Σοφία Μάνιου
«ΚΕΙΜΕΝΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ» ονομάζουμε τις ιδιότητες που συγκεντρώνει ένα κείμενο, με σκοπό να είναι ευανάγνωστο, ελκυστικό, πειστικό και τελικά αποδεκτό από τον αναγνώστη.
ΚΕΙΜΕΝΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ
Α. ΣΑΦΗΣ ΣΚΟΠΟΣ
Η θεματική περίοδος δηλώνει με συντομία, ακρίβεια και σαφήνεια το θέμα της παραγράφου. αποκαλύπτει την κύρια ιδέα, τη θέση του συγγραφέα απέναντι στο θέμα που εξετάζει. Αν θέλουμε, επομένως, οι παράγραφοί μας να αποκαλύπτουν ξεκάθαρα τις απόψεις μας, πρέπει πρωταρχικά να εξετάσουμε ποιος ακριβώς είναι ο σκοπός μας, τι θέλουμε δηλαδή να αποδείξουμε στην παράγραφο, και να το δηλώσουμε στη θεματική περίοδο. Η θεματική περίοδος, δηλώνοντας το σκοπό, καθορίζει το περιεχόμενο, τη μορφή και την οργάνωση των σχολίων –επιχειρημάτων μας, καθορίζει δηλαδή την ανάπτυξη της υπόλοιπης παραγράφου.
Κατ’ αναλογία, και στο κείμενο (δοκίμιο, άρθρο κτλ.) υπάρχει ένας σαφής σκοπός: ο ακριβής εντοπισμός και η απόδειξη των ζητουμένων. Όπως στη θεματική πρόταση της παραγράφου, έτσι και στον πρόλογο του κειμένου, αποκαλύπτουμε το σκοπό μας, δηλώνοντας άμεσα ή έμμεσα ποιο είναι το θέμα και ποια η δική μας θέση απέναντι σ’ αυτό. Την άποψή μας –τη θέση μας- θα τεκμηριώσουμε στο κύριο μέρος του κειμένου με τα επιχειρήματά μας.
Β. ΕΠΑΡΚΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
↓
ΠΟΣΟΤΗΤΑ + ΠΟΙΚΙΛΙΑ + ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΩΝ
1. Στην παράγραφο
Για ν’ αποδείξουμε τη θέση μας, την κύρια ιδέα που δηλώθηκε στη θεματική περίοδο, είναι απαραίτητο να την τεκμηριώσουμε με επιχειρήματα, δηλαδή να αποδείξουμε την ισχύ της με τα σχόλιά μας (προσδιορισμούς, επεξηγήσεις, αιτιολογήσεις, παραδείγματα, συγκρίσεις κτλ.). Αν θέλουμε να μεταδώσουμε με σαφήνεια τις απόψεις μας, να γίνουμε κατανοητοί και να πείσουμε τον αναγνώστη για την ορθότητα των ιδεών μας, τα επιχειρήματά μας πρέπει να είναι επαρκή σε ποσότητα και ποιότητα.
α) Τα σχόλια πρέπει να είναι αρκετά και ποικίλα, να καλύπτουν όσο γίνεται περισσότερες πλευρές του θέματος.
β) Το αποδεικτικό υλικό να αποτελείται από σημαντικά, σαφή και ισχυρά επιχειρήματα, κατάλληλα παραδείγματα, αξιόλογες ιδέες, ενδιαφέρουσες απόψεις.
γ) Τα επιχειρήματά μας να βασίζονται σε πραγματικά δεδομένα, να συμφωνούν με την αντικειμενική πραγματικότητα (καταστάσεις, γεγονότα), ώστε να είναι έγκυρα και όχι σαθρά. Δεν πρέπει ούτε ν’ αναιρούν την πραγματικότητα ούτε να φτάνουν στην υπερβολή.
Παράδειγμα επαρκούς ανάπτυξης παραγράφου
«Εκείνο που μπορεί να λεχθεί με βεβαιότητα είναι ότι η ζωή και η δομή της οικογένειας υπέστη βαθιές αλλαγές. Η παραδοσιακή οικογένεια με τα πολλά μέλη, που έδενε μαζί τρεις και τέσσερις γενιές, έπαψε να υπάρχει και έδωσε τη θέση της στη μικρή οικογένεια, στην οικογένεια-πυρήνα, που αποτελείται μόνο από τους γονείς και τα παιδιά. Οι γονείς αποκτούν πολύ λίγα παιδιά, γιατί πιστεύουν πως έτσι εξασφαλίζουν καλύτερα την ανατροφή, την οικονομική υποστήριξη και την ευτυχία των παιδιών τους. Τα παιδιά παντρεύονται τώρα χωρίς να έχουν κατ’ ανάγκη τη συγκατάθεση των γονιών τους. Η οικονομική ανεξαρτησία που απόκτησε η γυναίκα σαν αποτέλεσμα της δυνατότητάς της να δουλέψει έξω από το σπίτι, καθώς επίσης και τα ίσα δικαιώματα απασχόλησης και αμοιβής της επέφεραν βαθιές κοινωνικές αλλαγές. Η χειραφέτηση της γυναίκας και η υπογράμμιση των δικαιωμάτων της βοήθησε στην κατάργηση της προίκας, την παροχή ίσων ευκαιριών για εκπαίδευση και την κατάργηση ή τον περιορισμό στερεότυπων αντιλήψεων για το ρόλο και τον προορισμό της γυναίκας, και έθεσαν πάνω σε νέα βάση τις σχέσεις μεταξύ άντρα και γυναίκας. Η γυναίκα δεν είναι πια η υποτακτική που καλείται «ίνα φοβήται τον άνδρα» αλλά το ελεύθερο πρόσωπο που συνάπτει από αγάπη και ελεύθερη βούληση δεσμό με τον άντρα».
Παν. Κ. Περσιάνης, περ. ΕΥΘΥΝΗ, τ.124, σ.205-206
Παράδειγμα ανεπαρκούς ανάπτυξης παραγράφου
«Ένα από τα κυριότερα αίτια της εγκληματικότητας είναι η ανεργία (θεματική πρόταση). Η διόγκωση της ανεργίας προκάλεσε πολλά κοινωνικά προβλήματα και κυρίως την εγκληματικότητα (επανάληψη της θεματικής πρότασης). Τα άνεργα άτομα, μην μπορώντας να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις της κοινωνίας τους, οδηγούνται στην περιθωριοποίησή τους και, συνεπώς, στην εγκληματικότητα (πρώτο και τελευταίο επιχείρημα, ημιτελές μάλιστα). Όσο θα υπάρχει έξαρση της ανεργίας, τόσο πιο έντονο και σε μεγαλύτερες διαστάσεις θα παρατηρείται το φαινόμενο της εγκληματικότητας (κατακλείδα)».
από μαθητική έκθεση
Γ. ΣΥΝΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ
Ι. ΕΝΟΤΗΤΑ
Στην παράγραφο:
Η παράγραφός μας διακρίνεται από ενότητα, όταν όλα τα σχόλια σχετίζονται άμεσα με την κύρια ιδέα της παραγράφου που δηλώνεται στη θεματική περίοδο. Πρέπει να έχουμε πάντα κατά νου ότι η θεματική περίοδος αποτελεί τον άξονα γύρω από τον οποίο στρέφονται όλα μας τα επιχειρήματα. Αν παρασυρθούμε και μας διαφύγει ο σκοπός της παραγράφου (η απόδειξη της κύριας ιδέας), καραδοκεί ο κίνδυνος να συμπεριλάβουμε στην παράγραφο ιδέες ή πληροφορίες άσχετες με τη θεματική περίοδο, που θα διασαλεύουν οπωσδήποτε την ενότητα της παραγράφου.
Παράδειγμα ενότητας επιχειρημάτων στην παράγραφο.
«Οι νέοι οι οποίοι στρέφονται προς τα ναρκωτικά αυξάνουν δυστυχώς μέρα με την ημέρα σε όλον τον κόσμο, όπως και στον τόπο μας. Οι αιτίες που οδηγούν προς τη χρήση των ναρκωτικών είναι πολλές. Προς αυτά στρέφονται πρόσωπα τα οποία είναι ανίκανα να αντικρίσουν τη ζωή και να συμφιλιωθούν με την πραγματικότητά της. Πρόκειται για φυγή μπρος στις απαιτήσεις τις οποίες προβάλλει η ζωή μας. Τα πρόσωπα αυτά δεν διαπαιδαγωγήθηκαν ποτέ από τη μικρή τους ηλικία και δεν άσκησαν τη βούλησή τους, έτσι, ώστε να μπορούν να αντιστέκονται στις απαιτήσεις τις οποίες έστω και κατά στοιχειώδη τρόπο τους προβάλλει η ζωή μας και καταφεύγουν στις παραισθήσεις των ναρκωτικών. Σέρνονται από τις επιθυμίες και τις αψιθυμίες και τα ένστικτά τους. Δεν έχουν καθόλου αναπτυγμένη την ατομική ευθύνη τους. Δεν είναι σε θέση ν’ αντισταθούν σε τίποτε και παρασύρονται από τους άλλους. Δεν έχουν ούτε στο ελάχιστο αναπτυγμένες, εσωτερικές αντιστάσεις θέλησης, αλλά ούτε και τη σκέψη, την κρίση, ώστε να μην ακολουθούν άκριτα πρόσωπα για συναναστροφή ή πρόσωπα που έκαμαν τη γνωριμία τους τυχαία».
