Σοφία Μάνιου
Η ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΤΟΥ ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ
ΚΑΙ
Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ
Μετά την κατανόηση του θέματος και την επισήμανση των ζητουμένων, ακολουθεί η διαδικασία της συγκέντρωσης των ιδεών – επιχειρημάτων με τα οποία θα αναλύσουμε το θέμα μας. Περνάμε, λοιπόν, στην πλέον κρίσιμη και σημαντική φάση της συγγραφής. Στο σημείο αυτό ακούμε πολύ συχνά τα ερωτήματα: «Τι να γράψω, για να γεμίσουν οι λευκές σελίδες;» ή «Πώς να βρω ιδέες;».
Κι όμως… Η αναζήτηση ιδεών δεν πρέπει να μας αγχώνει. Ο εγκέφαλός μας δεν είναι «άγραφος πίνακας». Έχει καταγεγραμμένες πολλές πληροφορίες και άφθονες ιδέες για τη συγκρότηση της επιχειρηματολογίας μας. Τα περιστατικά της καθημερινής ζωής, οι σχέσεις με τα πρόσωπα που μας περιβάλλουν ή τα κακώς κείμενα στην κοινωνία που ζούμε όλους μας προβληματίζουν, μας ευαισθητοποιούν και μας διδάσκουν. Οι εμπειρίες που έχουμε ως όντα κοινωνικά είναι ανεξάντλητη πηγή προβληματισμού και γνώσης. Ωστόσο, οι απόψεις που σχηματίζουμε για τη ζωή είναι και απόρροια των γνώσεων που αντλούμε από το βιβλίο, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ή το διάλογο. Αυτές οι γνώσει μάλιστα διαδραματίζουν ρόλο καταλυτικό στον εμπλουτισμό της σκέψης και αποτελούν προϋπόθεση για την ανάπτυξη μιας ικανοποιητικής επιχειρηματολογίας.
Το υλικό, συνεπώς, που απαιτείται για την ανάπτυξη του θέματός μας υπάρχει στη συνείδησή μας, έστω και σε λανθάνουσα κατάσταση, και μπορεί εύκολα και αποτελεσματικά να αξιοποιηθεί. Αρκεί μόνο να θέσουμε στον εαυτό μας τα κατάλληλα ερωτήματα, να εφαρμόσουμε ένα μεθοδικό τρόπο σκέψης. Στο σημείο αυτό θα μας βοηθήσουν ιδιαίτερα δύο μέθοδοι που παρουσιάζονται αναλυτικά στις επόμενες σελίδες. Αυτές είναι:
Α) Τα κοινά λογικά σημεία και
Β) Ο επιμερισμός ατόμου – κοινωνίας
Τα δύο αυτά «παιχνίδια» εύρεσης επιχειρημάτων κατευθύνουν με ασφάλεια τη σκέψη μας και την οργανώνουν, της προσφέρουν ένα μεθοδικό σύστημα ενεργοποίησης. Παράλληλα, χαράσσουν νέους δρόμους γι’ αυτήν, νέα πεδία αναζήτησης ιδεών.
Καλό είναι, βέβαια, να μην ξεχνάμε πως, εκτός από τη θεωρητική αξιοποίηση των βιωμάτων μας με την εκμετάλλευση των μεθόδων που προαναφέρθηκαν, σκόπιμο είναι να τροφοδοτούμε συνεχώς το πνεύμα μας με νέες γνώσεις, με πρωτότυπα επιχειρήματα, αλλά και να καλλιεργούμε το ύφος μας. Κι είναι κοινοτοπία πια πως τούτο είναι εφικτό μόνο με την εντρύφησή μας σε σοβαρά αναγνώσματα.
Α. Τ Α Κ Ο Ι Ν Α Λ Ο Γ Ι Κ Α Σ Η Μ Ε Ι Α
Τα «κοινά λογικά σημεία» («κοινοί τόποι» ονομάζονται αλλιώς) είναι ιδιαίτερα χρήσιμα στη φάση της αναζήτησης επιχειρημάτων. Η πρακτική των κοινών τόπων βασίζεται ως επί το πλείστον στην αριστοτελική φιλοσοφία. Ο Αριστοτέλης προσπάθησε να ερμηνεύσει τον κόσμο που μας περιβάλλει κατατάσσοντας τα πάντα (άψυχα και έμψυχα, φαινόμενα, έννοιες) σε κατηγορίες. Προσπάθησε, δηλαδή, να «βάλει μια τάξη στον κόσμο» χρησιμοποιώντας τη λογική του. Έθετε στον εαυτό του ερωτήματα, όπως: «Ποια είναι η ουσία ή το ποιόν του όντος αυτού»; «Πού εντοπίζεται το φαινόμενο αυτό»; «Πότε συμβαίνει»; Έτσι και ο μαθητής πρέπει να θέτει σε λειτουργία τη λογική του σκέψη. Προκειμένου να ερμηνεύσει το φαινόμενο ή να εξετάσει την κύρια έννοια του θέματος, πρέπει να θέτει ερωτήματα, όπως τα ακόλουθα.
1. Τι είναι; Να ορίσει την κύρια έννοια, να εντοπίσει τα βασικά ΟΡΙΣΜΟΣ
γνωρίσματα ή τη λειτουργία της, να εξηγήσει πώς
αντιλαμβάνεται την έννοια.
2. Με ποιες μορφές εμφανίζεται; Ποια είναι τα είδη της έννοιας ΕΙΔΗ
ή σε ποιους τομείς εντοπίζεται, ποιες είναι οι εκφάν- ΜΟΡΦΕΣ
σεις της;
3. Πώς σχετίζεται με τις άλλες έννοιες του θέματος ΣΥΓΚΡΙΣΗ
ή με άλλες ομοειδείς;
4. Υπάρχουν τεκμήρια για την ύπαρξή της; (Παραδείγματα, ΤΕΚΜΗΡΙΑ
στατιστικές, έρευνες, πειράματα κλπ.)
5. Πού εμφανίζεται; Ποιος είναι ο χώρος εκδήλωσης του φαινο- ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ
μένου; Η οικογένεια, το σχολείο, η μεγαλούπολη, η επαρχία, η
Ελλάδα, η Ευρώπη, οι αναπτυγμένες χώρες, ο Τρίτος κόσμος;
6. Πότε εμφανίζεται; Σε ποια εποχή; Στο παρόν, στο παρελθόν, ΕΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ
στο μέλλον; Είναι διαχρονική η έννοια, σύγχρονη ή ανήκει
αποκλειστικά στο παρελθόν; Πώς αντιλαμβάνομαι την εξέλιξη
της έννοιας στο μέλλον;
7. Γιατί υπάρχει; Ποια είναι τα βαθύτερα αίτια γένεσης του ΑΙΤΙΑ
προβλήματος ή ύπαρξης της έννοιας; Ποιες είναι οι αφορμές
για την εκδήλωση του φαινομένου;
8. Τι συνεπάγεται η ύπαρξή της; Ποιες είναι οι συνέπειες, οι ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
επιπτώσεις, τα αποτελέσματα;
9. Αν δεν υπήρχε, τι θα συνέβαινε; Ποιες θα ήταν οι συνθήκες ΑΝΤΙΘΕΣΗ
στην αντίθετη περίπτωση;
10. Υπάρχουν περιπτώσεις εκτροπής; Η έννοια ή οι συνέπειές της ΕΚΤΡΟΠΗ
ισχύουν σε κάθε περίπτωση; Τι συμβαίνει στην περίπτωση
υπέρβασης του μέτρου ή απομάκρυνσης από τον αρχικό της
στόχο; Ποιες είναι οι επιφυλάξεις μας;
11. Ποιες οι προϋποθέσεις ύπαρξής της; Ποιοι είναι οι ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ
όροι ή οι παράγοντες από τους οποίους εξαρτάται η
ύπαρξη ή η ισχύς της έννοιας;
12. Τι πρέπει να γίνει; Ποιες είναι οι προτάσεις μας για τη ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
διασφάλιση μιας αξίας; Ποιοι είναι οι τρόποι αντιμετώπισης
ενός προβλήματος; Ποια μέτρα πρέπει να ληφθούν;
Τι επιθυμούμε ή τι είναι εφικτό να γίνει; Ποιους στόχους
Πρέπει να θέσουμε;
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
ΘΕΜΑ: «Η Δημοκρατία είναι το μόνο πολίτευμα που διασφαλίζει την ελευθερία και την αξιοπρέπεια του ανθρώπου»
Ορισμός: Τι είναι η δημοκρατία;
Το πολίτευμα στο οποίο τη νομοθετική εξουσία ασκεί ο «δήμος», ο λαός.
Μορφές: Ποιες είναι οι μορφές της;
Άμεση στο παρελθόν (στην αρχαία Αθήνα), έμμεση σήμερα, Κοινοβουλευτική, Αντιπροσωπευτική.
Σύγκριση: Σύγκριση με άλλα πολιτεύματα ή/και συσχετισμός της με την ελευθερία και την αξιοπρέπεια.
Τεκμήρια: Παραδείγματα, η αρχαία Αθήνα και τα σύγχρονα δημοκρατικά πολιτεύμα-
τα, που κατοχυρώνουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις ελευθερίες του πολίτη.
Αίτια: Γιατί γεννήθηκε η Δημοκρατία;
Η οικονομική και, συνεκδοχικά, η πολιτιστική ανάπτυξη οδήγησαν στη
μόρφωση, στην πνευματική και ηθική χειραφέτηση των πολιτών, στη
διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους για αυτοπροσδιορισμό.
Συνέπειες: Για το άτομο: ευκαιρίες ανάπτυξης και ολοκλήρωσης, υπευθυνότητα, κοινωνική συνείδηση, ελευθερία και αξιοπρέπεια.
Για την κοινωνία: ευημερία, δικαιοσύνη, αξιοκρατία, έλεγχος των κυβερνώντων, πλουραλισμός, ισότητα, ειρήνη κτλ.
Αντίθεση: Τι συμβαίνει στα ολοκληρωτικά καθεστώτα;
Φαλκίδευση των δικαιωμάτων, αυταρχισμός, πολιτικές διώξεις, βασανι-
στήρια, πολιτικός ρατσισμός, δουλικό φρόνημα, εξευτελισμός, ταπείνωση.
Εκτροπή: Τι συμβαίνει όταν δυσλειτουργεί το δημοκρατικό πολίτευμα;
Αποπολιτικοποίηση, χειραγώγηση του λαού, φανατισμός, οχλοκρατία κ.ά.
Προϋποθέσεις: Οικονομική ανάπτυξη, συμμετοχή στα κοινά, συλλογική συνείδηση,
πολιτική πληροφόρηση, πλουραλισμός, πολυκομματισμός, διάλογος κτλ.
Προτάσεις: Πώς μπορεί να διασφαλιστεί το δημοκρατικό πολίτευμα;
Παγίωση της ήδη κεκτημένης πολιτικής δημοκρατίας και διεύρυνσή της,
εξυγίανσή της με την πάταξη όλων των αρνητικών φαινομένων που την
υπονομεύουν, πολιτική ευθύνη και δράση των πολιτών, ηθικοποίηση των πολιτικών, παιδεία.
Πώς αξιοποιούνται στην πράξη τα κοινά λογικά σημεία;
1. Σε μια έκθεση ζητούμενο είναι η ανάπτυξη κάποιου ή κάποιων από τα κοινά λογικά σημεία (συνήθως ζητούμενα είναι τα αίτια, οι συνέπειες, οι προϋποθέσεις, οι προτάσεις). Οφείλουμε, μάλιστα, να μην ξεχνάμε ότι το μεγαλύτερο μέρος της έκθεσης πρέπει να είναι αφιερωμένο στην ανάλυση των ζητουμένων. Αν, για παράδειγμα, ζητούμενο είναι τα αίτια ενός φαινομένου, πρέπει να τα αναπτύξουμε διεξοδικά, σε αρκετές παραγράφους, δίνοντας έμφαση και έκταση στις απαντήσεις που πηγάζουν από το ερώτημα: «Γιατί υπάρχει;». Η έκθεσή μας, όμως, δεν μπορεί ν’ αρχίζει και να τελειώνει με τα αίτια. Πρέπει να παρουσιάσουμε μια σφαιρική, όσο γίνεται πολύπλευρη θεώρηση της έννοιας, να πλαισιώσουμε την ανάπτυξη των ζητουμένων με συμπληρωματικές παραγράφους, να εξετάσουμε, πάντα εν συντομία, και άλλες πτυχές της, δηλαδή να την ορίσουμε, να εξετάσουμε το παρελθόν της, να εκθέσουμε τα αποτελέσματά της και να κάνουμε στο τέλος τις προτάσεις μας. Τα κοινά λογικά σημεία μας βοηθούν, επομένως:
v Να καταστρώσουμε το βασικό σχεδιάγραμμα της έκθεσής μας.
v Να εντοπίσουμε τις συμπληρωματικές έννοιες που θα συνοδεύσουν τα ζητού-
μενα συμπληρώνοντάς τα.
v Να προχωρήσουμε ομαλά στην ανάπτυξη των ζητουμένων και να κλείσουμε
αρμονικά το κείμενό μας, να συνθέσουμε πρόλογο και επίλογο.
v Να οργανώσουμε μεταβατικές παραγράφους, για να συνδέσουμε τα ζητούμενά μας (στην περίπτωση, για παράδειγμα, που τα ζητούμενα είναι τα αίτια ενός προβλήματος και οι προτάσεις μας για την αντιμετώπισή του, μπορούμε να σχηματίσουμε μια σύντομη μεταβατική παράγραφο με συνέπειες, προκειμένου από τα αίτια να περάσουμε αβίαστα στις προτάσεις).
