Οι Αμαζόνες ήταν πρόσωπα της ελληνικής μυθολογίας με υπερφυσικές δυνάμεις. Μυθικός λαός κυνηγών και πολεμιστριών που κατάγονταν από τον θεό του πολέμου, Άρη, και τη νύμφη Αρμονία, ή κατά άλλη εκδοχή τη θεά Αθηνά.
Η προέλευση του ονόματος Αμαζόνες δεν είναι σαφής και χάνεται στο παρελθόν. Δεν είναι γνωστό αν η λέξη είναι καθαρά ελληνική ή πρόκειται για εξελληνισμένη λέξη που προέρχεται από την Ευρασία, τον τόπο καταγωγής των Αμαζόνων.
Σύμφωνα με τους αρχαίους Έλληνες οι μυθολογικές Αμαζόνες είχαν πολλές καταγωγές. Ο Όμηρος στην Ιλιάδα τις τοποθετεί στη Φρυγία και τη Λυκία ενώ ο Ευριπίδης στον Πόντο. Ο Αισχύλος στο έργο του Προμηθέας Δεσμώτης προέβλεψε ότι οι Αμαζόνες τελικά θα εγκαθίσταντο στην πόλη του Ευξείνου Πόντου, Θεμίσκυρα , που βρισκόταν κοντά στον ποταμό Θερμώδοντα. Σύμφωνα με τον Διόδωρο τον Σικελό η αμαζόνα Πυθόδορις, μία γυναίκα «εξαιρετικής ευφυΐας, δύναμης και πολεμικής ικανότητας», εκπαίδευσε μία ομάδα γυναικών και υποδούλωσε μία μεγάλη περιοχή στην Εύξεινο Πόντο όπου και ίδρυσε τα Θεμίσκυρα. Υπό την ηγεσία αυτής της «μεγαλόψυχης ηγεμόνισσας που ήταν πολύ αγαπητή στους υπηκόους της, τα νεαρά κορίτσια εκπαιδεύονταν στο κυνήγι και έκαναν πολεμικές ασκήσεις κάθε μέρα».
Οι Αμαζόνες, σύμφωνα με τους Έλληνες, έκαναν πολλές επιδρομές στις γειτονικές χώρες αλλά και μακρύτερα, κτίζοντας ταυτόχρονα και καινούριες πόλεις. Η Έφεσος για παράδειγμα, που φιλοξενούσε τον ναό της Αρτέμιδος, της προστάτιδας των Αμαζόνων, θεωρείται ότι ήταν αμαζονική πόλη. Το ίδιο και η Κολχίδα. Στα μετέπειτα χρόνια οι Έλληνες πήγαν να ψάξουν το βασίλειό τους, αλλά δεν το βρήκαν στη συγκεκριμένη περιοχή, γεγονός που επιβεβαιώνει ότι οι Αμαζόνες ήταν κατά βάση νομαδικός λαός και μετακινούνταν συνεχώς.
Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι κατέφυγαν σε βορειότερες περιοχές (στο βόρειο Καύκασο) μετά την ήττα τους από τον Ηρακλή, ο οποίος στον 9ο άθλο του, έπρεπε να πάρει τη ζώνη της Ιππολύτης, της βασίλισσας των Αμαζόνων, και να την φέρει στον Ευρυσθέα, ώστε να την κάνει δώρο στην κόρη του Αδμήτη.
Ο Στράβωνας αναφέρει ως τόπος καταγωγής τους τον Πόντο, την Κολχίδα και τον Καύκασο. Γενικά πάντως, βασίλεια των Αμαζόνων θεωρούνταν ότι υπήρχαν σε πολλές περιοχές του κόσμου, ακόμα και νοτιότερα, π.χ. στη Λιβύη.
Κτίση και επωνυμία πόλεων
Στις Αμαζόνες αποδίδεται η κτίση και η επωνυμία αρκετών πόλεων. Πρόκειται ως επί το πλείστον για πόλεις όχι μόνο της Βιθυνίας-Πόντου, όπου συνήθως τοποθετούνταν το βασίλειο των Αμαζόνων, αλλά κυρίως της αρχαίας Αιολίδας σύμφωνα με τη διήγηση που διασώζει ο Ηρακλείδης Ποντικός (4ος αι. π.Χ.) ότι ο Ηρακλής παραχώρησε στις Αμαζόνες την περιοχή από την Πιτάνη μέχρι τη Μυκάλη. Και ο Έφορος εξάλλου τοποθετεί τις Αμαζόνες μεταξύ Μυσίας, Λυδίας και Καρίας. Έτσι αποδίδεται γενικά στις Αμαζόνες η κτίση και επωνυμία της Σμύρνης αλλά και της Εφέσου.
