sofiaman's blog Just another Blogs.sch.gr site 

Σοφία Μάνιου

Η    ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ

             Κάθε κείμενο είναι χωρισμένο σε παραγράφους, σε ειδικότερες δηλαδή νοηματικές ενότητες που αναπτύσσουν ένα μέρος του συνολικού κειμένου. Ο χωρισμός του κειμένου σε παραγράφους είναι απαραίτητος, γιατί:

α) Βοηθά όποιον γράφει να οργανώσει τις σκέψεις  του, να καταστρώσει ένα σχέδιο λογικής ανάπτυξης και να αποδώσει ευκολότερα και σαφέστερα τις ιδέες του, ώστε να γίνει κατανοητός.

β) Διευκολύνει τον αναγνώστη να παρακολουθήσει απρόσκοπτα την ανάπτυξη των εννοιών, αφού αυτός προϊδεάζεται για την αλλαγή της νοηματικής ενότητας – δηλαδή κάθε φορά που αρχίζει μια νέα παράγραφος, ο αναγνώστης καταλαβαίνει ότι ο γράφων προχωρεί σε μια νέα φάση του θέματος.

γ) Εξάλλου, ένα κείμενο χωρίς παραγράφους απωθεί αισθητικά τον αναγνώστη και τον κουράζει από την πρώτη κιόλας ματιά, καθώς η πρώτη του εντύπωση είναι πως δε θα του δοθεί η ευκαιρία «ανάσας» στην ανάγνωση του κειμένου.

 Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ – ΔΟΜΗ  ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ

 1.Η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ:

Αποκαλύπτει το θέμα της παραγράφου και τη θέση του γράφοντα με συντομία, σαφήνεια και ενάργεια. Συνήθως, βρίσκεται στην αρχή της παραγράφου, είναι δηλαδή η πρώτη ή η δεύτερη περίοδος. Η θέση αυτή, όμως, δεν είναι δεσμευτική. Η θεματική περίοδος μπορεί να τοποθετηθεί οπουδήποτε μέσα στην παράγραφο. Σε αρκετούς μάλιστα δόκιμους συγγραφείς την εντοπίζουμε ακόμη και στο τέλος. Δεν είναι σπάνιες ακόμη οι περιπτώσεις κατά τις οποίες μάταια ψάχνουμε να την εντοπίσουμε. Ωστόσο, σ’ ένα μαθητικό κείμενο, όχι μόνο είναι απαραίτητη η ύπαρξή της, αλλά και η θέση της καλό είναι να βρίσκεται στην αρχή της παραγράφου, καθώς ο ίδιος ο μαθητής διευκολύνεται στην οργάνωση των λεπτομερειών αλλά και  ο αναγνώστης στην παρακολούθησή τους.

2. ΣΧΟΛΙΑ –ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ

Τα σχόλια είναι πληροφορίες, ιδέες, επιχειρήματα, σκέψεις, απόψεις που αναπτύσσουν –αποσαφηνίζουν –αποδεικνύουν την κύρια ιδέα της παραγράφου, την άποψη του κειμενογράφου, όπως αυτή δηλώθηκε στη θεματική περίοδο.

3. ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ

Είναι η τελευταία, συνήθως ,πρόταση της παραγράφου η οποία:

– συνοψίζει επιγραμματικά τα σχόλια που προηγήθηκαν,

– υπενθυμίζει στον αναγνώστη την κύρια ιδέα της παραγράφου,

-αποτελεί ορισμένες φορές προσπάθεια για αρμονική μετάβαση στην επόμενη παράγραφο (συνοχή παραγράφων).

Παράδειγμα:

«Με την επιστήμη, με την τέχνη, με την πολιτεία, με την τεχνική ο άνθρωπος               αποκτά ορισμένη ελευθερία, που δεν είχε πριν. Με την επιστήμη του γίνεται ελεύθερος από την άγνοια και την αμάθεια, με την τέχνη ελευθερώνεται από όλα τα άμορφα στοιχεία που τον βασανίζουν μέσα του και τα κάνει μορφή, τους δίνει κάλλος και μέτρο, με την πολιτεία ζητεί να ελευθερωθεί από την αδικία που τον απειλεί, και θέτει νόμους για να προστατεύσει τη ζωή του και την τιμή του, με την τεχνική ζητεί να ελευθερωθεί από τα εμπόδια που του παρεμβάλλει η φύση, και γενικώς να περιορίσει την απειλή που έρχεται από τη φύση. Όλα αυτά είναι αγωνίσματα του ανθρώπου να περιορίσει την ανελευθερία του και να αυξήσει όσο γίνεται την ελευθερία του».

                                              ( Ι. Ν. Θεοδωρακόπουλος, περ. ΕΥΘΥΝΗ , Τ. 28, 1978)

Η παράγραφος αποτελεί μικρογραφία της έκθεσης

             Αφού η παράγραφος  έχει νοηματική αυτοτέλεια, είναι το συντομότερο δυνατό κείμενο. Έτσι, είναι  λογικό η οργάνωσή της, η δομή της, να βρίσκεται σε απόλυτη αντιστοιχία με τα τρία γνωστά μέρη ενός αποδεικτικού δοκιμίου – κειμένου, τον πρόλογο, το κύριο μέρος και τον επίλογο.

Παράγραφος       Έκθεση

Η παράγραφος έχει βέβαια νοηματική αυτοτέλεια, αλλά δεν έχει πάντοτε την αυτονομία ενός δοκιμίου. Είναι εξαρτημένη νοηματικά τόσο από την προηγούμενη όσο και από την επόμενη παράγραφο. Γι’ αυτόν το λόγο, ενώ στο δοκίμιο είναι απαραίτητος ο επίλογος, στην παράγραφο δεν είναι απαραίτητο πάντα να υπάρχει κατακλείδα.

 ΤΡΟΠΟΙ –ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ

1. Ορισμός
2. Διαίρεση
3. Τεκμήρια – Παραδείγματα
4. Αιτιολόγηση
5. Συνέπειες – Αίτια και Αποτελέσματα
6. Σύγκριση – Αντίθεση
7. Αναλογία
8. Συνδυασμός μεθόδων

1  ΟΡΙΣΜΟΣ

      Στη μέθοδο αυτή καταφεύγουμε, όταν ο σκοπός της παραγράφου είναι ο προσδιορισμός των βασικών χαρακτηριστικών μιας έννοιας. Η έννοια που πρέπει να ορίσουμε (οριστέα έννοια) εντάσσεται σε μια ευρύτερη έννοια (γένος) και σημειώνονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της (ειδοποιός διαφορά) που τη διαφοροποιούν από τις άλλες έννοιες που ανήκουν στο ίδιο γένος.

 Π.χ.  «Ο άνθρωπος είναι λογικό ον».

Οριστέα                Ειδοποιός                 Γένος

 έννοια                  διαφορά

Ι.    Ο ορισμός, ανάλογα με το περιεχόμενό του διακρίνεται σε αναλυτικό, συνθετικό ή ονοματικό.

