Σοφία Μάνιου
Τ Ο Φ Υ Σ Ι Κ Ο Π Ε Ρ Ι Β Α Λ Λ Ο Ν
Περιβάλλον αποτελούν όλα εκείνα τα στοιχεία που ορίζουν το χώρο μέσα στον οποίο ζει και αναπτύσσεται ο άνθρωπος. Το περιβάλλον μπορεί να διακριθεί σε:
Φυσικό περιβάλλον: είναι τα στοιχεία που συνθέτουν τη φύση και η ύπαρξή τους είναι ανεξάρτητη από τον άνθρωπο (έδαφος, θάλασσες, ποτάμια, ζώα, φυτά).
Τεχνητό περιβάλλον; είναι τα στοιχεία που αποτελούν δημιουργήματα του ανθρώπου, το αποτέλεσμα της επέμβασής του στο φυσικό περιβάλλον (κτίρια, δρόμοι, φράγματα, γέφυρες, λιμάνια κτλ.).
Πολιτιστικό περιβάλλον: είναι τα στοιχεία εκείνα του τεχνητού περιβάλλοντος που αποτελούν καρπό της καλλιτεχνικής δημιουργίας του ανθρώπου και είναι μέρος της πολιτιστικής του κληρονομιάς ( μνημεία, αγάλματα, αρχαίοι ναοί, βυζαντινές εκκλησίες κτλ.).
Η σχέση του ανθρώπου με τη φύση
Η σχέση που συνδέει τον άνθρωπο με το φυσικό περιβάλλον είναι σχέση δυναμικής αλληλεπίδρασης. Από τη μια ο άνθρωπος αποτελεί μέρος της φύσης, υπόκειται στους νόμους της και εξαρτάται άμεσα από αυτήν, καθώς η φύση είναι το θεμέλιο της ζωής και της πολύπλευρης ανάπτυξής του. Η βιολογική του διάπλαση, η ψυχοσωματική του υγεία, η ψυχοσύνθεσή του και το σύνολο του πολιτισμού του -υλικού και πνευματικού- θεμελιώνεται στην ύπαρξη της φύσης. Από την άλλη, και ο άνθρωπος επιδρά στη φύση: την εκμεταλλεύεται αξιοποιώντας τον πλούτο της για την άνοδο του βιοτικού του επιπέδου, τη διαμορφώνει, για να βελτιώσει τους όρους της ζωής του, και παρεμβαίνει συχνά δυναμικά στη λειτουργία της.
Η επέμβαση του ανθρώπου στη φύση εδράζεται στην προσπάθειά του να απεξαρτηθεί, όσο το δυνατόν, από αυτήν, να κατακτήσει τη φυσική του ελευθερία υπερβαίνοντας τους φραγμούς που τα φυσικά φαινόμενα έθεταν στη δράση του. Ο άνθρωπος κάποτε ήταν δέσμιος του φυσικού περιβάλλοντος. Με τη δύναμη της νόησης όμως, κατάφερε να γνωρίσει σε βάθος τη φύση, να ερμηνεύσει τους νόμους της και να τους αξιοποιήσει, καθώς επίσης να δημιουργήσει πολιτισμό εκμεταλλευόμενος τους πόρους της (πρώτες ύλες και ενέργεια). Κατ’ αυτόν τον τρόπο κατάκτησε τη φυσική ελευθερία, που συνοδεύτηκε από την πνευματική και ηθική του χειραφέτηση, γιατί ο άνθρωπος έπαψε να νιώθει μηδαμινό άθυρμα των φυσικών υπερδυνάμεων και πίστεψε στον εαυτό του.
Η παρέμβαση του ανθρώπου στη φύση δεν ανέτρεπε στο παρελθόν την ισορροπία του περιβάλλοντος. Στον αιώνα μας, όμως, η έκρηξη των επιστημονικών γνώσεων και η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας αποτέλεσαν γενεσιουργούς παράγοντες της διατάραξης της οικολογικής ισορροπίας και , ταυτόχρονα, της αποκοπής του ομφάλιου λώρου που συνέδεε τον άνθρωπο με τη Μητέρα-Φύση. Η υπέρογκη δύναμη της ειδικής γνώσης και της μηχανής γέννησαν την αλαζονεία στην ψυχή του ανθρώπου. Τον έκαναν να πιστέψει πως μπορεί να είναι κυρίαρχος, πως μπορεί να εκμεταλλεύεται απεριόριστα τη φύση και να υπερβαίνει αλόγιστα τους νόμους της. Η υπέρβαση των ορίων, όμως, συνιστά «ύβρι» και, όπως καλά ξέρουμε, ποτέ η ύβρις δεν έμεινε ατιμώρητη. Η κατάχρηση της φυσικής ελευθερίας που πέτυχε ο άνθρωπος στράφηκε εναντίον του.
Η ζωή και η ελευθερία του ανθρώπου προϋποθέτουν την ύπαρξη του φυσικού περιβάλλοντος, όπως αυτό διαμορφώθηκε μέσα στους γεωλογικούς αιώνες. Προϋποθέτουν, επομένως, το σεβασμό των πλαισίων που ορίζουν οι φυσικοί νόμοι, την παραδοχή ορίων στην προσπάθεια επίτευξης των στόχων του. Ο άνθρωπος δεν πρέπει να ξεχνά πως είναι -και πρέπει να είναι- δέσμιος της φύσης, πως δεν μπορεί -και δεν τον συμφέρει- ποτέ να απεξαρτηθεί πλήρως από αυτήν. Απόλυτη ελευθερία από τα φυσικά όρια δεν μπορεί να υ-
πάρξει κι ούτε μπορεί να νοηθεί η ελευθερία του ανθρώπου έξω από τους νόμους της φύσης. Η άρνηση της φύσης ισοδυναμεί με την άρνηση της ίδιας της υπόστασής του.
Η σημασία της Φύσης
«… Ο άνθρωπος είναι ένα κομμάτι αναπόσπαστο της φύσης. Μέσα σ’ αυτή παίρνει υπόσταση, απ’ αυτή γεννιέται κι απ’ αυτή συντηρείται και επιβιώνει. Γέννημα και θρέμμα της φύσης. Όσο υπάρχει σαν μονάδα και για να επιζήσει συνδέεται μ’ αυτή ισόβια μ’ έναν πολύτιμο ζωοδότη «ομφάλιο λώρο», μέσα απ’ τον οποίο «τροφοδοτείται». ΄Ο,τι είναι σαν ύλη απ’ αυτήν το αντλεί. Η δημιουργία του, η τροφή του, η υγεία του, η κατοικία του ξεκινούν πάντα από το φυσικό περιβάλλον.
