Η Θεολογία… στο σχολείο

ΘΡΗΣΚΕΙΑ – ΕΚΚΛΗΣΙΑ

«Θρησκεία είναι η πίστη στην οποία καταλήγει ο άνθρωπος με τη βοήθεια της νόησης, της αίσθησης, της επιθυμίας, της πράξης, για την ύπαρξη υπερφυσικών προσωπικών ή απρόσωπων δυνάμεων, από τις οποίες αισθάνεται ότι εξαρτά-ται και τις οποίες επιδιώκει να εξευμενίσει». (Χέλμουτ Γκλάζεναπ)

Εκκλησία: δεν είναι αποτέλεσμα αναζήτησης του ανθρώπου, αλλά αποκαλύψεως του Θεανθρώπου Ιησού Χριστού.

«Χριστιανισμός σημαίνει στο βάθος το τέλος κάθε θρησκείας». Είναι Εκκλησία.

Η θρησκεία
βασίζεται στη φύση, στον κόσμο. Αποτελεί μια κο-σμολογία, μια διερεύνηση και ένα λόγο για τον κόσμο, με στόχο να βρεθεί κάτι που να αιτιολογεί και συνάμα να δίνει απάντηση στα μεγάλα ερωτήματα της ζωής.
Η πίστη σε ένα ανώτερο Ον που δημιούργησε τον κόσμο ή που διέπει και επιβλέπει τον κόσμο δίνει μια πρώτη και σημαντική απάντηση στο ερώτημα της αρ-χής και της αιτίας των όντων. Το Ον αυτό μπαίνει σε μύθους, σε μια μυθική ιστορία που τονίζει την αέναη επανάληψη των γεγονότων μέσα στον κύκλο της ζωής και του θανάτου.

Η Εκκλησία
στηρίζεται στην ιστορία, σ’ ένα ιστορικό γεγονός, που είναι ο Χριστός. Βασίζεται στην ιστορία, όχι σαν παρελθόν, αλλά και σαν διαρκές παρόν και σαν μέλ-λον. «Η Εκκλησία», λέει ένας σύγχρονος θεολόγος, δεν είναι ούτε παραλλαγή της θρησκείας ούτε ανταγωνι-στής της. Δε στοχεύει στην αιώνια επανάληψη της φύσεως (όπως η θρησκεία), αλλά στην εσχατολογι-κή αναφορά της κτίσεως και του κτίσματος στον Κτίστη.

Η θρησκεία θέτει σαν κύριο στόχο της τη σωτηρία του ανθρώπου. Ο όρος σωτηρία ταυτίζεται τις περισσότερες φορές με τη «λύτρωση από μια άσχημη κατάσταση, στην οποία βρίσκεται ο άνθρωπος. Η «σωτηρία» έχει ένα θετικό κατ’ αρχήν χαρακτήρα. Σε πολλές θρησκείες είναι κάτι που αναφέρεται στο παρόν, είναι γήινο αγαθό: είναι ταυτόσημη με την ευτυ-χία, την ειρήνη, την ασφάλεια στη ζωή. Ωστόσο παραμένει και σαν ένα μελλοντικό αγαθό το οποίο αναμένεται σ’ έναν άλλο κόσμο.

Στόχος της Εκκλησίας είναι να οδηγήσει τον κόσμο κατά τέτοιο τρόπο που να πορεύεται με ελπίδα κι αγάπη για κα-θετί στο έσχατο σημείο της ιστορίας, όπου η ζωή του κόσμου θα λάβει εντελώς άλλη τροπή και θα συμπορεύεται με τον Θεό, όπως και πριν από την πτώση των πρωτοπλάστων.

Σωτηρία για την Εκκλησία είναι αυτό που δείχνει η ίδια λέξη στην πρωταρχική της σημασία: να παραμείνει ο άν-θρωπος σώος, να διασώσει την εικόνα του Θεού μέσα του και να δεχθεί το Χριστό στη ζωή του. Με άλλα λόγια, να μπο-ρέσει ο άνθρωπος να αποκτήσει ξανά τη χαμένη, εξαιτίας του εγωισμού του, σχέση με τον Θεό, τον κόσμο και τον ίδιο του τον εαυτό. Αυτό πραγματοποιείται μέσα από την αποδοχή του ιστορικού γεγονότος της ενσάρκωσης του Χριστού, του θανάτου και της Αναστάσεως Του, που καταργεί κάθε θάνατο και λύνει οριστικά το πρόβλημα του θανάτου στον κόσμο. Όλα αυτά βέβαια σε βάση ελεύθερης αποδοχής και ποτέ με εξαναγκασμό. Όσες φορές η Εκκλησία χρησιμοποίη-σε τον εξαναγκασμό, μεταβλήθηκε σε απλή θρησκεία.
Η πραγματική της κατάσταση είναι να αποτελεί χώρο ελευθερίας και αγάπης κατά το μέτρο της ζωής του Χριστού.