α) Αναλυτικός ορισμός: όταν περιγράφει απλώς τα γνωρίσματα της οριστέας έννοιας. π.χ.    «Φαντασία είναι η σύνθετη πνευματική λειτουργία με την οποία πάνω σε υπάρχοντα στοιχεία δημιουργούνται νέες μορφές».¹

β) Συνθετικός ορισμός: όταν περιγράφει τη διαδικασία γένεσης –δημιουργίας μιας έννοιας. Π.χ. «Το πάθος είναι ενέργεια της ανθρώπινης ψυχής που αφορμάται από το ένστικτο, παραμερίζει το λογικό και κυριαρχεί στα συναισθήματα».²

γ) Ονοματικός: όταν καταφεύγει στην ετυμολογία της λέξης. Π.χ. «Η αλλοτρίωση παράγεται από το αρχαίο επίθετο «αλλότριος» που σημαίνει «ξένος» και είναι εκείνο το φαινόμενο κατά το οποίο ο άνθρωπος γίνεται ξένος προς τον ίδιο του τον εαυτό».

Ο ονοματικός ορισμός είναι αρκετά εύκολος, όταν η λέξη που εκφράζει την οριστέα έννοια  είναι σύνθετη. Π.χ. «Αστυφιλία είναι η αγάπη για το άστυ, η συγκέντρωση των ανθρώπων στην πόλη».

Φυσικά, στην προσπάθειά μας να ορίσουμε μια έννοια, μπορούμε να συνθέσουμε έναν ονοματικό με έναν αναλυτικό ή συνθετικό ορισμό –ειδικά όταν ο ορισμός πρέπει να είναι εκτεταμένος.

—————————————————————————————————

1,2. Δ. Π. Διαμαντόπουλου, Λεξικό Βασικών Εννοιών, εκδ. Πατάκη, Αθήνα, 1993

Παράδειγμα:

ΙΙ.   Ο ορισμός, ανάλογα με την έκτασή του διακρίνεται σε σύντομο ή εκτεταμένο.

α)  Σύντομος: όταν εκτείνεται σε μερικούς στίχους, όπως οι ορισμοί των λεξικών. Π.χ. «Κοινωνικοποίηση είναι η διαδικασία ένταξης του ατόμου στο κοινωνικό σύνολο».

Σε σύντομο ορισμό προβαίνουμε όταν κατά την ανάπτυξη του κειμένου προβάλλει η ανάγκη να προσδιορίσουμε μια έννοια (διαφορετική από την κύρια έννοια του θέματος) που περιλαμβάνεται στην επιχειρηματολογία μας, προκειμένου να διευκρινίσουμε στον αναγνώστη τις αντιλήψεις μας και να αποφύγουμε την παρανόηση.

β)  Εκτεταμένος: όταν αποτελεί μία ή περισσότερες παραγράφους.

Καλό είναι ο ορισμός ν’ αποτελεί μία παράγραφο, όταν ο μαθητής πρέπει απλώς να προσδιορίσει την κύρια έννοια του θέματός του, πριν αρχίσει την ανάλυση των ζητουμένων. Όταν όμως τα ζητούμενα υποδεικνύουν τη διεξοδική ανάλυση της κύριας έννοιας, ο ορισμός πρέπει να εκτείνεται σε περισσότερες από μία παραγράφους. Στις περιπτώσεις αυτές χρησιμοποιείται συνήθως η παραγωγική μέθοδος. Αρχίζει δηλαδή η ανάλυση μ’ έναν σύντομο, πρωτοβάθμιο ορισμό της έννοιας και στη συνέχεια αναπτύσσεται αναλυτικά κάθε όρος της έννοιας, κάθε βασικό της γνώρισμα ή κάθε στάδιο γένεσης –δημιουργίας της.

 Παράδειγμα αναλυτικού εκτεταμένου ορισμού:

             «Μαζοποίηση καλείται η διαδικασία συγχώνευσης της ανθρώπινης προσωπικότητας σ’ ένα απρόσωπο, ομοιόμορφο και ανελεύθερο σύνολο ανθρώπων που μεταφορικά ονομάζεται μάζα. Η μετάλλαξη του ανθρώπου σε μόριο μιας μάζας, η ισοπεδωτική εξομοίωσή του με τους άλλους, συνεπάγεται την απώλεια της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας του και την τυποποίηση της σκέψης και της συμπεριφοράς του. Το μαζοποιημένο άτομο δεν τολμά ν’ αναλάβει πρωτοβουλίες ή να λάβει αποφάσεις για προσωπικά ή συλλογικά ζητήματα. Εξουσιοδοτεί άλλους ν’ αποφασίζουν για λογαριασμό του και εκουσίως χειραγωγείται. Χάνει έτσι την ελευθερία του, το δικαίωμα να προσδιορίζει τη μοίρα του. Ταυτόχρονα, όμως, χάνει και το αίσθημα της ευθύνης τόσο απέναντι στον εαυτό του όσο και απέναντι στην κοινωνία του».

 Παράδειγμα συνθετικού εκτεταμένου ορισμού:

            «Η κοινωνικοποίηση είναι η διαδικασία ένταξης του ατόμου στο κοινωνικό σύνολο. Είναι η προσπάθεια κάθε οργανωμένης κοινωνίας να μετασχηματίσει την ατομικότητα των νεαρών μελών της σε προσωπικότητα, να μεταπλάσει το εγώ τους σε κοινωνική ύπαρξη. Το δύσκολο αυτό έργο αναλαμβάνουν συνειδητά ή ασυνείδητα η οικογένεια, το σχολείο, το κράτος, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και άλλοι φορείς, οι οποίοι με την αδιάλειπτη προβολή μηνυμάτων στη συνείδηση του νεαρού ατόμου, αλλά και με κυρώσεις ή επιβραβεύσεις, επιχειρούν να διδάξουν σ’ αυτό τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς, να εμφυσήσουν αξίες και αρχές, να επιβάλουν την υπακοή στους κοινωνικούς κανόνες. Με το μηχανισμό της κοινωνικοποίησης το άτομο αφομοιώνει τις συνήθειες, τη νοοτροπία και τα ιδεώδη του συνόλου, με αποτέλεσμα να εντάσσεται οργανικά σ’ αυτό και να συμβιώνει αρμονικά με τα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας του».

 ΑΣΚΗΣΗ

Να ορίσετε τις ακόλουθες έννοιες με σύντομο ορισμό, εκτεταμένο ορισμό μιας παραγράφου ή εκτεταμένο ορισμό πολλών παραγράφων.

Να επιλέξετε το κατάλληλο κατά περίπτωση είδος ορισμού (αναλυτικό, συνθετικό ή ονοματικό) αλλά να επιχειρήσετε και το συνδυασμό τους.