Ι. Ν. Ξηροτύρης, Επίκαιρα Κοινωνικά Προβλήματα, Θεσ/κη 1965
Παραδείγματα διασαλευμένης ενότητας (από μαθητικές εκθέσεις)
α) «Από την άλλη πλευρά, η έλλειψη σωστού προγραμματισμού του εκπαιδευτικού συστήματος συντελεί στην όξυνση του φαινομένου της ανεργίας (θεματική περίοδος). Στα σχολεία οι νέοι δεν πληροφορούνται σωστά για τα κορεσμένα επαγγέλματα και την αγορά εργασίας. Επίσης, το εκπαιδευτικό σύστημα δεν έχει καταφέρει να εξαλείψει τη λανθασμένη νοοτροπία πως το πτυχίο από ένα Πανεπιστήμιο λύνει τα οικονομικά προβλήματα του καθενός και, έτσι, οδηγούνται οι νέοι στην ίδια κατεύθυνση. Αλλά και η αδυναμία πια των ξένων χωρών να απορροφήσουν άλλους ανέργους, γιατί και οι ίδιες αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα ανεργίας, επιδεινώνει την κατάσταση, (διασάλευση της ενότητας) πράγμα που μας αναγκάζει να συνειδητοποιήσουμε τη σοβαρότητα της όλης υπόθεσης».
β) «Η τελειοποίηση των μέσων μαζικής ενημέρωσης ανέβασε το πνευματικό επίπεδο των νέων (θεματική πρόταση). Η τηλεόραση μορφώνει με τα εκπαιδευτικά της προγράμματα και προσπαθεί με τις εκπομπές της να ευαισθητοποιήσει τους νέους και τις διάφορες φιλανθρωπικές οργανώσεις. Επίσης, η τελειοποίηση της λειτουργίας της βοηθά τους νέους να είναι μέσα στη μόδα (διασάλευση της ενότητας) και να μαθαίνουν τα προβλήματα των ξένων κρατών».
Στην έκθεση:
Ενότητα επιχειρημάτων σ’ ένα κείμενο υπάρχει όταν όλα τα επιχειρήματα σχετίζονται άμεσα με την κύρια ιδέα, τη θέση που πρέπει να αποδειχθεί. Στην παράγραφο ο άξονας γύρω από τον οποίο στρέφονται τα επιχειρήματα-σχόλια είναι η θεματική περίοδος, ενώ στο κείμενο άξονας είναι η αποδεικτέα θέση που έχει δηλωθεί στον πρόλογο, δηλαδή η απάντησή μας στα ζητούμενα.
Παράδειγμα διασαλευμένης ενότητας σε κείμενο
Από μαθητική έκθεση με θέμα τις «Ωφέλειες της παράδοσης για τους νέους» δανείζομαι δυο παραγράφους:
«Ένα από τα τόσα σημαντικά οφέλη της παράδοσης για το νέο άνθρωπο είναι και η παροχή υγιών προτύπων. Η ιστορία του λαού μας γράφτηκε από ανθρώπους που έχυσαν το αίμα τους για την ελευθερία και τη δημοκρατία. Το παρελθόν είναι γεμάτο από μεγάλους ανθρωπιστές, επιστήμονες και πνευματικούς ανθρώπους που έμειναν για πάντα στο Πάνθεον των Ηρώων. Έτσι, κάθε νέος έχει την ευκαιρία, αν γνωρίσει το έργο τους, να υιοθετήσει τις αξίες τους και να μιμηθεί τα κατορθώματά τους.
Δυστυχώς, όμως, οι σημερινοί νέοι παρασύρονται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τη φιλική τους συντροφιά και μιμούνται είδωλα, προσωπικότητες δηλαδή που λάμπουν προσωρινά χάρη σε μια κατασκευασμένη, τεχνητή αίγλη. Οι νέοι μιμούνται τυφλά τα είδωλα, με αποτέλεσμα να χάνουν την προσωπικότητά τους, γιατί ταυτίζονται απόλυτα με τα ινδάλματά τους και πιθηκίζουν το ντύσιμο, τις κινήσεις, την ομιλία και άλλα στοιχεία της προσωπικότητας των ειδώλων τους».
Στο παραπάνω παράδειγμα γίνεται φανερό πώς διασαλεύεται η ενότητα των επιχειρημάτων της έκθεσης με τη δεύτερη παράγραφο, η οποία ναι μεν συνδέεται λογικά με την προηγούμενη παράγραφο με τη σχέση της αντίθεσης, δεν αναφέρεται άμεσα όμως στα ζητούμενα: «ωφέλειες της παράδοσης». Γι’ αυτό δεν πρέπει ποτέ να ξεχνούμε τον αρχικό μας σκοπό, την απόδειξη των ζητουμένων. Οποιοδήποτε άλλο επιχείρημα, έστω και λογικά συναφές με τα προηγούμενα ή τα επόμενα, εύκολα μπορεί να μας οδηγήσει εκτός του θέματος.
ΙΙ. ΑΛΛΗΛΟΥΧΙΑ
Αλληλουχία ονομάζουμε την εσωτερική – νοηματική σύνδεση των εννοιών, δηλαδή τη λογική σύνδεση του περιεχομένου των προτάσεων της παραγράφου ή των παραγράφων του κειμένου μας. Η κατάταξη των σχολίων ή των παραγράφων σε μια λογική σειρά είναι μία από τις σημαντικότερες αρετές ενός κειμένου. Όσο ενδιαφέρουσες κι αν είναι οι απόψεις μας και σπουδαία τα επιχειρήματά μας, όταν δεν υπάρχει λογική οργάνωση και μεταξύ τους σύνδεση, δε γινόμαστε κατανοητοί ούτε βέβαια πειστικοί, καθώς δε διευκολύνουμε τον αναγνώστη στην παρακολούθηση της ανάπτυξης των συλλογισμών μας.
Συχνά σφάλματα των μαθητών που αποβαίνουν εις βάρος της αλληλουχίας –και γενικότερα της συνεκτικότητας- είναι:
- Τα λογικά χάσματα, οι απότομες μεταβάσεις από τη μία έννοια στην άλλη, η ακολουθία άσχετων μεταξύ τους σκέψεων.
- Η χαλαρή νοηματική σύνδεση.
- Η συλλογιστική πορεία που δε δικαιολογεί το συμπέρασμα στο οποίο οδηγεί.
- Οι φυγόκεντρες σκέψεις που δε σχετίζονται άμεσα με την κύρια ιδέα της παραγράφου ή του κειμένου.
Για να αποφύγουμε τα σφάλματα αυτά, μπορούμε:
α) Να ελέγχουμε την ενότητα των επιχειρημάτων του κειμένου μας, να φροντίζουμε ώστε όλα να σχετίζονται νοηματικά με την κύρια ιδέα που καλούνται να αποδείξουν.
β) Να αρχίζουμε την ανάπτυξη από τις έννοιες εκείνες που θα μας οδηγήσουν λογικά στις επόμενες. Έτσι, θα μεταβαίνουμε αβίαστα, εντελώς αρμονικά από τη μια έννοια στην άλλη. Στο σημείο αυτό αξίζει να τονίσουμε τη χρησιμότητα – αναγκαιότητα του σχεδιαγράμματος.
γ) Να αναπτύσσουμε κατά σειρά σπουδαιότητας τα σχόλια μιας αποδεικτικής παραγράφου, δηλαδή να κλιμακώνουμε τα επιχειρήματά μας από τα λιγότερο στα περισσότερο σπουδαία και πειστικά (το σημείο με τη μεγαλύτερη έμφαση είναι το τέλος, γι’ αυτό και πρέπει εκεί να αποθέσουμε το πιο σημαντικό μέρος του αποδεικτικού μας υλικού).
Τα σχόλια σε μια επεξηγηματική παράγραφο αναπτύσσονται και πάλι κλιμακωτά, από τα περισσότερο στα λιγότερο γνωστά ή από τα εύκολα στα δύσκολα.
δ) Να παραθέτουμε τις σκέψεις μας με κάποια λογική σειρά, έτσι ώστε μια έννοια να πηγάζει από την προηγούμενη. Να προσπαθούμε με άλλα λόγια, να συνδέουμε με λογικές σχέσεις τις προτάσεις ή τις παραγράφους μας. Κατ’ αυτόν τον τρόπο κάθε σκέψη φαίνεται να πηγάζει από την προηγούμενη, αφού:
κάθε έννοια παρουσιάζεται ως
συμπέρασμα
συμπλήρωμα
αιτιολόγηση
συνέπεια
επεξήγηση
προϋπόθεση
αντίθεση
αναλογία
ειδίκευση
γενίκευση (κτλ.)
της προηγούμενης έννοιας.
Συμπερασματικά, αναγκαία προϋπόθεση για την ύπαρξη συνεκτικότητας είναι η προσεκτική οργάνωση του σχεδιαγράμματος. Αφού καταγράψουμε πρόχειρα τα επιχειρήματα με τα οποία σκοπεύουμε να τεκμηριώσουμε τις απόψεις μας, προσπαθούμε να τα κατατάξουμε σε μια λογική σειρά. Ανιχνεύουμε τις λογικές σχέσεις με τις οποίες ενδέχεται να συνδέονται και επινοούμε νοηματικές «γέφυρες» για την αρμονική μετάβαση από το ένα επιχείρημα στο άλλο.
Παραδείγματα συνεκτικότητας στην παράγραφο
α) «Όπως ο πλούτος και η δύναμη, έτσι και η παιδεία είναι άνισα και άδικα μοιρασμένη στον κόσμο. Οι πλούσιες και ισχυρές χώρες εκπαιδεύουν σε μεγάλη κλίμακα τους λαούς των και κρατούν ζηλότυπα τις πνευματικές κατακτήσεις τους. οι φτωχές και αδύνατες είναι βυθισμένες στην αγραμματοσύνη, στις προλήψεις, στις δεισιδαιμονίες, που κάνουν ακόμη δυσκολώτερη τη ζωή τους. Η αμάθεια όμως εκβαρβαρώνει τους ανθρώπους και κάνει να λειτουργούν βίαια και τυφλά τα χαμηλά, τα θηριώδη ένστικτά τους. Εάν ξεσηκωθούν οι μάζες των πειναλέων θηρίων για να βρουν να χορτάσουν, πώς θα μπορέσουν οι «διαβασμένοι»και «λεπταίσθητοι» να προστατέψουν απ’ αυτούς τα θησαυροφυλάκια και τις βιβλιοθήκες τους;».