2. Συχνά δεν μπορούμε να απαντήσουμε σε όλα τα ερωτήματα ούτε χρειάζεται, βέβαια. Μπορεί να μην υπάρχει απάντηση, να μην τη γνωρίζουμε ή να την παραλείπουμε, γιατί δεν εξυπηρετεί τους στόχους μας. Εξάλλου, χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή να μην επεκταθούμε στην ανάπτυξη εννοιών που δε μας ζητούνται, γιατί θα βγούμε εκτός θέματος, έχοντας αναπτύξει άλλες ιδέες εις βάρος των ζητουμένων.
3. Σε ορισμένες περιπτώσεις ενδέχεται να αλληλοκαλύπτονται οι απαντήσεις που δίνονται σε διαφορετικά ερωτήματα, να ταυτίζονται, για παράδειγμα, τα αίτια γένεσης μιας έννοιας με κάποιες από τις συνέπειές της.
4. Δεν είναι απαραίτητο πάντα να ακολουθούμε στη συγγραφή τη σειρά των ερωτημάτων, έτσι όπως αυτά ταξινομούνται στον πίνακα των κοινών λογικών σημείων. Αν και η ταξινόμηση του πίνακα εξυπηρετεί την πλειοψηφία των θεμάτων, πρέπει να προσαρμόζουμε τους κοινούς τόπους στις απαιτήσεις του θέματος, στις ιδέες και στους στόχους μας. Για παράδειγμα, το ερώτημα «αν υπάρχουν τεκμήρια» μπορεί να αναφέρεται και στις μορφές και στα αίτια και στις συνέπειες μιας έννοιας αλλά και αλλού. Ακόμη, ο εγχρονισμός της έννοιας μπορεί να γίνει και στην αρχή (παρουσιάζοντας το παρελθόν της έννοιας με μια ιστορική αναδρομή) αλλά και στο τέλος (απαντώντας στο ερώτημα: «Πώς αντιλαμβάνομαι την έννοια στο μέλλον;»).
Ας τονίσουμε, όμως, πως δεν είναι λογικό να τροποποιήσουμε τη σειρά ανάπτυξης των βασικών λογικών σημείων: Ορισμός, Αίτια, Συνέπειες, Προτάσεις. Εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς πως δεν μπορούμε ν’ αναπτύξουμε τις προτάσεις μας στον πρόλογο!
5. Μπορούμε να συνδυάζουμε τις απαντήσεις που απορρέουν από δύο ή και περισσότερα σημεία, να τις συσχετίζουμε και να τις εκθέτουμε σε μια παράγραφο. Για παράδειγμα:
- Ορισμός της έννοιας + Μορφές της
- Εντοπισμός + Εγχρονισμός + Τεκμήρια για την ύπαρξή της.
- Συνέπειες + Τεκμήρια
Στην περίπτωση αυτή ουσιαστικά συνδυάζουμε τις μεθόδους ανάπτυξης της παραγράφου, που σχετίζονται στενά με τα κοινά λογικά σημεία.
6. Τα κοινά λογικά σημεία αποδεικνύονται πολύ χρήσιμα όχι μόνο στον εμπλουτισμό της επιχειρηματολογίας σε ένα κείμενο, αλλά και στον εμπλουτισμό των σχολίων μιας παραγράφου.
B. T O A T O M O K A I H K O I N Ω Ν Ι Α
Τα κοινά λογικά σημεία βοηθούν στην εύρεση ιδεών για μια σφαιρική ανάπτυξη ενός θέματος, συχνά όμως δεν επαρκούν για τη διεξοδική ανάπτυξη των ζητουμένων του θέματος. Έτσι, λοιπόν, καταφεύγουμε και σε μια δεύτερη μέθοδο αναζήτησης ιδεών/επιχειρημάτων, προκειμένου να αναλύσουμε διεξοδικά τα ζητούμενα: στον επιμερισμό του ατόμου και της κοινωνίας. Εφαρμόζουμε και πάλι την πρακτική της λογικής διαίρεσης, της «κατηγοριοποίησης», των δύο κυριότερων εννοιών του πολιτισμού μας, του ατόμου και της κοινωνίας. Η σχέση αλληλεξάρτησης και αλληλεπίδρασης αυτών είναι το θεμέλιο της ανάπτυξης οποιουδήποτε θέματος.
Τ Ο Α Τ Ο Μ Ο
Κάθε άνθρωπος είναι μια πολυδιάστατη οντότητα. Την προσωπικότητά του συγκροτούν όχι μόνο τα σωματικά του γνωρίσματα, αλλά και οι πνευματικές δυνάμεις, τα ψυχικά του χαρίσματα, όπως και η ηθική του καλλιέργεια. Είναι ένα σύνολο διαφορετικών δυνάμεων, που συμπληρώνουν, ωστόσο, η μια την άλλη και βρίσκονται σε σχέση δυναμικής αλληλεπίδρασης. Μπορούμε να διακρίνουμε πέντε κύριες διαστάσεις της ανθρώπινης οντότητας. Αυτές είναι:
α) Η υλική διάσταση
β) Η πνευματική διάσταση
γ) Η ψυχική διάσταση
δ) Η ηθική διάσταση
ε) Η κοινωνική διάσταση
α) Η υλική διάσταση του ατόμου περιλαμβάνει τις έννοιες που σχετίζονται με τη σωματική του υγεία, τις υλικές συνθήκες διαβίωσής του, την υλική-οικονομική του ανάπτυξη.
β) Η πνευματική διάσταση περιλαμβάνει τις έννοιες που σχετίζονται με τον πνευματικό κόσμο του ατόμου, όπως είναι οι γνώσεις, η κριτική και λογική του ικανότητα, η πνευματική του ελευθερία.
γ) Η ψυχική διάσταση του ατόμου συγκροτείται από τα συναισθήματα και τον ψυχισμό του, από έμφυτα στοιχεία, όπως είναι τα ένστικτα και οι παρορμήσεις, από ψυχικά φαινόμενα, όπως η καταπίεση των ενστίκτων από το υπερεγώ, η αλλοτρίωση, το άγχος, από ψυχολογικά συμπλέγματα, τέλος, όπως η ανασφάλεια, το αίσθημα της κατωτερότητας και άλλα που προσβάλλουν την ψυχική υγεία του ανθρώπου.
δ) Η ηθική διάσταση αναφέρεται στην ηθική συγκρότηση του ατόμου, δηλαδή στην ύπαρξη αξιών, ηθικών αρχών, ιδανικών και στόχων, στη συνείδηση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών του, στο αίσθημα της ευθύνης απέναντι στον εαυτό του και στους συνανθρώπους του.
ε) Η κοινωνική διάσταση του ατόμου. Κάθε «εγώ» εντάσσεται στο «εμείς». Κάθε άνθρωπος εντάσσεται σε διάφορες κοινωνικές ομάδες, συνάπτει σχέσεις με τους ανθρώπους που τον περιβάλλουν, αναλαμβάνει το δικό του ρόλο στη λειτουργία της κοινωνικής μηχανής.
Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΟΥ
ΦΥΣΙΚΟ
ΤΕΧΝΗΤΟ
ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ
Ο άνθρωπος δεν είναι μονάδα αυτόνομη. Από τη στιγμή της γέννησής του βρίσκεται σ’ ένα δεδομένο περιβάλλον, φυσικό και κοινωνικό. Η αρμονική ψυχοσωματική του ανάπτυξη εξαρτάται στο μεγαλύτερο βαθμό από το περιβάλλον του, καθώς αυτό ανιχνεύει, μορφοποιεί και καλλιεργεί τα έμφυτα στοιχεία της ατομικότητάς του και την εμπλουτίζει παράλληλα με νέα, επίκτητα στοιχεία, μεταλλάσσοντάς την έτσι σε προσωπικότητα.
Το περιβάλλον του ανθρώπου διακρίνεται σε φυσικό, τεχνητό και κοινωνικό. Ό,τι περιβάλλει τον άνθρωπο είναι η φύση, το τεχνητό περιβάλλον – το διαμορφωμένο δηλαδή με την επέμβαση του ανθρώπου- και η κοινωνία του.
Η σωματική και ψυχική υγεία του ανθρώπου διασφαλίζεται, μόνον όταν αυτός αναπτύσσεται σ’ ένα υγιεινό φυσικό περιβάλλον ή σ’ ένα τεχνητό περιβάλλον που σέβεται τον ιερό δεσμό του με τη φύση. Γι’ αυτό και συχνά ως αίτιο δυσαρμονίας στη σωματική και ψυχική λειτουργία του ατόμου θεωρείται η τσιμεντένια μεγαλούπολη με την απάνθρωπη, α-φύσικη οικιστική της που τον έχει αποσυνδέσει από τη μητέρα φύση. Η φύση, εξάλλου, προσφέρει στον άνθρωπο τα αγαθά της, τις πλουτοπαραγωγικές πηγές, την ενέργεια, αποτελώντας έτσι τη βάση της οικονομικής – υλικής ανάπτυξης κάθε κοινωνίας.
Η οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας, αναμφισβήτητα, αποτελεί βασική προϋπόθεση για περαιτέρω ανάπτυξη, κοινωνική και πολιτισμική. Και το σύνολο του κοινωνικού οργανισμού διαδραματίζει ρόλο καταλυτικό στην πολύπλευρη ανάπτυξη (σωματική, πνευματική, ψυχική, ηθική) της προσωπικότητας κάθε ατόμου, δεδομένου ότι καθορίζει το βιοτικό του επίπεδο, την παροχή κοινωνικών υπηρεσιών, την κοινωνική του τάξη, τις δυνατότητές του για μόρφωση, τη διασφάλιση των δικαιωμάτων και των ελευθεριών του, τους στόχους που θέτει στη ζωή του, καθώς επίσης τις ηθικές βάσεις πάνω στις οποίες θα θεμελιώσει τις σχέσεις του με τους συνανθρώπους του.
Τα προηγούμενα δε σημαίνουν, βέβαια, ότι ο καθένας από εμάς δέχεται παθητικά τις κοινωνικές επιδράσεις και αναθέτει εξ ολοκλήρου το έργο της διαμόρφωσης της προσωπικότητάς του στο κοινωνικό σύνολο. Αντίθετα, κάθε άνθρωπος συμμετέχει ενεργητικά στη διάπλαση της οντότητάς του, στη διαμόρφωση των όρων της ζωής του, στην κοινωνική και πολιτισμική εξέλιξη. Μέσω των θεσμών η κοινωνία του τον υποχρεώνει άμεσα ή έμμεσα να αποδεχτεί κάποιους ρόλους, όπως για παράδειγμα το ρόλο του εργαζόμενου, του γονέα, του πολίτη, του Έλληνα. Κατ’ αυτόν τον τρόπο διασφαλίζεται η κοινωνική συνοχή, η αρμονική λειτουργία του κοινωνικού συστήματος και η ανάπτυξή του, αφού κάθε μέλος της κοινωνίας έχει καθορισμένες ευθύνες απέναντι στους συνανθρώπους του και δικαιώματα που αξιώνει να γίνονται σεβαστά. Όπως γίνεται αντιληπτό, κάθε μέλος του κοινωνικού συνόλου συμβάλλει δυναμικά στη διαμόρφωση των κοινωνικών συνθηκών, στην κατοχύρωση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, στην παγίωση της δημοκρατίας, στην περιφρούρηση της εθνικής κληρονομιάς και, γενικότερα, στην εξέλιξη του πολιτισμού, υλικού και πνευματικού. Επομένως, όπως χαρακτηριστικά τόνιζε ο Emile Durkheim, «ο άνθρωπος είναι προϊόν, αλλά και δημιουργός της κοινωνίας του».
Με βάση το γενικό αυτό σχήμα της κοινωνικής δομής θα επιχειρήσουμε το σχηματισμό κάποιων επιμέρους ενοτήτων που θα μας βοηθήσουν να αντιληφθούμε σχηματικά την κοινωνία μας και σε συνδυασμό με τις διαστάσεις του ατόμου θα μας προσφέρουν πολλές δυνατότητες εύρεσης, αλλά και οργάνωσης των επιχειρημάτων που είναι αναγκαία για μια επαρκή, διεξοδική ανάπτυξη των ζητουμένων.
ΑΤΟΜΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ – ΚΟΙΝΩΝΙΑ
|
|
||||
ΥΛΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ
Θετικές έννοιες Αρνητικές έννοιες
|
|
2. ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ
Θετικές έννοιες Αρνητικές έννοιες
| ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ: κριτική ικανότητα, ορθολογισμός, μνήμη, πρωτοβουλία, |
επινοητικότητα-δημιουργικότητα, οξύνοια, έμπνευση, φαντασία.
Ενεργοποίηση/αφύπνιση/καλλιέργεια των πνευματικών δυνάμεων.
ΕΜΦΥΤΕΣ ΚΛΙΣΕΙΣ, ταλέντα, εφέσεις, ενδιαφέροντα, ανίχνευση/καλλιέργειά τους.