1. Ρατσισμός
2. Αλλοτρίωση
3. Προσωπικότητα
4. Αυτογνωσία
5. Έθνος
6. Παράδοση
7. Φανατισμός
8. Κοινωνία
9. Παιδεία
10. Ανθρωπισμός

 2.  ΔΙΑΙΡΕΣΗ

             Στη μέθοδο αυτή καταφεύγουμε, όταν πρέπει να διαιρέσουμε ένα όλον (σύνολο, γένος) στα μέρη του (υποσύνολα, είδη, μορφές) με βάση κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τους (διαιρετική βάση).

Π.χ. Ο πόλεμος,                                                                                                              ® το γένος, η διαιρετέα έννοια

ανάλογα με τα όπλα που χρησιμοποιούνται,                                                 ® η διαιρετική βάση

μπορεί να είναι συμβατικός, χημικός, βιολογικός, πυρηνικός…             ® τα είδη

Η διαίρεση μιας έννοιας σε μορφές ή είδη μπορεί να είναι σύντομη, να αναφέρει δηλαδή επιγραμματικά τα είδη της διαιρετέας έννοιας. Στην περίπτωση αυτή θα μπορούσε να συνδυαστεί με τον ορισμό και ν’ αναπτυχθεί παράλληλα μ’ αυτόν. Είναι δυνατόν, όμως, να καλύπτει μια ξεχωριστή παράγραφο ή και περισσότερες, όταν τα ζητούμενα υποδεικνύουν την ανάλυση των μορφών της κύριας έννοιας. Στις περιπτώσεις αυτές χρησιμοποιείται και πάλι η παραγωγική μέθοδος. Δηλαδή, αρχικά (στη θεματική περίοδο ή στον πρόλογο) γίνεται απλή και σύντομη αναφορά στα είδη –μορφές  και στη συνέχεια επιχειρείται διεξοδική ανάλυση σε κάθε είδος της διαιρετέας έννοιας.

 Παραδείγματα

            «Στο πολίτευμα της δημοκρατίας εκείνος που ασκεί τη νομοθετική εξουσία είναι ο λαός. Η άσκηση της εξουσίας αυτής, όμως, μπορεί να είναι είτε άμεση είτε έμμεση. Στην αρχαία Αθήνα η δημοκρατία ήταν άμεση, γιατί όλοι οι πολίτες –μέλη της εκκλησίας του δήμου- συμμετείχαν καθημερινά στη λήψη των αποφάσεων για τα ζητήματα της πολιτείας. Στην εποχή μας η δημοκρατία είναι έμμεση, Κοινοβουλευτική ή Αντιπροσωπευτική, όπως αλλιώς λέγεται, γιατί τις αποφάσεις λαμβάνουν οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι του λαού, οι βουλευτές».

«Όλοι ξέρουμε τα απλά τούτα. Κι όλοι ξέρουμε (και πώς!) τις μορφές που παίρνει η «επίσημη» βία: γενική και ειδική, φυσική και ψυχολογική. Ειδική, όταν σκοπεύει ορισμένα άτομα ή ομάδες εξεγερμένες ή και μόνο ύποπτες (ταξικά, φυλετικά κτλ.). Γενική, όταν στρέφεται εναντίον του συνόλου των πολιτών, που θεωρούνται υποψήφιοι «εχθροί»… Για τους πρώτους, τους λίγους, τους επώνυμους, χρησιμοποιείται τόσο η φυσική όσο και η ψυχολογική βία, ενώ πάνω στους δεύτερους, τους πολλούς, τους ανώνυμους, δεν μπορεί ν’ ασκηθεί παρά μόνο η δεύτερη».

                                                                                   Μάριος Πλωρίτης (από τον Τύπο)

ΑΣΚΗΣΗ

α)   Να αναπτύξετε παραγράφους με διαίρεση για τις ακόλουθες έννοιες:

β) Να γράψετε ένα εκτεταμένο κείμενο για κάθε έννοια, αφιερώνοντας μια παράγραφο σε κάθε μορφή της.

1. Ελευθερία                                             6. Δίκαιο
2. Επιστήμη                                              7. Ψυχαγωγία
3. Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης         8. Οικολογικό πρόβλημα
4. Καλές Τέχνες                                       9. Ρατσισμός
5. Πολιτισμός                                          10. Πόλεμος

 3. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ

             Τεκμήρια είναι τα παραδείγματα, τα γεγονότα, τα στατιστικά στοιχεία, τα δεδομένα των επιστημονικών ερευνών ή πειραμάτων, οι απόψεις των αυθεντιών (λογίων, επιστημόνων), οι στίχοι των ποιητών, τα ρητά, οι παροιμίες.

Όταν  το περιεχόμενο μιας φράσης μας χρειάζεται διευκρίνιση ή επεξήγηση, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε παραδείγματα, ώστε να παρουσιάσουμε παραστατικότερα και  σαφέστερα τις απόψεις μας. Για να διευκρινίσουμε, για παράδειγμα, τη θεματική πρόταση: «Ο θεσμός της οικογένειας διέρχεται κρίση στην εποχή μας», μπορούμε να αναφέρουμε ως παραδείγματα: την  αύξηση του αριθμού των διαζυγίων, τη διεύρυνση της απόστασης μεταξύ γονέων και παιδιών, την εγκατάλειψη των υπερηλίκων…

Μια παράγραφο με παραδείγματα – τεκμήρια γράφουμε συνήθως, όταν θέλουμε να παρουσιάσουμε  αισθητά την έκταση ενός προβλήματος (π.χ. την καταπάτηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων ή την κρίση ενός θεσμού), πριν περάσουμε στην ανάλυση του προβλήματος με επιχειρήματα (αίτια, συνέπειες κτλ.). Η θέση αυτή, βέβαια, δεν είναι δεσμευτική. Μια παράγραφος με τεκμήρια μπορεί να   αναπτυχθεί σε οποιαδήποτε θέση μέσα στο κείμενο –ακόμη και ως πρόλογος ή επίλογος- αρκεί να εξυπηρετεί τους στόχους μας.

Όταν εκμεταλλευόμαστε στατιστικά στοιχεία ή επιστημονικές έρευνες, αρχικά αναφέρουμε τα δεδομένα τους και στη συνέχεια τα αναλύουμε διατυπώνοντας τα συμπεράσματά μας ή το αντίστροφο. Το ίδιο ισχύει και για τις απόψεις των διανοουμένων, τους στίχους κτλ.

Τα τεκμήρια  μπορούμε να τα αξιοποιήσουμε σε οποιοδήποτε σημείο του κειμένου μας και να εμπλουτίσουμε οποιαδήποτε παράγραφό του.

Με τα τεκμήρια πλουτίζουμε την επιχειρηματολογία μας, ενισχύουμε την πειστικότητά μας και σπάμε τη μονοτονία του ενιαίου ύφους. Ωστόσο, η χρήση τους πρέπει να γίνεται με φειδώ. Ένα ή δυο τεκμήρια μπορεί να εντυπωσιάσουν, τα πολλά όμως παραδείγματα είναι βέβαιο ότι θα κουράσουν τον αναγνώστη.