Ευ. Παπανούτσος, Οι τρεις αντινομίες, Πρακτική Φιλοσοφία, εκδ. Δωδώνη, Αθήνα 1980
β) «Η πρώτη αντίφαση είναι αυτή ανάμεσα στον ανταγωνισμό και στην επιτυχία από το ένα μέρος και στην αδελφική αγάπη και ταπεινοφροσύνη από το άλλο. Από το ένα μέρος ο πολιτισμός μας κάνει τα πάντα για να μας ωθήσει στο δρόμο της επιτυχίας, δηλαδή όχι μόνο να επιβαλλόμαστε, αλλά να είμαστε επιθετικοί και σε θέση να παραμερίζουμε τους άλλους από το δρόμο μας. Από το άλλο μέρος ο πολιτισμός μας διατυμπανίζει τα χριστιανικά ιδανικά, ότι είναι ιδιοτέλεια να θέλουμε κάτι για τον εαυτό μας, ότι πρέπει να είμαστε ταπεινόφρονες, και να είμαστε υποχωρητικοί και να στρέφουμε «και το άλλο μάγουλο». Γι’ αυτήν την αντίφαση υπάρχουν μόνο δύο λύσεις μέσα σε ένα φυσιολογικό πλαίσιο. ή να πάρουμε τη μια από τις δυο επιδιώξεις στα σοβαρά και να αφήσουμε την άλλη στην πάντα ή να τις πάρουμε και τις δύο στα σοβαρά με συνέπεια, βέβαια, να αποτύχουμε και στις δύο».
Karen Horney , Ο νευρωτικός άνθρωπος της εποχής μας, εκδ. Επίκουρος, Αθήνα 1975.
Παραδείγματα προβληματικής συνεκτικότητας
στην παράγραφο
(δάνεια από μαθητικές εκθέσεις)
α) «Ό,τι οι κυβερνήσεις δεν μπορούν να κατορθώσουν στα πολύμηνα συνέδρια μπορεί να το πραγματοποιήσει η τέχνη και ο αθλητισμός. Οι πολιτιστικές εκδηλώσεις μεταξύ των κρατών καλλιεργούν το πνεύμα της συνεργασίας, της συλλογικής αντιμετώπισης των προβλημάτων, αλλά και την άμιλλα, που μπορεί να φέρει κοντά τους λαούς. Επομένως, παγιώνεται ο θεσμός της δημοκρατίας, καθώς διαπλάθονται πολίτες που μπορούν να συμμετέχουν ενεργά στη διακυβέρνηση της χώρας τους, αλλά έχουν και παγκόσμια συνείδηση».
β) «Το σχολείο με τους διάφορους κανόνες που επιβάλλει, μαθαίνει στο παιδί να σέβεται εκτός από τον εαυτό του και το συνάνθρωπό του και τα δικαιώματα που έχει ως άνθρωπος. Έτσι αποφεύγεται η αλλοτρίωση και η μαζοποίηση του ατόμου».
γ) «Συχνά λέγεται πως η σημερινή εποχή μαστίζεται από φαινόμενα βίας και επιρρίπτονται ευθύνες σε διάφορους παράγοντες. Όμως, η βία υπάρχει ήδη από τη γένεση του κόσμου. Είτε το σύμπαν δημιουργήθηκε από την έκρηξη μιας συμπαγούς μάζας είτε με έναν πιο απλό τρόπο, γρήγορα διαπράχθηκε η πρώτη εγκληματική ενέργεια: η δολοφονία του Άβελ από τον Κάιν».
Παραδείγματα συνεκτικότητας – αλληλουχίας
μεταξύ των παραγράφων
α) «Ο Νεοέλληνας είναι συζητητικός. Έχει την τάση να εκφράζεται, να παρατηρεί και να σχολιάζει, να ρωτά και να ερευνά τα κάθε μορφής και λογής γεγονότα και συμβαίνοντα. Η τάση του αυτή δεν είναι καθόλου κακή. Τουναντίον, δείχνει την κοινωνικότητά του, τα ενδιαφέροντά του για ζητήματα και προβλήματα της ατομικής και συνολικής προκοπής.
Ωστόσο, παρά τις τάσεις του αυτές, σκοντάφτει στη συζήτηση, στο διάλογο. Αποδείχνεται πως δεν ξέρει να συζητεί. Και τούτο γιατί δεν τηρεί ή αγνοεί τις προϋποθέσεις του σωστού και καρποφόρου διαλόγου. Όταν απλώς τις γνωρίζει ή τις υποθέτει, υποκύπτει στις αδυναμίες του και στα ελαττώματά του και δεν καταλήγει σε συμπέρασμα, δε συζητεί, δε διαλέγεται, παρά νομίζει πως συζητεί ή πως διαλέγεται, ενώ ουσιαστικά μονολογεί.
Για να γίνεται όμως καρποφόρος ο διάλογος, πρέπει να τηρούνται κατά την εξέλιξή του και την πορεία του από τους συζητούντες ορισμένες προϋποθέσεις, που χωρίς την τήρηση βέβαια αυτών των βασικών προϋποθέσεων δεν μπορούμε να φτάσουμε σε καρποφόρο αποτέλεσμα.
Μια βασική προϋπόθεση για την καλή πορεία και την πετυχημένη έκβαση μιας συζήτησης, ενός διαλόγου, είναι η αυτοπειθαρχία των συζητούντων, κάτι για το οποίο δυστυχώς δεν μπορούμε να υπερηφανευόμαστε. Την έλλειψη αυτοπειθαρχίας μας την αποδίδουμε συνήθως δικαιολογώντας τον εαυτό μας στο μεσογειακό μας κλίμα. Ωστόσο, δε φταίει το ήρεμο, ήπιο, γλυκό και θαλπερό κλίμα μας, παρά φταίει η ελλιπής διαπαιδαγώγησή μας. Αφηνόμαστε στις στιγμιαίες αψιθυμικές καταστάσεις, χαρακτηριστικό γνώρισμα το πώς μας λείπει ο έλεγχος του εαυτού μας.
Η υπομονή επίσης είναι μια σπουδαία αρετή. «Μας την έπεμψε ο Θεός» λέγει ο Σολωμός», «κλει θησαυρούς εκείνη». Δυστυχώς δε μας διακρίνει αυτή η σπουδαία κοινωνική αρετή, που μπορεί να προωθήσει και να εξελίξει το διάλογο προς καρποφόρο και παραγωγικό αποτέλεσμα. Ο νεοέλληνας, κατά κανόνα σχεδόν, μπαίνει μέσα στη συζήτηση προτού να τελειώσει εκείνος που μιλά στον κύκλο των σκέψεών του. Διακόπτουμε απότομα το συζητητή μας, χωρίς να λαβαίνουμε υπόψη μας καθόλου τον ειρμό των λόγων του. Διακόπτουμε για να αντικρούσουμε κάτι που δεν έχει ακόμη εκφράσει ο συζητητής μας. Κάτι, όπου αυτός ο οποίος απότομα παρεμβαίνει, νόμισε ότι θα έλεγε αυτό που σκέφτηκε αυτός».
Ι. Ν. Ξηροτύρης, Θεμέλιο, τ.3, εκδ. Μπαχαράκη, σ.60-62
β) «Ο πνευματικός άνθρωπος δεν ολοκληρώνεται παρά μόνον όταν γίνεται παιδαγωγός και φρουρός της κοινωνίας όπου ζει. Όταν την «παιδεύει», αλλά και την προστατεύει -όταν την ανασύρει από το σκότος της φυσικής αμάθειας, αλλά και την προασπίζει από το τεχνητό σκότος που επιχειρούν ν’ απλώσουν γύρω της οι επιτήδειοι και οι πονηροί.
Όλοι οι άξιοι του ονόματος πολιτισμοί έδωσαν και δίνουν πρωταρχικό ρόλο στους πνευματικούς ανθρώπους. Οι Έλληνες, προπάντων, θεωρούσαν παιδαγωγούς του λαού όχι μόνο τους Φιλοσόφους, αλλά και τους Ποιητές: «Ουδέν γαρ συμβούλων διέφερον. όθεν αυτούς διδασκάλους ωνόμαζον. ότι τα πάντα διά δραμάτων εδίδασκον». Στον περίφημο «αγώνα» των «Βατράχων»του Αριστοφάνη, ο Αισχύλος ρωτάει: «Τίνος ούνεκα χρη θαυμάζειν άνδρα ποιητήν;». Κι ο Ευριπίδης αποκρίνεται: «Δεξιότητος και νουθεσίας, ότι βελτίους ποιούμεν τους ανθρώπους εν ταις πόλεσιν».
Αλλά δε φτάνει να’ ναι ο πνευματικός άνθρωπος παιδαγωγός μόνο της κοινωνίας του. Πρέπει –είπαμε- να’ ναι και φρουρός της. Δε φτάνει να της δίνει τα πνευματικά αγαθά. Πρέπει και να «διαφυλάσσει» τα αγαθά αυτά – να τους εξασφαλίζει τους όρους, για ν’ αναπτυχθούν και να καρπίσουν –να τα υπερασπίζει απ’ τις επιδρομές των επίβουλων.
Και το μόνο έδαφος όπου μπορούν να γεννηθούν, να ριζώσουν, να ανθίσουν τα πνευματικά αγαθά, είναι το ελεύθερο, αδούλωτο έδαφος. Το μόνο τείχος που μπορεί να τα οχυρώσει απ’ τις επιδρομές, είναι το τείχος της ελευθερίας.
