Σοφία Μάνιου
Η ΓΛΩΣΣΑ
Η γλώσσα είναι κώδικας σημείων με τα οποία επιτυγχάνεται η επικοινωνία μεταξύ των μελών μιας γλωσσικής κοινότητας. Είναι καθοριστικός παράγοντας της ολοκλήρωσης του ανθρώπου και θεμέλιο της δημιουργίας και της εξέλιξης του πολιτισμού του.
Οι κυριότερες λειτουργίες της είναι:
- Η ονοματοθεσία
- Η επικοινωνία
- Η έκφραση
Η σημασία της γλώσσας
1. Πνευματική ανάπτυξη του ατόμου:
-απόκτηση και μετάδοση γνώσεων
-διεύρυνση της νόησης και συγκρότηση λογικής σκέψης («διάνοια και λόγος ταυτόν» σύμφωνα με τον Πλάτωνα)
-απελευθέρωση της φαντασίας και γενικότερα των πνευματικών δυνάμεων
-όργανο της κρίσης, της (συνθετικής και αφαιρετικής) σκέψης
-θεμέλιο της επιχειρηματολογίας
-μέσο κατανόησης των αφηρημένων εννοιών
-η βάση της πνευματικής ελευθερίας του ανθρώπου
2. Ψυχική ισορροπία:
-έκφραση σκέψεων και συναισθημάτων
-ψυχική αποφόρτιση/εκτόνωση
-διάλογος
3. Ανθρώπινες σχέσεις –Κοινωνικότητα: διάλογος, επικοινωνία, συνεννόηση, κατανόηση, συνεργασία κτλ.
4. Κοινωνικοποίηση:
-το κυριότερο μέσο αγωγής για όλους τους φορείς κοινωνικοποίησης
-μέσο επαφής και γνωριμίας με τον κόσμο, τους θεσμούς, τον πολιτισμό.
-ενημέρωση, ανάπτυξη κοινωνικής και πολιτικής συνείδησης.
5. Καλλιέργεια ιστορικής και εθνικής συνείδησης, σφυρηλάτηση της συνοχής του έθνους.
6. Γλωσσομάθεια – Κοσμοπολιτισμός
7. Ύπαρξη και λειτουργία της οργανωμένης κοινωνίας: κρατικός μηχανισμός, διοίκηση, Δίκαιο κτλ.
8. Γένεση, Εξέλιξη, Διάδοση και Μετάδοση του Πολιτισμού: Επιστήμες, Τεχνολογία, Παιδεία, Τέχνες, Φιλοσοφία, Ποίηση…είναι αδιανόητη η δημιουργία και η ανάπτυξή τους χωρίς τη Γλώσσα.
Η γλώσσα είναι το θεμέλιο/η προυπόθεση για την ύπαρξη της κοινωνίας και τη γένεση του Πολιτισμού, όμως και η εξέλιξη της κοινωνικής δομής και του πολιτισμού επενεργεί δυναμικά στην ανανέωση και στον εμπλουτισμό της Γλώσσας (καθώς η γλώσσα είναι ζωντανός οργανισμός που υπόκειται σε διαρκή μεταβολή). Είναι, λοιπόν, η σχέση Γλώσσας -Πολιτισμού μια σχέση αλληλεπίδρασης που φθάνει στα όρια της ταύτισης.
Η εθνική μας γλώσσα
«Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρου…»
1. Η ελληνική γλώσσα είναι από τις πιο πλούσιες στον κόσμο.
α) Χάρη σ’ αυτήν αναπτύχθηκε ο ορθολογισμός στην αρχαία Ελλάδα και γεννήθηκαν οι Επιστήμες, οι Τέχνες, η Φιλοσοφία…
β) Οι σύγχρονοι ξένοι επιστήμονες σ’ αυτήν καταφεύγουν, για να ονοματοθετήσουν τα επιτεύγματά τους.
γ) Προσφέρει στους Νεοέλληνες τη δυνατότητα της διευρυμένης νόησης και της απαλλαγής από την τυποποιημένη σκέψη που επιβάλλει η μαζική κουλτούρα. Είναι το θεμέλιο της πνευματικής μας ελευθερίας.
2. Η γνώση της γλώσσας μας παρέχει τη δυνατότητα της διαχρονικής προσπέλασης του ελληνικού πολιτισμού:
α) γνωριμία με τον πολιτισμό των προγόνων
β) συνειδητοποίηση της αξίας του
γ) καλλιέργεια εθνικής συνείδησης
δ) ενίσχυση της εθνικής υπερηφάνειας
ε) σφυρηλάτηση της εθνικής ενότητας/συνοχής
3. Είναι η έκφραση της ψυχοσύνθεσης του λαού μας, η αποκρυστάλλωση της συλλογικής μας ταυτότητας, ένα από τα κυριότερα συνεκτικά στοιχεία του έθνους μας. Επομένως, η διάσωσή της είναι διάσωση της ύπαρξης και της ελευθερίας του έθνους μας. Ανάγκη επιτακτική σε μια εποχή που η εθνική ταυτότητα απειλείται με αφανισμό, πράγμα βέβαια που θέτει σε κίνδυνο και την εθνική ελευθερία, αφού η πολιτιστική υποδούλωση ενός λαού είναι το προανάκρουσμα και της πολιτικής του υποδούλωσης.