Εξάλλου, ο φόρτος των παραδειγμάτων προδίδει έλλειψη επιχειρημάτων. Τα τεκμήρια δεν μπορούν να υποκαταστήσουν τα επιχειρήματά μας^.  απλώς τα ενισχύουν. Αν, δηλαδή, ζητούμενο είναι να αναπτυχθεί η κρίση του θεσμού της οικογένειας, δεν αρκεί να αναφέρουμε παραδείγματα που βεβαιώνουν αυτήν την κρίση. Οφείλουμε να επιχειρηματολογήσουμε αναπτύσσοντας τα αίτια, τις συνέπειες κτλ. Επομένως, η χρήση παραγράφων αναπτυγμένων με τεκμήρια πρέπει να είναι προσεκτική και περιορισμένη.

Το ίδιο ισχύει, βέβαια, και για τα σχόλια μιας παραγράφου αναπτυγμένης με συνδυασμό μεθόδων. Αν χρειαστεί, μπορούμε να καταφύγουμε σ’ ένα παράδειγμα, δε θα αρκεστούμε όμως σ’ αυτό. Πρέπει οπωσδήποτε δίπλα στο παράδειγμα  (πριν ή μετά) να αναπτύσσονται τα επιχειρήματά μας.

 Παραδείγματα

             «Πνευματικός άνθρωπος που πιστεύει πως είναι «επαρκής καθ’ εαυτόν»είναι στείρος εγωιστής και άγονος ομφαλοσκόπος. Ο  αληθινός πνευματικός άνθρωπος όχι μόνο στοχάζεται για τον εαυτό του και τους άλλους, μα και κάτι περισσότερο: δρα για τους άλλους. Όσο σοφός, όσο «ευλογημένος»κι αν είναι, αν παραμένει αδρανής, καταντά άχρηστος. Σ’ αυτόν προπάντων εφαρμόζεται το περιλάλητο του Λάιμπνιτς: «Ό,τι δε δρα, δεν υπάρχει».

                                                                                    Μάριος Πλωρίτης, από τον Τύπο

             «Έτσι, μια συμπεριφορά, μπορεί να είναι ταυτόχρονα νομικά έγκυρη και ηθική, ή μόνο ηθική, αλλά νομικά αδιάφορη, ή μόνο νομικά έγκυρη, αλλά αδιάφορη από ηθική άποψη. Σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις μια συμπεριφορά μπορεί να είναι νομικά έγκυρη ( να επιδοκιμάζεται από το νόμο), αλλά ηθικά αποδοκιμαζόμενη. Παράδειγμα: η έξωση από τον ιδιοκτήτη του φτωχού ενοικιαστή, που δεν έχει να πληρώσει το νοίκι του. Και το αντίστροφο: να επιδοκιμάζεται ηθικά, αλλά να είναι παράνομη. Παράδειγμα: Η παράβαση από την Αντιγόνη της διαταγής του Κρέοντα να μη θάψει τον αδελφό της είναι από νομική άποψη πράξη παράνομη, αλλά ηθικά απόλυτα επιδοκιμάζεται».

          Ι. Ε. Μανωλεδάκης, Θεμέλιο στην Έκθεση Ιδεών, τ.2, σ. 178, εκδ. Μπαχαράκη

 ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Α. Να αναπτύξετε παραγράφους με τεκμήρια –παραδείγματα από την καθημερινή ζωή για τα ακόλουθα θέματα:

• Η εκμετάλλευση της παιδικής εργασίας.
• Η διαιώνιση της αντίληψης για την κατωτερότητα του γυναικείου φύλου.
• Η μοναξιά του ανθρώπου της μεγαλούπολης.
• Η αλλοτρίωση από το φυσικό περιβάλλον.
• Το οικολογικό πρόβλημα.
• Η άγονη διασκέδαση.
• Η κρίση του θεσμού της εκπαίδευσης.
• Η ξενομανία του Νεοέλληνα.
• Το χαμηλό βιοτικό επίπεδο των λαών του τρίτου κόσμου.
• Η φρίκη του πολέμου.

Β.  Να αναπτύξετε σε παραγράφους τα ακόλουθα τεκμήρια:

• «Νέος θα πει να διορθώσεις τον κόσμο». Ν. Καζαντζάκης
• «Ένας άνθρωπος μπορεί να κάνει ό,τι θέλει, αλλά δε θέλει να κάνει ό,τι θέλει». Σοπενάουερ
• «Ένδον σκάπτε». Μάρκος Αυρήλιος
• «Σκέπτομαι, άρα υπάρχω». Ντεκάρτ
• «Ο Δίας αφαιρεί από έναν άνθρωπο το μισό της ανθρωπιάς του την ημέρα που υποδουλώνεται». Όμηρος
• «Ο διαβήτης του Νεύτονα μετρώντας το σύμπαν/σηκώνει επιτέλους το βαρύ πέπλο και οι ουρανοί/ανοίγονται». (στίχοι του Βολταίρου για το Νεύτονα)
• «Εν τω ιδρώτι του προσώπου σου φαγείν τον άρτον σου». Γένεση
• «Πρέπει να’ χει κανείς το χάος μέσα του, για να γεννήσει ένα άστρο που να χορεύει». Νίτσε
• «Διαφωνώ με όσα λες, αλλά θα υπερασπιστώ, και με το τίμημα της ζωής μου ακόμη, το δικαίωμά σου ελεύθερα να λες όσα πρεσβεύεις». Βολταίρος
• «Πόλεμος πάντων πατήρ». Ηράκλειτος
• «Είμαστε ρεαλιστές. Ζητάμε το ακατόρθωτο». Μάης ‘68
• «Γηράσκω δ’ αεί πολλά διδασκόμενος». Σόλωνας
• «Ως κίνητρο στη χρήση των ναρκωτικών παρουσιάζεται κατά 57% η περιέργεια».
• «Ο πόλεμος σήμερα πλήττει περισσότερο τον άμαχο πληθυσμό (90%), παρά τους στρατιώτες (10%), ενώ κατά τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο τα νούμερα στις στατιστικές ήταν αντίστροφα.
• «Στο σύνολο του πλανήτη υπολογίζεται ότι ένα στα οκτώ παιδιά μεταξύ δέκα έως δεκατεσσάρων ετών εργάζεται στη γεωργία, στα μηχανήματα, στα ορυχεία και στους οίκους ανοχής».
• «Στην Ευρώπη το 40% των ανέργων είναι νέοι κάτω των εικοσιπέντε ετών».
• «Το ποσοστό αποχής από τις τελευταίες εκλογές στην Ελλάδα πλησίασε το 20%».

 ΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΤΕΚΜΗΡΙΑ-ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ   (ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ)

             Στην προσπάθειά μας να ενισχύσουμε την επιχειρηματολογία μας μπορούμε να αξιοποιήσουμε και ιστορικά γεγονότα που σχετίζονται με το θέμα μας, να κάνουμε αυτό που παλιότερα λέγαμε «ιστορική αναδρομή» στην κύρια έννοια.

