παιδί που το είχαν εγκαταλείψει οι γονείς του… Πιστεύω πως την αποκλειστική ευθύνη για την αυτοκτονία των νέων έχει η οικογένεια.
- Η αλήθεια είναι ότι στερήθηκαν τα πάντα για να σπουδάσει ο γιος τους. Κι εμείς όμως κάνουμε «θυσίες». Όλοι οι γονείς μεριμνούν για το μέλλον των παιδιών τους.
- Είναι ανησυχητική η άνοδος των ολοκληρωτικών πολιτικών κινημάτων στην εποχή μας. Και η οικονομική κρίση είναι η κυριότερη αιτία. Ας μην ξεχνάμε πως και στο παρελθόν, στην περίοδο του Μεσοπολέμου, η οικονομική κρίση οδήγησε στη δημιουργία του φασισμού και του ναζισμού. Ο εθνικισμός προτάθηκε από τους δημαγωγούς ως κυρίαρχη ιδεολογία. Οι μειονότητες αντιμετωπίστηκαν ρατσιστικά και διώχθηκαν. Οι λαοί βαυκαλίζονταν με την «κάθαρση» που υποτίθεται ότι θα έφερναν οι λαϊκιστές με την εξόντωση του πολιτικού κατεστημένου. Ο Χίτλερ μπήκε στο Κοινοβούλιο εκλεγμένος από το γερμανικό λαό … με δημοκρατικές διαδικασίες! Όλα αυτά όμως συμβαίνουν και σήμερα. Μήπως η ιστορία επαναλαμβάνεται;
- «… Ακόμη και οι ελεύθερες εκλογές δεν εκφράζουν υποχρεωτικά τη «βούληση του λαού». Αν μια μάρκα οδοντόκρεμας χρησιμοποιείται από την πλειοψηφία του λαού χάρη σε φανταστικά προτερήματα που διαφημίζει, αυτό δε σημαίνει ότι ο λαός «έχει αποφασίσει» υπέρ της οδοντόκρεμας. Αυτό που μπορεί να ισχυριστεί κανείς είναι ότι η διαφήμιση ήταν τόσο αποτελεσματική, ώστε έπεισε εκατομμύρια ανθρώπων για τις ιδιότητες που διαφήμιζε…». (Erich Fromm)
Γ. Να αναγνωρίσετε τους τρόπους και τα μέσα πειθούς στα ακόλουθα παραθέματα:
- «Κι ύστερα μιλάμε για την Παιδεία… Ποια Παιδεία; Το σχολείο είναι τέλεια ανίσχυρο μπροστά στη θαυματουργή συσκευή (την τηλεόραση). Είδατε πόσο πιο εύκολα από έναν κανόνα της Γραμματικής αποστηθίζει ένα παιδί το τραγουδάκι μιας διαφήμισης; Προσέξατε ότι πολύ πιο γρήγορα αποτυπώνει τις χημικές ιδιότητες οποιουδήποτε Ζ.Κ. που περιέχει το απορρυπαντικό παρά το ότι Η2Ο θα πει νερό; Παρατηρήσατε πόσο πιο άνετα μπορεί να περιγράψει ένας μαθητής το τελευταίο επεισόδιο του «Χαβάη 5-0» από -ας πούμε- τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας»; (Φρ. Μπούμπι)
- «… Ο καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου Νικόλαος Ν. Σαρίπολος, γνωστός για τις συντηρητικές του γνώμες, θυμούμαι ότι μας έλεγε: «Από την άποψη ενός συνταγματικού πλάσματος, ο Τύπος είναι η τέταρτη εξουσία. Αλλ’ από την άποψη της «πραγματικής αληθείας» είναι η πρώτη εξουσία»! Μεγάλος λόγος αυτός –όμως ποιος ημπορεί να αρνηθεί ότι είναι λόγος αληθινός; Ο Τύπος ελέγχει. Έχω γράψει αλλού, ότι «ελέγχω σημαίνει σκέπτομαι». Ο Τύπος ελέγχει και οδηγεί και το λαό να ελέγχει, άρα οδηγεί το λαό στο να σκέπτεται και να ζει την πολιτική ζωή της δημοκρατίας». (Μιχ. Στασινόπουλος)
