Τη σχολική χρονιά 2023-2024 επτά μαθητές/τριες της Α’ Λυκείου του 1ο ΓΕΛ Σπάτων, υλοποίησαν ένα πολιτιστικό πρόγραμμα με θέμα την «Ψηφιακή Πολιτειότητα στην Ευρωπαϊκή Ένωση – Digital Citizenship in EU». Το πρόγραμμα αυτό υλοποιήθηκε στο πλαίσιο των μαθημάτων της Πολιτικής Παιδείας και των Εφαρμογών Πληροφορικής της Α’ Λυκείου. Ακολουθώντας τη διαθεματική προσέγγιση, συνδυάσαμε τις θεματικές της Πολιτικής Παιδείας: ο “Ενεργός πολίτης” και ο “Ψηφιακός πολίτης” με αυτές της “Ασφάλειας στο Διαδίκτυο” και των “Web 2.0 εργαλείων” των Εφαρμογών Πληροφορικής. Το αποτέλεσμα της εργασίας μας ήταν η δημιουργία ενός ιστολογίου (https://blogs.sch.gr/saferinternet4kidsspata/) από τους/τις μαθητές/τριες Λ. Νίκος, Δ. Παναγιώτης, Σ. Μιχάλης, Δ. Γαλήσια, Μ. Φίλιππος, Π. Κυριάκος, Ν. Στάθης, στο οποίο ενσωματώθηκαν ποικίλες εκπαιδευτικές δραστηριότητες.
Ένας από τους βασικούς σκοπούς του Λυκείου είναι «η διαμόρφωση συνείδησης ενεργού πολίτη» (Ν. 4186/2013). Όσον αφορά στην Ε.Ε., οι μαθητές/τριες θα πρέπει «να κατανοούν τη λειτουργία της, να νιώσουν Ευρωπαίοι πολίτες και να συμμετέχουν ενεργά στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι» (Υ.Α. 53250/Γ2/07-4-2014/ΦΕΚ 934/τ.Β/14-4-2014). Επιπρόσθετα, η ιδιότητα του πολίτη, οι προσωπικές, κοινωνικές και μεταγνωστικές ικανότητες καθώς και οι ψηφιακές ικανότητες αποτελούν τρεις από τις οκτώ βασικές ικανότητες που η Ε.Ε. συστήνει στα κράτη-μέλη της να προωθήσουν μέσω των εκπαιδευτικών τους συστημάτων σύμφωνα με την Σύσταση του Συμβουλίου της Ε.Ε (22/05/2018. Παρόλα αυτά, στο Λύκειο η διδασκαλία της Ε.Ε. και η ενότητα “Ψηφιακός πολίτης” είναι εκτός διδακτέας ύλης της Πολιτικής Παιδείας ενώ η θεματική της “Ασφάλειας στο Διαδίκτυο” του μαθήματος της Πληροφορικής διδάσκεται με παρωχημένο τρόπο λόγω των ξεπερασμένων τεχνολογικά βιβλίων και Αναλυτικού Προγράμματος Σπουδών. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω και το γεγονός ότι η ψηφιακή πολιτειότητα αναδεικνύεται ως κρίσιμη ικανότητα στην Κοινωνία της Γνώσης και της Πληροφορίας, σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε το πρόγραμμά μας.
Το 1ο ΓΕΛ Σπάτων είναι ένα δημόσιο σχολείο με ευρωπαϊκό προσανατολισμό και εξωστρέφεια το οποίο εμφορείται από το όραμα της ποιοτικής εκπαίδευσης δίνοντας έμφαση σε θέματα πολιτισμού, περιβάλλοντος, αλληλεγγύης και σεβασμού της διαφορετικότητας. Το λογότυπο/σύνθημα του σχολείου μας είναι “Νοιαζόμαστε”. Πιστοί/ές στο παραπάνω όραμα σχεδιάσαμε και υλοποιήσαμε το πρόγραμμά μας σκοπός του οποίου ήταν η ανάδειξη της έννοιας Ευρωπαίου πολίτη καθώς και ο προβληματισμός των μαθητών/τριών και τους ευρύτερου κοινωνικού τους περιβάλλοντος ως προς την αναγκαιότητα συμμετοχής στα κοινά με ασφάλεια. Οι επιμέρους διδακτικοί στόχοι ήταν:
- Ως προς το διδακτικό αντικείμενο οι μαθητές/τριες να προσεγγίσουν την έννοια της ψηφιακής πολιτειότητας στην Ε.Ε., να γνωρίσουν ποια είναι τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις κατά την πλοήγησή τους στο Διαδίκτυο και να διεξάγουν επιστημονική έρευνα.