Οι συνηθέστεροι τρόποι ανάπτυξης μιας τέτοιας παραγράφου είναι δύο:

α) Προσπελάζουμε διαχρονικά την έννοια, εξετάζουμε το παρελθόν της, την πορεία της μέσα στο χρόνο, αναφέροντας δύο ή τρία γεγονότα ενδεικτικά της εξέλιξής της.

Παράδειγμα:

«Το φαινόμενο της βίας δεν είναι, βέβαια, σύγχρονο. Η επιθετικότητα πάντα συνόδευε  τον άνθρωπο και ίσως ορθά έχει ειπωθεί πως  «η βία είναι η πιο πιστή συνοδός της ιστορίας». Ιδιαίτερα στις πρωτόγονες κοινωνίες, όπου τα ένστικτα δε χαλιναγωγούνταν στο βαθμό που σήμερα είναι εφικτό, εκδηλωνόταν ως κυρίαρχο μέσο άμυνας και επιβίωσης. Το έγκλημα ως μέσο επιβολής εμφανίζεται στην Παλαιά Διαθήκη –ήδη από καταβολής κόσμου- με τη δολοφονία του Άβελ από τον αδελφό του Κάιν. Η ανάπτυξη του πολιτισμού επέφερε τον εξανθρωπισμό του ατόμου με τη βαθμιαία τιθάσευση των παθών και των ενστίκτων μέσω των πολιτιστικών αξιών. Ωστόσο, η βία όχι μόνο δεν εξαλείφθηκε, αλλά έγινε και μέσο επιβολής αγνών ιδεολογιών. Πόσα εγκλήματα δε διαπράχθηκαν, για παράδειγμα, από τη μεσαιωνική  Ιερά Εξέταση στο όνομα του Χριστιανισμού! Το ανησυχητικό είναι πως η βία όχι μόνο δεν περιορίζεται όσο αναπτύσσεται ο πολιτισμός μας, αλλά αντίθετα, με τη βοήθεια των νέων τεχνολογικών μέσων παίρνει όλο και περισσότερες μορφές και γίνεται όλο και πιο απάνθρωπη, όλο και πιο στυγερή.

β) Αναφερόμαστε σε ένα ιστορικό γεγονός που αποτελεί σταθμό στην εξέλιξη της έννοιας που μας απασχολεί και αναλύουμε τη σημασία του ή υπενθυμίζουμε ένα ιστορικό περιστατικό που φανερώνει τη στάση των ανθρώπων του παρελθόντος απέναντι στην έννοια.

Παράδειγμα:

«Πόσο βαθιές ρίζες έχει στον ελληνικό λαό η πίστη στην αξία της καλλιτεχνικής κληρονομιάς που του άφησαν οι πατέρες του το μαρτυρεί με τον πιο συναρπαστικό τρόπο το επεισόδιο που διηγείται στα Απομνημονεύματά του ο στρατηγός  Μακρυγιάννης, ο αγράμματος στρατηγός με την έξοχη ψυχική καλλιέργεια και ανθρωπιά. Κάποτε, στα 1831, συνάντησε στο Άργος μερικούς στρατιώτες που ετοιμάζονταν να πουλήσουν σε κάποιους Ευρωπαίους δύο αρχαία αγάλματα. «Άντεσα κι εγώ εκεί, πέρναγα^. πήρα τους στρατιώτες τους μίλησα^.  «Αυτά και δέκα χιλιάδες τάλαρα να σας δώσουνε, να μην τα καταδεχτήτε να βγουν από την πατρίδα μας. Δι’ αυτά πολεμήσαμεν». Η επιγραμματική αυτή φράση, ειπωμένη από έναν Έλληνα που δεν ήξερε να γράφει ούτε το όνομά του, μας βεβαιώνει πως δεν είναι η γνώση της τέχνης  και της ιστορίας που τη γέννησε αλλά η ακλόνητη πίστη πως τα έργα τούτα είναι για τον τόπο μας ιερά κειμήλια, που πρέπει να σωθούν με κάθε τρόπο».

Μανόλης Ανδρόνικος, από κείμενο με θέμα «Η σημασία των αρχαίων μνημείων και η διαφύλαξή τους», Τα Ελληνικά Μουσεία, Εκδοτική Αθηνών, 1974

 Παρατηρήσεις

 α)  Το είδος της ιστορικής αναδρομής που θα επιλέξουμε εξαρτάται από τις απαιτήσεις του θέματος και τους στόχους μας αλλά και από τις ιστορικές μας γνώσεις.

β)   Συχνά οι μαθητές παρασύρονται από την κύρια έννοια και κάνουν ιστορική αναδρομή σ’ αυτήν, χωρίς να φροντίζουν να συνδέουν την αναδρομή με τα ζητούμενα. Η ιστορική αναδρομή πρέπει να σχετίζεται άμεσα με τα ζητούμενα.  Για παράδειγμα, σε ένα θέμα σχετικό με τα προβλήματα του εκπαιδευτικού μας συστήματος, καλό θα ήταν να γίνει αναδρομή όχι στη γενική έννοια της εκπαίδευσης, αλλά στα προβλήματα που αντιμετώπιζε ο θεσμός της εκπαίδευσης στο παρελθόν. Άλλο παράδειγμα: Στο θέμα: «Η ανήθικη χρήση των τεχνολογικών επιτευγμάτων μπορεί ν’ αποβεί μοιραία για την ανθρωπότητα» μια ιστορική αναδρομή στην εξέλιξη της τεχνικής θα μπορούσε εύκολα ν’ αποκλίνει από τον αρχικό μας στόχο, την απόδειξη των καταστροφικών συνεπειών της ανεύθυνης χρήσης της τεχνολογίας. Ορθότερη θα ήταν λοιπόν μια αναδρομή σε γεγονότα του παρελθόντος (όπως η ατομική βόμβα στη Χιροσίμα ή οι φούρνοι αερίων των Ναζί)  που θα ενισχύσουν την επιχειρηματολογία μας και θα μας βοηθήσουν να μεταβούμε αβίαστα στην απόδειξη των ζητουμένων μας.

