Σοφία Μάνιου
Ε Μ Π Ο Ρ Ε Υ Μ Α Τ Ο Π Ο Ι Η Σ Η
Εμπορευματοποίηση είναι η αναγωγή μιας ευγενούς κοινωνικής αξίας σε εμπόρευμα, η εμπορική εκμετάλλευση ενός ιδεώδους. Όταν μια αξία γίνεται αντικείμενο οικονομικής εκμετάλλευσης , εκφυλίζεται, γιατί παύει να είναι αυτοσκοπός και από μέσο ολοκλήρωσης και εξύψωσης του ανθρώπου, μεταβάλλεται σε μέσο πλουτισμού.
Για το φαινόμενο ευθύνεται κυρίως η κυριαρχία του υλιστικού πνεύματος στην εποχή μας, η θεοποίηση του χρήματος και η ανακήρυξή του σε αυτοσκοπό της ζωής του ανθρώπου. Στο χρηματιστήριο αξιών της κοινωνίας μας γνωρίζουν άνοδο οι υλικές μόνον αξίες. Επόμενο είναι , λοιπόν, να μη σέβεται ο άνθρωπος τις πνευματικές και ηθικές αξίες.
Ποιες αξίες εμπορευματοποιούνται στην εποχή μας;
- Η Εργασία: Η εργασία, βέβαια, αποβλέπει και στο βιοπορισμό, αλλά όταν μοναδικός της στόχος είναι το χρήμα, και όχι η αίσθηση της δημιουργίας ή η κοινωνική προσφορά, χάνει μεγάλο μέρος της αξίας της και μπορεί να οδηγήσει σε φαινόμενα κερδοσκοπίας και κοινωνικής ανευθυνότητας. Αποτέλεσμα είναι, ακόμη, η αλλοτρίωση του ανθρώπου, όχι μόνον από το αντικείμενο της δημιουργίας και τους συνανθρώπους του, αλλά και από τον ίδιο του τον εαυτό, αφού αντιλαμβάνεται τις δημιουργικές του δυνάμεις (τον εαυτό του) ως εμπόρευμα που πρέπει να διατεθεί στην αγορά σε όσο γίνεται υψηλότερη τιμή. Το φαινόμενο ενισχύεται και από το γεγονός ότι στην κοινωνία μας η εργασία υπόκειται στο νόμο της προσφοράς και της ζήτησης -όπως όλα τα αγαθά- και δεν αμείβεται σύμφωνα με την κοινωνική σημασία ή την ποιότητά της.
- Η Ψυχαγωγία: Η βιομηχανία εκμετάλλευσης του ελεύθερου χρόνου των ανθρώπων έχει μετατρέψει την ψυχαγωγία σε αναλώσιμο εμπορικό αγαθό. Το δικαίωμα στη γόνιμη αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου αγοράζεται με τίμημα που δεν μπορούν να καταβάλουν όλες οι κοινωνικές τάξεις. Επιπροσθέτως, προωθείται η νόθη και όχι η γνήσια ψυχαγωγία, η άγονη και ψυχοφθόρα εκτόνωση και όχι οι ψυχωφελείς ενασχολήσεις.
- Ο Αθλητισμός: Συχνά, κύριος στόχος των αθλητών γίνεται ο πλουτισμός με αποτέλεσμα να απεμπολούν το αθλητικό ιδεώδες. Έτσι, η ευγενική αναμέτρηση μεταβάλλεται σε αθέμιτο ανταγωνισμό και η νίκη ενίοτε είναι «προσχεδιασμένη», γιατί ο σκοπός του αγώνα δεν είναι ο αγώνας, αλλά τα υλικά οφέλη που υπόσχεται η νίκη. Εκτός από τους αθλητές, την αξία του αθλητισμού αμαυρώνουν και οι επιχειρηματίες-χορηγοί των αθλητικών ομάδων ή των αγώνων που εκμεταλλεύονται τον αθλητισμό, για να διαφημίσουν τα προϊόντα τους, καθώς επίσης τα μέσα μαζικής ενημέρωσης που προβάλλουν τον αθλητισμό, για να αυξήσουν την ακροαματικότητά τους και τα κέρδη που θα αποκομίσουν από τα διαφημιστικά μηνύματα.
- Ο Ολυμπισμός: Και το αγνό ιδεώδες του Ολυμπισμού που δε σχετίζεται με τις υλικές αξίες (αντίθετα μάλιστα, στόχος του είναι να τις υποβαθμίσει) έγινε αντικείμενο εμπορικής συναλλαγής και εκμετάλλευσης από τα κράτη, τους αθλητές, την ολυμπιακή επιτροπή των «Αθανάτων», τις πολυεθνικές εταιρείες. Το αποκορύφωμα του εκφυλισμού ήταν η πώληση του δικαιώματος της μεταφοράς της ολυμπιακής φλόγας στους αγώνες της Ατλάντα το 1996.