ΓΝΩΣΕΙΣ, μόρφωση, καλλιέργεια, ευρυμάθεια, φιλομάθεια.
ΠΑΙΔΕΙΑ: πολύπλευρη, σφαιρική, γενική, ανθρωπιστική.
Τεχνοκρατική-ειδικευμένη γνώση.
ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑ, συνεχής επιμόρφωση, αυτομόρφωση.
ΚΡΙΤΙΚΗ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ, ευστροφία, αγχίνοια, προβληματισμός, αξιολόγηση ερεθισμάτων/φαινομένων/καταστάσεων, εμβάθυνση, έρευνα, κριτικός έλεγχος, εις βάθος κατανόηση των πραγμάτων.
ΛΟΓΙΚΗ, έλλογη σκέψη, ορθός λόγος ορθοφροσύνη, διανοητική διαύγεια,διαλογισμός, σύνεση, φρόνηση, πνευματική ωριμότητα.
ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΑΝΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ, σεβασμός των αντίπαλων ιδεών, σκεπτικισμός, πίστη στο πνεύμα του διαλόγου.
ΔΙΑΛΟΓΟΣ, διαλλακτικότητα, μετριοπάθεια.
ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΝΕΩΣΗ, εξέλιξη του πνεύματος, προοδευτικότητα, δεκτικότητα στις νέες ιδέες, πνευματική εγρήγορση, γόνιμη αμφιβολία, ανήσυχο πνεύμα, θετική αμφισβήτηση.
ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ, σφαιρική, πολύπλευρη πληροφόρηση, έγκυρη και έγκαιρη ενημέρωση
ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, πνευματική χειραφέτηση, αυτεξουσιότητα, αυτοπροσδιορισμός.
ΑΥΤΕΝΕΡΓΕΙΑ, πρωτοβουλία.
Απονέκρωση/αχρήστευση/αδρανοποίηση των πνευματικών δυνάμεων.
ΑΠΑΙΔΕΥΣΙΑ, αμορφωσιά, αμάθεια, αγραμματοσύνη, αναλφαβητισμός.
ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΜΟΝΟΜΕΡΕΙΑ, εγκλωβισμός στην ειδικευμένη γνώση,
ΕΛΛΕΙΨΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ
και πολύπλευρης καλλιέργειας,
ΧΡΗΣΙΜΟΘΗΡΙΑ ΣΤΗ ΓΝΩΣΗ.
Αδιαφορία, εφησυχασμός.
ΑΚΡΙΣΙΑ, αδυναμία κριτικής σκέψης, πνευματική αδράνεια/χαύνωση, παθητικοποίηση της σκέψης, παθητική αποδοχή ερεθισμάτων/μηνυμάτων, τυποποίηση της σκέψης.
ΦΑΝΑΤΙΣΜΟΣ, δογματισμός, ιδεοληψία, απολυτότητα, προκαταλήψεις δεισιδαιμονίες, πίστη σε αυθεντίες.
ΜΙΣΑΛΛΟΔΟΞΙΑ, αδιαλλαξία, απολυτότητα, πνευματική αγκύλωση.
ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΣΤΑΣΙΜΟΤΗΤΑ,συντηρητισμός, αναχρονιστική σκέψη, πνευματική ακαμψία.
ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ, προπαγάνδα, πλύση εγκεφάλου.
ΧΕΙΡΑΓΩΓΗΣΗ, ετεροκαθορισμός, αθυρματοποίηση, πνευματική υποτέλεια, αφιονισμός.
ΜΑΖΟΠΟΙΗΣΗ,τυποποίηση.
3. ΨΥΧΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ
Θετικές έννοιες Αρνητικές έννοιες
| ΨΥΧΙΚΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ, ψυχική υγεία/γαλήνη/ηρεμία/ευστάθεια/ευεξία, εσωτερική πληρότητα, αίσθημα ασφάλειας. |
ΨΥΧΙΚΕΣ ΑΡΕΤΕΣ: θάρρος, αγωνιστικότητα, μαχητικότητα, τόλμη, υπομονή, καρτερικότητα, ψυχραιμία, επιμονή, θέληση, πείσμα, προσπάθεια.
ΑΥΤΟΠΕΠΟΙΘΗΣΗ, αυτοεκτίμηση, πίστη στην αξία του εαυτού μας, αίσθημα αναγνώρισης και καταξίωσης, αποδοχής και εκτίμησης από τους άλλους.
ΥΓΙΗΣ ΕΓΩΙΣΜΟΣ
ΑΓΑΠΗ για τον εαυτό μας και το συνάνθρωπο
ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑ, συναισθηματική πληρότητα, λεπτά/πλούσια/ευγενή αισθήματα, συμπάθεια, κατανόηση, συγκίνηση.
Αισιοδοξία/Οπτιμισμός
ΕΥΤΥΧΙΑ, αγάπη για τη ζωή, ενθουσιασμός.
ΧΑΡΑ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ, άντληση ευχαρίστησης από την εργασία, πληρότητα.
ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ
ΓΝΗΣΙΑ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ (αγωγή ψυχής), γόνιμη αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου.
ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣΕσωτερική αγωνία, πίεση, ΑΓΧΟΣ, φόβος, δυσφορία, δυσθυμία, ΝΕΥΡΙΚΟΤΗΤΑ, πανικός απόγνωση, ψυχική εντροπία, ανασφάλεια, ΨΥΧΙΚΑ ΠΛΕΓΜΑΤΑ, ψυχώσεις, νευρώσεις, ψυχικό αδιέξοδο.
Φόβος, δειλία, ατολμία.
Έξαψη, οργή, ταραχή, πανικός, ανυπομονησία.
Ηττοπάθεια, έλλειψη αυτοεκτίμησης, αίσθημα κατωτερότητας, περιφρόνηση του εαυτού μας, φόβος της απόρριψης και της μοναξιάς.
ΑΤΟΜΙΣΜΟΣ, νοσηρός εγωισμός.
ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ, αποξένωση από τον εαυτό μας και τους συνανθρώπους μας.
ΑΝΑΙΣΘΗΣΙΑ, απευαισθητοποίηση, μηχανοποίηση/αυτοματοποίηση του ανθρώπου, τυποποίηση των συναισθημάτων του, συναισθηματικός μαρασμός.
Απαισιοδοξία, πεσσιμισμός, μοιρολατρία, ομφαλοσκοπία.
ΔΥΣΤΥΧΙΑ, απογοήτευση, πλήξη, ανία, μονοτονία, ψυχικό κενό, αίσθημα ανεπάρκειας.
Αλλοτρίωση από το αντικείμενο εργασίας, ψυχική αποσύνδεση από το δημιούργημα, καταπίεση, νευρικότητα.
ΠΑΘΗ, τυραννικές ανάγκες, υπερβολικές επιθυμίες.
ΝΟΘΗ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ, ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΗ,
Άγονη διασπάθιση/κατασπατάληση του εαυτού μας και του χρόνου μας.
ΕΛΛΕΙΨΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
4. ΗΘΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ
Θετικές έννοιες Αρνητικές έννοιες
| ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ, αυτεπίγνωση, αυτοκριτική, αυτοέλεγχος, ενδοσκόπηση, ανάπτυξη προτερημάτων, απάλειψη ελαττωμάτων, αυτοβελτίωση. |
ΑΥΤΟΠΕΙΘΑΡΧΙΑ, αυτοκυριαρχία, εγκράτεια, αυτοέλεγχος, ηθικό έρμα, ηθικοί φραγμοί, ηθική ελευθερία, χαλιναγώγηση/τιθάσευση ζωωδών ενστίκτων και παθών.
ΗΘΙΚΟΠΟΙΗΣΗ, διάπλαση ήθους, ηθική συγκρότηση, εξευγενισμός/εκλέπτυνση ηθών.
ΗΘΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ
ΑΞΙΕΣ, ΙΔΑΝΙΚΑ
ΗΘΙΚΕΣ ΑΡΕΤΕΣ
ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ
Φιλανθρωπία, αλτρουισμός, φιλαλληλία, αγάπη για τον πλησίον.
ΑΥΤΟΣΕΒΑΣΜΟΣ, σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων
Αυτοθυσία, αυταπάρνηση, ανιδιοτέλεια
Αξιοπρέπεια, κοσμιότητα, ευγένεια ήθους.
Ειλικρίνεια, ευθύτητα, φιλαλήθεια.
Αμεροληψία, αντικειμενικότητα.
Σοβαρότητα, ηθική ακεραιότητα/ωριμότητα, εντιμότητα, ευσυνειδησία, χρηστότητα, δικαιοσύνη.
ΗΘΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ
ΥΠΕΥΘΥΝΟΤΗΤΑ, αίσθημα καθήκοντος, συνείδηση του χρέους, συνέπεια τόσο στη διεκδίκηση των δικαιωμάτων όσο και στην εκπλήρωση των υποχρεώσεων.
ΠΡΟΤΥΠΑ, παραδειγματισμός, μίμηση και υπέρβασή τους, υιοθέτηση υγιών αξιών και αρχών.
Αυταπάτη, βαυκαλισμός, ελαττώματα, αδυναμίες, πάθη, καταστροφικές έξεις.
ΗΘΙΚΗ ΑΠΟΧΑΛΙΝΩΣΗ, έλλειψη ηθικών φραγμών, κυριαρχία παθών, αρχέγονων ζωικών ενστίκτων και παρορμήσεων, ασυδοσία, ανερμάτιστη συμπεριφορά.
Έλλειψη ηθικών αρχών, εξαχρείωση ηθών, ηθική σήψη, ηθικολογία, απαξίες.
ΜΗΔΕΝΙΣΜΟΣ, ΑΜΟΡΑΛΙΣΜΟΣ, Ανηθικότητα, απεμπόληση/κατάρρευση/εκφυλισμός/
ΚΡΙΣΗ ΑΞΙΩΝ και ΙΔΑΝΙΚΩΝ
Έλλειψη ανθρωπιστικών αξιών, μισανθρωπία
ΑΤΟΜΙΚΙΣΜΟΣ, φιλαυτία, εγωπάθεια, εγωλατρία.
Εγωκεντρισμός, ωφελιμισμός, ΙΔΙΟΤΕΛΕΙΑ, χρησιμοθηρία, συμφεροντολογία.
Μικροπρέπεια, χαμέρπεια, ποταπότητα.
Προσποίηση, ΥΠΟΚΡΙΣΙΑ, δολιότητα, προσωπείο, φενάκη.
Προκατάληψη, εμπάθεια.
Σοβαροφάνεια, επιπολαιότητα, ελαφρότητα.
Ανεντιμότητα, αχρειότητα, φαυλότητα,
ΑΔΙΚΙΑ
Ηθική δουλεία/υποτέλεια/εξάρτηση
ΑΝΕΥΘΥΝΟΤΗΤΑ, ανωριμότητα, απέκδυση της ευθύνης.
ΕΙΔΩΛΑ, δουλική μίμηση, πιθηκισμός, απώλεια της προσωπικότητας, ενστερνισμός απαξιών, ηθικός εκφυλισμός, αποπροσανατολισμός.
5. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ
Θετικές έννοιες Αρνητικές έννοιες
| ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑ = ανάγκη για τον άνθρωπο, διαπροσωπικές/κοινωνικές, γνήσιες ανθρώπινες σχέσεις, συναισθηματικοί δεσμοί. |
ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΡΕΤΕΣ
Αγάπη, ενδιαφέρον, υπευθυνότητα, σεβασμός, κατανόηση, διάλογος, αλληλεγγύη, συνεργασία (και όλες οι ηθικές αρετές)Αντικοινωνική συμπεριφορά, ΜΟΝΑΞΙΑ, απομόνωση, περιθωριοποίηση ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ από το συνάνθρωπο,
ΚΡΙΣΗ ΣΤΙΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ,
Σχέσεις τυπικές/συμβατικές ή συμφεροντολογικές, εμπορευματοποίηση των ανθρώπινων σχέσεων, σχέσεις «δούναι και λαβείν».
ΑΤΟΜΙΣΜΟΣ, εκμετάλλευση των συνανθρώπων, ιδιοτέλεια, «ανθρωποφαγία»,
Αδιαφορία, αδυναμία επαφής/προσπέλασης/κατανόησης, καχυποψία, επιφυλακτικότητα, φόβος, ανασφάλεια.
6. ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Θετικές έννοιες Αρνητικές έννοιες
| ΦΥΣΗ = βάση της οικονομικής ανάπτυξης |
Καθυπόταξη και εκμετάλλευση της φύσης.
Διαμόρφωση του φυσικού περιβάλλοντος.
Εκμετάλλευση/αξιοποίηση πλουτοπαραγωγικών πηγών, φυσικών πόρων, ενεργειακών πηγών.
Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΣΕ ΕΠΑΦΗ ΜΕ ΤΗ ΦΥΣΗ
ò
-αρμονική ανάπτυξη
-σωματική υγεία
-ψυχική ισορροπία
-γνώσεις
-ευαισθητοποίηση
ò
Η φύση «πηγή ζωής»
Ασύστολη, υπέρμετρη εκμετάλλευση της φύσης, εξάντληση των φυσικών πόρων/των πρώτων υλών/των πηγών ενεργείας.
Ρύπανση του περιβάλλοντος, διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας.
ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ του ανθρώπου από τη φύση, απομάκρυνση και αποξένωση από το φυσικό περιβάλλον.
ò
Αδυναμία αρμονικής/υγιούς ψυχοσωματικής ανάπτυξης.
ΤΕΧΝΗΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ – ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΖΩΗΣ ΣΤΗ ΜΕΓΑΛΟΥΠΟΛΗ
Θετικές έννοιες Αρνητικές έννοιες
Οικονομική-κοινωνική-πολιτισμική ανάπτυξη των μεγαλουπόλεων
Δυνατότητες εργασίας, υγείας, μόρφωσης, ψυχαγωγίας κτλ.
Παροχή μέσων και ευκαιριών πολύπλευρης ανάπτυξης.
Ανεβασμένο βιοτικό επίπεδο, ανέσεις αγαθά.
Κατάργηση του ασφυκτικού κοινωνικού ελέγχου της επαρχίας/της καταπίεσης από τον κλειστό κοινωνικό περίγυρο και τη συντηρητική τοπική κοινωνία,
Ελεύθερη έκφραση και ανάπτυξη.
ΑΣΤΥΦΙΛΙΑ, ΥΔΡΟΚΕΦΑΛΙΣΜΟΣ,
Υπερανάπτυξη της μεγαλούπολης, γιγαντισμός των αστικών κέντρων και μαρασμός/εγκατάλειψη της επαρχίας.
Μαζική οικιστική, κάθετη δόμηση, πολεοδομική αναρχία, διαμερίσματα-«φυλακές», αποπνικτικό και αντιαισθητικό περιβάλλον.
ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ από τη ΦΥΣΗ, αποξένωση από τη Μητέρα-Φύση, έλλειψη χώρων πρασίνου – «πνευμόνων» στη μεγαλούπολη, έλλειψη ζωτικού χώρου.
ΑΝΘΥΓΙΕΙΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ, νέφος, καυσαέρια, ηχορύπανση, σκουπίδια.
ΤΑΧΥΣ ΡΥΘΜΟΣ ΖΩΗΣ, ένταση, βιασύνη, πίεση χρόνου, χρονοβόρες μετακινήσεις, κυκλοφοριακό πρόβλημα. Προβλήματα στη σωματική και ψυχική υγεία.
ΑΓΧΟΣ, ψυχικό άσθμα.
ΑΙΣΘΗΜΑ ΑΙΧΜΑΛΩΣΙΑΣ, εγκλωβισμός, νευρικότητα, τάσεις φυγής – απόδρασης, τάσεις επιθετικότητας (ο συνάνθρωπος αφόρητα ενοχλητικός).
ΥΠΕΡΠΛΗΘΥΣΜΟΣ – ΜΑΖΟΠΟΙΗΣΗ
ΕΚΜΗΔΕΝΙΣΜΟΣ του ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ, ΑΝΩΝΥΜΙΑ, απώλεια της προσωπικότητας, απομόνωση, μοναξιά, ανηθικότητα, αντικοινωνική συμπεριφορά, έξαρση εγκληματικότητας, ανασφάλεια, φόβος, καχυποψία, επιφυλακτικότητα,
ΚΡΙΣΗ στις ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ.
ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ από την ΠΑΡΑΔΟΣΗ
ΥΛΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
Θετικές έννοιες Αρνητικές έννοιες
ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ: είσοδος των μηχανών στην παραγωγή, αύξηση της παραγωγικότητας, μείωση του κόστους κατασκευής και αγοράς των αγαθών, βελτίωση της ποιότητας αγαθών και υπηρεσιών, πληθώρα αγαθών, αφθονία, ΑΝΟΔΟΣ του ΒΙΟΤΙΚΟΥ ΕΠΙΠΕΔΟΥ, βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και εργασίας.
ΑΥΤΟΜΑΤΙΣΜΟΣ, οργάνωση της παραγωγής, προγραμματισμός, περιορισμός του μόχθου/της χειρωνακτικής εργασίας –αλλά και της πνευματικής.
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ
Μείωση ωραρίου εργασίας,
ΑΥΞΗΣΗ του ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ, Καταμερισμός εργασίας.
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ/ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ/ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: με τη βοήθεια Επιστήμης και Τεχνολογίας πρόοδος του πολιτισμού. Η τεχνολογία μέσο παιδείας, εξανθρωπισμού και απελευθέρωσης του ανθρώπου.
ΥΠΕΡΠΑΡΑΓΩΓΗ =
ανάγκη ΥΠΕΡΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ, ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ, επιβολή πλαστών αναγκών, τεχνητή ένδεια, αξία το «έχειν» και όχι το «είναι», προσήλωση στα αγαθά και στις ανέσεις, αδιαφορία για πολύπλευρη ανάπτυξη, ΥΛΙΚΟΣ ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΣΜΟΣ, ΠΟΣΟΤΗΤΑ –ΟΧΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑ- ΖΩΗΣ.
ΑΥΤΟΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ του ίδιου του ανθρώπου, μηχανοποίηση της ανθρώπινης οντότητας, ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ, ΤΥΠΟΠΟΙΗΣΗ, ΠΑΘΗΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ – αναίρεση των πνευματικών δυνάμεων/της δημιουργικότητας, σωματική και πνευματική αδράνεια, η μηχανή αντικαθιστά όχι μόνο τα ανθρώπινα χέρια αλλά και την ανθρώπινη σκέψη, αχρήστευση του εργάτη,
ΑΝΕΡΓΙΑ.
ΥΠΕΡΕΝΤΑΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΕΡΓΑΣΊΑΣ, περιορισμός του ελεύθερου χρόνου. Εγκλωβισμός σε τμήμα μόνο του έργου/της παραγωγής, στέρηση της δυνατότητας καθολικής εποπτείας, μηχανιστική επανάληψη τυποποιημένων κινήσεων, ρομποτοποίηση για το εργάτη ή ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΜΟΝΟΜΕΡΕΙΑ για τον επιστήμονα, στέρηση της χαράς της δημιουργίας, αλλοτρίωση από το αντικείμενο εργασίας και τους σκοπούς της Επιστήμης.
ΤΕΧΝΟΚΡΑΤΙΑ, «η υλική πρόοδος για την υλική πρόοδο», η μηχανή ως μέσο υποδούλωσης του ανθρώπου, αδιαφορία για τον πνευματικό πολιτισμό, πλήγμα στον κοινωνικό Ανθρωπισμό, Η ΥΛΙΚΗ ΠΡΟΟΔΟΣ ΕΙΝΑΙ ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΟΧΙ ΜΕΣΟ.
| ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ
Πρωτογενής παραγωγή:γεωργία, αλιεία, κτηνοτροφία, δάση, ορυκτός πλούτος. Δευτερογενής παραγωγή: βιοτεχνία, βιομηχανία. Τριτογενής παραγωγή: διοίκηση, εμπόριο, υπηρεσίες, τουρισμός, ναυτιλία.
Σταθεροποίηση, ΑΝΑΚΑΜΨΗ της εθνικής οικονομίας. Τεχνολογικός και διοικητικός ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ, σύγχρονες μέθοδοι /μέσα /μηχανές στην παραγωγική διαδικασία
ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΝΕΩΝ ΘΕΣΕΩΝ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Διεύρυνση της αγοράς εργασίας, αύξηση του κατά κεφαλήν εισοδήματος, ΑΝΟΔΟΣ ΒΙΟΤΙΚΟΥ ΕΠΙΠΕΔΟΥ.
Ιδιωτικές και κρατικές ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ κεφαλαίων, ενίσχυση της εγχώριας παραγωγής, κίνητρα για νέες παραγωγικές επενδύσεις, προσέλκυση ξένων κεφαλαίων. ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΣΗ της δημόσιας διοίκησης /της επιχειρηματικής δραστηριότητας /της οικονομίας.
Ορθολογιστική διαχείριση του δημόσιου χρήματος.
Ισορροπία ανάμεσα στην παραγωγή και στη ζήτηση προϊόντων, ενεργητικό εμπορικό ισοζύγιο, ΑΥΞΗΣΗ ΤΩΝ ΕΞΑΓΩΓΩΝ, ενίσχυση της παραγωγικότητας, εισροή συναλλάγματος στη χώρα.
Υψηλή ανταγωνιστικότητα των προϊόντων. Αξιοκρατία, εργατικότητα, υπευθυνότητα.
Θεμιτός ανταγωνισμός, ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ, ΔΙΕΘΝΙΣΜΟΣ Αλληλοβοήθεια, συνεργασία, εμπορικές συναλλαγές.
ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ / οικονομικής ελευθερίας, Συνδικαλισμός, προστασία των εργαζομένων από την πολιτεία, δίκαιη κατανομή του κοινωνικού / δημόσιου πλούτου.
|
ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ, κυριαρχία των μεγάλων πολυεθνικών επιχειρήσεων στον πλανήτη και έλεγχος /εκμετάλλευση των εθνικών οικονομιών.
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ, Εθνική και Διεθνής ΥΦΕΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ, μαρασμός της εθνικής οικονομίας.
Καθυστέρηση εκσυγχρονισμού, ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΑ στη διοίκηση, δυσλειτουργία του κρατικού μηχανισμού.
ΑΝΕΡΓΙΑ, έλλειψη κρατικών προγραμμάτων για νέες θέσεις εργασίας, φτώχεια, μετανάστευση, υποαπασχόληση, πολυθεσία, παραοικονομία, παρασιτικά επαγγέλματα.
ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΗ ΑΠΝΟΙΑ / καχεξία.
Αστυφιλία, ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΣΜΟΣ της δημόσιας διοίκησης και της οικονομικής δραστηριότητας στην πρωτεύουσα, οικονομικός μαρασμός της επαρχίας, αναξιοποίητος εθνικός πλούτος.
Διασπάθιση / κατασπατάληση του δημόσιου χρήματος, ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ, ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΑ ΔΗΜΟΣΙΟΥ.
ΠΑΘΗΤΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ, ΑΥΞΗΣΗ ΤΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΩΝ, ξενομανία στην κατανάλωση προϊόντων, ενίσχυση των ξένων οικονομιών, υποχώρηση της παραγωγικότητας.
Μείωση της ανταγωνιστικότητας.
Αναξιοκρατία, οκνηρία, ανευθυνότητα.
Αθέμιτος, άνισος ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ, μονοπώλια, ολιγοπώλια, οικονομικά τραστ, αφανισμός ή συρρίκνωση των μικρών επιχειρήσεων.
ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ, κυριαρχία των μεγάλων πολυεθνικών επιχειρήσεων στον πλανήτη και έλεγχος /εκμετάλλευση των εθνικών οικονομιών, οικονομική διείσδυση.
ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΣ ΔΑΝΕΙΣΜΟΣ, ΧΡΕΟΣ
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΞΑΡΤΗΣΗ / ΥΠΟΔΟΥΛΩΣΗ, έλεγχος της εθνικής οικονομίας αλλά και της εθνικής πολιτικής.
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΙΣΟΤΗΤΑ, εκμετάλλευση, πλουτισμός εις βάρος του συνανθρώπου και του συνόλου.
- ΚΟΙΝΩΝΙΑ
Θετικές έννοιες Αρνητικές έννοιες
| Α. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑ, οικογενειακές, διαπροσωπικές, φιλικές σχέσεις, συναναστροφές àβλ. πίν.5 |
Β. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ: ομαλή διαδικασία ένταξης στο κοινωνικό σύνολο, υιοθέτηση κοινωνικής συμπεριφοράς.
ΦΟΡΕΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ
- Οικογένεια
- Εκπαίδευση
- Φιλική παρέα
- Μ.Μ.Ε.
- Πνευματική Ηγεσία
- Εκκλησία
- Πολιτεία – Κράτος
ΕΥΡΥΘΜΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΘΕΣΜΩΝ
Προϋπόθεση ελευθερίας, αξιοπρέπειας, πολύπλευρης ανάπτυξης ð ατόμου
ð κοινωνίας
Γ. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ – ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ
Κοινωνική συνοχή /αρμονία /γαλήνη /ευταξία
ΚΑΤΑΜΕΡΙΣΜΟΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ
Εργασία: Παραγωγή αγαθών, υπηρεσίες, Υγεία, Εκπαίδευση, Άμυνα, Κοινωνική μέριμνα.
â
Εξειδίκευση, αλληλεξάρτηση των μελών της κοινωνίας, συνεργασία, συμβίωση, αρμονική συνύπαρξη, συλλογική πρόοδος.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ, συνείδηση κοινωνικού ρόλου, κοινωνική ευθύνη, οργανικός /λειτουργικός /υπεύθυνος κοινωνικός ρόλος.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΡΕΤΕΣ
Δημιουργία, εργατικότητα, προσφορά στο κοινωνικό σύνολο.
Πρόταξη του συλλογικού συμφέροντος.
Υπευθυνότητα, συνέπεια, ωριμότητα.
ΣΕΒΑΣΜΟΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ
ΥΠΑΚΟΗ ΣΤΟΥΣ ΝΟΜΟΥΣ, νομιμοφροσύνη, συνείδηση των ορίων της ελευθερίας.
Συνεργασία, αλληλεγγύη, άμιλλα / ευγενής συναγωνισμός.
Ομόνοια, ομοψυχία, συναίνεση.
Διαλλακτικότητα, πίστη στο διάλογο.