γ)  Η ιστορική αναδρομή εξυπηρετεί συνήθως δυο στόχους. Πρώτος στόχος, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, είναι η ενίσχυση της επιχειρηματολογίας μας. Δεύτερος στόχος είναι η προπαρασκευή του εδάφους για μια αρμονική μετάβαση στην απόδειξη των ζητουμένων. Γι’ αυτό πρέπει η παράγραφος της ιστορικής αναδρομής να καταλήγει σε κάποιο συμπέρασμα που θα αποτελεί το συνδετικό κρίκο της ιστορικής ανάλυσης με τα ζητούμενα.  Για παράδειγμα, στο θέμα: «Οι θετικές συνέπειες του Τύπου στην κοινωνία μας, μπορούμε στην ιστορική αναδρομή να αναφερθούμε στην εφεύρεση της τυπογραφίας από το Γουτεμβέργιο και στα αποτελέσματά της: στη δημοκρατικοποίηση και διάδοση της γνώσης,  στο διαφωτισμό του λαού, στη δυνατότητα διαμόρφωσης δυναμικής και ελεύθερης κοινής γνώμης –το συμπέρασμα, η διαπίστωσή μας. Κατ’ αυτόν τον τρόπο μπορούμε αρμονικά πλέον να μεταβούμε στην ανάπτυξη των ζητουμένων μας, στις θετικές δηλαδή συνέπειες του Τύπου.

δ)   Δεν είναι πρόσφορα όλα τα θέματα για ιστορική αναδρομή. Σε θέματα σύγχρονα, όπως είναι ο καταναλωτισμός ή η αλλοτρίωση του ανθρώπου, δεν μπορούμε να προβούμε σε ιστορική αναδρομή, αφού τα φαινόμενα δεν έχουν παρελθόν. Στις περιπτώσεις αυτές μπορούμε να  γράψουμε μια παράγραφο σύγκρισης-αντίθεσης παρελθόντος και παρόντος (π.χ. ποιες ήταν οι συνθήκες ζωής των ανθρώπων πριν από τη βιομηχανική επανάσταση και ποιες είναι σήμερα).

 ΑΣΚΗΣΗ

Να γράψετε μια παράγραφο ιστορικών τεκμηρίων για καθένα από τα ακόλουθα θέματα:

• Η σχέση του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον.
• Η κοινωνική θέση της γυναίκας.
• Ο θεσμός της οικογένειας.
• Η σημασία του Ολυμπισμού.
• Η κατοχύρωση των ανθρώπινων δικαιωμάτων.
• Ο ελεύθερος χρόνος
• Η αξία της ελληνικής γλώσσας
• Το φαινόμενο της αδιαφορίας για την πολιτική.

4. ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗ

Στην αιτιολόγηση για την ανάπτυξη της παραγράφου μας προβαίνουμε, όταν η θεματική περίοδος εκφράζει μια σκέψη, ιδέα ή κρίση που απαιτεί απόδειξη της ισχύος της. Η θεματική περίοδος στην περίπτωση αυτή είναι μια γενική απόφανση, μια θέση, και τα σχόλια της παραγράφου αποδεικτικά στοιχεία που διατυπώνονται συνήθως με αιτιολογικές προτάσεις. Η αιτιολόγηση είναι μια από τις συχνότερες μορφές ανάπτυξης της παραγράφου.

Παράδειγμα:

«Η ταχύτητα που διακρίνει την εποχή μας διευρύνει το λεγόμενο «χάσμα των γενεών». Νέοι και ώριμοι δεν έχουν σημείο επαφής, δεν μπορούν να κατανοήσουν ο ένας τον άλλον, γιατί με τα υπερτελειοποιημένα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ο τρόπος ζωής, οι αντιλήψεις, οι νοοτροπίες, οι αξίες και τα ήθη μεταβάλλονται με πολύ γοργό ρυθμό, τον οποίο μόνον οι νέοι μπορούν να παρακολουθήσουν. Εξάλλου, η ταχύτητα της εποχής, ο γρήγορος ρυθμός της σύγχρονης ζωής  και οι πολλαπλές απαιτήσεις της δεν ευνοούν την επαφή μεταξύ των γενεών, αφού στερούν και από τις δυο πλευρές τον απαιτούμενο για την επικοινωνία ελεύθερο χρόνο».

 ΑΣΚΗΣΗ

Να γράψετε μια παράγραφο αιτιολόγησης για κάθε ακόλουθη θεματική περίοδο:

• Η κατάχρηση της τηλεθέασης επιφέρει την πνευματική χαύνωση.
• Οι θεσμοί πρέπει να ανανεώνονται, αλλιώς είναι καταδικασμένοι.
• Η Τέχνη απελευθερώνει τον άνθρωπο.
• Η συρρίκνωση της γλώσσας έχει ως αποτέλεσμα και τη συρρίκνωση της σκέψης.
• Η Παιδεία είναι πανάκεια για όλα τα προβλήματα που μαστίζουν την κοινωνία μας.
• Δεν υπάρχει μεγαλύτερο δεινό για την ανθρωπότητα από τον πόλεμο.
• Η ευθύνη του πνευματικού ανθρώπου είναι βαρύτερη από εκείνη του απλού πολίτη.
• Ο Τύπος υπηρετεί τόσο τους πολίτες όσο και τους πολιτικούς.
• Ο Νεοέλληνας δεν αγαπά το βιβλίο.
• Μια από τις κυριότερες συνέπειες της ανεργίας είναι η εξασθένιση της κοινωνικής συνείδησης.

5. ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ  – ΑΙΤΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Και η μέθοδος αυτή είναι από τους πιο συνηθισμένους τρόπους ανάπτυξης της παραγράφου. Η θεματική περίοδος αναφέρεται στο αίτιο και τα σχόλια της παραγράφου αποκαλύπτουν  το αποτέλεσμα ή τα αποτελέσματά του. Υπάρχει η δυνατότητα ν’ αναφέρουμε πρώτα το αίτιο και στη συνέχεια τις συνέπειες ή (αντίστροφα) να αναπτύξουμε κάποια φαινόμενα – αποτελέσματα  και στο τέλος να  αποκαλύψουμε το γενεσιουργό τους αίτιο.

Παράδειγμα:

Η ζωή στη μεγαλούπολη, πέρα από τις ανέσεις, εγκυμονεί συνέπειες ολέθριες για τον άνθρωπο που ζει στους κόλπους της. Αρχικά, ο άνθρωπος χάνει την προσωπικότητά του, καταδύεται στην ανωνυμία και μετατρέπεται σε μόριο μιας απρόσωπης μάζας. Παράλληλα, χάνει και την ευθύνη του, καθώς μαθαίνει να κρύβεται πίσω από αυτήν την ανωνυμία και  να μη φοβάται τον κοινωνικό έλεγχο. Η ανευθυνότητα, όμως, υποθάλπει την ανήθικη ή και την εγκληματική ακόμη συμπεριφορά. Ο αμοραλισμός, ο τυχοδιωκτισμός, η απάτη, η παρανομία  είναι φαινόμενα που ακμάζουν στις μεγαλουπόλεις. Εύλογο είναι, λοιπόν, να δηλητηριάζονται και οι ανθρώπινες σχέσεις από την ανασφάλεια και την καχυποψία απέναντι στο συνάνθρωπο.