Αλλά η σχέση του αυτή δε σταματάει στον υλικό τομέα της ζωής του. Κι ό,τι ακόμη δημιούργησε «μόνος του» στον κοινωνικό, στον πνευματικό και στον ηθικό του βίο, σ’ αυτό, το φυσικό του περιβάλλον, το οφείλει. Αυτό είναι το πρότυπο κι ο μοναδικός εμπνευστής του. Η θαυμαστή τάξη που κυριαρχεί στη φύση και στα όντα της του δίδαξε τους κανόνες της κοινωνικής ζωής. Αυτή του δίδαξε, με τη δική της ομορφιά και αρμονία, το αισθητικά ωραίο, που το μετουσίωσε αυτός στις Τέχνες που καλλιέργησε, αντιγράφοντας το φυσικό περιβάλλον του. Η φύση, αποκαλύπτοντάς του τα μυστικά της, του ακόνισε το πνεύμα. Κι αυτή του μαλάκωσε την ψυχή και του ενέπνευσε τους ηθικούς κανόνες που διαμόρφωσαν τον ψυχικό του κόσμο…
Ο άνθρωπος από τα σπλάχνα της φύσης γεννήθηκε, στους κόρφους της γαλουχήθηκε, βυζαίνοντας όλα εκείνα τα συστατικά που διαμόρφωσαν την πνευματική και ηθική προσωπικότητα, για την οποία επαίρεται σήμερα. Αυτή τον γέννησε, αυτή τον ανάθρεψε…».
(δημοσίευμα στον Τύπο)
Η Φύση είναι πηγή ζωής, ο τροφοδότης όλων των απαραίτητων στοιχείων για τη διαβίωση και την ανάπτυξη, το θεμέλιο της σωματικής και ψυχικής υγείας του ανθρώπου.
- Αυτή προσφέρει τις πρώτες ύλες και τις ενεργειακές πηγές που είναι απαραίτητες για τη δημιουργία των υλικών αγαθών, σ’ αυτήν θεμελιώνεται η ανάπτυξη της οικονομίας (γεωργία, κτηνοτροφία, βιομηχανία, τουρισμός κτλ.).
- Χωρίς αυτή δε θα μπορούσε να υπάρχει το τεχνητό περιβάλλον, άνετες δηλαδή συνθήκες διαβίωσης και προστασία από τα φυσικά φαινόμενα.
- Ο συλλογικός βίος ορισμένων ζώων αποτέλεσε πρότυπο για την οργάνωση των πρώτων ανθρώπινων κοινωνιών και εξακολουθεί να προσφέρει διδάγματα για την κοινωνική συμβίωση (π.χ. αλληλεξάρτηση, συνεργασία κτλ.).
- Η φύση προσπορίζει και ηθικά διδάγματα. Διδάσκει το σεβασμό, την ελευθερία, την πίστη, την προνοητικότητα, την υπομονή και πολλές ακόμη αρετές που συντελούν στην ηθικοποίηση του ανθρώπου, στον εξευγενισμό δηλαδή της ψυχής και στην υπευθυνοποίησή του.
- Όσο περισσότερο γνωρίζει ο άνθρωπος τη φύση, τόσο περισσότερο γνωρίζει τον ίδιο του τον εαυτό, αφού αποτελεί μέρος της και υπόκειται στους ίδιους νόμους που διέπουν την ανόργανη φύση και τα ζώα. Κατακτά, έτσι, την αυτογνωσία.
- Με την παρατήρηση της φύσης διευρύνονται οι πνευματικοί ορίζοντες του ανθρώπου. Εμπλουτίζονται οι γνώσεις του για τον εξωτερικό και εσωτερικό του κόσμο, προάγεται ο προβληματισμός και οξύνεται η κρίση του. Με την ανακάλυψη των φυσικών νόμων ενισχύεται ο ορθολογισμός του και έτσι ο άνθρωπος απελευθερώνεται πνευματικά, καθώς παύει να είναι δέσμιος προλήψεων, δεισιδαιμονιών, μύθων, υπερφυσικών σκοτεινών δυνάμεων. Ακόμη, αναπτύσσονται οι φυσικές επιστήμες.
- Ο προβληματισμός, η προσπάθεια ερμηνείας του κόσμου και των ανεξήγητων φυσικών φαινομένων, η αναζήτηση της αλήθειας, οδήγησε στη γένεση της Θρησκείας και της Φιλοσοφίας (ας μην ξεχνάμε ότι οι πρώτοι φιλόσοφοι, οι «φυσικοί» , ασχολήθηκαν με την κοσμογονία). Τα θρησκευτικά δόγματα, τα μυθολογικά συστήματα και οι φιλοσοφικές θεωρίες είναι οι απαντήσεις του ανθρώπου στα ερωτήματα που γεννά το δέος απέναντι στο μεγαλείο και στην παντοδυναμία της φύσης.
- Η Τέχνη, εξάλλου, γεννήθηκε κι αναπτύχθηκε χάρη στα ερεθίσματα της φύσης. Η προσπάθεια του ανθρώπου να αναπαραστήσει το φυσικό περιβάλλον, να το αναδημιουργήσει, να το μιμηθεί: αυτό είναι η Τέχνη. Εκτός τούτου, η θέαση της φύσης δίνει φτερά στη φαντασία και αποτελεί το έναυσμα της έμπνευσης για την καλλιτεχνική δημιουργία.
10.Η επαφή με τη φύση εξοικειώνει τον άνθρωπο με την ομορφιά, ευαισθητοποιώντας την ύπαρξή του. Το φυσικό κάλλος, δηλαδή η αρμονία, το μέτρο και η αναλογία που διέπουν τη φύση, καλλιεργεί τα αισθητικά κριτήρια του ανθρώπου, του διδάσκει την ομορφιά και αποτελεί το διαχρονικό μέτρο σύγκρισης του ωραίου. Η αρχαία ελληνική τέχνη υπήρξε κλασική, γιατί υιοθέτησε τις αισθητικές αξίες της φύσης.
11.Το φυσικό περιβάλλον είναι πηγή ψυχικής αγαλλίασης και γαλήνης για τον άνθρωπο. Η προσφορά του, μάλιστα, στην ισορροπία της ψυχής είναι ιδιαίτερα ανεκτίμητη στην εποχή μας , κατά την οποία ο άνθρωπος κατατρύχεται από το άγχος και τον ψυχοφθόρο ρυθμό ζωής της μεγαλούπολης. Η επαφή με τη φύση , όπου όλα κυλούν ήρεμα κι αρμονικά, λυτρώνει την ψυχή , καθώς της μεταγγίζει τη χαμένη φυσική αρμονία, την ισορροπία, την ηρεμία.
12.Συμπερασματικά, η φύση είναι το θεμέλιο της πολύπλευρης ανάπτυξης του ανθρώπου, η βάση της δημιουργίας του υλικού και πνευματικού πολιτισμού, η αφετηρία της πνευματικής και ηθικής του χειραφέτησης. Επομένως, ο δεσμός του ανθρώπου με τη φύση είναι ακατάλυτος. Οποιαδήποτε αλλοίωση του φυσικού περιβάλλοντος θα έχει επιπτώσεις ολέθριες σ’ όλες τις διαστάσεις της ανθρώπινης ύπαρξης.