Αγωνιστικότητα
ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ για την άμβλυνση της κοινωνικής ανισότητας, την ποιοτική ανάπλαση της κοινωνικής δομής, τη βελτίωση της λειτουργίας των θεσμών, την κατοχύρωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την πρόοδο της κοινωνίας μας.
Αγωνιστικότητα, διεκδίκηση δικαιωμάτων / ελευθεριών.
ΘΕΤΙΚΗ ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ ΚΑΤΕΣΤΗΜΕΝΟΥ, γόνιμη, εποικοδομητική, κριτική άρνηση μόνον των κακώς κειμένων.
Εξυγίανση της λειτουργίας των θεσμών.
Επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων.
Διασφάλιση ανθρωπίνων δικαιωμάτων και, ειδικότερα, των κοινωνικών (παιδεία, υγεία, εργασία, στέγη, υγιεινό περιβάλλον).
Κατοχύρωση κοινωνικών αγαθών / ελευθεριών (ελευθερία, ισονομία, δικαιοσύνη, αξιοκρατία κτλ.) =
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ
ΙΔΑΝΙΚΟ:
Ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ
Η ελευθερία, η αξιοπρέπεια και η πολύπλευρη ανάπτυξη του ανθρώπου πρέπει να είναι ο στόχος κάθε κοινωνικής δραστηριότητας / λειτουργίας.
ΚΡΙΣΗ ΣΤΙΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ
Προβληματική κοινωνικοποίηση, αρνητικές επιδράσεις, αδυναμία διάπλασης ολοκληρωμένης, ελεύθερης και υπεύθυνης προσωπικότητας.
ΔΥΣΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΘΕΣΜΩΝ και
ΦΟΡΕΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ
ΠΕΡΙΘΩΡΙΟΠΟΙΗΣΗ, άρνηση ένταξης στο κοινωνικό σώμα, αρνητική αμφισβήτηση θεσμών / κατεστημένου, φαινόμενα αναρχίας και χουλιγκανισμού ή
ΠΑΘΗΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ, ανευθυνότητα, τυποποίηση, μαζοποίηση, χειραγώγηση.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ
Ατομισμός, κοινωνική ανευθυνότητα, χαλαρή / ανύπαρκτη κοινωνική συνείδηση, αναλγησία / αδιαφορία.
Καταστροφικές ενέργειες, παρασιτισμός, αεργία.
Συμφεροντολογία, αναξιοκρατία, ατομισμός.
Κοινωνική ανευθυνότητα, άλλοθι ανωνυμίας.
ΦΑΛΚΙΔΕΥΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ, ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ.
Παρανομία, ΒΙΑ – ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ,
απάτη κτλ.
ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ, συγκρούσεις, «ο άνθρωπος λύκος για το συνάνθρωπο».
Διχόνοια, αλληλοϋπονόμευση, ΑΡΡΙΒΙΣΜΟΣ
ΚΟΜΦΟΡΜΙΣΜΟΣ, Παθητικοποίηση, εφησυχασμός, συντηρητισμός, διατήρηση / ΔΙΑΙΩΝΙΣΗ ΤΟΥ ΚΑΤΕΣΤΗΜΕΝΟΥ.
ΑΡΝΗΤΙΚΗ ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ ΚΑΤΕΣΤΗΜΕΝΟΥ, απόλυτη άρνηση ακόμη και των θετικών στοιχείων.
Επίταση της δυσλειτουργίας των θεσμών.
Πολλαπλασιασμός των κοινωνικών προβλημάτων. Διόγκωση της κοινωνικής παθογένειας.
Καταπάτηση/ στέρηση/ φαλκίδευση δικαιωμάτων.
Άνισες ευκαιρίες στα κοινωνικά δικαιώματα / αγαθά / ελευθερίες, ανισότητα στο δικαίωμα για ανάπτυξη και ολοκλήρωση =
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΔΙΚΙΑ / ΑΝΙΣΟΤΗΤΑ
- ΠΟΛΙΤΙΚΗ – ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ
Θετικές έννοιες Αρνητικές έννοιες
| ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ, γνήσια, ουσιαστική δημοκρατία (πολιτική, κοινωνική, πνευματική), Πολυκομματισμός, ΠΟΛΥΦΩΝΙΑ /Πλουραλισμός, ελεύθερη διακίνηση και αντιπαράθεση ιδεών, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, ελευθερία σκέψης και έκφρασης. |
Διάκριση των εξουσιών.
ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ – ΕΛΕΥΘΕΡΙΩΝ, σεβασμός της αξιοπρέπειας των πολιτών.
ΕΥΡΥΘΜΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
ΡΟΛΟΣ ΠΟΛΙΤΩΝ
ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΑ ΚΟΙΝΑ, ενημέρωση για την πολιτική ζωή, έλεγχος της εξουσίας, πολιτικοποίηση, διαμόρφωση πολιτικής συνείδησης, υγιής κομματικοποίηση, πολιτικοί αγώνες, ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΚΟΙΝΗ ΓΝΩΜΗ, ανάληψη πολιτικών ευθυνών, διεκδίκηση δικαιωμάτων.
Εμπιστοσύνη στην πολιτεία, συνεργασία πολιτών – κράτους.
Καθυπόταξη του ατομικού στο συλλογικό συμφέρον.
Υπακοή στους νόμους, στη βούληση της πλειοψηφίας.
ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΦΡΟΝΗΜΑ, διαμόρφωση υπεύθυνης προσωπικής άποψης, αυτοπροσδιορισμός, ελεύθερη σκέψη, αυτόνομη και υπεύθυνη πολιτική βούληση.
ΔΙΑΛΟΓΟΣ μεταξύ των πολιτών.
ΡΟΛΟΣ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ
ΕΞΥΠΗΡΕΤΗΣΗ ΛΑΪΚΩΝ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΩΝ
Ευθύτητα, αξιοπιστία, ευσυνειδησία, εντιμότητα, υπευθυνότητα, ειλικρίνεια, καλοπιστία, συνέπεια,
υψηλό ΑΙΣΘΗΜΑ ΕΥΘΥΝΗΣ
ΙΣΟΤΗΤΑ, ισονομία, ευνομία, ΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑ
ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ, διάλογος μεταξύ των κομμάτων, συνεργασία κομμάτων, αλληλοσεβασμός, διαλλακτικότητα.
Σύνεση, σοβαρότητα, ικανότητα χειρισμού των εθνικών προβλημάτων, διορατικότητα, διπλωματικότητα,
ΙΔΕΑΛΙΣΜΟΣ και ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ
ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΣ, δικτατορία, φασισμός, τυραννικά καθεστώτα, ολιγαρχία, συγκεντρωτισμός, κατάχρηση εξουσίας.
Μονοκομματισμός, μονοκρατορία, φίμωση των ελεύθερων φωνών, ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑ, ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ, ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ.
Συγκεντρωτισμός, κατάχρηση εξουσίας.
ΣΤΕΡΗΣΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ – ΕΛΕΥΘΕΡΙΩΝ
Κατ’ επίφαση ή κατ’ όνομα δημοκρατία, πλειοψηφία που εξασφαλίζεται με την πλύση εγκεφάλου, ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ – «ΦΕΝΑΚΗ».
ΤΕΧΝΟΚΡΑΤΙΑ, «αριστοκρατία»/ολιγαρχία των ειδικών /τεχνοκρατών.
ΔΥΣΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ
Εφησυχασμός πολιτών, πολιτική αδράνεια,
ΑΔΙΑΦΟΡΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΚΟΙΝΑ, «άχρηστοι» πολίτες, ανευθυνότητα, αποποίηση πολιτικών ευθυνών(αλλά και δικαιωμάτων), πολιτική ανωριμότητα, χαλαρή /ανύπαρκτη πολιτική συνείδηση, αποπολιτικοποίηση,
ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΚΟΙΝΗ ΓΝΩΜΗ.
Σχέσεις ανταγωνισμού /αντιπαλότητας πολιτών και πολιτείας.
Πρόταξη ιδιωτικού οφέλους εις βάρος του συλλογικού, ιδιοτελής κομματικοποίηση.
Οχλοκρατία.
Κομματικός / πολιτικός ΦΑΝΑΤΙΣΜΟΣ,
ΧΕΙΡΑΓΩΓΗΣΗ του λαού, αγελοποίηση, αφιονισμός του πλήθους.
Ικανοποίηση προσωπικών φιλοδοξιών, εξυπηρέτηση προσωπικών συμφερόντων,
Αρχομανία, κερδομανία, ιδιοτέλεια, κατάχρηση εξουσίας.
ΔΗΜΑΓΩΓΙΑ, δημοκοπία, υποκρισία, αναξιοπιστία, ψεύτικες προεκλογικές υποσχέσεις, ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΑΜΟΡΑΛΙΣΜΟΣ
ΛΑΪΚΙΣΜΟΣ, κολακεία του λαού.
ΚΟΜΜΑΤΙΚΟΚΡΑΤΙΑ, ΑΝΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑ,
Ρουσφέτι, πελατειακό σύστημα, εξαγορά ψήφων και συνειδήσεων,ευνοιοκρατία, νεποτισμός.
Απουσία ώριμου πολιτικού διαλόγου, αδυναμία συνεργασίας των κομμάτων, συγκρούσεις, πολιτικός ρατσισμός, ΑΘΕΜΙΤΟΣ ΚΟΜΜΑΤΙΚΟΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ, εκμετάλλευση εθνικών ζητημάτων για την εξυπηρέτηση μικροκομματικών σκοπιμοτήτων, αδιαλλαξία, απολυτότητα, φανατισμός.
ΑΝΙΚΑΝΟΤΗΤΑ πολιτικών ηγετών, σοβαροφάνεια, ανυποληψία,
ΑΝΥΠΑΡΞΙΑ ΙΔΕΟΛΟΓΙΩΝ / ΕΥΓΕΝΩΝ ΟΡΑΜΑΤΩΝ.
- ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Θετικές έννοιες Αρνητικές έννοιες
| ΕΠΙΣΤΗΜΗ àΘετικές Επιστήμες |
à Ανθρωπιστικές Σπουδές
ΠΑΡΑΛΛΗΛΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΘΕΤΙΚΩΝ και ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ
Προαγωγή Υλικού και Πνευματικού Πολιτισμού
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ = επιτακτική ανάγκη.
Συνδυασμός επιστημονικής – ειδικής γνώσης και σφαιρικής / γενικής / ανθρωπιστικής καλλιέργειας, συνύπαρξη ειδικευμένης γνώσης με την πνευματική και ηθική καλλιέργεια, ο ανθρωπισμός γνώμονας για την επιστημονική έρευνα / το έργο του επιστήμονα,
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ.
ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ
Αντικειμενικότητα, ΑΛΗΘΕΙΑ, λογική, κρίση, ΔΙΑΛΟΓΟΣ, ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΛΑΟΥ, απελευθέρωση από προλήψεις και δεισιδαιμονίες, αυθεντίες, δόγματα, στερεότυπα κτλ., ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΜΟΣ.
Οικονομική, κοινωνική, πολιτιστική ανάπτυξη, άνοδος του βιοτικού επιπέδου, ποιότητα ζωής, ΠΡΟΟΔΟΣ ατόμων και λαών.
Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ, κοινωνικό λειτούργημα. Υψηλό ήθος, ιερή υποχρέωση, δεσμευτικός όρκος.
ΑΣΥΜΜΕΤΡΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΘΕΤΙΚΩΝ και ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
Προαγωγή Υλικού πολιτισμού,
ΑΔΙΑΦΟΡΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ.
ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΜΟΝΟΜΕΡΕΙΑ, εγκλωβισμός στην ειδίκευση, διάσπαση της οργανικής ενότητας της Επιστήμης, αποπροσανατολισμός από τον καθολικό στόχο της Επιστήμης (τον Άνθρωπο), «η Επιστήμη για την Επιστήμη», τεχνοκρατία, «η πρόοδος για την πρόοδο και όχι για τον άνθρωπο».
ΜΟΝΟΜΕΡΗΣ ΤΕΧΝΟΚΡΑΤΙΚΗ ΓΝΩΣΗ = καταστροφική δύναμη, όταν δε συνοδεύεται από ηθική συνείδηση, ανθρωπιστικές αξίες, σεβασμό για τον Άνθρωπο.
Απομόνωση από το κοινωνικό γίγνεσθαι, ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ,
ΣΤΡΑΤΕΥΜΕΝΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ, εξυπηρέτηση πολιτικών σκοπιμοτήτων.
ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ, η επιστήμη ως επάγγελμα, κερδοσκοπία.
ΤΕΧΝΗ – ΚΑΛΕΣ ΤΕΧΝΕΣ
Έκφραση, ηθική τελείωση, εσωτερική λύτρωση, εξευγενισμός ψυχής, ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ, παροχή προτύπων, πνευματική, ηθική και αισθητική καλλιέργεια του λαού, προβληματισμός, πνευματικές αναζητήσεις και απολαύσεις, ιδεολογική /πνευματική / ηθική καθοδήγηση του λαού.
ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΩΝ – ΚΟΙΝΟΥ, επαφή του λαού με την υψηλή- ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ.
ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ, καλλιτεχνική αγωγή.
Γενικότερα,
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ
(άνθρωποι των γραμμάτων, λόγιοι, διανοούμενοι, καλλιτέχνες ολκής, επιστήμονες)
ΜΟΡΦΩΣΗ, ΔΙΑΦΩΤΙΣΗ, άνοδος του πνευματικού επιπέδου του λαού.