Ο πνευματικός άνθρωπος που φιλοδοξεί την «τελείωση» του εαυτού του και των άλλων, είναι ουτοπιστής και σκιαμάχος, αν δε χτίζει το οικοδόμημά του πάνω σ’ ελεύθερα θεμέλια. Το μοναδικό του όπλο –το Πνεύμα- ατροφεί, αδρανεί, αφανίζεται, μέσα στο τέλμα της δουλείας. «Στοχάζεται καλά, όποιος στοχάζεται ελεύθερα», έλεγε ο Ρήγας Φεραίος. Μόνο η Ελευθερία –η ελεύθερη σκέψη, γνώμη, διαβίωση- δίνουν τη δυνατότητα στη Γνώση, στην Αλήθεια, στην Αρετή να υπάρξουν. «Η αλήθεια –γράφει ο Μπερντιάεφ-δεν μπορεί να λατρεύεται παρά μόνο μέσα στην ελευθερία».
Μάριος Πλωρίτης (από τον Τύπο)
Παράδειγμα απουσίας συνεκτικότητας μεταξύ των παραγράφων
(από μαθητική έκθεση με θέμα: Τα αίτια της λεξιπενίας του Νεοέλληνα)
«Εξαιτίας, λοιπόν, της τηλεόρασης και γενικότερα της σύγχρονης διασκέδασης, τα δύο είδη επικοινωνίας, δηλαδή η προφορική και η γραπτή, έχουν περιοριστεί στο έπακρο. Μέσω της επικοινωνίας θα μπορούσε να υπάρξει δυνατότητα συνομιλίας και ανάπτυξης της έκφρασης.
Δυστυχώς, οι νέοι εξαιτίας του χάσματος των γενεών απορρίπτουν οτιδήποτε παραδοσιακό και παρασυρόμενοι από την τάση της ξενομανίας χρησιμοποιούν πολλές ξένες λέξεις. Αντί, δηλαδή, να υιοθετούν μόνο τα καλά στοιχεία, υιοθετούν και άλλα στοιχεία, άχρηστα. Ένα από αυτά τα άχρηστα στοιχεία είναι και το ξένο λεξιλόγιο, γιατί περιφρονούν το πλούσιο ελληνικό λεξιλόγιο».
Στο προηγούμενο απόσπασμα, εκτός των άλλων προβλημάτων (στην επάρκεια, στη συνοχή των επιχειρημάτων κτλ.) πρόβλημα παρουσιάζεται και στη συνεκτικότητα, γιατί δεν υπάρχει λογική σύνδεση των δύο παραγράφων –εννοιών, με αποτέλεσμα να προκύπτει λογικό χάσμα. Η πρώτη παράγραφος παρουσιάζει ως αίτιο της λεξιπενίας το σύγχρονο τρόπο διασκέδασης, ενώ η δεύτερη το φαινόμενο της ξενομανίας των Νεοελλήνων. Οι δυο έννοιες –παράγραφοι θα μπορούσαν να συνδεθούν λογικά με τη σχέση αιτίου –αποτελέσματος: Η ξενομανία θα μπορούσε να παρουσιαστεί ως αποτέλεσμα των σύγχρονων μέσων ενημέρωσης και των ειδώλων που αυτά προβάλλουν. Έτσι, θα συνδέονταν λογικά τα δυο επιχειρήματα, το χάσμα θα γεφυρωνόταν και η μετάβαση από τη μια στην άλλη έννοια –παράγραφο θα γινόταν αρμονικά.
Δ. Η ΣΥΝΟΧΗ
Οι ιδέες μας αποτυπώνονται στο χαρτί με την κωδικοποίησή τους σε λέξεις, φράσεις, προτάσεις και παραγράφους. Όλα αυτά τα γλωσσικά στοιχεία του κειμένου μας πρέπει να συνδέονται αποτελεσματικά μεταξύ τους (συνοχή < συνέχω: συνδέω), ώστε να μεταβιβάζεται με ενάργεια και σαφήνεια η σκέψη μας. Κι αυτό το πετυχαίνουμε με τη χρήση των κατάλληλων συνδετικών λέξεων και φράσεων.
Ι. Η ΣΥΝΟΧΗ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟ
Προϋπόθεση της ύπαρξης αποτελεσματικής συνοχής είναι η γνώση και η σωστή εφαρμογή των κανόνων του συντακτικού της γλώσσας μας. Οι συνηθισμένοι τρόποι συνοχής είναι οι ακόλουθοι:
- 1. Η σύνδεση των γλωσσικών στοιχείων του κειμένου μας με τους συνήθεις συνδέσμους (συμπλεκτικούς, αντιθετικούς, διαζευκτικούς, συμπερασματικούς) ή με άλλες ισοδύναμες λέξεις ή φράσεις. Αναλυτικά:
- Όταν θέλουμε να συνδέσουμε ισοδύναμα στοιχεία:
αφενός… αφετέρου, όχι μόνο… αλλά και, εν μέρει… και εν μέρει, όπως… έτσι και, από τη μια… και από την άλλη, όσο… τόσο κτλ.
- Όταν θέλουμε να δηλώσουμε τη διάζευξη στοιχείων:
είτε… είτε, ούτε… ούτε, μήτε να… μήτε να, ή…ή κτλ.
- Όταν θέλουμε να δηλώσουμε την αντίθεση ή την εναλλαγή δύο στοιχείων:
αν και, εντούτοις, αλλά, μα, όμως, ενώ, ωστόσο, απεναντίας, αντιθέτως, παρά το ότι, μολαταύτα, εξάλλου, μολονότι, εκτός τούτου, ακόμη κι αν, σε αντίθεση με τα προηγούμενα κτλ.
- Όταν επεξηγούμε μια έννοια:
δηλαδή, με άλλα λόγια, για να γίνω πιο σαφής, αναλυτικότερα, απλούστερα, για παράδειγμα, λόγου χάρη κτλ.
- Όταν συμπληρώνουμε μια έννοια:
Επίσης, ομοίως, επιπλέον, επιπροσθέτως, ακόμη, συν τοις άλλοις, τέλος, το ίδιο ισχύει και για… κτλ.
- Όταν δηλώνουμε το συμπέρασμα:
Άρα, επομένως, συνεπώς, κατά συνέπεια, κατ’ ακολουθία, συμπερασματικά, εν κατακλείδι, σύμφωνα με τα προηγούμενα,, από τα προηγούμενα συνάγεται/προκύπτει ότι… κ.ά.
- Συνοχή μέσω αναφοράς
α) Στην αρχή μιας πρότασης υποκαθιστούμε με αντωνυμίες ή επιρρήματα τα ουσιαστικά ή τις έννοιες της προηγούμενης πρότασης.
- Π.χ. «Το καλύτερο μέσο για την πρόληψη είναι η αγωγή, αλλά αυτή απουσιάζει από ανάμεσά μας» (Ι.Ν.Ξηροτύρης)
- Π.χ. «Ο «πολιτισμός» δεν κατάφερε να κάνει τον άνθρωπο ευτυχέστερο. Αντίθετα, τον βυθίζει ολοένα και περισσότερο μέσα σ ’ένα περιβάλλον που δεν ταιριάζει με την κληρονομικότητά του, με το είδος του». (Ν. Ζακόπουλος)
β) Παραλείπουμε κάποια στοιχεία της προηγούμενης πρότασης που εύκολα εννοούνται και η επανάληψή τους θα ήταν κουραστική για τον αναγνώστη.
- Π.χ. «Κι αλήθεια, η τεχνική πρόοδος με τη μαζική παραγωγή προσφέρει τα φθηνά αγαθά που είναι προσιτά στις πλατιές μάζες πολύ περισσότερο από άλλοτε. Το φθηνό αλλά χρήσιμο εκτοπίζει το σπάνιο και πολυτελές κι οδηγεί σε απάμβλυνση των διαφορών από τον πλούτο». (Π. Μελίτης)
- Π.χ. «Το πρώτο στάδιο, το λυκαυγές της ευτυχίας του σημερινού ανθρώπου είναι, λοιπόν, κατά τη γνώμη μας, η άγρυπνη συνείδηση. Το δεύτερο, η εύρεση μιας πίστης που καλύπτει, δυνάμει, ολόκληρη τη ζωή…». (Κ. Ε. Τσιρόπουλος)
Συνοχή μέσω επανάληψης λέξεων
Συχνά, για να μεταβούμε από μια πρόταση σε μια άλλη, επαναλαμβάνουμε λέξεις, φράσεις ή συντακτικά σχήματα. Οι λέξεις αυτές δεν είναι απαραίτητο να έχουν τον ίδιο τύπο. Μπορεί να είναι και συνώνυμες ή σημασιολογικά συγγενείς.