«H φύση έχει ποικίλες όψεις. Όλες όμως συνοψίζονται σε δυο βασικούς τρόπους. Μια φορά η φύση στέκεται απέναντί σου, σου αντιστέκεται. Κάποτε μάλιστα σου είναι και εχθρική. Είναι ό,τι εσύ δεν είσαι. Μια άλλη φορά η φύση σε αγκαλιάζει, σχεδόν συγχωνεύεται μαζί σου. Είναι λιγότερο απέναντί σου και περισσότερο μέσα σου. Αντί να τη φοβάσαι σαν μια ανυπερνίκητη τεράστια εχθρική δύναμη, συναδελφώνεται μαζί σου και συνομιλεί μαζί σου. Δεν είναι το «έτερον» της ψυχής του ανθρώπου. Είναι μια όψη του ανθρώπου του ιδίου».
Κ. Τσάτσος
Τ Ο Ο Ι Κ Ο Λ Ο Γ Ι Κ Ο Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α
«Καταστροφή περιβάλλοντος σημαίνει κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα που επιδεινώνει την προοπτική της σημερινής ή των μελλοντικών γενεών να ωφεληθούν από τη φύση και να επιβιώσουν μέσα σ’ αυτή. Από την άποψη αυτή, η διαφορά ανάμεσα στις αγροτικές και βιομηχανικές κοινωνίες είναι διαφορά ανάμεσα σε μια αύρα και μια καταιγίδα. Συγκρίνοντας κανείς το πρώτο μισό του 20ού αιώνα με το δεύτερο μισό είναι σαν να συγκρίνει ένα βήχα μ’ έναν επιθανάτιο ρόγχο!…».
Stephen Croal
1. Ρύπανση του περιβάλλοντος: ρύπανση της ατμόσφαιρας, του νερού και του εδάφους, στοιχείων μέσα στα οποία δημιουργείται και εξελίσσεται η ζωή.
α) Ατμόσφαιρα: προμηθεύει οξυγόνο και διοξείδιο του άνθρακα, στοιχεία απαραίτητα για τη ζωή. Μολύνεται από τεχνητά αέρια που παράγονται κατά τη διάρκεια των καύσεων στα μεγάλα βιομηχανικά συγκροτήματα, από τις εξατμίσεις αυτοκινήτων, από εντομοκτόνα κτλ. Όλα αυτά συνθέτουν το γνωστό «νέφος».
β) Νερό (ποτάμια, λίμνες, θάλασσες): μολύνεται από βιομηχανικά χημικά απόβλητα, τοξικές δηλητηριώδεις ουσίες . Αυτές όχι μόνο μολύνουν το νερό, αλλά και αφανίζουν το ζωικό και φυτικό πλούτο του.
γ) Έδαφος: ρυπαίνεται από βιομηχανικά στερεά απόβλητα, αλλά και αστικά (σκουπίδια, μπάζα). Επίσης, από την υπερβολική χρήση φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων.
- 2. Ρύπανση που οφείλεται σε ραδιενέργεια: Η λειτουργία των πυρηνικών εργοστασίων έχει ως αποτέλεσμα την έκλυση ραδιενέργειας στην ατμόσφαιρα, αλλά και εγκυμονεί τον κίνδυνο απελευθέρωσης μεγάλης ποσότητας ραδιενέργειας σε περίπτωση ατυχήματος (νωπές είναι ακόμη οι μνήμες του ατυχήματος στο πυρηνικό εργοστάσιο του Τσερνομπίλ στην πρώην Σοβ. Ένωση και φόβοι εκφράζονται καθημερινά για πιθανό ατύχημα στο Κοζλοντούϊ της γειτονικής Βουλγαρίας). Ακόμη, θάβονται στο έδαφος ραδιενεργά πυρηνικά κατάλοιπα από δοκιμές και στη Μεσόγειο, σύμφωνα με καταγγελίες της Greenpeace, υπάρχουν αρκετά ναυάγια πλοίων που μετέφεραν ραδιενεργά απόβλητα…
- 3. Η «τρύπα» του όζοντος: Η καταστροφή της στοιβάδας του όζοντος στους δύο πόλους οφείλεται στην ευρύτατη χρήση του τετραχλωράνθρακα στη βιομηχανία στα προϊόντα με προωθητικό αέριο. Η στοιβάδα του όζοντος προστάτευε τον άνθρωπο από τις βλαβερές επιδράσεις της ηλιακής ακτινοβολίας και του επέτρεπε να απολαμβάνει τον ήλιο. Σήμερα οι ειδικοί επισημαίνουν τους κινδύνους που εγκυμονούνται από την έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία (π.χ. καρκίνος του δέρματος) και προβλέπουν πως, αν η καταστροφή του όζοντος συνεχίσει με τον ίδιο ρυθμό, σε εκατό μόλις χρόνια ο άνθρωπος θα πρέπει να λαμβάνει ειδικά μέτρα προστασίας, προκειμένου να κυκλοφορήσει ελεύθερα εκτεθειμένος στο φως του ήλιου.
- 4. Το φαινόμενο του θερμοκηπίου: Η αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα λόγω της λειτουργίας των βιομηχανιών έχει διαταράξει τη φυσική ισορροπία. Η αύξηση της θερμοκρασίας επιφέρει αλλαγές στις κλιματολογικές συνθήκες και σε λίγες μόνο δεκαετίες μπορεί ν’ αλλάξει τη γεωγραφία του πλανήτη (ενδέχεται να λιώσουν οι πάγοι στους πόλους), να φέρει πλημμύρες και ξηρασίες, επιδημικές ασθένειες, κρίση στη γεωργική παραγωγή κτλ.
- 5. Αφανισμός εκατομμυρίων ειδών φυτών και ζώων σε όλον τον κόσμο: Η συρρίκνωση του πλούτου της χλωρίδας και της πανίδας στον πλανήτη οφείλεται στην καταστροφή του οικοσυστήματος. Ωστόσο, υπεύθυνη για την εξόντωση σπάνιων ειδών ζώων και πτηνών θα πρέπει να θεωρήσουμε και τη φονική μανία των κυνηγών (η ελληνική αρκούδα απειλείται με εξάλειψη του είδους της).
- 6. Αφανισμός των δασών (τα οποία αποτελούν τον πνεύμονα των μεγαλουπόλεων) Οι πυρκαγιές στα δάση λόγω εγκληματικής απροσεξίας ή εμπρησμών που στόχο έχουν την οικοπεδοποίηση και την εμπορική εκμετάλλευση των καμμένων εκτάσεων είναι ο κυριότερος λόγος καταστροφής των δασών. Στη διόγκωση του προβλήματος, όμως, συνεπικουρούν η αλόγιστη σπατάλη ξυλείας και η αναίσχυντη αποψίλωση των νεαρών ελάτων κατά την περίοδο των Χριστουγέννων.
