Αναστασία, Β Λυκείου
Πόσο επίκαιρο μπορεί να είναι σήμερα ένα διήγημα που γράφτηκε το 1894; Ο Παπαδιαμάντης στο διήγημά του «Πατέρα στο σπίτι» περιγράφει τις συνθήκες στις οποίες μεγάλωναν τα παιδιά σε φτωχή συνοικία της Αθήνας εκείνης της εποχής. Και παρουσιάζει παιδιά που ουσιαστικά δεν γνώριζαν την παιδική ηλικία, όπως την εννοούμε σήμερα. Τα παιδιά φαίνεται ότι είχαν τεράστιες υποχρεώσεις σε σχέση με το νεαρό της ηλικίας τους. Οι γονείς τους τα υποχρέωναν να πηγαίνουν για ψώνια δίχως να νοιάζονται για τους κινδύνους που εγκυμονούσε ο δρόμος. Από την ηλικία των τριών ετών κυκλοφορούσαν μόνα τους για να κάνουν διάφορα θελήματα, όπως ψώνια στον μπακάλη της γειτονιάς. Μάλιστα αν τύχαινε να συμβεί κάποιο απρόοπτο, όπως να χαθεί μέρος του προϊόντος που μετέφεραν ή τα ρέστα, οι μητέρες κατηγορούσαν με ευκολία τον μπακάλη. Επιφορτισμένα με τέτοιες υποχρεώσεις μπορούμε να πούμε ότι έχαναν την ξεγνοιασιά και την ανεμελιά της παιδικής ηλικίας, η οποία σήμερα θεωρείται αυτονόητο χαρακτηριστικό της.
Σήμερα τα παιδιά έχουν μάθει να έχουν τα πάντα στα χέρια τους και να γίνονται οι γονείς τους θυσία για να τους παρέχουν τα απαραίτητα και ακόμη περισσότερα. Παρόλα αυτά μπορούμε να βρούμε και σήμερα τα παιδιά του Παπαδιαμάντη στο περιθώριο της ελληνικής κοινωνίας. Μπορούμε να τα δούμε να μεγαλώνουν χωρίς δικαιώματα, χωρίς παιδική ηλικία στα παιδιά πολλών μεταναστών, των Ρομά, ακόμα και σε παιδιά ελληνικής καταγωγής, τα οποία εξαιτίας της οικονομικής τους θέσης αναγκάζονται να κάνουν πράγματα που ξεπερνούν κάθε ανθρώπινο νου. Μια τέτοια περίπτωση είναι ο βιασμός της 12χρονης στον Κολωνό, μια υπόθεση που παρουσιάζει ορισμένες απρόσμενες ομοιότητες με την κατάσταση που περιγράφει ο Παπαδιαμάντης στο διήγημά του.
Κεντρική θέση στο διήγημα του Παπαδιαμάντη είναι ένα αγοράκι πέντε ετών, μέλος μιας επταμελούς οικογένειας, το οποίο εμφανίζεται να ζητιανεύει στον μπακάλη για λίγο λάδι επειδή, όπως λέει, δεν έχουν πατέρα στο σπίτι. Τα χαρακτηριστικά που το διακρίνουν είναι η αφέλεια και η αθωότητα της ηλικίας του που το καθιστούν ανίκανο να συνειδητοποιήσει την άθλια κατάσταση στην οποία βρίσκεται. Αυτή η κατάσταση είναι απόρροια της συμπεριφοράς των γονιών του και κατά κύριο λόγο του πατέρα του. Εκείνος παρουσιάζεται απαθής, αδιάφορος και ανήμπορος να αναθρέψει και να προσφέρει τα απαραίτητα στα παιδιά του, για τα οποία έχει και εκείνος μερίδιο ευθύνης που ήρθαν στον κόσμο. Έτσι, τη στιγμή που η οικογένεια υπέφερε από σοβαρές στερήσεις, εκείνος συνέχιζε να ξοδεύει σημαντικό μέρος του εισοδήματος στο ποτό και τη διασκέδασή του, ενώ διατηρούσε και εξωσυζυγική σχέση. Την κατάσταση αυτή έρχεται να εκμεταλλευτεί ο «κουμπάρος», ένας εισοδηματίας με πολιτική επιρροή που προσπαθεί να πλησιάσει τη γυναίκα παρέχοντας δώρα στην οικογένεια. Τελικά το ανδρόγυνο μαλώνει, ο άντρας εγκαταλείπει το σπίτι του για μια παλιά αγάπη και ο «κουμπάρος» βρίσκει γυναίκα με προίκα. Η μητέρα των παιδιών μένει στο τέλος μόνη χωρίς καμία υποστήριξη, να βιώνει την απώλεια ενός παιδιού και να προσπαθεί να συντηρήσει τα υπόλοιπα.
Μπορεί ο Παπαδιαμάντης να μην αναφέρεται σε βιασμό ανηλίκων, αλλά οι ομοιότητες με την υπόθεση της 12χρονης είναι χαρακτηριστικές. Και στις δύο περιπτώσεις ο πατέρας είναι ανίκανος, εξαρτημένος, απρόθυμος να προσφέρει στήριξη στην οικογένεια και απουσιάζει από τη ζωή των παιδιών. Η οικογένεια είναι σε άσχημη οικονομική κατάσταση και απροστάτευτη. Την κατάσταση αυτή έρχεται να εκμεταλλευτεί ένας άντρας με οικονομική άνεση αλλά και διασυνδέσεις με το πολιτικό σύστημα. Θύματα τελικά είναι τα παιδιά, που χωρίς να ξέρουν τον λόγο, χωρίς να χαρούν παιδική ηλικία γίνονται και αυτά αντικείμενο εκμετάλλευσης.
Όλα αυτά δείχνουν ότι μπορεί να έχουν περάσει πάνω από 100 χρόνια από τη συγγραφή του διηγήματος του Παπαδιαμάντη, όμως ορισμένα πράγματα έχουν παραμείνει ίδια. Ίσως μάλιστα να έχουν χειροτερέψει. Διότι η μητέρα του διηγήματος κάνει τα πάντα για την φροντίδα των παιδιών της μέχρι το τέλος. Εάν αποδειχθεί τελικά ότι η μητέρα της 12χρονης συμμετείχε στην άγρια εκμετάλλευση του παιδιού της, τότε μπορούμε να πούμε ότι η σημερινή πραγματικότητα μπορεί να είναι πολύ πιο ζοφερή από αυτή που συνέλαβε και περιέγραψε ο Παπαδιαμάντης.