- Ως προς την αξιοποίηση των ΤΠΕ οι μαθητές/τριες να καλλιεργήσουν τις δεξιότητες της συλλογής και επεξεργασίας πληροφοριών μέσω του Διαδικτύου, να να εφαρμόζουν θέματα κανόνων δεοντολογικής συμπεριφοράς στο Διαδίκτυο, κανόνων netiquette, ασφάλειας των προσωπικών κωδικών, προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων και να αξιοποιήσουν εργαλεία web 2.0, της Επαυξημένης Πραγματικότητας (ΕΠ) και της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ).
- Ως προς τη μαθησιακή διαδικασία οι μαθητές/τριες να αναπτύξουν ικανότητες συνεργασίας με αίσθημα ατομικής ευθύνης και δημοκρατικότητας και να καλλιεργήσουν την κριτική τους σκέψη, να ενισχύσουν τη δημιουργικότητά τους και να αναπτύξουν πρωτοβουλίες.
Οι διδακτικές μέθοδοι που ακολουθήθηκαν ήταν η ομαδοσυνεργατική, η διερευνητική, η ανακαλυπτική μάθηση και η έρευνα στο πεδίο. Οι διδακτικές τεχνικές ήταν ο καταιγισμός ιδεών, το παιχνίδι ρόλων και η εργασία σε ομάδες. Πρόκειται για μεθόδους και τεχνικές που εξασφαλίζουν την ενεργητική συμμετοχή των μαθητών/τριών και αυξάνουν τα κίνητρά τους. Τα τεχνολογικά εργαλεία που αξιοποιήθηκαν αφορούσαν στον ιστό Web 2.0, στην Επαυξημένη Πραγματικότητα (ΕΠ) και στην Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ), τεχνολογίες που διαθέτουν πολλά πλεονεκτήματα όπως ότι ενισχύουν την κοινωνική αλληλεπίδραση, τα κίνητρα και τη δημιουργικότητα των μαθητών/τριών. Τελικά, ο συνδυασμός μεθόδων/τεχνικών και τεχνολογίας που αξιοποιήθηκε οδήγησε στην παραγωγή πρωτότυπου υλικού από τους/τις ίδιους/ιες τους/τις μαθητές/τριες, γεγονός που συνεπάγεται την ανάπτυξη δεξιοτήτων υψηλού επιπέδου, όπως είναι η ανάλυση, η σύνθεση και η αξιολόγηση.
Το πρόγραμμα υποστηρίχτηκε μέσω ηλεκτρονικού μαθήματος που δημιουργήθηκε στην πλατφόρμα του eclass του Πανελλήνιου Σχολικού Δικτύου (ΠΣΔ). Για την υλοποίησή του χρησιμοποιήθηκαν δύο φύλλα εργασίας και δημιουργήθηκαν λογαριασμοί σε εργαλεία Web 2.0. Ακόμη, αξιοποιήθηκε η ΤΝ και χρησιμοποιήθηκαν τα έξυπνα γυαλιά ΕΠ (Epson Moverio, BT-300).