ΚΑΘΟΔΗΓΗΣΗ / ΠΟΔΗΓΕΤΗΣΗ του λαού, ιδεολογική /πνευματική /ηθική/ κοινωνική /πολιτική αφύπνιση του πλήθους.
ΗΘΙΚΟΠΟΙΗΣΗ του λαού, διοχέτευση υγιών προτύπων, ιδανικών, αξιών, ηθικών αρχών.
ΘΕΤΙΚΗ ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ του ΚΑΤΕΣΤΗΜΕΝΟΥ, προοδευτικότητα, πρωτοπορία.
ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΕΥΘΥΝΗΣ κοινωνικής /πολιτικής.
ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΟΙΝΗΣ ΓΝΩΜΗΣ
ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ
Κερδοσκοπικός χαρακτήρας,
ΜΑΖΙΚΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ, ιδεολογικός / ηθικός / αισθητικός /κοινωνικός / πολιτικός αποπροσανατολισμός του λαού, καλλιτεχνική τυποποίηση.
ΣΤΡΑΤΕΥΜΕΝΗ ΤΕΧΝΗ, προώθηση κομματικών συμφερόντων, διάδοση κομματικής ιδεολογίας.
«Η ΤΕΧΝΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ», ελιτισμός των καλλιτεχνών, αποθέωση του υποκειμενισμού, αδυναμία επαφής με το κοινό.
ΕΛΛΕΙΨΗ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ του λαού, κενό αισθητικής αγωγής.
ΑΔΙΑΦΟΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ, υλιστική – χρησιμοθηρική στάση ζωής του σύγχρονου ανθρώπου.
ΕΛΙΤΙΣΜΟΣ, αδιαφορία για το λαό.
ΜΗΔΕΝΙΣΜΟΣ, συμβολή στην κατάρρευση αξιών και ιδανικών, αρνητική αμφισβήτηση θεσμών /αρχών/ αξιών /ιδεολογιών.
ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΣΜΟΣ, εξυπηρέτηση του κατεστημένου και των κυρίαρχων συμφερόντων.
ΑΝΕΥΘΥΝΟΤΗΤΑ, ατομισμός, εξυπηρέτηση πολιτικών σκοπιμοτήτων (στράτευση) και προσωπικών συμφερόντων ή φιλοδοξιών (ανώτατες θέσεις, διακρίσεις, εξουσία), κερδοσκοπία.
ΑΠΟΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΚΟΙΝΗΣ ΓΝΩΜΗΣ
- ΠΑΡΑΔΟΣΗ – ΕΘΝΟΣ
Θετικές έννοιες Αρνητικές έννοιες
ΠΑΡΑΔΟΣΗ ð Λαϊκή
ð Λόγια
Ήθη – Έθιμα, Ιστορία, Γλώσσα, Θρησκεία, Τέχνη, Εθνικά Ιδανικά και αξίες κτλ.
ΛΑΪΚΟΤΗΤΑ, γνήσια /αυθεντική λαϊκή έκφραση.
Παράδοση = ΒΑΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ, γνώμονας για το παρόν και το μέλλον, διδάγματα, πρότυπα, αρχές, αξίες, ιδανικά.
ΠΙΣΤΗ ΣΤΗΝ ΑΞΙΑ ΤΗΣ εθνικής κληρονομιάς, εθνική υπερηφάνεια,
ΑΝΑΝΕΩΣΗ /ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ της Παράδοσης με γόνιμη /κριτική αμφισβήτηση.
ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ, φιλοπατρία, εθνισμός.
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ, συλλογική συνείδηση του κοινού παρελθόντος, ιστορική μνήμη, γνώση της ιστορίας.
ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ
ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ,
Ενδιαφέρον για τα εθνικά θέματα και την εξωτερική πολιτική, συνυπευθυνότητα, ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΟΧΗ /ΕΝΟΤΗΤΑ.
ΕΘΝΙΚΑ ΙΔΑΝΙΚΑ:
Οικονομική ανάπτυξη
Κοινωνική ανάπτυξη
Εθνική ενότητα
Περιφρούρηση εθνικής ανεξαρτησίας
Διατήρηση πολιτιστικής ταυτότητας
Πνευματική ανάπτυξη – Παιδεία
Διασφάλιση και εξυγίανση Δημοκρατίας
Ειρήνη, φιλία, συνεργασία με τους άλλους λαούς.
ΛΑΪΚΙΣΜΟΣ, επιφανειακή μίμηση του λαϊκού χαρακτήρα, άγονη προσπάθεια τεχνητής αναβίωσης της παράδοσης.
ΠΡΟΓΟΝΟΠΛΗΞΙΑ, άγονη προγονολατρία, συντηρητισμός, πολιτιστική απομόνωση, στασιμότητα, τροχοπέδη στην ανάπτυξη.
ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ, σωβινισμός, υπερπατριωτισμός, εθνικός φανατισμός, εθνικός ρατσισμός, ιδέα εθνικής υπεροχής.
Κενό ιστορικής γνώσης και συνείδησης, αδυναμία συνειδητοποίησης της αξίας της παράδοσής μας.
Έλλειψη εθνικής συνείδησης.
ΞΕΝΟΜΑΝΙΑ, ΠΡΟΟΔΟΠΛΗΞΙΑ,
Απώλεια εθνικής ταυτότητας, νόθευση του εθνικού πολιτισμού, πολιτιστική / εθνική μαζοποίηση, ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑΣ.
Αδιαφορία /ολιγωρία των πολιτών για τα εθνικά θέματα, εθνική ομφαλοσκοπία, ΑΠΕΜΠΟΛΗΣΗ ΕΘΝΙΚΩΝ ΙΔΑΝΙΚΩΝ και εθνικών συμφερόντων.
ΕΘΝΙΚΗ ΥΠΟΔΟΥΛΩΣΗ /εξάρτηση /υποτέλεια με την οικονομική, πολιτισμική και πολιτική διείσδυση των αναπτυγμένων κρατών.
- ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ
Θετικές έννοιες Αρνητικές έννοιες
ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΛΑΩΝ, αλληλεπίδραση, αλληλεξάρτηση.
ΥΓΙΗΣ ΚΟΣΜΟΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ, πολιτιστικές ανταλλαγές, γόνιμα πολιτιστικά δάνεια.
ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΛΑΩΝ = πρόοδος ολόκληρης της Ανθρωπότητας:
Οικονομική (εμπόριο, τουρισμός, δάνεια κ.ά)
Κοινωνική (επίλυση κοινωνικών προβλημά-
των, διασφάλιση ανθρωπίνων δι-
καιωμάτων)
Πολιτική (διεθνής διάλογος, διπλωματία, δια-
φύλαξη παγκόσμιας ειρήνης, σεβα-
σμός διεθνούς δικαίου, διεθνείς ορ-
γανισμοί)
Πολιτιστική (πολιτιστικές, καλλιτεχνικές, επι-
στημονικές ανταλλαγές)
ΦΙΛΙΑ, συναδέλφωση, ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ, ενότητα, αδελφότητα των λαών.
ΕΙΡΗΝΗ
ΔΙΕΘΝΙΣΜΟΣ – ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΣ
Απομόνωση, περιχαράκωση έθνους /εθνικού πολιτισμού, ξενοφοβία.
Κίνδυνοι – Ζημίες Κοσμοπολιτισμού
Σκληρός ΔΙΑΚΡΑΤΙΚΟΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ
Οικονομική διείσδυση Μ. Δυνάμεων, εκμετάλλευση ασθενέστερων λαών.
Πολιτική εξάρτηση, επέμβαση των Μ. Δυνάμεων στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική, οι ισχυρές χώρες ελέγχουν τους Διεθνείς Οργανισμούς και επιβάλλουν τα συμφέροντά τους, μυστικές υπηρεσίες, μυστική διπλωματία.
ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΑΦΟΜΟΙΩΣΗ /ΜΑΖΟΠΟΙΗΣΗ, αλλοτρίωση των εθνικών ταυτοτήτων, κίνδυνος οικονομικής και πολιτικής εξάρτησης.
Εθνικισμός, σωβινισμός, ξενοφοβία, ρατσισμός, περιθωριοποίηση των μειονοτήτων, στέρηση των δικαιωμάτων των προσφύγων και των μεταναστών.
ΠΟΛΕΜΟΣ, ΨΥΧΡΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
Ο Διεθνισμός «χίμαιρα», η Διεθνής Ειρήνη ανεφάρμοστη στην πράξη, αδυναμία του Ο.Η.Ε. να επιβληθεί στα συμφέροντα των ισχυρών.
ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΕΠΙΜΕΡΙΣΜΟΥ ΑΤΟΜΟΥ – ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
΄
Το άτομο, όπως εξηγήσαμε, συνδέεται με το περιβάλλον του (φυσικό και κοινωνικό) με μια σχέση δυναμικής αλληλεπίδρασης. Για να καταδειχθεί παραστατικά η άρρηκτη σχέση ατόμου – κοινωνίας, θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε την κοινωνία με μια τεράστια καλοφτιαγμένη μηχανή και κάθε άτομο με γρανάζι της. Αν και η αναλογία αυτή αποτελεί μια επικίνδυνη απλούστευση, είναι χρήσιμη, για να συνειδητοποιήσει κανείς πως, όταν παρουσιαστεί πρόβλημα στο μέρος, δυσλειτουργεί το όλον και αντίστροφα. Συνεκδοχικά, κάθε πρόβλημα στο άτομο επηρεάζει αρνητικά και το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον και, αντίστροφα, κάθε κοινωνικό πρόβλημα ή αρνητικό φαινόμενο του πολιτισμού μας θα έχει, αναμφίβολα, επιπτώσεις και στη ζωή του ατόμου.
Όταν, επομένως, αναζητούμε τις συνέπειες ενός φαινομένου, θα πρέπει να καταφεύγουμε σ’ όλες τις διαστάσεις του ατόμου και σ’ όλα τα επίπεδα της κοινωνικής δομής. Δεν είναι σίγουρο, βέβαια, ότι θα βρούμε επιπτώσεις σε όλους ανεξαιρέτως τους πίνακες. Οι περισσότεροι, όμως, θ’ αποδειχθούν χρήσιμοι. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση της αναζήτησης των αιτίων ενός προβλήματος. Αίτια θα εντοπίσουμε και στο άτομο (π.χ. πνευματικά, ψυχολογικά κτλ.) αλλά και στην κοινωνία (π.χ. οικονομικά, κοινωνικά, πολιτικά κ.ά.). Αλλά και στη διατύπωση των προτάσεων για την αντιμετώπιση ενός φαινομένου, είμαστε υποχρεωμένοι να αναφερθούμε τόσο στο άτομο όσο και στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο και, ειδικότερα, στους φορείς κοινωνικοποίησης.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
1. Αν οικειοποιηθούμε γόνιμα τους πίνακες (δεν εννοείται, βέβαια η αποστήθισή τους, αλλά η εξοικείωση με τον επιμερισμό ατόμου – κοινωνίας, η αφομοίωση της βασικής κατηγοριοποίησης), θα έχουμε τη δυνατότητα να αντλήσουμε πολλά και ποικίλα επιχειρήματα και να παρουσιάσουμε μια πολυπρισματική ανάλυση του θέματος.
2. Πρέπει να επιλέγουμε, όμως, τις κατάλληλες κάθε φορά έννοιες, αυτές δηλαδή που σχετίζονται άμεσα με τα ζητούμενα του θέματός μας ή εξυπηρετούν τους στόχους μας.
3. Δεν είναι απαραίτητο να αντλήσει κανείς πάση θυσία επιχειρήματα από όλους τους τομείς. Αρκεί να αξιοποιήσει τις έννοιες που είναι σε θέση να τεκμηριώσει και να συσχετίσει λογικά με τα ζητούμενα του θέματος.
4. Η σειρά με την οποία είναι ταξινομημένοι οι πίνακες δεν είναι δεσμευτική για την οργάνωση των ιδεών μας, για το διάγραμμα δηλαδή του κειμένου. Αν και συνήθως η σειρά αυτή είναι η περισσότερο ενδεδειγμένη για την ανάπτυξη της επιχειρηματολογίας μας ( αφού η σκέψη μας καλό είναι να ευρύνεται από το ειδικό στο γενικό, από το λιγότερο στο περισσότερο σημαντικό), σκόπιμο είναι, όταν οργανώνουμε το σχεδιάγραμμά μας, να προσέχουμε την αρμονική σύνδεση των εννοιών, τη συνεκτικότητα των ιδεών μας. Χάρη της συνεκτικότητας, επομένως, μπορεί, για παράδειγμα, να χρειάζεται να εκθέσουμε πρώτα τις συνέπειες στον ψυχισμό του ατόμου και ακολούθως τις συνέπειες στον πνευματικό του κόσμο.