- «Η τεχνολογική κατάκτηση, βεβαίως, δεν είναι ασήμαντο ιστορικό περιστατικό. Με την προϋπόθεση όμως ότι δεν ακυρώνει τις καθαυτό απολυτρωτικές επιδιώξεις της ζωής. ότι δεν αναστέλλει την εσωτερική ποιοτική πρόοδο του ανθρώπου. ότι ο εξωτερικός φωτισμός με τα ηλεκτρικά φώτα δεν παρακωλύει τη διαδικασία του εσωτερικού φωτισμού. ότι η οριζόντια πρόοδος δεν ακυρώνει την κατακόρυφη πρόοδο… Η οριζόντια πρόοδος πραγματοποιείται με την εκπαίδευση. Η κάθετη με την παιδεία…». (Χρ. Μαλεβίτσης)
- «Οι άνθρωποι άρχισαν ολοένα και περισσότερο να δοκιμάζουν μια νέα αίσθηση ελευθερίας. Έγιναν κύριοι της ζωής τους. Οι φεουδαρχικές αλυσίδες είχαν πια σπάσει και ο καθένας μπορούσε να εκπληρώσει κάθε του επιθυμία, ελεύθερος από κάθε είδους δεσμά… Η χωρίς όρια ικανοποίηση όλων των επιθυμιών δε συνεπάγεται την ευδαιμονία ούτε οδηγεί στην ευτυχία ούτε ακόμα στη μεγαλύτερη απόλαυση». (Έριχ Φρομ)
ΙΙ. Η ΣΥΝΟΧΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΡΑΦΩΝ
(Αποτελεσματικοί τρόποι σύνδεσης των παραγράφων)
1. Επαναλαμβάνουμε την κατακλείδα της τελευταίας παραγράφου (ή την έννοια της κατακλείδας με άλλες εκφράσεις) και τη συνδέουμε με τη θεματική περίοδο ή με την αρχική περίοδο της νέας παραγράφου.
Παραδείγματα
α) «… Όταν μιλούμε για το «πώς», είμαστε ευθύς εξαρχής πρόθυμοι ν’ αναφερθούμε στην παιδεία. Μια παιδεία, που θα κατορθώσει να εφοδιάσει το παιδί με τις γνώσεις που απαιτούν οι καιροί και που συνάμα θα το καταστήσει ικανό να νιώσει και ν’ αγαπήσει τις υψηλότερες αξίες, είναι η καλύτερη άμυνα αντίκρυ στη βάναυση και στενά ωφελιμιστική δεσποτεία της μηχανής. Αλλ’ αρχίζω να έχω την εντύπωση πως με πολλή ευκολία τ’ αναθέτουμε όλα στην παιδεία.
Τ’ αναθέτουμε και ησυχάζουμε. Και ιδού, ως προς εμάς εδώ, που βρισκόμαστε στο δρόμο μιας νέας παιδείας, με συμφωνότερους προς τις απαιτήσεις του εικοστού αιώνα προσανατολισμούς…». (Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, Η ηθική του συμφέροντος, εκδ. Φιλιππότη, Αθήνα 1979, σ.39-41)
β) «… Όλα όσα μετατρέψαμε σε είδωλα γίνονται κάτι που αποχωρίζεται από τον άνθρωπο και αποκτά έτσι μεγαλύτερη σημασία και αξία απ’ όση ο ίδιος ο άνθρωπος. Όσο οι άνθρωποι θα λατρεύουν είδωλα, τόσο θα αισθάνονται και την επίθεση σ’ αυτά ως απειλή για τα ζωτικά τους συμφέροντα.
Ίσως δεν υπάρχει καμιά απειλή που να έχει προκαλέσει περισσότερη εχθρότητα και καταστροφικότητα στην Ιστορία του ανθρώπου απ’ όση η απειλή των ειδώλων του. Μόνο που οι άνθρωποι ξεγελιούνται πάντα πιστεύοντας πως τα δικά τους είδωλα είναι τάχα οι μόνοι αληθινοί θεοί, ενώ οι θεοί των άλλων είναι τα είδωλα…». ( Έριχ Φρομ, Ο φόβος μπροστά στην ελευθερία, μτφρ. Δ. Θεοδωρακάτου, εκδ. Μπουκουμάνη, Αθήνα 1971, σ. 188-189)
- 2. Διατυπώνουμε στην πρώτη πρόταση της νέας παραγράφου κρίση ή συμπέρασμα που απορρέει από την προηγούμενη παράγραφο (και φροντίζουμε, βέβαια, να συνδέουμε την κρίση αυτή με τη νέα θεματική περίοδο).
Παραδείγματα
α) «… Η ολοκλήρωση της δημοκρατίας θα επιτευχθεί, όταν ο εξανθρωπισμός της ζωής μας αποτελέσει πρωταρχικό πολιτικό αίτημα, όταν θεσπισθεί η αντίστοιχη ιεραρχία αξιών, όταν το πνεύμα της άμιλλας αποκλείσει το στενό πνεύμα του ανταγωνισμού, όταν η συλλογική ωφέλεια προηγηθεί η ταυτισθεί με την ατομική, όταν η ανθρώπινη ανάγκη αποφασίζει για την ικανοποίησή της.
Έργο δύσκολο αλλά θεμελιώδες. Αντικειμενικός σκοπός όλων μας πρέπει να είναι η ταύτιση του ιδανικού περιεχομένου της δημοκρατίας προς τις συγκεκριμένες μορφές της εφαρμογής της…». (Αθ. Κανελλόπουλος, Πολιτικά, εκδ. Κάκτος, Αθήνα 1981, σ. 34)
β) «Αλλά το αποφασιστικό θα ήταν το κράτος να διανέμει την εξουσία του εκφράζεσθαι, σε καθένα, χωρίς το ίδιο να εκφράζει οιαδήποτε γνώμη, χωρίς να επεμβαίνει, χωρίς να εμποδίζει. Με την εξουσία του θα ασφάλιζε σε καθένα τον ελεύθερο χώρο όπου ακωλύτως θα εκφράζει, μαζί με τους άλλους, τους στοχασμούς του. Το αποφασιστικό δηλαδή θα ήταν η ύπαρξη ενός ηθικού, φιλελεύθερου κράτους που, αν και θα διέθετε όλα τα μέσα για να επιβάλει αποκλειστικά τη δική του γνώμη, από την επίγνωση του ύψιστου συμφέροντος που έχει να μην το κάνει, θα διασφάλιζε την ελευθερία της έκφρασης των στοχασμών σε όλους, όσο και αν είναι αντίθετο προς αυτά που πρόκειται να ειπωθούν.
Αλλά αυτή η αξίωση είναι επίσης μια ουτοπία. Έτσι, είμαστε καταδικασμένοι στη λύση της εμπορίας, που επιτέλους επιτρέπει το διάλογο, και, κοντά στη χυδαιότητα, αφήνει κάποιο περιθώριο και για τους καλύτερους, τη σχετικώς μικρή αυτή μειοψηφία, να διαλέγεται ελεύθερα. Σε αυτήν την ατραπό απάνω βαδίζει η δημοκρατία…». (Κ. Τσάτσος, περ. ΕΥΘΥΝΗ, τ. 1, 3-8)
- 3. Διατυπώνουμε την κύρια ιδέα (θεματική περίοδο) της νέας παραγράφου με ερώτηση που πηγάζει από την προηγούμενη παράγραφο.
Παραδείγματα
α) «…Από την ώρα που δημιουργήθηκαν οι τεράστιοι εξοπλιστικοί οργανισμοί σε διάφορα (από οικονομική και πολιτική άποψη καίρια) σημεία του κόσμου, οι πολεμικές ρήξεις και θα προκαλούνται και θα εντείνονται, προπάντων θα διαρκούν, όταν και όσο θα το απαιτούν όχι απλώς λόγοι τοπικών ή ψυχολογικών διενέξεων, αλλά κυρίως τα συμφέροντα των πολεμικών βιομηχανιών που απλώθηκαν σήμερα και γιγαντώθηκαν.
Υπάρχει άραγε τρόπος να σωθούμε από την πολυκέφαλη αυτή ύδρα; Ένας είναι: να εξαλειφθεί η κατάρα του πολέμου και να ειρηνέψει η γη. Αλλά πώς; Ιδού το πρόβλημα». ( Ε. Π. Παπανούτσος, Οι δρόμοι της ζωής, εκδ. Φιλιππότη, Αθήνα 1979, σ.217)
β) «…Κάθε μέρα, όλο και περισσότερο βεβαιωνόμαστε πως μυστηριώδης, συγκολλητική ουσία του εσωτερικού κόσμου του ανθρώπου, το χαρμόσυνο έναυσμα του ηθικού εκείνου οργασμού που θα συγκροτήσει τελικά, ανάμεσα από ποικίλες περιπέτειες και δοκιμασίες, την ανθρώπινη προσωπικότητα, είναι ο Αυτοσεβασμός.
Τι θα πει «αυτοσεβασμός»; Θα πει αναγνώριση, κατάφαση, σεβασμός προς την ιερότητα της ίδιας, της δικής μας ανθρωπιάς…». (Κ. Τσιρόπουλος, Θεμέλιο, τ. 1, εκδ. Μπαχαράκη, Θεσ/κη 1991, σ. 100)
4. Επαναλαμβάνουμε λέξεις ή φράσεις «κλειδιά» της προηγούμενης παραγράφου
Παραδείγματα
α) «Έχουν όμως ένα άλλο μέγα μειονέκτημα οι κάτοχοι των μέσων έκφρασης: είναι έμποροι. Γι’ αυτούς τα μέσα μετάδοσης είναι κυρίως ή και αποκλειστικώς μέσα χρηματισμού. Θέλουν να μεταδίδουν ό,τι προσπορίζει περισσότερο κέρδος. Και αυτό είναι ό,τι αρέσει στους πολλούς δηλαδή το αγοραίο, το χυδαίο, το υπερβολικό, το ψεύτικο, εκείνο που διαφθείρει και δε μορφώνει. Και έτσι διεξάγεται μεταξύ των λίγων αυτών ένας αγώνας ως προς το περιεχόμενο των όσων μεταδίδουν, ένας αγώνας που έχει κατά ένα μικρό ποσοστό κριτήριο την καλή ποιότητα και κατά ένα μέγα ποσοστό κριτήριο το ό,τι αρέσει στους πολλούς. Είναι αναπότρεπτη αυτή η στροφή της πλειοψηφίας προς τα κάτω, όσο η μετάδοση των στοχασμών δεν είναι πολιτικό ή κοινωνικό λειτούργημα, αλλά εμπορία.