Μέσω καταιγισμού ιδεών οι μαθητές/τριες κατέθεσαν τις απόψεις τους για το θέμα του προγράμματος και τις προτιμήσεις τους για τα μαθησιακά προϊόντα. Στη συνέχεια μαθητές/τριες χωρίστηκαν σε δύο ομάδες και τους ανατέθηκε ένα φύλλο εργασίας. Αρχικά σχεδίασαν και κατασκεύασαν ένα ερωτηματολόγιο καταγραφής αναγκών για την ψηφιακή πολιτειότητα (μέσω του Google Forms) το οποίο διαμοιράστηκε στους/τις μαθητές/τριες της Α΄Λυκείου. Αφού επεξεργάστηκαν τα αποτελέσματα κατέληξαν στις δραστηριότητες τις οποίες θα ήθελαν να υλοποιήσουν. Αυτές αφορούσαν στη δημιουργία μιας ενημερωτικής αφίσας (Canvas) για τα αποτελέσματα της έρευνας, ενός πληροφοριογραφήαμτος (Genially), ενός παιχνιδιού (Kahoot), ενός ψηφιακού βιβλίου/ κόμικ (Pixton – bookcreator), avatars (Avatar maker, Avachara), ενός συννεφόλεξου (Wordart) και ενός παζλ (Jigsawplanet). Ακόμη, θέλοντας να δώσουν έμφαση στη συσχέτιση των πνευματικών δικαιωμάτων και της δημιουργίας και αναμετάδοσης ψευδών πληροφοριών μέσω τεχνητής νοημοσύνης, δημιούργησαν ένα παιχνίδι σωστού-λάθους (Genially) στο οποίο το δίλημμα ήταν αν καλλιτεχνικά έργα, εικόνες (που αναζητήθηκαν μέσω Bing και Leonardo) και ποιήματα που οι ίδιοι/ιες δημιούργησαν (μέσω του Chatgpt) είναι προϊόντα ΤΝ ή όχι. Ακόμη, δημιούργησαν μία εφαρμογή ΕΠ (μέσω του Zapworks designer), στην οποία συμπεριέλαβαν μενού πλοήγησης, τρισδιάστατα αντικείμενα, καθώς και τα δικά τους τρισδιάστατα avatars, στα οποία ενσωμάτωσαν τις ηχογραφημένες φωνές τους. Τα παραπάνω, αναρτήθηκαν σε ένα ιστολόγιο το οποίο φιλοξενείται από το ΠΣΔ. Τέλος, κατά τη διάρκεια του προγράμματος οι μαθητές/τριες είχαν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν τα σεμινάρια του saferinterner4kids με θέμα «Κοινωνική Μηχανική και απάτες στο Διαδίκτυο» και «Ασφαλής Χρήση του Διαδικτύου για μαθητές Λυκείου» καθώς και να εξοικειωθούν με τη χρήση γυαλιών ΕΠ. Η έρευνα στο πεδίο έγινε με την επίσκεψη των μαθητών/τριών στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις Βρυξέλλες τον Ιανουάριο 2024.
Προκειμένου να καταγραφούν τα ποσοτικά αποτελέσματα του προγράμματός μας μετρήθηκαν συγκεκριμένοι δείκτες πριν από την έναρξη του προγράμματος και με την ολοκλήρωσή του μέσω ερωτηματολογίων σε κλίμακα Likert. Αρχικά, όλοι/ες οι μαθητές/τριες της Α’ Λυκείου συμπλήρωσαν ένα ερωτηματολόγιο καταγραφής αναγκών (ερωτηματολόγιο εισόδου). Με την ολοκλήρωση του ιστολογίου οι ίδιοι/ιες μαθητές/τριες κλήθηκαν να περιηγηθούν σε αυτό, να αλληλεπιδράσουν με τις δραστηριότητες και να συμπληρώσουν ένα ερωτηματολόγιο αποτίμησης (ερωτηματολόγιο εξόδου).
Από τους/τις 96 μαθητές/τριες που απάντησαν στα ερωτηματολόγια προέκυψε ότι εξοικειώθηκαν με τους όρους ψηφιακή πολιτειότητα (εξόδου: 76,6% ναι – εισόδου: 24% ναι) και ψηφιακός πολίτης (εξόδου: 96,9% ναι – εισόδου: 62,5% ναι). Γνώρισαν καλύτερα τα δικαιώματα (εξόδου: 42,7%, πολύ – εισόδου: 39,6% μέτρια) και τις υποχρεώσεις τους (εξόδου: 42,7% πολύ – εισόδου: 38,5% μέτρια) στον ψηφιακό κόσμο. Χρησιμοποίησαν περισσότερο τους κανόνες netiquette κατά τις επικοινωνίες τους (εξόδου: 44,2% πολύ – εισόδου: 38,9% αρκετά) και αναγνώρισαν καλύτερα τα δικαιώματά τους σε περίπτωση που δεχτούν κάποια κυβερνοαπειλή (εξόδου: 97,9 % ναι-εισόδου: 86,5% ναι). Θεώρησαν σε μεγαλύτερο ποσοστό ότι η ΤΝ επηρεάζει τα ψηφιακά τους δικαιώματα (εξόδου: 71,9 % ναι -εισόδου: 59,4% ναι) και συνέχισαν να θέλουν να ενημερωθούν για θέματα σχετικά με την ασφάλεια στο διαδίκτυο (εξόδου: 78,1 % -εισόδου: 75% ναι). Τα παραπάνω αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι η αλληλεπίδραση των μαθητών/τριών με το ιστολόγιο ενίσχυσε τις γνώσεις και τις στάσεις τους σε όλες τις θεματικές αφού παρατηρήθηκε αύξηση σε όλους τους δείκτες. Ως εκ τούτου, το πρόγραμμά μας κρίθηκε επιτυχημένο αφού εκπλήρωσε τους στόχους που είχαν τεθεί αρχικά.