5. Σε αρκετές περιπτώσεις επιβάλλεται να συμπτύξουμε ή να συνδυάσουμε και να εκθέσουμε στην ίδια παράγραφο επιχειρήματα που αντλούμε από διαφορετικούς τομείς, για ν’ αποφύγουμε τον κίνδυνο των επαναλήψεων. Μπορεί, για παράδειγμα, σε μια παράγραφο με θέμα την ανεργία να συνδυάσουμε ιδέες από τους τομείς «υλική διάσταση του ατόμου» και «οικονομικό επίπεδο της κοινωνίας» ή να συσχετίσουμε την κοινωνικοποίηση του ατόμου (από τον τομέα της κοινωνίας) με την ηθικοποίησή του (από την «ηθική διάσταση») ή, ακόμη, την έννοια της ψυχαγωγίας (από την «ψυχική διάσταση») με την Τέχνη (από τον Πνευματικό πολιτισμό).
6. Δεν πρέπει να επιτρέψουμε στους πίνακες να τυποποιήσουν τη σκέψη μας. Ας τους θεωρήσουμε ως ένα βοηθητικό γνώμονα που θα καθοδηγεί τη σκέψη μας, χωρίς όμως να την περιορίζει. Οι πίνακες αποτελούν αφορμή για προβληματισμό, έναυσμα για ενεργοποίηση και διεύρυνση της σκέψης.
7. Τέλος, οι πίνακες προσφέρουν την ευκαιρία να εμπλουτίσουμε το λεξιλόγιό μας με όρους και εκφράσεις, να μάθουμε συνώνυμους και αντίθετους όρους, να συσχετίσουμε την έννοια που μας ενδιαφέρει με άλλες έννοιες.
Συμπερασματικά, με τον επιμερισμό ατόμου – κοινωνίας η εύρεση επιχειρημάτων αλλά και η οργάνωσή τους γίνεται ένα παιχνίδι αναζήτησης ιδεών, εύστοχων επιλογών, κατάλληλων συσχετισμών. Για να κερδίσει κανείς σ’ αυτό το παιχνίδι, πρέπει να γνωρίζει καλά τους κανόνες του και να μάθει να αποφεύγει τις παγίδες. Κι όσο περισσότερες «παρτίδες» παίξει, τόσο πιο καλός «παίκτης» θα γίνει και τόσο πιο σίγουρη θα πρέπει να θεωρεί την τύχη, καθώς σ’ αυτό το παιχνίδι τη νίκη δεν την καθορίζει η τύχη, αλλά η γνώση και η πείρα, η δεξιότητα στους χειρισμούς.
Ακολουθούν παραδείγματα εφαρμογής.
ΠΑΡ Α Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Α
Α. Θέμα: «Στην εποχή μας άτομα και κοινωνικά σύνολα έχουν αναγάγει τον πλούτο σε αυτοσκοπό, γεγονός που συχνά επιφέρει τον ηθικό εξανδραποδισμό και υπονομεύει την κοινωνική ανάπτυξη».
Κύρια έννοια: Η αναγωγή του πλούτου σε αυτοσκοπό, η χρηματοθηρία.
Ζητούμενα: Οι αρνητικές συνέπειες του φαινομένου στα άτομα και στα κοινωνικά σύνολα.
Επιχειρήματα
1. Υλική διάσταση του ατόμου
- Υλικός ευδαιμονισμός.
- Καταναλωτισμός, πλαστές ανάγκες.
- Θεοποίηση του χρήματος – το χρήμα μέσο «ευτυχίας», «καταξίωσης», «πληρότητας».
- Αποπροσανατολισμός από τις πραγματικές αξίες της ζωής.
2. Υλική και Ψυχική διάσταση του ατόμου
- Επιλογή επαγγέλματος βάσει οικονομικών κριτηρίων àεσφαλμένος επαγγελματικός προσανατολισμός.
- Στέρηση του αισθήματος της δημιουργίας και της πληρότητας.
- Αλλοτρίωση από το αντικείμενο της εργασίας (στόχος: το χρήμα και όχι η δημιουργία ή η κοινωνική προσφορά).
3. Ψυχική διάσταση του ατόμου
- Άγχος, καταπίεση, ανασφάλεια, αγωνία.
- Ψυχικό κενό, αίσθημα ανεπάρκειας (το χρήμα δε φέρνει την πληρότητα).
- Ψυχαγωγία à έλλειψη ελεύθερου χρόνου λόγω υπερεργασίας.
à αδυναμία δημιουργικής αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου, άγονη διασκέδαση (αδιαφορία για το πνεύμα, την τέχνη ή οτιδήποτε άλλο βρίσκεται έξω από τη σφαίρα του υλικού κέρδους).
- Αλλοτρίωση.
4. Πνευματική διάσταση του ατόμου
- Αδιαφορία για πνευματική ανάπτυξη, περιορισμός γνωστικών ενδιαφερόντων.
- Έλλειψη πολύπλευρης καλλιέργειας – ανθρωπιστικής παιδείας.
- Άμβλυνση κριτικής σκέψης, ευχερής χειραγώγηση, φανατισμός, μαζοποίηση.
- Αδυναμία αυτεξουσιότητας – πνευματικής ελευθερίας.
5. Ηθική διάσταση του ατόμου
- Αδιαφορία για την ηθική συγκρότηση.
- Απουσία ηθικών αρχών, φραγμών, κατάρρευση αξιών – ιδανικών.
- Κυριαρχία αμοραλισμού, αχρειότητας, υποκρισίας, αναξιοπρέπειας, ατομικισμού, ιδιοτέλειας.
- Ανευθυνότητα.
6. Φυσικό περιβάλλον
- Υπέρμετρη εκμετάλλευση φυσικών πόρων – εξάντληση πρώτων υλών.
- Ρύπανση του περιβάλλοντος.
- Διατάραξη οικολογικής ισορροπίας.
- Περιορισμός της δυνατότητας για αρμονική ψυχοσωματική ανάπτυξη.
7. Τεχνητό περιβάλλον – Μεγαλούπολη
- Πυκνή δόμηση, απάνθρωπη οικιστική, στενά διαμερίσματα.
- Κακοποίηση της αισθητικής του περιβάλλοντος χώρου
8. Υλικός πολιτισμός – Οικονομία
- Υπερπαραγωγή – υπερκατανάλωση.
- Παρασιτικά επαγγέλματα, παραοικονομία, πολυθεσία.
- Αθέμιτος ανταγωνισμός, μεγάλα οικονομικά τραστ – αφανισμός μικρών επιχειρήσεων àανεργία.
- Οικονομική ανισότητα, αδικία, εκμετάλλευση των συνανθρώπων.
- Πλουτισμός εις βάρος του συνόλου (π.χ. φοροδιαφυγή).
9. Κοινωνία
- Κρίση στις ανθρώπινες σχέσεις, εμπορευματοποίηση σχέσεων
- Δυσλειτουργία – διάβρωση κοινωνικών θεσμών
- Αδιαφορία / αναλγησία για τα κοινωνικά προβλήματα.
- Ατομικισμός, χαλαρή κοινωνική συνείδηση, ανευθυνότητα, ανταγωνισμός .
- Καταπάτηση των δικαιωμάτων του ανθρώπου, κοινωνικός ρατσισμός.
- Παρανομία, κοινωνική παθογένεια, βία – εγκληματικότητα, κοινωνική νοσηρότητα.
- Αρνητική αμφισβήτηση του κατεστημένου από τους νέους.
- Πλήγμα στον κοινωνικό ανθρωπισμό, τροχοπέδη στην κοινωνική ανάπτυξη.
10. Πολίτευμα – Δημοκρατία
α) Πολιτική ηγεσία:
- Πρόταξη προσωπικών βλέψεων, φιλοδοξιών, συμφερόντων.
- Κερδομανία.
- Διασπάθιση δημόσιου χρήματος
- Φαινόμενα κατάχρησης εξουσίας
- Αναξιοκρατία, ρουσφετολογία, πελατειακές σχέσεις.
β) Πολίτες:
- Ανευθυνότητα πολιτών, αδιαφορία για τα κοινά, αποπολιτικοποίηση ή ιδιοτελής κομματικοποίηση.
11. Πνευματικός πολιτισμός
- Αδιαφορία για τις ανθρωπιστικές σπουδές (υπερανάπτυξη του τεχνολογικού πολιτισμού, στόχος του πολιτισμού η οικονομική ανάπτυξη και όχι ο άνθρωπος).
- Εμπορευματοποίηση της Επιστήμης, κερδοσκοπικά φαινόμενα.
- Ανευθυνότητα των επιστημόνων απέναντι στο κοινωνικό λειτούργημα.
- Εμπορευματοποίηση της Τέχνης – μαζική κουλτούρα.
- Ιδεολογικός, ηθικός, κοινωνικός, αισθητικός αποπροσανατολισμός του κοινού
- Αδιαφορία του σύγχρονου ανθρώπου για την τέχνη.
12. Έθνος – Παράδοση
- Αδυναμία σεβασμού της παράδοσης, των αξιών, των προτύπων κτλ.
- Εμπορευματοποίηση της παράδοσης.
- Αλλοτρίωση εθνικής φυσιογνωμίας, έλλειψη εθνικής συνείδησης και συνοχής.
- Αδιαφορία για τα εθνικά θέματα.
- Απεμπόληση εθνικών συμφερόντων (προδοσία, αρχαιοκαπηλία κ.ά.).
- Διεθνείς σχέσεις
- Σκληρός διακρατικός ανταγωνισμός
- Οικονομική διείσδυση των Μ. Δυνάμεων στα ασθενέστερα κράτη, εκμετάλλευση των υπανάπτυκτων χωρών, οικονομική και πολιτική εξάρτησή τους.
- Επεκτατικές βλέψεις, ιμπεριαλισμός, πόλεμος.
- Χίμαιρα ο Διεθνισμός, ο υγιής Κοσμοπολιτισμός, η Ειρήνη.
Θέμα: «Υποστηρίζεται ότι στην εποχή μας οι σχέσεις των ανθρώπων χάνουν τη ζεστασιά και τη γνησιότητά τους. Ποιοι παράγοντες νομίζετε πως ευθύνονται για το φαινόμενο»;
Ζητούμενα: Αίτια της κρίσης των ανθρώπινων σχέσεων
Επιχειρήματα
- Υλική και Κοινωνική διάσταση του ατόμου
- Υλικός ευδαιμονισμός, προσήλωση στο χρήμα και θεοποίησή του
- Εμπορευματοποίηση των ανθρώπινων σχέσεων, συμφεροντολογία, σχέσεις «δούναι και λαβείν».
- Υλική και Ψυχική διάσταση του ατόμου
- Καταναλωτισμός
- Υπερεντατικοποίηση της εργασίας με σκοπό την απόκτηση υλικών αγαθών.
- Έλλειψη ελεύθερου χρόνου για επαφή με τους συνανθρώπους μας (τα αγαθά μονοπωλούν το ενδιαφέρον μας και η προσπάθεια για απόκτησή τους κατακαλύπτει το χρόνο μας).
- Ψυχική διάσταση
- Άγχος, δυσθυμία, εσωτερική καταπίεση à έλλειψη διάθεσης και ψυχικού σθένους για επικοινωνία.
- Ψυχολογικά προβλήματα, ψυχολογικά πλέγματα, εσωστρέφεια.
- Νευρικότητα –που μεταλλάσσεται σε επιθετικότητα.
- Απευαισθητοποίηση / μηχανοποίηση του ανθρώπου, τυποποίηση των συναισθημάτων του.
- Νόθη ψυχαγωγία – άγονη διασκέδαση που δεν ευνοεί την προσπέλαση του πλησίον.
- Πνευματική διάσταση
- Κενό ανθρωπιστικής παιδείας –που σημαίνει κενό υγιών αξιών και ηθικών αρχών, αδυναμία συνειδητοποίησης της ανάγκης και της αξίας των ανθρώπινων σχέσεων.
- Ηθική διάσταση
- Ηθική αποχαλίνωση, αμοραλισμός, κρίση αξιών.
- Έλλειψη ηθικών αρετών
- Ατομικισμός, ιδιοτέλεια
- Αδυναμία αυτοπειθαρχίας – χαλιναγώγησης των παθών.
- Ανευθυνότητα, διεκδίκηση των δικαιωμάτων χωρίς παράλληλη εκπλήρωση των υποχρεώσεων απέναντι στο συνάνθρωπο.
- Συνθήκες ζωής στη μεγαλούπολη
- Αστυφιλία, αστικοποίηση της ζωής.
- Υπερπληθυσμός, μαζοποίηση.
- Ανωνυμία, χαλάρωση του κοινωνικού ελέγχου.
- Έξαρση της ανηθικότητας και της εγκληματικότητας.
- Ανασφάλεια, καχυποψία, δυσπιστία, επιφυλακτικότητα, φόβος για το συνάνθρωπο.
- Οικονομία
- Αθέμιτος οικονομικός ανταγωνισμός
- Οικονομική ανισότητα
- Πλουτισμός εις βάρος του συνανθρώπου
- Εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.
- Κοινωνία
- Δυσλειτουργία των φορέων κοινωνικοποίησης, αρνητικές επιδράσεις (π.χ. οικογενειακό περιβάλλον που δεν καλλιεργεί την κοινωνικότητα, μέσα μαζικής ενημέρωσης που με την προβολή των διαφημίσεων αλλοτριώνουν τον άνθρωπο, αλλοιώνουν τις σχέσεις του και μειώνουν τη δυνατότητα των ανθρώπινων επαφών).
- Αδυναμία των φορέων αγωγής να διαπλάσουν υπεύθυνες προσωπικότητες που θα στέκονται με σεβασμό και συνέπεια απέναντι στο συνάνθρωπο.