Το μειονέκτημα τούτο της εμπορίας επιδεινώνεται από δυο άλλους παράγοντες. Εκτός από την εξάρτηση από το πλήθος των αναγνωστών υπάρχει και η εξάρτηση από τους διαφημιστές, έναν περιορισμένο κύκλο ανθρώπων, που με στενά εμπορικά κριτήρια, αλλά με τη δυνατότητα να κάνουν μεγάλες παροχές, κρατούν υπό την επιρροή τους ή και ρυθμίζουν την τύχη του οργάνου του τύπου, προσθέτοντας το βάρος τους στην προς τα κάτω πορεία του». (Κ. Τσάτσος, περ. ΕΥΘΥΝΗ, τ. 1, 1-3)
β) «Ο «μέγας κίνδυνος» δεν είναι, φυσικά, καινούριος. Κρέμεται, δαμόκλεια, πάνω απ’ την οικουμένη τριάντα πέντε χρόνια τώρα, με προμήνυμα το ολοκαύτωμα της Χιροσίμα και με «δοκιμαστήριο» τον ατέλειωτο ψυχρό πόλεμο. Κι όμως, όχι μόνο δε γίνεται καμιά ουσιαστική ενέργεια για ν’ αποτραπεί, αλλά αντίθετα όλοι καταβάλλουν τις πιο εργώδεις προσπάθειες για να γίνει αναπόφευκτος, πολλαπλασιάζοντας τους πυρηνικούς εξοπλισμούς τους με ακατάσχετη γεωμετρική πρόοδο.
Αυτή είναι η «πρόοδος» που χάρισε στην ανθρωπότητα ο ανθρώπινος νους, βαλμένος στην υπηρεσία των βουλιμιώντων «μεγάλων». Κι αυτήν την πρόοδο προς τον παγκόσμιο όλεθρο επισημαίνουν και προσπαθούν ν’ ανακόψουν εκείνοι που «οι φρένες τους δεν έχουν ξεστρατίσει από το σωστό δρόμο». (Μάριος Πλωρίτης, από τον Τύπο)
γ) «…Η κόλαση αυτή που λέγεται αποτυχημένη σύγχρονη οικογένεια στεγάζεται και στις φτωχές καλύβες, αλλά και στις πολυτελείς επαύλεις, και μάλιστα με προτίμηση σ’ αυτές. Ο καυγάς ο οικογενειακός, ίσως το σπαρακτικότερο για την καρδιά του ανθρώπου, δε συνοδεύει μόνο το άδειο τραπέζι, ακολουθεί και το πλουσιότερο γεύμα. Η δυστυχία μέσα στην αφθονία των υλικών μέσων ευτυχισμένης ζωής, αυτό είναι το τραγικότερο σημάδι της αρρώστιας.
Έτσι η οικογένεια φαίνεται σαν κάτι αρρωστημένο, αποτυχημένο, κάτι που όλο και χάνει τη δύναμή του και από καλό γίνεται κακό. Όλα τα σημάδια μαρτυρούν την κρίση που περνά ο θεσμός της οικογένειας στους καιρούς μας.
Και το χειρότερο είναι πως η κρίση αυτή δε συμβαδίζει με τη θεωρητική επίθεση κατά της οικογένειας…». ( Π. Μελίτης, Για ν’ ανοίξει ο δρόμος, Αθήνα 1957, σ.110-111)
- Χρησιμοποιούμε μεταβατικές λέξεις ή εκφράσεις.
Ενδεικτικά σημειώνουμε ορισμένες
α) Όταν συμπληρώνουμε μια έννοια, συνδέουμε δηλαδή όμοιους όρους:
- επιπλέον, επιπροσθέτως, ακόμη, επίσης, εξάλλου, συν τοις άλλοις, τέλος…
- εκτός τούτου, εκτός απ’ αυτό…
- σε συνδυασμό με τον προηγούμενο παράγοντα/την προηγούμενη λύση…
- αξίζει, ακόμη, να σημειωθεί/να τονιστεί/να αναφερθεί ότι…
- καλό είναι, επιπλέον, να εξετάσουμε και…
- το κυριότερο/σπουδαιότερο/σημαντικότερο, όμως, είναι…
β) Όταν αιτιολογούμε ή επιρρίπτουμε ευθύνες:
- κατά κύριο/πρώτο λόγο για το φαινόμενο ευθύνεται…
- η κυριότερη/ βασικότερη αιτία του φαινομένου είναι…
- οι ρίζες του φαινομένου εντοπίζονται/βρίσκονται/ενδημούν/απλώνονται…
- μεγάλο μέρος/μερίδιο της ευθύνης φέρει ο…/αναλογεί στον…
- κύριος παράγοντας γένεσης του φαινομένου είναι…
- γενεσιουργός αιτία του προβλήματος είναι…
- πρωταρχικό αίτιο του φαινομένου είναι…
- κατά κύριο λόγο η ευθύνη βαρύνει…
- στη γένεση/εμφάνιση/εξάπλωση του φαινομένου σημαντικό ρόλο διαδραματίζει…
γ) Όταν εκθέτουμε τις συνέπειες:
- έτσι, επομένως, λοιπόν, κατά συνέπεια, συνεπώς, άρα…
- βασική/σημαντική/θεμελιώδους σημασίας συνέπεια είναι…
- επόμενο, λοιπόν, είναι…
- απόρροια των προηγουμένων είναι…
- λογικό, επομένως, είναι να…
- τα προηγούμενα έχουν ως αποτέλεσμα…
- με αυτά τα δεδομένα δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι…
- οι επιπτώσεις είναι εμφανείς σε…
- δεν είναι, επομένως, άξιο απορίας το γεγονός ότι…
δ) Όταν υποδεικνύουμε τρόπους αντιμετώπισης (προτάσεις):
- είναι επιτακτική/αδήριτη ανάγκη…
- η ριζική αντιμετώπιση του φαινομένου έγκειται…
- το πρόβλημα θα αντιμετωπιστεί στη ρίζα του, αν…
- βασικό μέτρο για την ίαση/θεραπεία/αντιμετώπιση του προβλήματος θα μπορούσε ν’ αποτελέσει…
- για την άρση του φαινομένου επιβάλλεται/χρειάζεται/κρίνεται αναγκαίο..
- χρέος/καθήκον, λοιπόν, του/των είναι…
- ορθό/καλό/χρήσιμο θα ήταν…
- εκείνος που οφείλει να επωμιστεί τις ευθύνες για την επίλυση αυτού του προβλήματος είναι…
ε) Γενικά, όταν αρχίζουμε μια νέα παράγραφο:
- είναι βέβαιο ότι…
- είναι γεγονός ότι…
- είναι/καθίσταται σαφές ότι…
- είναι αλήθεια πως…
- είναι φανερό/πασίδηλο/πασιφανές/εμφανές ότι…
- αναμφίβολα, αναντίρρητα, αναμφίλεκτα, χωρίς αμφιβολία…
- παράλληλα, ανάλογα, τελικά…
- αξίζει να σημειωθεί/να τονιστεί/να αναφερθεί ότι…
- πρέπει να επισημάνουμε/να επισημανθεί ότι…
- αποτελεί κοινό τόπο πλέον η διαπίστωση ότι…
- άξιο προσοχής κρίνεται το γεγονός ότι…
- είναι χρήσιμο να υπομνησθεί ότι…
- αξίζει να υπενθυμίσουμε το γεγονός ότι…
- δεν πρέπει να λησμονούμε ότι…
Ε. Η ΕΜΦΑΣΗ
Όλες οι ιδέες σε ένα κείμενο δεν έχουν την ίδια βαρύτητα. Ορισμένα επιχειρήματά μας έχουν μεγάλη σπουδαιότητα, ενώ άλλα είναι απλώς βοηθητικά, παίζουν θα λέγαμε ρόλο παραπληρωματικό. Για να αναδεικνύονται οι σημαντικές πληροφορίες –τα ισχυρά επιχειρήματά μας-, καλό είναι να τους δίνουμε έμφαση. Δύο κυρίως τρόπους έχουμε στη διάθεσή μας, για να το επιτύχουμε: τη θέση και την έκταση της ανάπτυξης.
α) Η θέση: Οι πιο εμφατικές θέσεις και στην παράγραφο αλλά και στα μεγαλύτερα κείμενα είναι η αρχή και το τέλος.
β) Η έκταση: Αφιερώνοντας μεγαλύτερη έκταση στα σημαντικά επιχειρήματά μας, αναλύοντάς τα δηλαδή περισσότερο από άλλα, αναδεικνύουμε τη σπουδαιότητά τους.
Παράδειγμα
«Δυστυχώς και σήμερα, αιώνα του «φιλελευθερισμού», κατά κανόνα, χρησιμοποιείται ο μονόλογος. Αποτέλεσμα η συσκότιση και παραποίηση της αλήθειας. Ο μονόλογος χρησιμοποιείται στις περισσότερες μορφές της παιδείας. Ο μονόλογος χρησιμοποιείται ως επί το πλείστον στην πολιτική. Ο μονόλογος χρησιμοποιείται στη διοίκηση της πολιτείας. Ο μονόλογος χρησιμοποιείται μερικές φορές ακόμη και μέσα στην εκκλησία, όπου μερικοί φορείς της, εκμεταλλευόμενοι το θείο κύρος της, χρησιμοποιούν τη διδαχή, το δόγμα, τα μυστήρια και όλα τα ιερά θέματα της Εκκλησίας για την επιβολή προσωπικής εξουσίας πάνω στο λαό του Θεού. Αυτό είναι το θλιβερότερο γεγονός σήμερα. Γιατί η Εκκλησία, ενώ έχει εκ προοιμίου όλες τις δυνατότητες για ένα σωστό διάλογο, δεν τον κάνει. Η εκκλησία βρίσκεται στη θέση της, όταν προσφέρει την αποκεκαλυμμένη αλήθεια, δέχεται την έρευνα, που γίνεται με ειλικρίνεια,, και συγχωρεί κάθε αποτυχία μας, όταν μετανοήσουμε γι’ αυτή. Αυτός είναι ο αληθινός διάλογος της Εκκλησίας, γιατί στηρίζεται στην ελευθερία». (Τιμόθεος Κιλίφης, Τολμηροί Ψιθυρισμοί, Αθήνα 1977, σ.184-185)
Σ υ ν ο ψ ί ζ ο υ μ ε:
Οι φάσεις της εργασίας μας για την ανάπτυξη μιας ικανοποιητικής παραγράφου ή ενός αποδεκτού κειμένου είναι οι ακόλουθες:
- Συνειδητοποιούμε ποιο είναι το θέμα της παραγράφου ή η θέση μας σ’ ένα ευρύτερο κείμενο και σχηματίζουμε τη θεματική περίοδο ή –αντίστοιχα- τον πρόλογο.