- 7. Εξάντληση πρώτων υλών και ενεργειακών αποθεμάτων: Η αφαίμαξη της φύσης δεν μπορεί να συνεχιστεί επ’ αόριστον. Ο καταναλωτισμός των βιομηχανικά αναπτυγμένων κοινωνιών και ο υπερπληθυσμός των τριτοκοσμικών κοινωνιών επιβάλλουν την όλο και μεγαλύτερη εκμετάλλευση του φυσικού πλούτου. Καταναλώνονται, έτσι, πολύ περισσότερα από όσα η φύση μπορεί να αναδημιουργήσει.
- 8. Ηχορύπανση: Στη μεγαλούπολη αυξάνονται χωρίς προηγούμενο οι θόρυβοι κάθε είδους. Η μεγάλη ένταση του ήχου είναι πληγή κατά της ηρεμίας του ανθρώπου και συχνά γίνεται αφόρητη, όταν φτάνει στο «όριο του πόνου».
«Όταν το τελευταίο δέντρο αφανιστεί, ο τελευταίος ποταμός ρυπανθεί και πεθάνει το τελευταίο ψάρι, τότε ο άνθρωπος θα διαπιστώσει πως δεν μπορεί να τραφεί με χρήματα». Greenpeace
ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΟΥ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ
- 1. Η βιομηχανική επανάσταση που σημειώθηκε με την τεχνολογική και επιστημονική ανάπτυξη έχει ως αποτέλεσμα την κατανάλωση τεράστιων ποσοτήτων πρώτων υλών και ενέργειας, αλλά και τη διάχυση στην ατμόσφαιρα χημικών ουσιών που αλλοιώνουν τη φύση (π.χ. λύματα από τη λειτουργία των εργοστασίων, απόβλητα από πυρηνικούς σταθμούς, χημικά παρασκευάσματα, καυσαέρια αυτοκινήτων κτλ.).
- 2. Ο καταναλωτισμός και ο υλικός ευδαιμονισμός του σύγχρονου ανθρώπου είναι ένα από τα αίτια του προβλήματος. Η αύξηση της παραγωγικότητας, της προσφοράς των προϊόντων (που επιτεύχθηκε με τη βοήθεια της τεχνολογίας) πρέπει να συνοδεύεται και από την αύξηση της ζήτησης των προϊόντων, σύμφωνα με τους νόμους της αγοράς. Έτσι, επιβλήθηκαν πλαστές ανάγκες στο σύγχρονο άνθρωπο, ο οποίος δύσκολα απαρνιέται την αφθονία των υλικών αγαθών και την πληθώρα των ανέσεών του. Για να κορεστεί η καταναλωτική του δίψα, όμως, αφαιμάσσεται και ρυπαίνεται η φύση. Δίπλα σε κάθε παράδεισο υλικών αγαθών υπάρχει και μια κόλαση αποβλήτων.
- 3. Η τεχνολογική και βιομηχανική ανάπτυξη συντελέστηκε χωρίς σύνεση, μέτρο και προγραμματισμό. Ό άνθρωπος εκμεταλλεύεται τη φύση και τη ρυπαίνει με ρυθμό πολύ ταχύτερο από εκείνον που απαιτείται για την αναγέννησή της. Δε φροντίζει για την απαραίτητη λήψη μέτρων προστασίας. Δεν έχει την αίσθηση της οικονομίας. Εκμεταλλεύεται τη ραδιενέργεια, χωρίς να έχει προνοήσει για την ύπαρξη κατάλληλης τεχνολογίας για την αποικοδόμηση των ραδιενεργών αποβλήτων.
- 4. Η χρηματοθηρία, η επιδίωξη του κέρδους, επιτείνει το οικολογικό πρόβλημα, γιατί αναιρεί εξολοκλήρου το σεβασμό απέναντι στη φύση. Ο αθέμιτος πλουτισμός εις βάρος της φύσης και της ανθρωπότητας υπαγορεύει, για παράδειγμα, τον εμπρησμό των δασών. Ακόμη, η κερδομανία των βιομηχάνων παρακωλύει τη λήψη αναγκαίων αλλά δαπανηρών μέτρων για την προστασία του περιβάλλοντος από τους ρύπους των εργοστασίων τους (π.χ. φίλτρα στις καμινάδες, καθαρισμός λυμάτων κτλ.). Η κυριαρχία των μεγάλων -αλλά και των μικρών- οικονομικών συμφερόντων βρίσκεται στη βάση του προβλήματος.
- 5. Η αδυναμία του κράτους να συγκρουστεί με τα κυρίαρχα οικονομικά συμφέροντα και να επιβάλει την εφαρμογή αυστηρών νόμων και κυρώσεων επιτείνει την ασυδοσία. Αν προστεθεί στην έλλειψη σθένους ο φόβος για το πολιτικό κόστος και η ανυπαρξία οικονομικών μέσων, εύκολα μπορεί κανείς να κατανοήσει γιατί είναι μικρόπνοη η κρατική πολιτική για την αντιμετώπιση του οικολογικού προβλήματος, γιατί τα μέτρα που λαμβάνονται είναι βραχυπρόθεσμα και μη αποτελεσματικά.
- 6. Τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα, όμως, εκτός από τους κρατικούς φορείς εξυπηρετούνται και από πολλούς επιστήμονες, οι οποίοι, αντί να διακονούν τον Άνθρωπο, όπως ορκίστηκαν, υπηρετούν το κέρδος και την Τεχνοκρατία. Οι οικονομικοί ή οι τεχνοκρατικοί προσανατολισμοί των επιστημόνων της εποχής μας είναι εκείνοι που γεννούν την ανευθυνότητα, την αδιαφορία για τις επιπτώσεις της εκμετάλλευσης των γνώσεών τους.
- 7. Ο υπερπληθυσμός μπορεί να θεωρηθεί αίτιο και παράλληλα έκφανση του οικολογικού προβλήματος. Η δημογραφική έκρηξη που σημειώθηκε στον αιώνα μας, δηλαδή η ραγδαία αύξηση του πληθυσμού και η συγκέντρωσή του στις μεγαλουπόλεις, πολλαπλασίασε τις ανάγκες της ανθρωπότητας, με αποτέλεσμα την εξάντληση του φυσικού πλούτου και τη δραστική μείωση του ζωτικού χώρου.
- 8. Η αστυφιλία επέφερε τη συσσώρευση εκατομμυρίων ανθρώπων στις μεγαλουπόλεις και τη συγκέντρωση της βιομηχανικής δραστηριότητας γύρω από αυτές, με αποτελέσματα ολέθρια για το περιβάλλον. Πρώτα απ’ όλα, κακοποιήθηκε αισθητικά η φύση και αλλοιώθηκε με τη δημιουργία του τεχνητού περιβάλλοντος. Έπειτα, η ατμόσφαιρα, το νερό και το έδαφος μολύνθηκαν ανεπανόρθωτα με την υπερβολική συγκέντρωση καυσαερίων, λυμάτων και απορριμμάτων.