- Έλλειψη κοινωνικών αρετών: αδυναμία συνεργασίας, έλλειψη αλληλεγγύης, πίστης στο διάλογο, σεβασμού των δικαιωμάτων των συνανθρώπων, ελευθερίας και όχι ασυδοσίας.
- Ανταγωνισμός, διχόνοια, αρριβισμός.
Θέμα: «Η τάση για κριτική είναι γνώρισμα κάθε κοινωνικού όντος. Όλοι μας καθημερινά ασκούμε κριτική στον εαυτό μας και στους άλλους, αλλά και δεχόμαστε την κριτική τους». α) Με ποιες μορφές εκδηλώνεται η κριτική;
β) Με ποιες προϋποθέσεις μπορεί η κριτική να αποβεί γόνιμη, τόσο για τα
άτομα που τη δέχονται όσο και για το κοινωνικό σύνολο;
Κύρια έννοια: Η Κριτική
Ζητούμενα: α) Οι Μορφές της Κριτικής
β) Οι Προϋποθέσεις της γόνιμης Κριτικής
γ) Οι Συνέπειες της γόνιμης Κριτικής για το άτομο και την κοινωνία.
Επιχειρήματα
α) Μορφές
1. Άτομο -Αυτοκριτική (ενδοσκόπηση, αυτοέλεγχος)
2. Κοινωνία -Κοινωνική κριτική +Θετική (έπαινος)
-Πολιτική κριτική +Αρνητική (ψόγος)
-Επιστημονική κριτική & Γόνιμη (εποικοδομητική)
-Καλλιτεχνική κριτική & Άγονη (ανώφελη)
β) Προϋποθέσεις
1. Κοινωνικές – Πολιτικές: εύρυθμη λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών, πολυφωνία, ελευθερία σκέψης και έκφρασης.
2. Ατομικές
- Πνευματική διάσταση
– Ευρύτητα πνεύματος, προοδευτικότητα, πνεύμα δεκτικό στις νέες ιδέες, απαλλαγμένο από συντηρητισμό /προκαταλήψεις /αυθεντίες /δογματισμό = πνευματική χειραφέτηση.
– Γνώσεις, παιδεία, πείρα (υπεύθυνη, εμπεριστατωμένη άποψη /κρίση).
– Κριτική ικανότητα, οξύνοια, ευθυκρισία.
– Λογική ικανότητα, ορθολογισμός, αντικειμενικότητα.
– Πίστη στο πνεύμα του διαλόγου, διαλλακτικότητα, πνευματική ανεκτικότητα.
- Ηθική διάσταση – ηθικές αρετές
– Αυτοσεβασμός και σεβασμός στον κρινόμενο
– Σοβαρότητα, ηθική ακεραιότητα, εντιμότητα στις προθέσεις, ανιδιοτέλεια.
– Ειλικρίνεια, ευθύτητα, φιλαλήθεια.
– Αμεροληψία, αντικειμενικότητα, δικαιοσύνη.
– Υψηλό αίσθημα ευθύνης απέναντι στον κρινόμενο και, γενικότερα, απέναντι στο κοινωνικό σύνολο.
γ) Συνέπειες εποικοδομητικής Κριτικής
- Πνευματική διάσταση του ατόμου
– Ενίσχυση της εμπιστοσύνης στον ορθό λόγο, πάταξη της εμπάθειας /του φανατισμού / της προκατάληψης, κατάρριψη των αυθεντιών, πνευματική ελευθερία.
– Ανάπτυξη του κριτικού πνεύματος.
- Ψυχική διάσταση του ατόμου
– Ενίσχυση της αυτοεκτίμησης / της αυτοπεποίθησης, ζωογόνηση της δημιουργικότητας /του «φιλοπρόοδου» (όταν είναι θετική).
- Ηθική διάσταση του ατόμου
– Καταπολέμηση της εγωπάθειας, της αλαζονείας, της υπερτίμησης των προσωπικών δυνατοτήτων (όταν είναι αρνητική).
– Με τον εντοπισμό των λαθών και την παρουσίαση αντιπροτάσεων για τη διόρθωσή τους βοηθά τον κρινόμενο να ασκήσει αυτοκριτική, τον οδηγεί στην αυτογνωσία και στην αυτοβελτίωση (επαγγελματική, πνευματική, ηθική, ψυχική, κοινωνική).
– Υπευθυνοποίηση του κρινόμενου: ο φόβος της κοινωνικής κριτικής καλλιεργεί τον αυτοσεβασμό και το σεβασμό των συνανθρώπων, την υπευθυνότητα, τη σοβαρότητα και αποτρέπει από φαινόμενα αμοραλισμού, εξαχρείωσης των ηθών κτλ.
- Κοινωνία – Κοινωνική διάσταση του ατόμου
– Εξυγίανση και βελτίωση των διαπροσωπικών και, γενικότερα, των ανθρώπινων σχέσεων.
– Αναβάθμιση της λειτουργίας των θεσμών (οικογένεια, εκπαίδευση κτλ.)-ü Θετική αμφισβήτηση του κατεστημένου
– Ορθή αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων.
- Πολιτική – Πολίτευμα
– Αφύπνιση κοινωνικής /πολιτικής συνείδησης
– Πολυφωνία, αντικειμενική /πολύπλευρη ενημέρωση.
– Έλεγχος των ηγετών από το λαό (κριτική στην κυβερνητική πολιτική και στη δράση των κομμάτων).
– Υπεύθυνη, υγιής πολιτικοποίηση.
– Εξυγίανση του πολιτικού βίου, περιφρούρηση της Δημοκρατίας.
- Πνευματικός πολιτισμός
– Προαγωγή των Γραμμάτων, των Επιστημών, των Τεχνών.
– Ειδικότερα η καλλιτεχνική κριτική γνωστοποιεί το έργο του καλλιτέχνη στο κοινό, φέρνει σε επαφή το λαό με την Τέχνη.
Θέμα: «Ο διάλογος εκφράζει (ρητά ή σιωπηρά) την ανάγκη σύμπραξης για την εύρεση της αλήθειας, για τη διατύπωση της πιο σωστής γνώμης και απόφασης μέσα σε συγκεκριμένες συνθήκες, είναι έκφραση ζωτικής λειτουργίας για την απόκτηση περισσής βεβαιότητας και τη χάραξη προγράμματος δράσης…». Φ. Κ. Βώρος
Κύρια έννοια: Ο Διάλογος
Ζητούμενα: Οι θετικές συνέπειες του Διαλόγου
Επιχειρήματα
Για το Άτομο:
- Πνευματική διάσταση
– Γνώσεις, μόρφωση, πολύπλευρη ενημέρωση, επαναπροσδιορισμός /τροποποίηση /εμπλουτισμός απόψεων, διά βίου παιδεία, πνευματική εξέλιξη και όχι στασιμότητα.
– Αποτροπή φανατισμού – δογματισμού, κατάργηση των αυθεντιών.
– Καλλιέργεια της κριτικής σκέψης.
– Γενικότερα, ενεργοποίηση όλων των πνευματικών δυνάμεων του ανθρώπου, πνευματική εγρήγορση, ανάπτυξη προβληματισμού για την αξιολόγηση φαινομένων /καταστάσεων, εμβάθυνση, έρευνα με στόχο την αλήθεια.
- Ηθική διάσταση – Ηθικοποίηση του ατόμου
– Αυτο-διάλογος και διάλογος με τους άλλους = ενδοσκόπηση /αυτοέλεγχος /αυτογνωσία /αυτοσυνείδηση = αυτοβελτίωση.
– Καλλιέργεια της υπευθυνότητας, του αυτοσεβασμού και του σεβασμού με την αναγνώριση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων που επιβάλλει το πνεύμα του διαλόγου.
- Ψυχική διάσταση του ατόμου
– Γόνιμη αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου. Ο διάλογος είναι μορφή γνήσιας ψυχαγωγίας, αφού είναι άσκηση για το πνεύμα και ευφορία για την ψυχή.
– Ψυχική υγεία /ισορροπία, εκτόνωση της ψυχής και αποφόρτιση με την έκφραση των συναισθημάτων.
– Αυτοσεβασμός, αυτοπεποίθηση, συνείδηση της αξίας του πνεύματός μας.
- Κοινωνική διάσταση
– Καλλιέργεια της κοινωνικότητας
– Υγιείς ανθρώπινες σχέσεις, αλληλοκατανόηση, επίλυση διαπροσωπικών προβλημάτων.
– Αδιάλειπτη κοινωνικοποίηση, ενημέρωση για κοινωνικές και πολιτιστικές εξελίξεις.
Για την κοινωνία
- Κοινωνία
– Εξυγίανση της λειτουργίας των φορέων κοινωνικοποίησης και, γενικότερα, των θεσμών.
– Ανάπτυξη κοινωνικής συνείδησης και καλλιέργεια των κοινωνικών αρετών (συνεργασία, ομαδικότητα κτλ.)
– Προϋπόθεση της ευαισθητοποίησης για τα κοινωνικά προβλήματα, της ανάληψης ενεργού κοινωνικού ρόλου και της συμμετοχής σε κοινωνικούς αγώνες.
– Θετική αμφισβήτηση του κατεστημένου.
– Επίλυση ή άμβλυνση των κοινωνικών προβλημάτων, διασφάλιση ανθρωπίνων δικαιωμάτων (με το διάλογο και τη συνεργασία πολιτών – κράτους, κοινωνικών ή συνδικαλιστικών οργανώσεων και πολιτείας).
- Πολιτική – Πολίτευμα (με την προϋπόθεση της Δημοκρατίας / του πλουραλισμού /του πολυκομματισμού)
– Πολύπλευρη και αντικειμενική ενημέρωση των πολιτών.
– Υπεύθυνη συμμετοχή στα κοινά, έλεγχος της πολιτικής εξουσίας.
– Κατοχύρωση της Δημοκρατίας.
– Πολυκομματισμός = Διάλογος των κομμάτων στη Βουλή = αλήθεια, διαφάνεια, ορθοτόμηση των προβλημάτων, εύρεση λύσεων.
- Πνευματικός πολιτισμός
– Ανάπτυξη Γραμμάτων, Επιστημών, Τεχνών με το διάλογο των πνευματικών ανθρώπων.
– Διάλογος μεταξύ των πνευματικών ταγών και του λαού = ευαισθητοποίηση, προβληματισμός, μόρφωση, ηθικοποίηση και καθοδήγηση του λαού.
- Παράδοση
– Εμπλουτισμός και ανανέωση της εθνικής φυσιογνωμίας /της πολιτιστικής παράδοσης.
– Απαλλαγή από προλήψεις, δεισιδαιμονίες, αντιανθρωπιστικές νοοτροπίες του παρελθόντος, εξέλιξη στα ήθη και στον τρόπο ζωής (με προϋπόθεση τη θετική αμφισβήτηση).
- Διεθνείς σχέσεις
– Διάλογος – συνεργασία κρατών σε όλα τα επίπεδα (οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό, πολιτισμικό) = ώσμωση πολιτισμών, πανανθρώπινη πρόοδος.
– Πολιτική συνεργασία των κρατών, διπλωματία, εξωτερική πολιτική (οι διαφορές επιλύονται με το διάλογο ð σχέσεις φιλίας, αλληλεγγύης, ισοτιμίας και αδελφοσύνης των λαών.
– Παγίωση της παγκόσμιας ειρήνης.
ΑΣΚΗΣΗ: Να εφαρμόσετε τη μέθοδο Επιμερισμού Ατόμου – Κοινωνίας στην εύρεση επιχειρημάτων για την ανάπτυξη των ζητουμένων των ακόλουθων θεμάτων.
- Τα αίτια του άγχους στην κοινωνία μας.
- Τα αίτια του οικολογικού προβλήματος.
- Προσδιορισμός της κρίσης στις ανθρώπινες σχέσεις (ορισμός – γνωρίσματα).
- Οι θετικές και οι αρνητικές συνέπειες της ζωής στη μεγαλούπολη.
- Η αξία του Δικαίου (γραπτών και άγραφων νόμων).
- Η σημασία της τεχνολογικής ανάπτυξης (θετικός και αρνητικός ρόλος).
- Οι μορφές του ρατσισμού.
- Βία: οι συνέπειες του φαινομένου και προτάσεις για την αντιμετώπισή του.
- Οι προϋποθέσεις για το σεβασμό και την περιφρούρηση της Παράδοσής μας.
- Τα αίτια της αμφισβήτησης του κατεστημένου από τους νέους.
- Ο ρόλος των Μ.Μ.Ε. στην κοινωνία μας (θετικός και αρνητικός).
- Τα αποτελέσματα της ομαλής ένταξης των νέων στο κοινωνικό σύνολο.
- Οι μορφές της Ελευθερίας.
- Οι προϋποθέσεις της ατομικής προόδου.
- Οι μορφές και τα αίτια της αλλοτρίωσης του σύγχρονου ανθρώπου.
- Η σημασία της επιστημονικής ανάπτυξης.
- Οι μορφές του φανατισμού και οι συνέπειές του.
- Η αναγκαιότητα της δια βίου παιδείας (αίτια και συνέπειες).
- Οι καταστροφικές συνέπειες του πολέμου.
20. Η σημασία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (θετικές και αρνητικές συνέπειες)
Σοφία Μάνιου