Σοφία Μάνιου
Προσδιορισμός – διάκριση λαϊκότητας και λαϊκισμού
1. Η λαϊκότητα είναι η έκφραση του γνήσιου, του αυθεντικού λαϊκού στοιχείου στην πολιτική-κοινωνική-καλλιτεχνική ζωή. Αντίθετα, ο λαϊκισμός είναι η επιφανειακή μίμηση των λαϊκών προτύπων ή η επιβολή κατασκευασμένων-τεχνητών λαϊκών προτύπων και κατ’ επέκταση η νόθευση και η αλλοίωση της γνησιότητας της λαϊκής έκφρασης.
2. Η λαϊκότητα είναι σύμφυτη με το σεβασμό του λαού ή του λαϊκού τρόπου έκφρασης ενώ ο λαϊκισμός είναι η ευτελής κολακεία της λαϊκής συνείδησης και στην πολιτική παίρνει τη μορφή του πατερναλισμού.
3. Η λαϊκότητα κατοχυρώνει τον αυτοπροσδιορισμό του λαού. Ο λαός είναι ο μοχλός των κοινωνικών και πολιτικών εξελίξεων, ο δημιουργός της ιστορίας και του πολιτισμού του. Αντίθετα, όταν επικρατεί ο λαϊκισμός, ο λαός ετεροπροσδιορίζεται, χειραγωγείται, γίνεται άθυρμα στα χέρια των δημαγωγών. Έτσι, βρίσκεται ουσιαστικά στο περιθώριο των εξελίξεων, καθώς αποδέχεται παθητικά τα επιβαλλόμενα πρότυπα (πολιτιστικά, πολιτικά κά.).
4. Η λαϊκότητα συνυπάρχει με τη γνήσια δημοκρατία όπου ο λαός είναι κυρίαρχος και οι ηγέτες υπηρέτες του λαού. Ο λαϊκισμός , όμως, συνυφαίνεται με τυραννικά καθεστώτα ή κατ’ επίφαση δημοκρατικά (δημοκρατίες που εξασφαλίζουν τη λαϊκή συναίνεση με την προπαγάνδα) και οι ιθύνοντες είναι τύραννοι του λαού.
5. Η επικράτηση της λαϊκότητας σημαίνει και την υπεύθυνη καθοδήγηση του λαού από την πολιτική και την πνευματική ηγεσία καθώς και από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Με το διαφωτισμό και την αφύπνιση του λαού διαμορφώνεται δυναμική η κοινή γνώμη. Όμως, όταν μεσουρανεί ο λαϊκισμός, με την παραπληροφόρηση και την προπαγάνδα επέρχεται ο σκοταδισμός και ο αποπροσανατολισμός του λαού. Φυσικά, η κοινή γνώμη είναι παθητική.
6. Η λαϊκότητα κατοχυρώνει την ενθάρρυνση του πλουραλισμού, της προσωπικής έκφρασης, της διαφοροποίησης, της ξεχωριστής δημιουργίας. Έτσι, όχι μόνο εμπλουτίζεται και ανανεώνεται ο λαϊκός πολιτισμός αλλά και θεμελιώνεται η δημοκρατία. Με το λαϊκισμό, ωστόσο, επέρχεται η ισοπέδωση και η μαζοποίηση του λαού, καθώς αφανίζεται οποιαδήποτε ποιοτική διαφοροποίηση και επιχειρείται η αποψίλωση των προσωπικοτήτων που εξέχουν.
7. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, όπου επικρατεί λαϊκότητα, αναδεικνύονται όσοι αξιολογικά υπερέχουν, ενώ όταν επιβάλλεται ο λαϊκισμός, ειδωλοποιούνται οι λαϊκιστές (οι δημοκόποι πολιτικοί, οι εκφραστές της μαζικής κουλτούρας) που είναι “εκλαϊκευτικά μακιγιαρισμένοι”.
8. Η λαϊκότητα υπηρετεί τα λαϊκά συμφέροντα, σε αντίθεση με το λαϊκισμό, ο οποίος εξυπηρετεί συμφέροντα ιδιωτικά και προσωπικές φιλοδοξίες.