Παρ’ όλα αυτά η Εκκλησία έχει στοιχεία μιας θρησκείας (λατρεία, δόγμα, μοναχισμό, μυστική διάσταση, θεολογία κ.λπ.), αλλά δεν είναι θρησκεία. Είναι «εν τη θρησκεία», χωρίς να είναι «εκ της θρησκείας».
Την αίσθηση αυτή είχαν όλοι οι άγιοι της Εκκλησίας. Μάλιστα οι πρώτοι χριστιανοί κατηγορούνταν από τους ρωμαί-ους ως άθεοι, επειδή η λατρεία τους και ο τρόπος ζωής τους ξεπερνούσε τα όρια της ζωής των ανθρώπων που ανήκαν σε κάποια θρησκεία.

ΓΙΑΤΙ Η ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΕΧΕΙ ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ

Ας δούμε μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά γνωρίσματα της Ορθόδοξης Εκκλησίας, τα οποία την κάνουν να ξεχω-ρίζει από την υπόλοιπη Χριστιανοσύνη και δείχνουν ότι αποτελεί συνέχεια της Εκκλησίας που ίδρυσε ο Χριστός. Τα γνω-ρίσματα αυτά είναι:

Η Αποστολικότητα
Η Εκκλησία του Χριστού ιδρύθηκε με την εκλογή των δώδεκα Αποστόλων και ξαπλώθηκε με το κήρυγμά τους. Τους Αποστόλους τους διαδέχτηκαν με επίσημη εκλογή και εκκλησιαστική χειροτονία οι επίσκοποι και οι Πατέρες της Εκκλη-σίας, οι οποίοι συνεχίζουν το έργο των Αποστόλων αδιάκοπα μέχρι σήμερα. Η αδιάκοπη αυτή διαδοχή μας δίνει την εγ-γύηση ότι η Εκκλησία μας και σήμερα βαδίζει στο σωστό δρόμο και είναι Αποστολική.

Η ασκητικότητα και λιτότητα
Το ασκητικό στοιχείο είναι πολύ έντονο στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Ισχύει για όλους τους πιστούς, ανεξάρτητα από ηλικία, φύλο και εκκλησιαστικό χάρισμα ή αξίωμα. Συστηματικά την επιδιώκουν οι μοναχοί. Αποτελεί δοκιμασμένο τρόπο και δρόμο ζωής, που υποβοηθεί στο να αποκτήσει η ύπαρξη πληρότητα και βάθος. Μερικές μορφές της: προσευχή, λατρευτική και μυστηριακή ζωή, μελέτη του θελήματος του Θεού, αυτοεξέταση και εγκράτεια, ολιγάρκεια, ταπεινοσύνη και απλότητα, προπάντων έργα αγάπης κ.ά.π. Όσοι ζουν ασκητικά τηρούν σε όλα το μέτρο. Αποφεύγουν το υπερβολικό, το εξεζητημένο, το περιττό και επιζήμιο. Με πρότυπο τη ζωή του Χριστού αγωνίζονται να υπάρχει στη ζωή τους καθαρό-τητα, τάξη και συνέπεια. Αγρυπνούν για την ποιότητα ζωής, των άλλων και της δικής τους. Ιδιαίτερα ασκούνται για να μπορούν να διακονούν κατά το θέλημα του Θεού τους συνανθρώπους και τη ζωή γενικά. Και όλα αυτά επιδιώκονται και γίνονται συνειδητά και ελεύθερα.

Η εγκάρδια αδελφοσύνη
Στην Καινή Διαθήκη, αλλά και στη ζωή γενικά της Πρωτοχριστιανικής Εκκλησίας, υπάρχει έντονο το πνεύμα της α-δελφοσύνης που ένωνε τους πρώτους χριστιανούς. Έτρωγαν σε κοινά τραπέζια («αγάπες»), είχαν τα πάντα κοινά, προ-σφωνούνταν «αδελφοί» κ.τ.λ.
Ανάλογο πνεύμα επικρατεί και στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Το γεγονός ότι όλοι είμαστε παιδιά του ίδιου Πατέρα (Θε-ού) μας κάνει να αισθανόμαστε έντονα αυτή την αδελφοσύνη. Η Εκκλησία είναι η οικογένειά μας. Μέσα σ’ αυτή την οι-κογένεια είναι φυσικό να ζούμε και να αισθανόμαστε σαν αδελφοί. Η Εκκλησία είναι πάντοτε παρούσα σ’ όλες τις ιδιαί-τερες στιγμές της ζωής μας. Στη χαρά και στη λύπη μας. Η γέννηση, η βάπτιση, ο γάμος, οι αρρώστιες και ο θάνατος κά-νουν ιδιαίτερα αισθητό αυτό το πνεύμα της αδελφοσύνης. Αλλά και στις καθημερινές ασχολίες του, στα έργα του, ακόμα και στα παραστρατήματά του, ο Ορθόδοξος αισθάνεται ότι δεν είναι μόνος. Έχει αμέριστη τη συμπαράσταση και βοή-θεια της Εκκλησίας.
Όλα αυτά συνιστούν την Ορθόδοξη Εκκλησία ως κοινωνία αγάπης. Η ορθόδοξη ευσέβεια είναι συνώνυμη με την «εν Χριστώ» ζωή, με τη ζωή της απλής, της ταπεινής, της τρυφερής εκείνης αγάπης •για το Θεό, ο οποίος «δι’ ἡμᾶς τούς ἀνθρώπους καί διά τήν ἡμετέραν σωτηρίαν» έγινε άνθρωπος, έζησε σαν άνθρωπος ανάμεσα σ’ ανθρώπους, έπαθε, υπό-φερε, ταπεινώθηκε και πέθανε πάνω στο Σταυρό.