- 9. Η αλλοτρίωση του σύγχρονου ανθρώπου από το φυσικό περιβάλλον, η ψυχική αποσύνδεσή του από τη φύση, πηγάζει από την αστικοποίηση της ζωής. Ο εγκλωβισμός του ανθρώπου σ’ ένα α-φύσικο τεχνητό περιβάλλον στο οποίο κυριαρχεί το τσιμέντο και σπανίζουν οι χώροι πρασίνου, ο περιορισμός των δυνατοτήτων για επαφή με τη Φύση και η αποξήρανση των συναισθημάτων του αποκόπτουν τον ομφάλιο λώρο που συνδέει τον άνθρωπο με τη Μητέρα-Γη. Το αποτέλεσμα είναι η έλλειψη συνείδησης, επίγνωσης ή αίσθησης του ιερού αυτού δεσμού, δηλαδή η έλλειψη σεβασμού απέναντι στη φύση, η ανευθυνότητα και η αδιαφορία.
10. Η έλλειψη οικολογικής συνείδησης οφείλεται και στην έλλειψη ουσιαστικής παιδείας, στην ανυπαρξία της αγωγής που θα είχε ως στόχο τη γνωριμία του ανθρώπου με τη φύση και την επακόλουθη συνειδητοποίηση της αξίας της. Η ευθύνη για τη χαλαρή έως ανύπαρκτη οικολογική συνείδηση του σύγχρονου ανθρώπου βαραίνει όχι μόνο το εκπαιδευτικό σύστημα, αλλά και την οικογένεια. Ακόμη, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης φέρουν μεγάλο μέρος της ευθύνης για την ανεπαρκή πληροφόρηση και ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης.
11. Στην προσπάθειά του να κατακτήσει τη φυσική και ηθική του ελευθερία ο άνθρωπος υπερέβη το μέτρο. Όταν έπαψε να είναι δέσμιος της φύσης, πίστεψε πως είναι ή έχει το δικαίωμα να γίνει κυρίαρχος, αφέντης της. Έτσι, εξέπεσε στην αλαζονεία και οι σχέσεις ισορροπίας με το φυσικό περιβάλλον μετατράπηκαν σε σχέσεις αντιπαλότητας. Ο homo sapiens (ο σοφός άνθρωπος) μεταλλάχθηκε σε homo demens (παράφρονα άνθρωπο), όταν αυτός κήρυξε τον πόλεμο στη φύση. Ευχόμαστε να μη νικήσει, γιατί τότε θα είναι ο μεγάλος ηττημένος.
«…Η αλλοίωση του φυσικού περιβάλλοντος, αυτό που σήμερα έχει πάρει διαστάσεις καταστροφής, πρέπει να παραδεχθούμε πως άρχισε από τότε που ο άνθρωπος ξεπέρασε το στάδιο της «ζωώδους» κατάστασής του και, παίρνοντας πια πρωτοβουλίες, άρχισε να επεμβαίνει στις διαδικασίες της μητέρας φύσης και να την εξαναγκάζει να υποκύπτει στη δύναμή του. Τότε σταμάτησε η προσφορά της φύσης κι άρχισε η λεηλασία της από τον κατακτητή της. Από τότε ο άνθρωπος άρχισε να μεταμορφώνει τη φύση και να επιδρά στην «οικονομία» της. Όλα τα άλλα είδη της Δημιουργίας ήταν και παρέμειναν υποταγμένα στους νόμους της φύσης. Ο άνθρωπος επαναστάτησε και τους αμφισβήτησε. Δε συμπορεύτηκε, μα αντιπάλεψε… Δεν αρκέστηκε σ’ ό,τι του πρόσφερε η φύση, ζήτησε και πήρε περισσότερα. Κι όλο περισσότερα απαιτούσε κι έπαιρνε… Από τη στιγμή που έκοψε κι έκαψε δάση, για να φτιάξει σπίτια και χωράφια, από τότε που βρήκε όπλα και φάρμακα, εξουδετερώνοντας ζώα δυνατότερα κι αρρώστιες, άρχισε να κλονίζεται η ισορροπία στη φύση…
Η καταστροφή, λοιπόν, του φυσικού περιβάλλοντος σφραγίζει την ιστορία του ανθρώπου από χρόνους αρχαίους… Όμως το φαινόμενο αυτό παίρνει διαστάσεις ανησυχητικές από τότε που σημειώνεται η έκρηξη του τεχνικού πολιτισμού. Από τότε μέχρι σήμερα, ούτε δυο αιώνες καλά καλά, η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος έχει πάρει διαστάσεις ολέθρου. Το καταναλωτικό τέρας της σύγχρονης εποχής απειλεί το φυσικό περιβάλλον με καταστροφή κοσμογονική. Η ισορροπία στη φύση έχει ανατραπεί κι ο άνθρωπος, μεθυσμένος από τη δύναμή του, βαδίζει στην καταστροφή του συμπαρασύροντας όλο τον πλανήτη σε αφανισμό. Εκτός, αν καταλάβει έγκαιρα τη λαθεμένη πορεία του…».
(από τον ημερήσιο Τύπο)
«…Κι ερχόμαστε στα καθ’ ημάς. Ο Έλληνας μέχρι πριν λίγες δεκαετίες δεν είχε αλλοτριωθεί από τη φύση. Ο πληθυσμός, ακόμη και ο αστικός, ήταν γεωργικός και οι ανάγκες του ήταν πρωτογενείς, που ικανοποιούνταν από την εκμετάλλευση κι όχι την υπερεκμετάλλευση της φύσης. Ακόμη και το αρχαίο δέος και σέβας, ως ένα ορισμένο βαθμό, υπήρχε στο λαό μας. Οι χυμοί της φύσης μεταγγίζονταν στην ανθρώπινη ψυχή και την έκαμναν πιο εύρωστη.
Τις τελευταίες δεκαετίες η εκβιομηχάνιση εισέβαλε ορμητική μ’ όλες τις συνέπειές της. Έκανε ανακατατάξεις στην κλίμακα αξιών, θέτοντας στο περιθώριο, όσες αξίες κυριαρχούσαν για αιώνες στον ελληνικό χώρο και προβάλλοντας άλλες νεόκοπες. Σιγά σιγά ο άνθρωπος γινόταν κι εδώ μονοδιάστατος. Μοναδικό του μέλημα άρχισε να προβάλλει η βελτίωση του βιοτικού του επιπέδου. Κι όπως συμβαίνει στους νεοφώτιστους, ξεπέρασε κάθε λογικό μέτρο και ρίχτηκε με αφάνταστο ζήλο στην παραγωγή και την κατανάλωση όλο και περισσότερων αγαθών.