Επίσης παρακείμενες περιοχές φέρονται να αντλούν το όνομά τους από Αμαζόνες, όπως η Σίσυρβα από τη Σισύρβη, η Σμύρνα από τη Σμύρνη και η Σάμορνα από τη βασίλισσα και ιέρεια της Αρτέμιδος, μητέρα της Μαζούς, της πρώτης Αμαζόνας. Αλλά και η Λατώρεια, μια ορεινή κώμη κοντά στην Έφεσο, λέγεται ότι ονομάστηκε από μια Αμαζόνα. Η Μύρινα ή Μυρίνη χτίστηκε και ονομάστηκε από την ομώνυμη βασίλισσα, ενώ η Πιτάνη (ή Πιτάνα) και η Πριήνη χτίστηκαν από τη Μύρινα και ονομάστηκαν από εξέχουσες Αμαζόνες της, όπως και η Κύμη, για την οποία επιπλέον μαρτυρείται ότι κατοικούνταν από Αμαζόνες και ονομαζόταν παλιότερα Αμαζόνειον. Όταν η Μύρινα, τέλος, κατέλαβε τη Λέσβο ίδρυσε τη Μυτιλήνη και της έδωσε το όνομα της αδερφής της που είχε συμμετάσχει στην επιχείρηση.
Και σε άλλες περιπτώσεις πόλεις ή τόποι ονομάστηκαν από Αμαζόνες, επειδή συνδέθηκαν με το θάνατο, την ταφή ή κάποιο πάθημά τους, όπως η Θιβαΐς από μια Αμαζόνα που σκότωσε ο Ηρακλής. Η Σινώπη ονομάστηκε από μια Αμαζόνα που παντρεύτηκε το βασιλιά του Πόντου και έπινε πολύ, γι’ αυτό πήρε το παρωνύμιο Σανάπη. Από τη Σανάπη λοιπόν, εκ παραφθοράς, ονομάστηκε και η πόλη Σινώπη. Η Μύρλεια, όπως ονομαζόταν παλαιότερα η Απάμεια, πήρε κατά μία άποψη το όνομά της από μια Αμαζόνα, όπως και η Κύννα και η Άμαστρις.
Η κοινωνία των Αμαζόνων
Ειδικά στην πατρίδα των Αμαζόνων άνδρες δεν επιτρέπονταν καθόλου. Για τη διαιώνιση του είδους δύο μήνες την άνοιξη πήγαιναν και έμεναν με έναν γειτονικό αρσενικό λαό, τους Γαργαρείς, που κατοικούσαν στον Καύκασο. Από τα παιδιά που γεννιούνταν, κρατούσαν μόνο τα θηλυκά. Τα αρσενικά ή τα σκότωναν ή τα ακρωτηρίαζαν ή τα έστελναν στους πατέρες τους. Για την προστασία του κράτους τους ήταν όλες τους εξασκημένες στη χρήση τόξου και ξίφους, και θεωρούνταν μάλιστα ισάξιες με πολεμιστές άνδρες, για την ανδρεία και την ικανότητά τους. Σε άλλα κράτη μπορεί να επέτρεπαν την παρουσία ανδρών, αλλά δεν τους επέτρεπαν να έχουν σημαντικές θέσεις.
Μύθοι και Ιστορία
Ο Ηρακλής, ως μέρος των «άθλων» του, ανέλαβε να κλέψει τη ζώνη της βασίλισσας των Αμαζόνων, Ιππολύτης. Κατά τη διάρκεια αυτής της εκστρατείας, ο Θησέας, που συνόδευε τον Ηρακλή, έκλεψε μία Αμαζόνα, την Αντιόπη. Αυτό το τελευταίο γεγονός προκάλεσε την επίθεση των Αμαζόνων στην Αθήνα. Η λεγόμενη «Αμαζονομαχία» που ακολούθησε αποτελεί έναν από τους βασικούς ιδρυτικούς μύθους της Αθήνας και της κλασσικής ελληνικής αρχαιότητας. Τόσο σημαντική την θεωρούσαν οι Αθηναίοι που την απεικόνισαν και στην μία πλευρά της Ακρόπολης.
Οι Αμαζόνες πήραν επίσης μέρος στον τρωικό πόλεμο. Για να βοηθήσουν τον Πρίαμο, έστειλαν μια ομάδα τους υπό τις εντολές της βασίλισσάς τους, Πενθεσίλειας, αλλά ηττήθηκαν από τον Αχιλλέα.
Αυτές είναι οι πιο γνωστές μυθολογικές ιστορίες σχετικά με τις Αμαζόνες αν και υπάρχουν πολλές περισσότερες και είναι αδύνατον να αναφερθούν όλες.