- «… Όπως οι περισσότερες τεχνικές πρόοδοι […] η υπερτελειοποίηση των μέσων επικοινωνίας αποτελεί ταυτόχρονα μια υπόσχεση ελευθερίας και μια απειλή καινούριας δουλείας. Κι αυτό, φυσικά, εξαιτίας της δύναμης επιβολής κι υποβολής που έχουν τα μέσα αυτά –δύναμης που δεν περιορίζεται σε μια κοινότητα ή σε μερικές χιλιάδες «αναγνώστες», αλλά μπορεί να διαπεράσει και να διαβουκολήσει κάθε κάτοικο του «πλανητικού χωριού» μας. Οι «μάζες» μπορούν να γίνουν (και γίνονται, συχνά) έρμαια εκείνου που ελέγχει τα «μαζικά μέσα επικοινωνίας», να χειραγωγηθούν και να δουλαγωγηθούν απ’ τους κατόχους της πιο διάτορης «φωνής» που γνώρισε ο κόσμος, να μετατραπούν αυτές σε αυτόματα κι υπηρέτες της και θύματά της». (Μ.Πλωρίτης)
4. «…Από όσα κατάλαβα στα λίγα χρόνια που ζω και ζώνουμαι, δεν είναι η λευτεριά πέσε πίτα να σε φάω˙ είναι κάστρο, και το παίρνεις με το σπαθί σου. Όποιος δέχεται από ξένα χέρια τη λευτεριά είναι σκλάβος…». (Ν. Καζαντζάκης «Καπετάν Μιχάλης»)
5. «Η ιστορία της ανθρωπότητας είναι μια Οδύσσεια˙ θα διαπράτταμε ασυγχώρητο λάθος έναντι των αναρίθμητων αγέννητων γενεών του μέλλοντος, αν ήταν να ενεργήσουμε όχι σαν τον Οδυσσέα, αλλά σαν τον Αίαντα…». (A.Toynbee)
6. ανάποδα η μοναδική υπεύθυνη είναι η τηλεόραση ή εν πάση περιπτώσει τα media. Δεν διαβάζει το παιδί, φταίει η τηλεόραση. Βλέπει σαπουνόπερες η γιαγιά, φταίει η τηλεόραση. Είναι κολλημένος στο ποδόσφαιρο ο πατέρας, φταίει η τηλεόραση. Η ακριβή κολόνια της κόρης, τα όνειρα για μαγευτικά ταξίδια της μητέρας, οι τσόντες, οι σπόντες, οι πολιτικές φιγούρες, όλοι και όλα είναι «παιδιά» και προϊόντα μιας οθόνης. Μοιάζει σαν τίποτα να μην υπάρχει γύρω από το τραπεζάκι της συσκευής. Δεν υπάρχει οικογένεια, δεν υπάρχει σχολείο, δεν υπάρχει γειτονιά, δεν υπάρχει κοινωνία, τελικά ούτε κράτος υπάρχει. Η τηλεόραση τα έχει καταβροχθίσει (ενώ κοιμόντουσαν;) και τώρα «παίζει» μόνη της». (Γ.Πανούσης)
7. «Σε δεκαεφτά ολόκληρους μήνες, από τους διακόσιους τριάντα εννέα βουλευτές κυβέρνησης και αξιωματικής αντιπολίτευσης, δεν βρέθηκαν ούτε δέκα να λογαριάσουν την κοινωνία και την πατρίδα πριν από το κόμμα, πριν από την αρρωστημένη εξουσιολαγνία τους. Aς ήταν έστω δέκα με ασυμβίβαστη ανιδιοτέλεια, στοιχειώδη νοημοσύνη και πατριωτισμό. Tόσον πατριωτισμό που να μην αντέχει την ντροπή, τη διεθνή διαπόμπευση του ελληνικού ονόματος κάθε μέρα. Kαι τόση νοημοσύνη που να αντιλαμβάνεται τι αντιπροσωπεύει το άδειο βλέμμα του πρωθυπουργού, γιατί τον κατέδωσε ο Στρος-Kαν σαν εντεταλμένο να οδηγήσει την Eλλάδα στο ΔNT, γιατί τόση η μικρόνοια και ευτέλεια των κειμένων που τον βάζουν να εκφωνεί. Aς υπήρχαν έστω δέκα βουλευτές που να καταλαβαίνουν τη σπαραχτική μετριότητα του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης, τη μικρομπακαλική του ατολμία να βάλει νυστέρι στο σάπιο κόμμα του». (Χρ.Γιανναράς)