4. Είναι η βάση της ανάπτυξης του μοναδικού για την Ελλάδα πολιτισμού: του Πνευματικού πολιτισμού, στον οποίο οι Νεοέλληνες πρέπει να εστιάσουν το ενδιαφέρον και τη δημιουργικότητά τους. Η πατρίδα μας ούτε είχε ποτέ ούτε θα αποκτήσει υλικό πολιτισμό. Αν θέλουμε, συνεπώς, να συμμετέχουμε επί ίσοις όροις στον κοσμοπολιτισμό και να κερδίσουμε το σεβασμό της παγκόσμιας κοινότητας, οφείλουμε ν’ αφιερωθούμε στην αξιοποίηση και στον εμπλουτισμό της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
Το γλωσσικό πρόβλημα
Στην εποχή μας δεν υφίσταται πλέον γλωσσικό ζήτημα (με την έννοια του διπολισμού καθαρεύουσας –δημοτικής, που ταλάνισε επί δεκαετίες την ελληνική κοινωνία), ωστόσο υπάρχει γλωσσικό πρόβλημα: πρόβλημα ποιότητας της γλώσσας που χρησιμοποιούμε.
Εκφάνσεις –Πτυχές του γλωσσικού μας προβλήματος
- Λεξιπενία, συρρίκνωση του λεξιλογίου, εκπτώχευση της γλωσσικής έκφρασης.
- Συνθηματολογία,τυποποιημένη έκφραση, αδυναμία επιχειρηματολογίας.
- Αδυναμία ορθής γλωσσικής έκφρασης: ορθογραφικά, συντακτικά, εκφραστικά λάθη.
- Δημιουργία ιδιότυπων, ακατανόητων νεανικών διαλέκτων.
- Γραπτή επικοινωνία με μηνύματα μέσω των κινητών τηλεφώνων ή του διαδικτύου, με τα οποία όχι απλώς αποσαθρώνονται οι συντακτικές δομές της γλώσσας μας (χάρη της συντομίας) αλλά και αλλοιώνονται με συντμήσεις και περικοπές ακόμη και οι ίδιες οι λέξεις.
- Ευρύτατη χρήση συντομογραφιών και αρκτικόλεξων.
- Διευρύνεται όλο και περισσότερο η χρήση του greenglish.
- Αθρόα εισαγωγή ξενισμών, αλλοίωση της εθνικής γλώσσας.
- Αδυναμία συνειδητοποίησης της ενότητας/της οργανικής συνέχειας που διέπει την ιστορία της γλώσσας μας και εξοβελισμός των «λόγιων» ή «καθαρεουσιάνικων» τύπων ή στοιχείων στο όνομα της «προόδου», με αποτέλεσμα το λαικισμό και τη γλωσσική ισοπέδωση.
- Μαρασμός των γεωγραφικών διαλέκτων, κυριαρχία της διαλέκτου της πρωτεύουσας, απώλεια της πολυμορφίας –του πλούτου- της γλώσσας μας.
ΑΙΤΙΑ
- Η διαμάχη καθαρεύουσας-δημοτικής μπορεί να έληξε επισήμως το 1976, αλλά έπληξε ανεπανόρθωτα τη γλώσσα μας, με ορατές επιπτώσεις ακόμη και στην εποχή μας.
- Η αστικοποίηση της ζωής, ο μαζικός πολιτισμός, η απάρνηση των τοπικών διαλέκτων.
- Ο κομπλεξισμός, η ξενομανία, η τάση επίδειξης και προβολής.
- Ο δραστικός περιορισμός του χρόνου και οι ανάγκες του νέου τρόπου ζωής.
- Η τεχνολογική ανάπτυξη και οι αλλαγές στη γραπτή και προφορική επικοινωνία των ανθρώπων: τηλεόραση, μέσα ψυχαγωγίας, κινητά τηλέφωνα, διαδίκτυο.
- Ο εκθρονισμός του λόγου και η κυριαρχία της εικόνας στην ενημέρωση, στην ψυχαγωγία, στην εκπαίδευση και αλλού.
α) αποτρέπει την ανάπτυξη της γλωσσικής έκφρασης και του διαλόγου.
β) εθίζει στην άμεση πρόσληψη των μηνυμάτων και οδηγεί στην πνευματική χαύνωση.
7. Άρνηση της ανάγνωσης, καθώς το διάβασμα υποχρεώνει σε πνευματικό μόχθο, κουράζει…
8. Προσανατολισμός σε υλιστικές αξίες και αδιαφορία για την πνευματική ανάπτυξη και τη γλωσσική καλλιέργεια.
9. Ακατάλληλα γλωσσικά πρότυπα από την οικογένεια, τη φιλική παρέα αλλά και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης.
10. Αδυναμία του εκπαιδευτικού συστήματος να εμφυσήσει την πίστη στην αξία της γλώσσας μας και την αγάπη γι’ αυτήν στους νέους.
11. Αδιαφορία των μαθητών για τα γλωσσικά μαθήματα στο πλαίσιο της γενικότερης αδιαφορίας για την ανθρωπιστική παιδεία, λόγω του τεχνοκρατικού προσανατολισμού τους και της χρησιμοθηρίας τους όσον αφορά στη γνώση.
12. Ο τεχνοκρατικός χαρακτήρας που εμποτίζει όλο και περισσότερο τη διδασκαλία ακόμη και των φιλολογικών αντικειμένων.
13.Αμφισβήτηση του κατεστημένου γλωσσικού προτύπου από τους νέους, άρνηση της παράδοσης, τάση αποτίναξης των κανόνων και της συμβατικότητας, επιθυμία διαφοροποίησης από την ώριμη γενιά.
Σοφία Μάνιου