- Η Γνώση – Η Παιδεία: Η πνευματική καλλιέργεια έχει πάψει να είναι αυτοσκοπός και έχει γίνει μέσο οικονομικής καταξίωσης. Οι νέοι πασχίζουν για μια θέση στα Α.Ε.Ι., όχι για να μορφωθούν, αλλά για να αποκτήσουν τον τίτλο του μορφωμένου, ένα πτυχίο που θα τους επιτρέψει να καταξιωθούν κοινωνικά και να αποκατασταθούν επαγγελματικά. Εξάλλου, η γνώση είναι εμπόρευμα στην κοινωνία μας, ένα αγαθό που μπορούν να αγοράσουν μόνον όσοι έχουν την οικονομική δυνατότητα. Μπορεί η Πολιτεία να διακηρύσσει επίμονα ότι προσφέρει δωρεάν παιδεία, γιατί είναι δικαίωμα η γνώση για κάθε άνθρωπο, όμως η παρεχόμενη δημόσια εκπαίδευση δεν επαρκεί για την κάλυψη των πνευματικών και κοινωνικών αναγκών του σύγχρονου νέου. Έτσι, αναγκάζονται οι νέοι να καταφύγουν στην επί χρήμασι παιδεία, στη γνώση που «πουλιέται κι αγοράζεται».
- Η Επιστήμη: Δεν είναι λίγοι οι επιστήμονες που έχουν μετατρέψει την επιστήμη και το κοινωνικό τους λειτούργημα σε επάγγελμα, και μάλιστα πολύ προσοδοφόρο. Αντί να προσφέρουν τη γνώση τους (και ανιδιοτελώς σε ορισμένες περιπτώσεις) στους συνανθρώπους τους, προσπαθούν να εκμεταλλευτούν την ανάγκη της βοήθειάς τους ή και αρνούνται να διαθέσουν τις υπηρεσίες τους χωρίς υλικά ανταλλάγματα, παραβιάζοντας συχνά τον ιερό τους όρκο.
- Η Τέχνη: Η κοινωνική ευθύνη του καλλιτέχνη ως πνευματικού ανθρώπου έγκειται στον εξευγενισμό της ψυχής, στην αισθητική και πνευματική καλλιέργεια, στην ηθικοποίηση του λαού. Όμως, ο υψηλός αυτός σκοπός της Τέχνης αναιρείται, όταν βασική επιδίωξη του καλλιτέχνη είναι η απόκτηση χρήματος. Το κυνήγι του κέρδους υποβιβάζει το επίπεδο της καλλιτεχνικής δημιουργίας και ευτελίζει την ποιότητά της. Πολλά προϊόντα της εμπορευματοποιημένης τέχνης -παράγωγα της μαζικής κουλτούρας- αποπροσανατολίζουν και αποχαυνώνουν το λαό, αντί να τον καθοδηγούν και να τον εξυψώνουν πνευματικά.
- Η Δημοκρατία: Η εμπορευματοποίηση της πολιτικής συνείδησης βαραίνει τόσο τους πολιτικούς που εκμεταλλεύονται το λειτούργημά τους για την εξυπηρέτηση των οικονομικών τους συμφερόντων, όσο και τους πολίτες που δε διστάζουν να «πουλήσουν» την ψήφο τους προσδοκώντας οικονομικά ανταλλάγματα (πελατειακές σχέσεις με τους βουλευτές για την εξασφάλιση μιας θέσης εργασίας στο δημόσιο τομέα, ιδιοτελής κομματικοποίηση κτλ.).
- Η Παράδοση: Και η Παράδοση δεν ήταν δυνατό να γλυτώσει από τη χρηματοθηρία των ανθρώπων. Θεσμοί, έθιμα, λαϊκή τέχνη, ακόμη και η Θρησκεία μεταβάλλονται από ορισμένους σε μέσο πλουτισμού.
- Ο Ανθρωπισμός: Αρκετοί προσπαθούν να διεγείρουν τη ναρκωμένη ευαισθησία απέναντι στον ανθρώπινο πόνο και στην καταπάτηση των δικαιωμάτων των ανθρώπων με στόχο να την εκμεταλλευτούν, για να αυξήσουν τα κέρδη τους. Μερικές διαφημίσεις αγαθών περιλαμβάνουν ανθρωπιστικά μηνύματα, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης εκμεταλλεύονται τη δυστυχία των ανθρώπων και είναι αμφισβητήσιμοι οι αμιγώς ανθρωπιστικοί στόχοι κάποιων φιλανθρωπικών οργανώσεων ή καλλιτεχνικών εκδηλώσεων.
- Οι Ανθρώπινες σχέσεις: Η εξυπηρέτηση υλικών συμφερόντων αποτελεί συχνά το θεμέλιο της σύναψης των διαπροσωπικών σχέσεων. Κάποιοι μεταβάλλουν σε σχέση εμπορική τον έρωτα, το γάμο, τη φιλία. Εξάλλου, ο σεβασμός και η κοινωνική εκτίμηση αποδίδονται μόνο σ’ όσους έχουν οικονομική επιφάνεια.
Σοφία Μάνιου