Το πρόγραμμά ήταν μεγάλο σε έκταση, διάρκεια και βαθμό δυσκολίας. Υπήρξαν τεχνικές δυσκολίες που αφορούσαν στον εξοπλισμό και στην υποστήριξη του δικτύου. Μία βασική πρόκληση ήταν το πώς θα ανταποκρίνονταν οι μαθητές/τριες στα τόσα, νέα για αυτούς/ές τεχνολογικά εργαλεία ώστε να αξιοποιήσουν μεγάλο εύρος των δυνατοτήτων τους. Παρόλα αυτά, οι μαθητές/τριες με εργατικότητα, υπομονή και επιμονή ανταπεξήλθαν πλήρως στα εμπόδια και τις προκλήσεις, προσαρμόστηκαν στα νέα τεχνολογικά περιβάλλοντα και παρήγαγαν πρωτότυπα έργα.
Οι λόγοι για τους οποίους ξεχωρίζει το πρόγραμμά μας είναι τρεις: η καινοτομία, η πρωτοτυπία και οι ενέργειες διάχυσής του. Αναφορικά με την καινοτομία, αυτή σχετίζεται με τις μεθόδους, την τεχνολογία που αξιοποιήθηκε και την τεχνογνωσία που αποκτήθηκε από τους/τις μαθητές/τριες. Ειδικότερα, η ομαδοσυνεργατική, διερευνητική και ανακαλυπτική μάθηση ενθάρρυναν την αλληλεπίδραση, την ανταλλαγή ιδεών και την κριτική σκέψη των μαθητών/τριών. Επιπλέον, η διερευνητική και ανακαλυπτική προσέγγιση επέτρεψε στους/τις μαθητές/τριες να αναλάβουν ενεργό ρόλο στη μάθηση, να θέσουν ερωτήσεις και να διερευνήσουν έννοιες με τον δικό τους τρόπο. Η χρήση του καταιγισμού ιδεών, του παιχνιδιού ρόλων και της εργασίας σε ομάδες δημιούργησε ένα διαδραστικό και ελκυστικό περιβάλλον μάθησης. Πρόκειται για τεχνικές που προωθούν την κριτική σκέψη, την επίλυση προβλημάτων και την επικοινωνία. Η ενσωμάτωση τεχνολογιών Web 2.0, ΕΠ και ΤΝ εμπλούτισε την εμπειρία μάθησης και την έκανε πιο συναρπαστική και διαδραστική. Αυτά τα εργαλεία μπορούν να παρέχουν στους/τις μαθητές/τριες πρόσβαση σε πληροφορίες, να τους βοηθήσουν να οπτικοποιήσουν έννοιες και να αλληλεπιδράσουν με το περιεχόμενο με νέους τρόπους. Η επίσκεψη στους θεσμούς της Ε.Ε. προσέφερε στους/τις μαθητές/τριες μια αυθεντική εμπειρία μάθησης.
Η πρωτοτυπία του σχετίζεται με τα μαθησιακά προϊόντα και το διδακτικό υλικό που παράχθηκε. Αυτά είναι σε ψηφιακή μορφή, ελεύθερα για χρήση από οποιονδήποτε μπορεί να έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο. Δεν απαιτούνται εξειδικευμένες γνώσεις χρήσης υπολογιστών, ούτε άλλες γνώσεις. Οι πληροφορίες που περιέχουν προέρχονται αποκλειστικά από τις επίσημες ιστοσελίδες της Ε.Ε., ενώ δεν διατυπώνονται προσωπικές απόψεις, εξασφαλίζοντας τη διαμόρφωση του πεδίου πληροφοριών με τρόπο αμερόληπτο.
Σχετικά με τις ενέργειες διάχυσης, αυτές περιλαμβάνουν τη δημοσίευση του προγράμματος στην ιστοσελίδα και τα κοινωνικά δίκτυα του σχολείου μας. Επίσης, ένα μέρος προγράμματος κατατέθηκε στο διαγωνισμό του φορέα saferinternet4kids. Ακόμη, το πρόγραμμά μας παρουσιάστηκε στις 12/04/2024 στο 1ο Μαθητικό Συνέδριο Ανατολικής Αττικής (https://dide-anatol.att.sch.gr/mathitiko_synedrio/).
Φύλλο εργασίας