Από την άλλη, οι πολεμικές περιπέτειες ανάγκασαν πολλούς να αποσπασθούν βίαια από την πατρική γη και να αστικοποιηθούν. Κοντά σ’ αυτούς, που έγιναν κατά κάποιο τρόπο κράχτες, συσσωρεύθηκαν στ’ αστικά κέντρα της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης πάνω απ’ το μισό του ενεργού εργατικού δυναμικού της χώρας. Όλοι αυτοί έγιναν καταναλωτές, ξεκομμένοι από την πρωτογενή παραγωγή, που έχει άμεσο δεσμό με τη φύση.
Αυτά τα δυο φαινόμενα που είναι αλληλένδετα, στάθηκαν οι βασικές αιτίες που η ελληνική φύση κατακρεουργήθηκε σε πολλά μέρη. Το ελληνικό τοπίο έπαθε τέτοιες αλλοιώσεις που κατάντησε σχεδόν αγνώριστο. (Μιλώ βασικά για το τοπίο των αστικών κέντρων – κυρίως των δυο μεγαλουπόλεων). Όπως μάλιστα λείπει απ’ αυτόν τον τόπο ο στοιχειώδης προγραμματισμός κι όπου ο αυτοσχεδιασμός και η καπατσοσύνη είναι εθνικές αξίες βρήκαν ευκαιρία οι διάφοροι αγύρτες -παμφάγοι οικοπεδοφάγοι κι ασυνείδητοι βιοτέχνες και βιομήχανοι- να καταστρέψουν τα πάντα: Χωράφια, φυτά, ζώα, ποτάμια και θάλασσες.
Το κράτος κοντόφθαλμο, όπως πάντοτε, και συμφεροντολόγο και ανέχθηκε αυτήν την κατάσταση και τη συνδαύλισε. Αυτοϊκανοποιόταν να βλέπει αριθμούς να δηλώνουν ετήσια αύξηση του κατά κεφαλήν εισοδήματος κι αδιαφορούσε για το τίμημα.
Μ’ αυτή τη νοοτροπία η Αττική φορτώθηκε μ’ εκατομμύρια τόνους τσιμέντα, αποψιλώθηκε, κατακρεουργήθηκε κι έμεινε με ανοιχτά τα σπλάχνα της. Νεκρώθηκε ο Σαρωνικός και πάει να νεκρωθεί κι ο Κορινθιακός. Χωρίς καμιά πρόβλεψη, χωρίς κανενός είδους ρυμοτομικό σχέδιο…».
Κυριάκος Πλησής
«…Στα νεότερα χρόνια, στον ευρωπαϊκό κυρίως χώρο, η τροπή που πήρε ο πολιτισμός επέφερε τη ριζική αλλοτρίωση του ανθρώπου από το περιβάλλον του. Ποια είναι αυτή η τροπή; Ο άνθρωπος δεν εκμεταλλεύεται πια τη φύση για να εξασφαλίσει τ’ απαραίτητα «προς το ζην», αλλά την υπερεκμεταλλεύεται για το «ευ ζην». Τι είναι όμως αυτό το «ευ ζην»; Η παραγωγή κι η κατανάλωση όλο και περισσότερων αγαθών. Αυτά τ’ αγαθά παράγονται, όχι για να κρατηθεί ο άνθρωπος στη ζωή, αλλά για να εξυπηρετήσουν δευτερογενείς ανάγκες, που γεννιούνται από ένα τεχνικό πολιτισμό, που έχασε πια τον προορισμό του. Έτσι, μπήκε ο άνθρωπος σ’ ένα φαύλο κύκλο και διέξοδος δε φαίνεται να υπάρχει. Όταν η μια του νεοεμφανιζόμενη ανάγκη ικανοποιείται, αυτόματα γεννιέται άλλη κι άλλη σαν τα κεφάλια της παλιάς λερναίας ύδρας.
Ποιο τώρα τ’ αποτέλεσμα στις σχέσεις του με τη φύση; Η φύση θεωρείται νεκρό αντικείμενο δίχως νόημα και δίχως μιλιά. Επομένως, ό,τι την αποτελεί είναι είδος αναλώσιμο, που προσφέρεται για την αύξηση του βιοτικού επιπέδου του ατόμου και σ’ ευρύτερη κλίμακα του εθνικού προϊόντος. Μια που η φιλοσοφία των σχέσεών του είναι αυτή, δεν υπάρχει κανένας ανασχετικός φραγμός για την εκμετάλλευσή της. Η κακοποίηση του τοπίου, προκειμένου να βγουν στην επιφάνεια οι πλούσιοι θησαυροί του υπεδάφους, είναι θεμιτή και μέσα στους όρους του καινούριου παιχνιδιού. Το ίδιο και η κακοποίηση των ακτών για να «αξιοποιηθούν» τουριστικά, το ίδιο και η μόλυνση των ποταμών και των λιμνών για ν’ αυξηθεί η βιομηχανική παραγωγή. Η διαφορά που υπάρχει, αν υπάρχει, από χώρα σε χώρα είναι βασικά στην ύπαρξη ή όχι κάποιου προγραμματισμού γι’ αυτή την εκμετάλλευση. Σε χώρες όπου η τεχνολογία μπορεί και παράγει περισσότερα και φθηνότερα αναλώσιμα προϊόντα με λιγότερα έξοδα, υπάρχει κάποιος προγραμματισμός που στοχεύει στην όσο το δυνατόν ανώδυνη αλλοίωση της φύσης και στην επούλωση κάποιων πληγών που η υπερεκμετάλλευση έχει επιφέρει στο σώμα της…».
Κυριάκος Πλησής
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
- 1. Επίταση της οικολογικής κρίσης .
- 2. Επαύξηση των προβλημάτων στη σωματική και ψυχική υγεία του ανθρώπου.
- 3. Αλλοίωση της ποιότητας της ζωής του ανθρώπου και δραστική συρρίκνωση των δυνατοτήτων του για πολύπλευρη ανάπτυξη, φαλκίδευση ενός από τα πιο θεμελιώδη δικαιώματά του, του δικαιώματος στο υγιεινό φυσικό περιβάλλον.
- 4. Δημιουργία οικονομικών προβλημάτων: Πλήγμα δέχεται ο πρωτογενής τομέας της οικονομίας (γεωργία, αλιεία, κτηνοτροφία κτλ.) καθώς επίσης και ο τουρισμός. Επίσης, είναι μεγάλο το κόστος για την αντιμετώπιση του οικολογικού προβλήματος.
- 5. Αφανισμός της πολιτιστικής κληρονομιάς, γιατί διαβρώνονται αρχαία μνημεία και καταστρέφονται έργα τέχνης, όπως ο Παρθενώνας.