8. «Η διαχειριστική διαφθορά επιδεινώνεται από τη δημογραφική φθίση και τη θεσμική αγκύλωση: στο ΕΣΥ δεν υπάρχουν αξιόμαχοι γιατροί κάτω των 50 ετών! Το ΕΣΥ θα καταρρεύσει, εκτός των άλλων, από έλλειψη γιατρών. Οσοι μπορούν φεύγουν: όχι μόνο οι τριαντάρηδες νεοειδικευμένοι που μεταφέρουν την εθνική και οικογενειακή υπεραξία στη Γερμανία, αλλά φεύγουν και φτασμένοι πενηντάρηδες, οι κορυφαίοι, αυτοί που θα ετοίμαζαν τους διαδόχους τους, διευθυντές και σολίστ. Εμβρόντητος άκουσα από χείλη συνομηλίκων μου γιατρών, με λαμπρές καριέρες στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, να λένε το ίδιο: Τρέμω στη σκέψη ποιος θα περιθάλψει εμένα σε λίγα χρόνια…». (Ν.Ξυδάκης)
9. «Όλο και περισσότερα πράγματα στη ζωή μας υπακούουν σε σκοπιμότητες και έχουν ένα χρηστικό χαρακτήρα. Όλο και λιγότερα γίνονται από ενδιαφέρον και αγάπη. Ιδιαίτερα αυτό αληθεύει για την εκπαίδευση. Τα παιδιά υποχρεούνται να μάθουν για να πετύχουν ένα στόχο και λιγότερο από αγάπη για τη γνώση. Στην εφηβεία, η εντατικοποίηση της εκπαίδευσης δεν τους αφήνει χρόνο για να παίξουν με τη ζωή, για να ερωτευτούν, για να ρεμβάσουν, για να ονειροπολήσουν». (Δ.Δαμίγος)
10. «Θα έπρεπε, ακόμα, από εδώ και εμπρός οι άνθρωποι (μιλάω για τις πλούσιες χώρες) να δεχτούν ένα αξιοπρεπές αλλά λιτό βιοτικό επίπεδο και να παραιτηθούν από την ιδέα ότι ο κεντρικός στόχος της ζωής τους είναι να αυξάνεται η κατανάλωσή τους κατά 2 με 3% το χρόνο. Για να το δεχτούν αυτό, θα έπρεπε κάτι άλλο να δίνει νόημα στη ζωή τους. Αυτό το άλλο είναι η ανάπτυξη των ανθρώπων αντί για την ανάπτυξη των σκουπιδοπροϊόντων. Η ανάπτυξη, βέβαια, των ανθρώπων αντί για την ανάπτυξη των σκουπιδοπροϊόντων θα απαιτούσε μιαν άλλη οργάνωση της εργασίας, η οποία θα έπρεπε να παύσει να είναι αγγαρεία και να γίνει πεδίο προβολής των ικανοτήτων του ανθρώπου· μιαν αληθινή δημοκρατία που θα συνεπαγόταν τη συμμετοχή όλων στη λήψη των αποφάσεων· μιαν άλλη οργάνωση παιδείας, ώστε να διαπλάθονται πολίτες ικανοί “να άρχουν και να άρχονται βάσει των νόμων” σύμφωνα με τη θαυμάσια έκφραση του Αριστοτέλη». (Κ.Καστοριάδης)
11. «Τα ανθρώπινα δικαιώματα στην ασφάλεια, στην Υγεία και στον βιοπορισμό απειλούνται όλο και πιο πολύ από τις αλλαγές στο κλίμα της Γης. Οι φτωχότεροι, οι οποίοι ευθύνονται λιγότερο για το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής, σηκώνουν τώρα το βαρύτερο φορτίο των επιπτώσεων. Το 97% των θανάτων που σχετίζονται με φυσικές καταστροφές καταγράφεται ήδη σε αναπτυσσόμενες χώρες. Στη Νότια Ασία, τα 17 εκατομμύρια άνθρωποι που ζουν