Η αφοσίωση στην παράδοση
Η παράδοση για την Εκκλησία αποτελεί τη συνέχεια της πνευματικής πορείας της και ζωής στον κόσμο. Η ορθόδοξη θεολογία δεν είναι ορθολογιστική και νομικίστικη, αλλά είναι θεολογία θεμελιωμένη πάνω στην πνευματική εμπειρία των πιστών.

Ο λατρευτικός της πλούτος
Εκείνο που κάνει την Ορθόδοξη Εκκλησία να ξεχωρίζει από τις άλλες Εκκλησίες κατά κάποιο τρόπο μοναδικό είναι η πλούσια λατρευτική ζωή της, H ορθόδοξη λατρεία διακρίνεται για το μυστηριακό, υμνολογικό και καλλιτεχνικό πλούτο της.
Με τις ακολουθίες των επτά Μυστηρίων και ιδιαίτερα της θείας Ευχαριστίας, και το αμέτρητο σε ποικιλία πλήθος των άλλων ιερών Ακολουθιών και μορφών της λατρείας της η Ορθόδοξη Εκκλησία αγκαλιάζει όλους τους ανθρώπους και όλες τις ανάγκες, τα έργα και τις αδυναμίες τους, προσπαθώντας να μεταμορφώσει, να «μεταστοιχειώσει» και να εξαγιάσει όλη τη ζωή των μελών της, θέτοντάς την κάτω από την πανσθενουργό πρόνοια και αγάπη του Θεού.

Το αίμα των Μαρτύρων της
Η Ορθόδοξη Εκκλησία είναι Εκκλησία Μαρτύρων. Ολόκληρη η ιστορία της είναι γραμμένη με το αίμα των Μαρτύρων της, γι’ αυτό και ο υμνογράφος την παρουσιάζει ως γυναίκα που το ένδυμά της, βαμμένο στο αίμα των Μαρτύρων της, φαντάζει «ως πορφύρα και βύσσος».

Το δημοκρατικό της πολίτευμα
Στην Ορθόδοξη Εκκλησία δεν έγινε ποτέ διαχωρισμός ανάμεσα στα μέλη της, εκτός από την ιεραρχική της διάρθρω-ση που διακρίνει τον Κλήρο από το Λαό. Είναι, όπως είπαμε, μια οικογένεια, που δεν μπορεί να κάνει διαχωρισμό ανάμε-σα στα μέλη της. Ο τρόπος που διοικείται (το συνοδικό σύστημα) είναι δημοκρατικό. Κληρικοί και λαϊκοί κοινωνούν από το ίδιο ποτήριο το Σώμα και Αίμα του Χριστού. Οι κληρικοί της προέρχονται στο σύνολό τους από τις λαϊκές τάξεις. Αλλά και οι συνοδικές αποφάσεις της, που με τρόπο και διαδικασίες δημοκρατικές λαμβάνονται, εγκρίνονται τελικά και νομι-μοποιούνται μόνον εφόσον γίνουν αποδεκτές από το πλήρωμα της Εκκλησίας, δηλαδή από τον ορθόδοξο λαό.

Η εσχατολογική της βάση
Λέγοντας εσχατολογική βάση στην εκκλησιαστική γλώσσα εννοούμε τον ερχομό της Βασιλείας του Θεού, η οποία έρχεται όχι σαν αποτέλεσμα της ιστορικής εξέλιξης, αλλά σαν αποτέλεσμα εσωτερικής ανακαίνισης και μεταμόρφωσης του κόσμου. Και την Ορθόδοξη Εκκλησία τη χαρακτηρίζει η πίστη στη μεταμόρφωση του κόσμου μάλλον παρά στην εξέ-λιξή του.

[Αλεξ. Καριώτογλου-Αριστ. Κεσόπουλου-Παναγ. Παπαευαγγέλου-Γεωργ. Τσανανά, Χριστιανισμός και Θρησκεύμα-τα, Αθήνα 1990, εκδ. ΟΕΔΒ, σελ. 18-23 & 114-117]