 ΑΣΚΗΣΗ

 Να αναπτύξετε παραγράφους με τις συνέπειες των ακόλουθων εννοιών (αφού σχηματίσετε μόνοι σας τη θεματική περίοδο των παραγράφων σας.):

1. Απαιδευσία

2. Αυτογνωσία

3. Διάλογος

4. Γλωσσομάθεια

5.Αξιοκρατία

6. Κοινωνική ανισότητα

7. Εργασία

8. Ανεργία

9. Ψυχαγωγία

10. Φανατισμός

6.  ΣΥΓΚΡΙΣΗ    και    ΑΝΤΙΘΕΣΗ

       Στη μέθοδο αυτή καταφεύγουμε, όταν εξυπηρετεί την επιχειρηματολογία μας η σύγκριση ή η αντίθεση δύο εννοιών, φαινομένων, απόψεων, ανθρώπινων τύπων… Στην περίπτωση αυτή με τη θεματική πρόταση παρουσιάζουμε τις δυο συγκρινόμενες ή αντιτιθέμενες έννοιες επιγραμματικά και με τα σχόλια προβαίνουμε σε αναλυτική αντιπαράθεσή τους.

Όταν συγκρίνουμε δυο έννοιες, προσπαθούμε  αρχικά να εντοπίσουμε τις ομοιότητές τους και στη συνέχεια αντιπαραθέτουμε τις διαφορές τους. Όταν αντιθέτουμε μια έννοια σε κάποιαν άλλη, προσπαθούμε να τονίσουμε τις διαφορές τους.

Δύο είναι οι τρόποι ανάπτυξης μιας τέτοιας παραγράφου:

α) Μπορούμε να εκθέσουμε όλα τα γνωρίσματα της πρώτης έννοιας και στη συνέχεια τα γνωρίσματα της δεύτερης.

β) Μπορούμε να αντιθέσουμε σημείο προς σημείο τις δύο έννοιες, να εκθέσουμε δηλαδή παράλληλα τα αντίθετα γνωρίσματά τους.

Καλό είναι σε μια παράγραφο σύγκρισης –αντίθεσης να υπάρχει κατακλείδα που να συνοψίζει την αντίθεση ή να δηλώνει το συμπέρασμα της σύγκρισης.

 Παράδειγμα Σύγκρισης:

       Κάποιοι νέοι αμφισβητούν θετικά το κατεστημένο, ενώ άλλοι αρνητικά. Βέβαια, τόσο η θετική όσο και η αρνητική αμφισβήτηση ξεκινούν από την ίδια βάση: τη δυσαρέσκεια για το καθιερωμένο και την ανάγκη της ανατροπής του. Όμως, όποιος αμφισβητεί θετικά το κατεστημένο δεν αρνείται την ένταξή του στο κοινωνικό σύνολο, γιατί απορρίπτει μόνον τα κακώς κείμενα και μάλιστα έχει αντιπροτάσεις για την καταπολέμησή τους. Αντίθετα, όποιος αμφισβητεί αρνητικά περιθωριοποιείται, γιατί αρνείται το κατεστημένο στο σύνολό του. Ο τυφώνας της αμφισβήτησής του σαρώνει όχι μόνο τα ζιζάνια αλλά και τους καρπούς της κοινωνίας μας, χωρίς ν’ αφήνει τίποτα στο πέρασμά του, γιατί δεν έχει αντιπροτάσεις για όλα όσα καταδικάζει. Επομένως, η θετική αμφισβήτηση είναι θεμιτή και αναγκαία ως γόνιμος αγώνας για τη  βελτίωση της κοινωνίας μας, ενώ η αρνητική είναι κατακριτέα, καθώς αποτελεί δογματική και στείρα άρνησή της.

             «Οι απλοί άνθρωποι είναι καρτερικοί και δύσκολα τους κερδίζει η αλλαγή. Θεωρούν φυσικά τα δεινά του καθημερινού μόχθου, υποφέρουν τη ζωή όπως έρχεται («δε θα μείνουμε για πάντα σ’ αυτόν τον κόσμο»), τη βελτίωση των μεθόδων από την επίνοια του «ενός», όταν έχει άμεση, πρακτική σημασία, τη δέχονται με δυσκολίες κι αυτή (« όπως ζήσαν οι παλαιοί θα ζήσουμε κι εμείς») και ακολουθούν τη ροή του βίου πότε απελπισμένοι, πότε (πολύ σπάνια) χαρούμενοι. Αντίθετα, οι άνθρωποι του «πνεύματος», εκείνοι που τους τσίμπησε και τους ξύπνησε (τους «μόλυνε», θα πουν μερικοί) ο στοχασμός, είναι διαφορετικοί. Ανήσυχοι, ανικανοποίητοι, ανυπόμονοι. Τίποτα δεν είναι γι’ αυτούς οριστικό και αναπότρεπτο. Αν η ζωή με τις δυσκολίες της γίνεται για το πλήθος αβίωτη, του το πιστεύουν ότι οφείλεται στη μοιρολατρία, στην αβελτηρία, στην άγνοιά τους. Μπορούν και πρέπει ν’ αλλάξουν οι τρόποι, τα συστήματα, στην ανάγκη κι αυτές οι δομές της. Και φαντάζομαι, υποθέτουν και κηρύττουν μεταβολές. Έως τον «τροχό» που μεταφέρει τα βαριά ξύλα για τις οικοδομές, το «υνί» που σκαλίζει τη γη για να δεχτεί το σπόρο και ν’ αποδώσει, τα θεμέλια ή τη σκεπή της «καλύβας», για ν’ αντέχουν στις θεομηνίες και ν’ αποθαρρύνουν τα επικίνδυνα ζώα κ.ο.κ.».

                                                      Ευ. Παπανούτσος

Παρατήρηση:

             Το σχήμα ανάπτυξης της αντίθεσης δε λειτουργεί μόνον ανάμεσα σε λέξεις, προτάσεις ή περιόδους μιας παραγράφου, αλλά και μεταξύ δύο παραγράφων ή δύο ευρύτερων νοηματικών ενοτήτων. Ανάλογα με τις απαιτήσεις του κειμένου η σύγκριση – αντίθεση μπορεί να επεκταθεί σε περισσότερες από μια παραγράφους ή να εκτείνεται σ’ όλο το κύριο μέρος της επιχειρηματολογίας μας. Και στην περίπτωση αυτή χρησιμοποιούμε έναν από τους δυο τρόπους ανάπτυξης που προαναφέρθηκαν.

Δηλαδή:

Έστω ότι ζητούμενο είναι να καταδείξουμε την αντίθεση ειρήνης και πολέμου.