επάνω σε αμμώδεις όχθες των ποταμών του Μπανγκλαντές θα μπορούσαν να μείνουν άστεγοι ως το 2030, καθώς τα νερά που προέρχονται από το λιώσιμο των πάγων στα Ιμαλάια πλημμυρίζουν τα σπίτια τους. Στη Νότια Αμερική, η μείωση των χιονοπτώσεων μέσα στα επόμενα 15-20 χρόνια θα θέσει σε σοβαρό κίνδυνο περισσότερα από 9 εκατομμύρια άτομα, τα οποία ζουν στη Λίμα, τη μεγαλύτερη πόλη του Περού». (από τον ημερήσιο Τύπο)
12. «Υπάρχει όμως κι ένα άλλο στάδιο βαρβαρότητας που πρέπει να ξεπεραστεί, για να είναι ένας λαός άξιος της δημοκρατίας: Το στάδιο του θαυμασμού προς τη βαναυσότητα. Η χοντρή πλάνη να την περνάει κανένας για δύναμη. […] Η πραγματική δύναμη είναι κάτι πολύ πιο δύσκολα εξακριβώσιμο απ’ ό,τι πιστεύει ο κόσμος. Εμφανίζεται, αθόρυβη και σεμνή, εκεί που κανένας σχεδόν δεν το φαντάζεται: στο εργαστήρι του σοφού, στο κελλί του αγίου, στη φυλακή του επαναστάτη. Σπανιότατα στο προσκήνιο. Γιατί δύναμη ανθρώπου θα πει ένα και μόνο: δύναμη ψυχής. Κι αυτή φανερώνεται στη μοναξιά και στον κατατρεγμό, όχι στην αγορά και στο θρίαμβο». (Άγγελος Τερζάκης)
13. «Πώς ο λεγόμενος «πολιτισμός», που μάθαμε να τον αξιολογούμε με τους δείκτες των επιστημονικών κατακτήσεων και της οικονομικής ακμής, αντί να δαμάζει τα ένστικτα της αρπαγής και του φόνου, φαίνεται, αντίθετα, ότι τα αποχαλινώνει και τα κάνει πιο καταστροφικά; Πώς είναι δυνατόν κορυφαίοι στο χορό της ανθρώπινης αγριότητας να είναι λαοί με μακρά πνευματική παράδοση και με υψηλής στάθμης επιδόσεις στους χώρους όχι μόνο της γνώσης και της δεξιοσύνης, αλλά και της ευαισθησίας (στην ποίηση, στις πλαστικές τέχνες, στη μουσική); – Ο αιώνας μας, αλλίμονο, γέννησε αυτήν την απορία, έδωσε όμως ταυτόχρονα και την εξήγησή της. Που άλλη δεν μπορεί να είναι παρά η ακόλουθη: Είναι σκληρή, πολύ σκληρή και δεν μαλάζεται εύκολα η καρδιά του ανθρώπου, και όσο περισσότερη δύναμη το δίποδο τούτο αποκτά να υποτάσσει τους νόμους των «πραγμάτων» στις επιθυμίες του («knowledge is power», έχει διακηρύξει ένας απόστολος του «πολιτισμού» του), τόσο η πλεονεξία και η θηριωδία του ανακαλύπτει πιο αποτελεσματικά μέσα να ικανοποιηθούν και ισχυρότερους «λόγους» να δικαιολογηθούν. Έτσι, το πνεύμα του αντί να γίνει κύριος, αποβαίνει δούλος των ορέξεων και των παθών του. Το εκμαυλίζει και το εξανδραποδίζει η υποκρισία. Απόδειξη: με τους προφήτες και τους φιλοσόφους του ο άνθρωπος του αιώνα μας διδάσκει ότι από τα δεινά της ζωής μια αρετή μόνο θα μας σώσει, η ευσπλαχνία· με τους πολιτικούς όμως και τους στρατηγούς του (όχι τους χειρότερους, τους καλύτερους του είδους επιδιώκει την ειρήνη με την «ισορροπία του τρόμου». Νέο δόγμα τούτο των χρόνων μας· και ομολογία ότι τους ασκούς του Αιόλου μπορεί να τους κρατήσει κλειστούς ένα υποκατάστατο της βίας – η απειλή της βίας». (Ευ.Παπανούτσος)