- 6. Κακοποίηση της αισθητικής του περιβάλλοντος και αλλοίωση των αισθητικών αξιών του ανθρώπου.
- 7. Επέκταση της αλλοτρίωσης του ανθρώπου από τη φύση με αποτέλεσμα τη συρρίκνωση της ευαισθησίας του, την αποξήρανση των συναισθημάτων του, την προοδευτική μηχανοποίησή του.
Από την απαισιοδοξία της σκέψης, ας προτιμήσουμε την αισιοδοξία της δράσης.
Π Ρ Ο Τ Α Σ Ε Ι Σ
1. Ο άνθρωπος πρέπει να επιστρέψει στη φύση. «Επιστροφή στη φύση» δε σημαίνει, βέβαια, απάρνηση του τεχνολογικού πολιτισμού, των αγαθών και των ανέσεων ή της ανάπτυξης. Κάτι τέτοιο και ανόητο και ουτοπικό θα ήταν. «Επιστροφή στη φύση» σημαίνει ν’ ακολουθήσει ο άνθρωπος το δρόμο του μέτρου στην παραγωγή και στην κατανάλωση αγαθών, να καταφέρεται όχι εναντίον της βιομηχανικής ανάπτυξης στο σύνολό της, αλλά εναντίον της ασύνετης βιομηχανικής ανάπτυξης που δε σέβεται και αλλοιώνει το περιβάλλον.
- 2. Η απέραντη γνώση που έχει αποκτήσει ο άνθρωπος μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία ενός νέου οικολογικού πολιτισμού που θα σέβεται τις φυσικές διαδικασίες και δε θα παρεμβαίνει καταστροφικά σ’ αυτές. Το ενεργειακό πρόβλημα, για παράδειγμα, μπορεί να αντιμετωπιστεί με εναλλακτικές τεχνολογίες, όπως είναι η ηλιακή, η αιολική και η γαιοθερμική ενέργεια.
- 3. Το δίλημμα ανάμεσα στην ανάπτυξη της χώρας και στην προστασία της φύσης είναι ψευδές. Η ανάπτυξη είναι δυνατό να συντελεστεί χωρίς την καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος. «Αν δεν είχε συγκεντρωθεί το 1/3 του πληθυσμού και το 1/2 της βιομηχανίας στην Αθήνα, δεν θα είχαμε 400.000 κυβικά μέτρα αστικά απόβλητα στη θάλασσα καθημερινά ούτε θα νεκρωνόταν ο κόλπος της Ελευσίνας από τα βιομηχανικά απόβλητα. Αν υπήρχαν οργανωμένες βιομηχανικές ζώνες, δεν θα συμβιούσαν οι κάτοικοι με το θόρυβο, τον καπνό και την αισθητική ασχήμια».
Επιβάλλεται, επομένως, η οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της υποβαθμισμένης επαρχίας, ώστε οι πληθυσμοί να μην αναγκάζονται να καταφεύγουν στις μεγαλουπόλεις προς αναζήτηση εργασίας και ανώτερου βιοτικού επιπέδου. Παράλληλα, αναγκαία είναι η παροχή κινήτρων από το κράτος για την αποκέντρωση του πληθυσμού από τα μεγάλα αστικά κέντρα. Η πολιτική των κυβερνήσεων πρέπει να προσανατολιστεί προς την εξισορρόπηση της ανάπτυξης στα αστικά κέντρα και στην περιφέρεια.
- 4. Οι αρμόδιοι κρατικοί φορείς πρέπει ν’ αντιμετωπίσουν υπεύθυνα το πρόβλημα με τη λήψη προληπτικών, αλλά και κατασταλτικών μέτρων:
- απομάκρυνση των βιομηχανιών από τα μεγάλα αστικά κέντρα.
- επιβολή μέτρων ελέγχου, καθαρισμού και αποικοδόμησης των βιομηχανικών και
αστικών αποβλήτων.
- ανάπλαση των υποβαθμισμένων περιοχών της μεγαλούπολης.
- δημιουργία εστιών πρασίνου και διενέργεια αναδασώσεων.
- ρύθμιση του κυκλοφοριακού ( ανάπτυξη των μέσων μαζικής μεταφοράς και
περιορισμός της χρήσης των Ι.Χ.).
- επιβολή αυστηρών νομοθετικών μέτρων-κυρώσεων.
- έλεγχος και προεκτίμηση των συνεπειών κάθε αναπτυξιακής ή άλλης δραστηριότητας.
- 5. Απαραίτητη είναι η αφύπνιση της κοινωνικής ευθύνης και η δυναμική συμμετοχή και του απλού πολίτη στις δραστηριότητες για τη βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος. Κανείς δεν πρέπει να βασίζεται μόνο στους αρμόδιους ή στους ειδικούς (πολιτικούς-νομοθέτες, επιστήμονες, οικολόγους κλπ.). Για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του προβλήματος είναι αναγκαία η συμμετοχή όλων στη χάραξη και στην υιοθέτηση ενός νέου τρόπου ζωής. Η αρχή θα μπορούσε να γίνει με την περιστολή του καταναλωτισμού, τον περιορισμό της σπατάλης (της ηλεκτρικής ενέργειας, του νερού, των αγαθών), την κατανάλωση αγαθών με διάρκεια χρήσης, τη συμμετοχή στην ανακύκλωση και την επαναχρησιμοποίηση των αχρηστευμένων αγαθών (από χαρτί, γυαλί και αλουμίνιο) κτλ.
- 6. Για την ενίσχυση της οικολογικής συνείδησης και της ευθύνης απέναντι στη φύση επιβάλλεται η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και η επιμόρφωση των πολιτών από όλους τους αρμόδιους φορείς. Η Πολιτεία, το σχολείο, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και οι οικολογικές οργανώσεις πρέπει να ξεκινήσουν μια εκστρατεία ευαισθητοποίησης απέναντι στη φύση, ώστε ν’ αντιληφθούν όλοι το μέγεθος της εξάρτησης του ανθρώπου από το περιβάλλον, να εκτιμήσουν την αξία του, να το αγαπήσουν και να το προστατεύσουν. Η μόρφωση και η υπεύθυνη ενημέρωση είναι βέβαιο πως θα οδηγήσουν στη συνειδητοποίηση των κινδύνων και στην επιτυχή καταπολέμησή τους.
- 7. Αναγκαία είναι , όμως, και η συνεργασία των κρατών για την επίλυση ενός προβλήματος που έχει παγκόσμιο χαρακτήρα και δεν περιορίζεται στα εθνικά σύνορα. Για παράδειγμα, προκειμένου ν’ αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της ρύπανσης των θαλασσών, χρειάζεται αυστηρός προληπτικός έλεγχος (πλοίων, βιομηχανιών, αποχετεύσεων) και βιολογικός καθαρισμός των νερών. Η πρόληψη και ο καθαρισμός, όμως, από μια μόνο χώρα, δεν έχουν νόημα, αν δε λαμβάνονται ανάλογα μέτρα και από τις γειτονικές χώρες. Οι πετρελαιοκηλίδες δε σταματούν στα σύνορα. Ούτε και η ραδιενέργεια, βέβαια. Αν γίνει ένα ατύχημα στο Κοζλοντούι της Βουλγαρίας ( που λειτουργεί παρά τις προειδοποιήσεις των επιστημόνων), η ραδιενέργεια θα πλήξει και την πατρίδα μας.