 Α΄ τρόπος

1. Πρόλογος
2. Κύριο μέρος

α §  Ο οικονομικός όλεθρος                                                        Α΄ ενότητα

β §  Η κοινωνική διάλυση                                                    Οι αρνητικές συνέπειες

γ §  Η οπισθοδρόμηση του πολιτισμού                         του πολέμου

δ §  Η ηθική κατάρρευση

ε §  Ο υλικός πλούτος                                                                         Β΄ ενότητα

στ §  Η κοινωνική ανάπτυξη                                                         Τα  αγαθά της ειρήνης

ζ §  Η πολιτιστική ανάπτυξη

η §  Η ψυχική και ηθική υγεία

3.  Επίλογος

Β΄ τρόπος

1. Πρόλογος
2. Κύριο μέρος

α §   Ο οικονομικός όλεθρος στον πόλεμο

β §   Ο υλικός πλούτος στην ειρήνη

γ §   Η κοινωνική διάλυση σε συνθήκες πολέμου

δ §   Η κοινωνική ανάπτυξη σε καιρό ειρήνης

ε §   Η οπισθοδρόμηση του πολιτισμού στον πόλεμο

στ §   Η πολιτιστική ανάπτυξη στην ειρήνη

ζ §   Η ηθική κατάρρευση στον πόλεμο

η §   Η ψυχική και ηθική υγεία σε ειρηνική περίοδο

ή πιο σύντομα:

α § Η οικονομική ζωή  σε συνθήκες πολέμου και ειρήνης

β § Η κοινωνική οργάνωση                              »

γ § Η πολιτιστική δημιουργία                          »

δ § Η ηθική και ο ψυχισμός του ανθρώπου     »

3. Επίλογος

 ΑΣΚΗΣΗ

             Να γράψετε παραγράφους με σύγκριση ή αντίθεση για τα ακόλουθα ζεύγη εννοιών. Στη συνέχεια προσπαθήστε να αναπτύξετε τη σύγκριση ή αντίθεση σε ένα εκτενέστερο κείμενο.

1. Τεχνολογία: ευλογία ή κατάρα;
2. Παθητική και δυναμική κοινή γνώμη
3. Αλλοτριωμένος εργάτης και δημιουργός
4. Ψυχαγωγία και διασκέδαση
5. Πόλεμος και ειρήνη
6. Δουλεία και ελευθερία
7. Γραπτός και προφορικός λόγος
8. Αναπτυγμένες και υπανάπτυκτες κοινωνίες
9. «Το χρήμα είναι καλός υπηρέτης, επικίνδυνος όμως αφέντης» (Μαρκ)
10. «Είναι καλύτερο ένα καλά δουλεμένο κεφάλι από ένα παραγεμισμένο κεφάλι» (Μονταίνι)

7. ΑΝΑΛΟΓΙΑ

             Η αναλογία είναι μια εκτεταμένη παρομοίωση ή μεταφορά. Συγκρίνουμε δύο έννοιες  που φαινομενικά είναι ανόμοιες  και εντελώς άσχετες και βεβαιώνουμε πως υπάρχει κάποια ομοιότητα μεταξύ τους. Στη μέθοδο αυτή καταφεύγουμε, για να αποσαφηνίσουμε μια ιδέα ή για να επεξηγήσουμε παραστατικότερα , με ζωντάνια και αμεσότητα τις απόψεις μας.

Στη θεματική περίοδο δηλώνουμε σύντομα την ομοιότητα ανάμεσα στις διαφορετικές έννοιες που συγκρίνουμε. Στη συνέχεια το πρώτο -και πιο σύντομο-σκέλος της αναλογίας  το αφιερώνουμε συνήθως στην αλληγορική/μεταφορική έννοια, ενώ το δεύτερο σκέλος στην κυριολεκτική έννοια προβαίνοντας παράλληλα στο συσχετισμό τους.

 Παράδειγμα:

            Ο αγράμματος άνθρωπος είναι «ξύλο απελέκητο»κατά τη σοφή λαϊκή ρήση. Το απελέκητο ξύλο είναι ύλη αδιαμόρφωτη. Δεν μπορεί να φανεί χρήσιμο χωρίς την κατάλληλη επεξεργασία. Έτσι και ο αγράμματος άνθρωπος δεν έχει «μορφή», δεν έχει προσωπικότητα. Του λείπει η πνευματική, συχνά και η ηθική καλλιέργεια, που εξασφαλίζουν τη συγκρότηση του χαρακτήρα και την ολοκλήρωσή του. Χωρίς γνώσεις και αξίες δεν μπορεί κάποιος να αγωνιστεί τόσο για την προσωπική του ευημερία όσο και για την πρόοδο της κοινωνίας του.

 ΑΣΚΗΣΗ

Να αναπτύξετε μια παράγραφο με αναλογία  ανάμεσα στα ακόλουθα ζεύγη εννοιών:

1. Διαμέρισμα πολυκατοικίας –κλουβί
2. Κοινωνικοποίηση –Γλυπτική
3. Τηλεόραση –Γκουβερνάντα
4. Διάττοντες αστέρες –Είδωλα
5. Πολυκατάστημα –Παράδεισος
6. Χρήμα –Θεός
7. Προβληματική οικογένεια –Σβησμένη εστία
8. Ευνοϊκές για την ανάπτυξη του ατόμου συνθήκες – Γόνιμο έδαφος

8. ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ  ΜΕΘΟΔΩΝ

 Σπάνια συναντάμε μια παράγραφο αναπτυγμένη με μία και μοναδική μέθοδο. Συχνότερα εξυπηρετεί να συνδυάζουμε κατά τη συγγραφή δύο ή και περισσότερες μεθόδους, για να αποδώσουμε ακριβέστερα τις σκέψεις μας και για να πλουτίσουμε την επιχειρηματολογία μας.

 Παράδειγμα:

      Στη διεύρυνση του ψυχικού χάσματος μεταξύ  των ανθρώπων συμβάλλει ιδιαίτερα και το φαινόμενο του υλικού ευδαιμονισμού, της προσήλωσης δηλαδή στα υλικά αγαθά, της υλικής προσέγγισης της ευτυχίας, που γνωρίζει έξαρση στις σύγχρονες βιομηχανικές κοινωνίες. Το κυνήγι των ανέσεων και των υλικών απολαύσεων αναγκάζει το σύγχρονο άνθρωπο να εργάζεται περισσότερο από όσο είναι απαραίτητο για την ικανοποίηση των βασικών του αναγκών με αποτέλεσμα να μην έχει ούτε το χρόνο, αλλά ούτε και τη διάθεση, το ψυχικό σθένος που είναι απαραίτητο για την προσπέλαση του  πλησίον. Ο ευδαιμονισμός, ακόμη, μπορεί να οδηγήσει και στον ηθικό αφοπλισμό του ανθρώπου, να ενισχύσει τον ατομικισμό και την ανηθικότητά του, να τον απογυμνώσει από ηθικές αρχές ή αξίες που θα μπορούσαν να εγγυηθούν το σεβασμό και την αγάπη για το συνάνθρωπο. Όποιος προσκολλάται στα υλικά αγαθά θεοποιεί και το χρήμα –το απαραίτητο μέσο για την απόκτησή τους- και πιστεύει πως όλα αγοράζονται. «Μα καθώς δεν υπάρχει μαγαζί που να πουλά φίλους, οι άνθρωποι δεν έχουν πια φίλους», όπως έγραψε ένας σύγχρονος λογοτέχνης.