- Συγκεντρώνουμε και καταγράφουμε πρόχειρα τα επιχειρήματα –τις ιδέες μας.
- Ελέγχουμε την επάρκεια των επιχειρημάτων μας (ποσότητα, ποικιλία, ποιότητα).
- Εξετάζουμε αν τα επιχειρήματα αυτά σχετίζονται άμεσα με το θέμα της παραγράφου ή με τα ζητούμενα σ’ ένα κείμενο. Ελέγχουμε, με άλλα λόγια, την ενότητά τους.
- Κατατάσσουμε τα επιχειρήματά μας σε μια αρμονική σειρά, φροντίζοντας να τα συνδέσουμε με λογικές σχέσεις, ώστε να επιτύχουμε τη συνεκτικότητά τους. Παράλληλα, επιδιώκουμε να δώσουμε εμφατική θέση στις σημαντικές μας ιδέες.
- Αναπτύσσουμε την παράγραφο ή το κείμενο στο «καθαρό», φροντίζοντας να είναι σωστή και πλούσια η συνοχή των ιδεών μας.
- Διαβάζουμε από την αρχή το κείμενό μας για έναν τελικό έλεγχο και διορθώνουμε τα ορθογραφικά ή συντακτικά λάθη.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Οι επόμενες παράγραφοι είναι αποσπάσματα δανεισμένα από μαθητικές εκθέσεις. Προσπαθήστε να εντοπίσετε τα σφάλματα που σχετίζονται με τις κειμενικές λειτουργίες. Εξετάστε, δηλαδή, τις παραγράφους ως προς τη σαφή οροθέτηση του σκοπού τους, την επάρκεια, τη συνεκτικότητα και τη συνοχή των σχολίων τους.
α) «Η πίστη στο Θεό, ο υπερπληθυσμός σε ένα μέρος, ο γρήγορος ρυθμός της ζωής, η μονοτονία αλλά και η ανασφάλεια της πόλης μας έχει οδηγήσει στην αποξένωση των ανθρώπων. Ο ένας φοβάται τον άλλον, η καχυποψία «δίνει και παίρνει», αφού ο καθένας υποπτεύεται άπαντες οι οποίοι είναι ή προσπαθούν να γίνουν φίλοι μήπως και του κλέψει τα λεφτά του. Επίσης, η μαζοποίηση είναι αυτή η οποία μας έχει αποξενώσει, όπως ήδη έχει αναφερθεί. Με την επικράτησή της και για την παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων προϊόντων, το ανθρώπινο χέρι έχει αντικατασταθεί από τη μηχανή. Παλαιότερα που η χρήση της μηχανής δεν ήταν τόσο πολύ διαδεδομένη για την παραγωγή ενός προϊόντος, χρειαζόταν η συνεργασία πολλών ατόμων, όπου ο ένας θα έφερνε τις πρώτες ύλες, άλλος θα τις επεξεργαζόταν, άλλος θα τις μετέφερε και θα συνεχιζόταν έτσι η αλυσίδα με πολλούς ανθρώπους. Αυτό ήταν ένα έναυσμα για τη δημιουργία φιλιών και γενικότερα έφερνε τους ανθρώπους πιο κοντά».
(από μαθητική έκθεση με θέμα: Τα αίτια της κρίσης των ανθρώπινων σχέσεων στη μεγαλούπολη)
β) «Παλαιότερος τρόπος διαβίβασης των ειδήσεων ήταν τα οπτικά σήματα, καπνός την ημέρα, λάμψη της φωτιάς τη νύχτα. Επίσης, ο τρόπος χρησιμοποίησης του αλόγου με τους οργανωμένους κρατικούς σταθμούς, όπου οι επίσημοι ταχυδρόμοι άλλαζαν το κουρασμένο άλογο με ξεκούραστο, για να συνεχίσουν το ταξίδι, συνέβαλαν στη γοργή μετάδοση της είδησης. Η πρώτη εφημερίδα στην ελεύθερη Ελλάδα κυκλοφόρησε στην Καλαμάτα το 1821 και είχε τίτλο: «Σάλπιγξ Ελληνική».
(παράγραφος ιστορικής αναδρομής στην έννοια της Πληροφόρησης)
γ) «Μέσα στην οικογένεια αναπτύσσεται ο διάλογος, ο οποίος συντελεί στην πνευματική ολοκλήρωση των νέων. Με το διάλογο ο νέος μαθαίνει να επικοινωνεί με τους συνανθρώπους του, να αναπτύσσει διαπροσωπικές σχέσεις και να μπορεί να λύνει τις διαφορές του ώριμα και ομαλά. Όταν ο διάλογος αναπτύσσεται σωστά ανάμεσα στους κατοίκους μιας χώρας, φυσικό είναι να παρουσιάζεται και ανάμεσα στα διάφορα κράτη. Το αποτέλεσμα είναι να λύνονται οι διαφορές με τον εποικοδομητικό διάλογο και όχι με τον πόλεμο. Άρα, η οικογένεια συμβάλλει στη διατήρηση του πολιτισμού κάθε χώρας και όχι στην καταστροφή της από τον πόλεμο».
(από μαθητική έκθεση με θέμα τη συμβολή του θεσμού της οικογένειας στην ανάπτυξη της προσωπικότητας των νέων)
δ) «Αυτογνωσία καλούμε την ικανότητα του ατόμου να γνωρίζει τον ίδιο του τον εαυτό. Με την αυτογνωσία το άτομο γνωρίζει τα υπέρ και τα κατά του, τα προτερήματα και τα ελαττώματά του. Δυστυχώς, σήμερα με όλα αυτά τα στοιχεία που μας παρέχει η καταναλωτική μας κοινωνία και με όλα αυτά τα αρνητικά στοιχεία με τα οποία μας φορτίζει (άγχος, κούραση κ.ά.), ο άνθρωπος λόγω έλλειψης χρόνου, αλλά και για τους παραπάνω λόγους, δεν έχει το χρόνο και την ικανότητα να βρει ποιος πραγματικά είναι. Έλλειψη αυτογνωσίας συνεπάγεται φόρτιση αρνητικών στοιχείων (άγχος, κούραση κ.ά) και μείωση της παραγωγικότητας».
(μαθητική παράγραφος προσδιορισμού της έννοιας της αυτογνωσίας)
ε) «Οι συνθήκες ζωής στη σύγχρονη κοινωνία οδηγούν στην κρίση του θεσμού της οικογένειας. Το κοινωνικό περιβάλλον με τις τόσες προκλήσεις και τους τόσους πειρασμούς του, η οικονομική αδυναμία του πατέρα ιδίως ν’ ανταποκριθεί στις αυξημένες σημερινές ανάγκες, το ότι η γυναίκα υποχρεώνεται να εργάζεται έξω από το σπίτι. Η συμπεριφορά και η τάση για διαρκή αμφισβήτηση των πάντων της σημερινής νεολαίας. Η ψυχαγωγία μέσα στο σπίτι έχει εξασθενίσει λόγω της ελευθερίας των σημερινών νέων. Παιδιά και γονείς ψυχαγωγούνται έξω από το σπίτι. Η ψυχαγωγία μέσα στο σπίτι ισοδυναμεί με την τηλεόραση, που αποξενώνει τα μέλη της. Οι γονείς παύουν ν’ αποτελούν πρότυπα ενεργητικότητας και δημιουργίας για το παιδί. Υπάρχει έλλειψη χρόνου και διάθεσης για επαφή και από τις δυο πλευρές λόγω των αυξημένων απαιτήσεων της ζωής και του γρήγορου ρυθμού της. Ταύτιση του παιδιού με εξωοικογενειακά πρότυπα που αντλούν κυρίως από τη φιλική συντροφιά κι από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης».
(μαθητική παράγραφος αιτιολόγησης της κρίσης που διέρχεται η σύγχρονη οικογένεια)
Να αναπτύξετε παραγράφους με τη χρήση των ακόλουθων θεματικών περιόδων:
- Το πιο αποτελεσματικό μέσο διαπαιδαγώγησης είναι ο διάλογος.
- Ο πνευματικός άνθρωπος δεν μπορεί και δεν πρέπει να είναι φανατικός.
- Ένα από τα κυριότερα αίτια της εγκληματικότητας είναι η ανεργία.
- Με την αγωγή ο άνθρωπος μαθαίνει να καταπνίγει τα ζωώδη ένστικτά του.
- Πρέπει να διακρίνουμε τη γνήσια από τη νόθη ψυχαγωγία.
- Υπάρχει ποσότητα, όχι όμως και ποιότητα στη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου.
- Η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος είναι το πιο μεγάλο αμάρτημα της ανθρωπότητας.
- Η Τέχνη έχει τεράστια ηθικοπλαστική δύναμη.