14. «Η επίφαση της ευμάρειας είχε βάλει τα προβλήματα κάτω από το τραπέζι, κρύβοντας την πραγματική απουσία κοινωνικής συνοχής και την ανυπαρξία συλλογικών ευαισθησιών και αρχών που να καθορίζουν τον ρυθμό της κοινωνίας. Είχε συνοδεύσει, η επίδειξη του εικονικού ή και συχνά μαύρου πλούτου, τον όλο και αυξανόμενο ατομικισμό που συνόδευε τη βαθιά κρίση των θεσμών στην Ελλάδα. Ο καταναλωτικός οργασμός μιας κοινωνίας που πέρασε από την αγροτική συγκρότηση σε μεταβιομηχανικές μορφές αντίληψης και συμπεριφοράς χωρίς παιδεία, χωρίς εδώ και δύο αιώνες να βιώσει ποτέ πραγματικά την εμπειρία ουσιαστικά αστικών κοινωνικών δομών, συμπορευόταν με τον χλευασμό προς τους κουτόφραγκους που δεν ξέρουν να ζουν σαν κι εμάς, δηλαδή με δανεικά στις ανά την επικράτεια φραπεδουπόλεις (τουλάχιστον σήμερα μας έφυγε ο τσαμπουκάς, για να το πούμε λαϊκά, της ημέτερης αδιαμφισβήτητης ανωτερότητας, το θυμάστε;). Οι Ευρωπαίοι ζούσαν – και ζουν – μέσα στις υποχρεώσεις και στους κανόνες, εμείς είχαμε εφεύρει την κοινωνία του μέλλοντος. Μια κοινωνία ελευθεριάζουσα και αναρχοειδή αλλά όχι δημοκρατική – η ρητορική της κατακτημένης δημοκρατίας καλύπτει την αληθινή πραγματικότητα μιας ατελούς δημοκρατικής επίφασης στην οποία ζούμε τουλάχιστον εδώ και 40 χρόνια, μετά την τελευταία μεταπολίτευση». (Ανδρέας Γιακουμάτος)
15. «[…] ένας δεκαεπτάχρονος στη νότια Κίνα, ο οποίος πουλάει το ένα του νεφρό για να δώσει νόημα στη ζωή του, για να αγοράσει το iPad 2. Αφού έχει διατυμπανίσει στον διαδικτυακό ντουνιά τον καημό του, επειδή δεν μπορεί να αποκτήσει αυτή τη συσκευή, κάποιος τον προσεγγίζει και του προτείνει να θυσιάσει το ένα του νεφρό και να κερδίσει 20.000 γιουάν (περίπου 2.100 ευρώ). Το αγόρι δέχεται, ταξιδεύει σε μια γειτονική επαρχία και η αφαίρεση του νεφρού πραγματοποιείται σε ένα κανονικό νοσοκομείο. Ακολουθούν η αγορά του iPad 2 και ενός λάπτοπ και η επιστροφή στο σπίτι. Ταλαιπωρημένο από την επέμβαση, το παιδί πέφτει στο κρεβάτι, η μάνα απορεί για τα καινούργια αποκτήματα του γιου της, εκείνος της τα λέει όλα, εκείνη καταγγέλλει το γεγονός στην αστυνομία, όμως η έρευνα δεν οδηγεί πουθενά. Ο διαδικτυακός μεσάζων έχει εξαφανιστεί, ενώ το νοσοκομείο δηλώνει άγνοια καθώς είχε νοικιάσει την κλινική σε έναν επιχειρηματία από το Φίτζι. Η πρώτη σκέψη είναι ότι πρόκειται είτε για είδηση «μαϊμού», που τη διέδωσε κάποιος παράφρων τεχνοφοβικός, είτε για μια τερατώδη γκρίζα, κρυφή διαφήμιση της Apple. Ωστόσο, η είδηση δημοσιεύθηκε σε ασιατικά μέσα ενημέρωσης, μεταδόθηκε και από πολλά δυτικά και δεν έχει μέχρι στιγμής διαψευστεί». (από τον ημερήσιο τύπο)