- 8. To δικαίωμα του ανθρώπου να ζει σ’ ένα υγιεινό φυσικό περιβάλλον -στο μοναδικό οικείο του περιβάλλον- είναι ένα από τα πλέον θεμελιώδη δικαιώματά του. Ποια μπορεί να είναι η ποιότητα της ζωής του ανθρώπου που δε χαίρεται τη φύση; Η προστασία της φύσης, επομένως, είναι προστασία του ανθρώπου, προστασία της ζωής. Ο δρόμος που σήμερα τραβά η ανθρωπότητα οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στο θάνατο. Δεν υπάρχει πλέον άλλη επιλογή. Η λογική αλλά και το ένστικτο της επιβίωσης θα οδηγήσουν τον άνθρωπο στο δρόμο του επαναπροσδιορισμού των αξιών που επηρεάζουν τις σχέσεις του με τη φύση, δηλαδή στη σωτηρία.
«…Μπρος σε τέτοιες κατακλυσμικές προοπτικές είναι δικαιολογημένες οι κραυγές που ακούμε συχνά ενάντια στην τεχνική; Νομίζω ότι, αντί να καταριόμαστε τη σύγχρονη τεχνική ή να προσπαθούμε να την κυριαρχήσουμε, θα’ πρεπε να την προσανατολίσουμε κατά τέτοιον τρόπο, ώστε να λύσει αυτά τα προβλήματα. Η εχθρική μας στάση απέναντι στην τεχνική μας στρέφει προς το παρελθόν και φέρνει σε ισχύ, για τα σύγχρονα προβλήματα, ηθικές αξίες και έννοιες που ταίριαζαν στις τεχνικές μιας άλλης εποχής. Το κακό δεν προέρχεται από την καταστρεπτική δύναμη της τεχνολογίας, αλλά από την ιδιοτέλεια ή την οκνηρία των ανθρώπων να προσαρμόσουν τις ηθικές τους αξίες στις μεταβαλλόμενες πραγματικότητες. Αυτό που μας χρειάζεται είναι να βρούμε ταυτόχρονα μια τεχνική και μια ηθική συμπεριφορά που θα μας επέτρεπαν να αντιμετωπίσουμε τα φοβερά προβλήματα. Στην πραγματικότητα, μόνο η τεχνική πρόοδος μπορεί να λύσει αυτά τα προβλήματα, τα οποία πολλοί την κατηγορούν ότι δημιούργησε.
…Οι κάθε είδους αυξήσεις πλησιάζουν στις οριακές τους τιμές. Οι οικονομίες δεν μπορούν να αναπτυχθούν πολύ περισσότερο, η κατανάλωση και η εκμετάλλευση των πηγών του πλανήτη δεν μπορούν να αυξάνονται αδιάκοπα. Όταν τα συλλογιζόμαστε όλα αυτά, τότε είναι που αισθανόμαστε, κατά έναν τρόπο πολύ πιεστικό, την ανάγκη προσανατολισμού και νέων αξιών. Θα έπρεπε π.χ. να διερωτηθούμε αν η ηθική του ανταγωνισμού και της αύξησης δε θα έπρεπε να αντικατασταθεί από μια ηθική της υπευθυνότητας και, αντί να σπεύδουμε να αποσπάσουμε από τη γη τα τελευταία χρησιμοποιήσιμα κομμάτια της και τις τελευταίες της σταγόνες νερό που δεν έχουν δηλητηριαστεί, αν δε θα κάναμε καλύτερα να βρούμε έναν τρόπο να αντιμετωπίσουμε τα πράγματα που αφορούν την οικολογική ισορροπία ανάμεσα στον άνθρωπο και στην κοινωνία, στην τεχνόσφαιρα και στη βιόσφαιρα.
Ήδη τα γεγονότα μας πιέζουν τόσο, που η τροποποίηση στην κλίμακα των αξιών άρχισε μόνη της. Αυτό που άλλοτε ανήκε σε όλον τον κόσμο γίνεται για τον πολιτισμένο το άκρο άωτο της πολυτέλειας. Μέσα στα μεγάλα αστικά κέντρα άρχισε η αναστροφή της ιεραρχίας των αξιών. Τοποθετούμε στο πιο ψηλό σημείο της κλίμακας, σαν το πιο πολύτιμο αγαθό, αυτό που άλλοτε θεωρούσαμε σαν είδος δωρεάς, χωρίς αξία: τον καθαρό αέρα, το νερό της πηγής, το χώρο, τη γαλήνη, αυτά τα πρωταρχικά αγαθά από τα οποία εξαρτάται η ηρεμία των ανθρώπων, η νοητική και κοινωνική τους ισορροπία».
Α. Κ. Νάσιουτζικ
«… Ο άνθρωπος ταλαιπωρήθηκε χιλιάδες χρόνια, για να ξεφύγει την ανοιχτή φύση, τη σπηλιά, την πασσαλόχτιστη λιμναία κατοικία, την καλύβα, την παράγκα, το φτωχόσπιτο. Εξασφάλισε θεαματικές ανέσεις στη διαβίωσή του. Και να που νιώθει, ξαφνικά, να του λείπει το ψυχρό αγεράκι της αυγής, η αύρα του απόβραδου, αυτό το πολύ καθαρό οξυγόνο, που απορρυπαίνει τα πλεμόνια και μεταμορφώνει την απλή ανάσα σε δώρημα τέλειο.
Ο τεχνολογικός πολιτισμός είναι η φυσική ανέλιξη πολύχρονης προσπάθειας. Κι εκείνοι ακόμη, οι ασυλλόγιστοι, που τον καταριούνται, δε θα μπορούσαν να υπάρξουν έξω από τα πλαίσιά του. Γογγύζουν μόνο, όταν υποχρεώνονται να καταβάλουν το τίμημα. Μήτε και να υποθέσουμε πως ο τεχνολογικός πολιτισμός θα μεταστραφεί κάποια στιγμή και θ’ ανακόψει την πορεία του. Το θέμα είναι πώς θα κατορθώσουμε να τον εξανθρωπίσουμε. Άλλωστε, αυτό είναι και το πυρηνικό θέμα του καιρού μας: πώς θα μπορέσουμε να υπάρξουμε σαν άνθρωποι μέσα σ’ ένα αληθινά ανθρώπινο πολιτισμό».
Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος
Σοφία Μάνιου