- Με τη δημιουργική εργασία οδηγείται ο άνθρωπος στην ψυχική πληρότητα.
- Όταν επιλέγουν οι νέοι το μελλοντικό τους επάγγελμα, δέχονται επιδράσεις από ποικίλους παράγοντες.
- Η τηλεθέαση εθίζει το σύγχρονο άνθρωπο σε μια παθητική στάση ζωής.
- Έχει εξασθενίσει στην εποχή μας ο παιδαγωγικός ρόλος της οικογένειας.
- Μέσω της παιδείας το νεαρό άτομο αποκτά όλα τα εφόδια, για να αναλάβει με συνέπεια τις ευθύνες του απέναντι στην πολιτισμική ανάπτυξη της κοινωνίας.
- «Τη θέση του λόγου στη σημερινή κοινωνία τείνει με βήμα γοργό να καταλάβει η εικόνα».
- Η διαφήμιση αλλοτριώνει ψυχολογικά τον άνθρωπο.
- Η διαβίου παιδεία είναι επιτακτική ανάγκη για τον άνθρωπο των ημερών μας.
- Ο Τύπος διαδραματίζει ζωτικό ρόλο στη διασφάλιση της δημοκρατίας.
- Στην εποχή μας συζητείται πολύ το ζήτημα της ηθικής ευθύνης του επιστήμονα.
- Να βρείτε τις λογικές σχέσεις με τις οποίες συνδέονται οι περίοδοι λόγου των ακόλουθων ομάδων και να τις βάλετε σε σειρά που θα οδηγεί στο σχηματισμό παραγράφων.
Ι. α) Αλλά κανένας, επίσης, σοβαρός και μυαλωμένος άνθρωπος δεν μπορεί ν’ απορρίψει μια και καλή, το παρελθόν.
β) Το παρελθόν είναι γεμάτο λάθη, που πρέπει να μας φωτίσουν, να μας διδάξουν, να μας γονιμοποιήσουν.
γ) Κανένας αληθινά σοβαρός και μυαλωμένος άνθρωπος δεν μπορεί να είναι εξτρεμιστής της συντήρησης.
δ) Πρέπει, σε τέτοιες στιγμές θανάσιμης αγωνίας του ανθρώπου, ν’ ανοίξεις τα μάτια του πνεύματός σου, να κρατήσεις άγρυπνη τη συνείδησή σου και να σταθείς κριτικά κι αποφασιστικά μπροστά στο παρελθόν αλλά και στο παρόν.
ε) Γιατί αυτό το παρελθόν είναι το θησαυροφυλάκιο του ανθρώπου.
στ) Καημούς, αγώνες, ολοκαυτώματα, επιτεύγματα, όλα αυτά δεν μπορείς να τ’ αγνοήσεις, ιδίως όταν βρίσκεσαι -όπως σήμερα-σε μια καμπύλη της Ιστορίας προς τα κάτω.
ΙΙ. α) Από τη μια πλευρά μας γνέφει η ελευθερία του ατόμου και η ασφάλεια της κοινωνίας και από την άλλη μας απειλεί η υποδούλωση του ατόμου και η εξαφάνιση του πολιτισμού μας.
β) Είτε βρούμε το δρόμο της ειρήνης είτε συνεχίσουμε τον παλιό δρόμο της δύναμης της επιβολής, τόσο ανάξιο για τον πολιτισμό μας, αυτό εξαρτάται από εμάς.
γ) Η μοίρα μας θα είναι αυτή που μας αξίζει.
δ) Στεκόμαστε εκεί που χωρίζουν οι δρόμοι.
ΙΙΙ. α) Η αφομοιωτική όμως ικανότητα της ανθρώπινης σκέψης είναι και παραμένει αυστηρά περιορισμένη.
β) Και το χειρότερο, αποτέλεσμα αυτής της εξειδίκευσης είναι ακόμη και μια πρόχειρη γενική ιδέα της επιστήμης ως συνόλου να γίνεται πιο περίπλοκη.
γ) Γι’ αυτό και ήταν αναπόφευκτο η δραστηριότητα του ανεξάρτητου ερευνητή να περιορίζεται σε όλο και μικρότερο τμήμα της ανθρώπινης γνώσης.
δ) Η θεωρητική γνώση έχει γίνει απείρως πιο εμβριθής σε κάθε τομέα της επιστήμης.
ε) Εξελίσσεται έτσι μια κατάσταση παρόμοια με αυτή που περιγράφεται συμβολικά στη Βίβλο, στην ιστορία του Πύργου της Βαβέλ.
IV. α) Όταν τους εσωτερικεύουμε και τους αφομοιώνουμε, κυρίως κατά τη βρεφική, νηπιακή και παιδική μας ηλικία, δεν αναρωτιόμαστε αν είναι σωστοί ή όχι, δεν αποτελούν συνειδητή επιλογή μας.
β) Εκείνο που είναι σημαντικό είναι ότι το μεγαλύτερο ποσοστό από αυτούς τους βιώνουμε ως αυτονόητους.
γ) Στη συνέχεια, τόσο πολύ πλέον αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της προσωπικότητάς μας, ώστε όταν τύχει να τους παραβούμε από αμέλεια, και αν ακόμα δε μας επιπλήξει το κοινωνικό μας περιβάλλον, εμείς οι ίδιοι συμβαίνει να αισθανόμαστε αισθήματα ντροπής ή ενοχής.
δ) Όλους τους κοινωνικούς κανόνες τους βιώνουμε.
ε) Όταν φυσικά τους παραβαίνουμε σκόπιμα, αυτό είναι μια άλλη ιστορία.
- Να αποκαταστήσετε τη συνοχή στα ακόλουθα αποσπάσματα
(όλα αποτελούν δάνειο από μαθητικές εκθέσεις)
- Όμως, πολλά επαγγέλματα στην Ελλάδα στηρίζονται στον τουρισμό, που είναι το κύριο οικονομικό μας έσοδο. Έτσι, η εκμάθηση ξένων γλωσσών βοηθούν τους Έλληνες να εργαστούν σε εταιρείες, ξενοδοχειακά συγκροτήματα, καταστήματα και κέντρα ερευνών. Χωρίς να ξέρεις ξένες γλώσσες δεν μπορεί να εργαστείς σε κανένα από τα παραπάνω επαγγέλματα με αποτέλεσμα να μείνεις άνεργος και χωρίς να μπορείς να επιβιώσεις, γιατί δε θα μπορείς να επικοινωνήσεις με τους ξένους πελάτες.
- Τα νέα αυτά κράτη διεκδικούσαν εδάφη, δικαιώματα, και έτσι άρχισαν οι πολεμικές συγκρούσεις μεταξύ αυτών που μέχρι τότε ζούσαν αγαπημένοι οι λαοί διαφορετικής εθνικότητας.
- Τελικά, αυτά τα μέλη έχουν αποκτήσει αυτό που λέμε κοινωνικές αρετές, διαπνέονται από υπευθυνότητα, συνέπεια, ωριμότητα και πρόταξη του κοινωνικού συμφέροντος και όχι του ατομικού.
- Οι γονείς πιέζουν τα παιδιά να σπουδάσουν για οικονομική και κοινωνική καταξίωση των παιδιών τους, που έμμεσα καταξιώνονται και οι ίδιοι, αφού τα παιδιά αποτελούν προέκταση του εγώ τους.
- Έτσι, λοιπόν, το άνεργο άτομο παρουσιάζει συμπτώματα μελαγχολίας και απαισιοδοξίας, αίσθημα μειονεξίας, κατωτερότητας και παραμερισμού, συναίσθημα οργής, αγανάκτησης, φυγής, αδιαφορία, απάθεια και, δυστυχώς, πολλές φορές αντικοινωνικότητα π.χ. πράξεις βίας, χουλιγκανισμός, αναρχισμός, περιθωριοποίηση.
- Άμεση συνέπεια, λοιπόν, είναι η προσήλωση του ανθρώπου στα υλικά αγαθά, με αποτέλεσμα την εμφάνιση του καταναλωτισμού όπου οι παράγοντες αυτού είναι η υπερπαραγωγή αγαθών, ανάγκες του καταναλωτικού κοινού, η διαφήμιση όπου ο άνθρωπος καθημερινά δέχεται μηνύματα. Έτσι, έχουμε τον οικονομικό ανταγωνισμό ανάμεσα στους ανθρώπους, όπου ο ένας προσπαθεί να βλάψει τον άλλον.
- Ξεκινώντας, λοιπόν, με ένα βασικό παράγοντα, όπως είναι το οικογενειακό περιβάλλον, που οδηγεί το άτομο στα σημαντικά πρώτα του βήματα και του δίνει τους βασικούς προσανατολισμούς σε θέματα συμπεριφοράς του και ερεθισμάτων που θα δεχτεί.
- Ένα κοινωνικό άτομο το οποίο έχει καλές σχέσεις με τους συνανθρώπους του, σε μια δύσκολη στιγμή γι’ αυτόν, σίγουρα αυτοί θα τον βοηθήσουν όσο περισσότερο μπορούν.
- Οι παράγοντες όπου εξαρτάται γενικότερα η επιτυχημένη σταδιοδρομία των ατόμων σε μια κοινωνία είναι καθοριστικοί από τα πρώτα κιόλας βήματα της ζωής του. Η σωστή σκέψη και κρίση όπου θα μπορεί να σκέφτεται και να κρίνει ό,τι συναντά και να επιλέγει τα σωστά, η υπευθυνότητα, να μπορέσει να αναλάβει τις ευθύνες όπου έχει και να μάθει ότι δεν έχει μόνο δικαιώματα αλλά και ευθύνες, η γνώση του εαυτού του, να μπορέσει να μάθει τον εαυτό του, τα ελαττώματα και τα προτερήματά του.
Σοφία Μάνιου