9. Τέλος, χαρακτηριστικό γνώρισμα του λαϊκισμού είναι η εμπορευματοποίηση του λαϊκού στοιχείου, η κερδοσκοπική εκμετάλλευσή του ( Μ.Μ.Ε. – μαζική κουλτούρα).
Αίτια του λαϊκισμού
1. Όπως ένα άτομο διακρίνεται από την ανάγκη της αναγνώρισης του “εγώ” του, έτσι και ένας ολόκληρος λαός νιώθει την ανάγκη της επικύρωσης της αξίας του. Η λαϊκή ψυχή έχει ανάγκη επαίνων.
2. Η ανάγκη αυτή είναι εντονότερη στην εποχή μας. Λόγω της κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης ευνοείται η μαζοποίηση. Ο λαός στερείται τη δυνατότητα της δυναμικής συμμετοχής στην πολιτική ζωή και στην πολιτιστική έκφραση.
3. Το φαινόμενο τούτο ενισχύεται σε περιόδους κρίσης ηθικής-πολιτικής-πολιτισμικής (Ηθική κρίση: η έλλειψη υγιών προτύπων και ιδανικών, η κρίση των ανθρωπιστικών αξιών). Οι δημαγωγοί τονώνουν το αυτοσυναίσθημα του λαού προσφέροντάς του υποκατάστατα ιδανικών και τον εαυτό τους ως πρότυπο (π.χ. οι ακροδεξιοί εθνικιστές πολιτικοί, οι λαϊκιστές καλλιτέχνες).
4. Οι λαϊκιστές, συνήθως, φορούν λαϊκό προσωπείο, τονίζουν τη λαϊκή τους καταγωγή ή υποκρίνονται πως κατανοούν τα προβλήματα του λαού, γιατί έτσι γίνεται ευχερέστερη η αποδοχή τους από το λαό και, συνακόλουθα, η χειραγώγηση του λαού.
5. Η βιομηχανία της κατασκευής ειδώλων, η εμπορευματοποίηση της ψυχαγωγίας, της τέχνης και της ενημέρωσης, η αρνητική λειτουργία των μέσων μαζικής ενημέρωσης και η επιβολή της μαζικής κουλτούρας είναι απότοκα των προσωπικών συμφερόντων ανθρώπων που στόχο έχουν τον πλουτισμό.
6. Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης είναι εμφανής ο κίνδυνος της αλλοίωσης της εθνικής φυσιογνωμίας ή και του αφανισμού της ακόμη. Οι λαϊκιστές εκμεταλλεύονται την ανάγκη του λαού για επαφή με την παράδοσή του ή την ανάγκη της τόνωσης του συναισθήματος της εθνικής ύπαρξης και αξίας.
7. Η εξυπηρέτηση των προσωπικών φιλοδοξιών βρίσκεται στη βάση του πολιτικού λαϊκισμού.
8. Η δυσλειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος, τα κοινωνικά προβλήματα και η ανισότητα αποτελούν γόνιμο έδαφος για τον αποπροσανατολισμό και ευνοούν το λαϊκισμό και τη χειραγώγηση.
9. Το κενό της πνευματικής ηγεσίας, η ανευθυνότητα των πνευματικών ανθρώπων που θα μπορούσαν να διαφωτίσουν και να προφυλάξουν το λαό.
10. Η έλλειψη ουσιαστικής παιδείας, η άμβλυνση της κριτικής σκέψης και η χαλάρωση των πνευματικών αντιστάσεων καθιστούν ευχερή τη χειραγώγηση.
“Κρεῖττον εἰς κόρακας ἤ ἐς κόλακας ἐμπεσεῖν”
“Τοῦτο διαφέρει ὁ κόλαξ τοῦ κόρακος, ὃτι ὁ μέν ζῶντας, ὁ δέ νεκρούς ἐσθίει” Δημοσθένης
Να δώσετε παραδείγματα λαϊκισμού στην πολιτική, στην τέχνη-ψυχαγωγία, στην παράδοση, στον αθλητισμό, στην εκπαίδευση και στα Μ.Μ.Ε.
Σοφία Μάνιου