Πόντος Μερζιφούντα

Η σφραγίδα του Συλλόγου “Πόντος”

Ο Ελληνικός Αθλητικός Σύλλογος “Πόντος” (1903–1921) ήταν αθλητικός και πολιτιστικός σύλλογος που λειτούργησε στις αρχές του 20ού αιώνα στην πόλη Μερζιφούν (τουρκ. Merzifon) που ανήκε στο παλιό βιλαέτι Ρουμ (Rum Eyaleti) του Πόντου και σήμερα ανήκει στην περιφέρεια Αμάσειας της Τουρκίας.

Ίδρυση

Ο Σύλλογος ιδρύθηκε το 1903 από Έλληνες σπουδαστές και αποφοίτους του αμερικανικού κολλεγίου “Ανατόλια” (Anatolia College in Merzifon), το οποίο λειτουργούσε στην πόλη από το 1886 ως το 1924 υπό τη διεύθυνση της αμερικανικής ιεραποστολής και στη συνέχεια μεταφέρθηκε στη Θεσσαλονίκη, όπου λειτουργεί μέχρι σήμερα.^[1] Στη διοίκηση του Συλλόγου “Πόντος” συμμετείχαν και εκπαιδευτικοί του κολλεγίου και οι δραστηριότητές του ήταν αθλητικές, καλλιτεχνικές και επιμορφωτικές. Ο σύλλογος δημιούργησε βιβλιοθήκη, ανέβασε θεατρικές παραστάσεις, δημιούργησε ομάδα ποδοσφαίρου και είχε πάνω από 180 μέλη. Από το 1910 εξέδιδε μηνιαίο περιοδικό “φιλολογικόν, επιστημονικόν και παιδαγωγικόν” με τίτλο: “Πόντος”.^[2] Επίσης, διατηρούσε τμήμα μουσικής και από το 1913 ορχήστρα εγχόρδων, υπό τη διεύθυνση του Ν.Σ. Σειρηνίδη.^[3]

Χρώματα-Έμβληματα

Οι αθλητές του συλλόγου φορούσαν φανέλες με οριζόντιες λευκές και γαλάζιες ρίγες που θύμιζαν την ελληνική σημαία και λευκά παντελονάκια. Στο στήθος είχαν ζωγραφισμένο το ελληνικό γράμμα “Π”. Στη σφραγίδα του συλλόγου απεικονίζονται μια μπάλα (αθλητισμός), μια κουκουβάγια (πνεύμα) και μια λύρα (μουσική), που αντιπροσωπεύουν την τριπλή του δράση: αθλητική, φιλολογική, μουσική.

Διάλυση

Το Μάιο του 1920 πρόεδρος του Δ.Σ. του συλλόγου εκλέχτηκε ο καθηγητής Δ. Θεοχαρίδης, αντιπρόεδρος ο Χαράλ. Ευσταθιάδης, γραμματέας ο Αναστάσιος Παυλίδης, ταμίας ο Συμεών Ανανιάδης και υπεύθυνος αθλητισμού ο Γρηγόριος Τσακάλωφ. Το Φεβρουάριο του επόμενου έτους εκτός από τον Τσακάλωφ, οι υπόλοιποι συνελήφθησαν από τους Τούρκους με την κατηγορία της αντεθνικής δραστηριότητας και λίγους μήνες αργότερα εκτελέστηκαν. Μαζί τους εκτελέστηκε και ο ταμίας και κορυφαίος αθλητής του συλλόγου Συμεών Ανανιάδης από τη Σαμψούντα, ο οποίος ήταν πολύ καλός δρομέας ταχύτητας και φιλοδοξούσε να σπάσει το παγκόσμιο ρεκόρ των 100 μ.^[4] Το χτύπημα αυτό των κεμαλικών αρχών είχε ως αποτέλεσμα να διακοπεί η δράση του συλλόγου.

Εκδηλώσεις μνήμης

Η εικοσαετής δράση του συλλόγου του Μερζιφούντα άφησε έντονη μνήμη στους επιζήσαντες της ποντιακής γενοκτονίας. Το Δεκέμβριο του 2008 η “Ποντιακή Αδελφότητα Αδελαΐδας” Αυστραλίας και ο ποδοσφαρικός σύλλογος της αδελφότητας “Ποντιακοί Αετοί” αποφάσισαν να τιμήσουν τη μνήμη των θυμάτων του ποντιακού συλλόγου. Διοργάνωσαν ποδοσφαιρικό αγώνα με αντιπάλους μια μικτή επιλέκτων της Μελβούρνης, στον οποίο αγωνίστηκαν με την ιστορική ριγέ γαλανόλευκη φανέλλα του Πόντου Μερζιφούντα.

Επίσης, το Μάιο του 2009 διοργανώθηκε στην Καβάλα αγώνας παλαιμάχων μεταξύ ομάδας του Π.Σ.Α.Π. και παλαιμάχων της Καβάλας, οι οποίοι αγωνίστηκαν με την ιστορική φανέλα του Πόντου Μερζιφούντα.

Τον Μάιο του 2013 υπήρξε αγώνας μεταξύ της Εθνικής Ελλάδος του 2004 που έπαιξε στο EURO και με παλαίμαχους Πόντιους ποδοσφαιριστές. Μάλιστα οι τελευταίοι φορούσαν τις φανέλες του Πόντου Μερζιφούντας. Στο α’ ημίχρονο την γαλανόλευκη και μετά την πορτοκαλί.

Αναφορές

1. Welcome to Anatolia
2. http://www2.egiklopedia.gr/imeportal/Forms/fLemma.aspx?lemmaId=6281
3. http://www2.egiklopedia.gr/imeportal/Forms/fLemmaBody.aspx?lemmaid=6281
4. Φάνη Μαλκίδη, “Το ποδόσφαιρο στη Μικρά Ασία”, εφ. Πανιώνιος Κόσμος, φ. 53 (13/2/2010), σελ. 3.

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

ΟΠΟΙΟΣ, για οποιονδήποτε λόγο, ασχοληθεί και προσεγγίσει την πολύτιμη κληρονομιά του μικρασιατικού ελληνισμού άμεσα θα αντιληφθεί τη ζωτική και αναμφισβήτητη παρουσία του χώρου της άθλησης. Πλείστες όσες ιστορικές πηγές συνηγορούν υπέρ τού ότι η άθληση, για περισσότερους από έναν λόγους, ήταν παρούσα, λίγο πολύ, σε όλες τις πόλεις του μικρασιατικού ελληνισμού. Από την εικόνα δεν λείπει ο Πόντος. Αντίθετα είναι λίαν αισθητή, με τον αθλητισμό του να κατέχει τη δική του θέση στην εθνική θωράκιση και στην κοινωνική λειτουργικότητα μαζί με τους άλλους παράγοντες (Παιδεία, θρησκεία, γλώσσα, μουσική κτλ.). Απλώς- πάντα μιλάμε για τα μέχρι το 1922 χρόνια- ο αθλητισμός του Πόντου επισκιαζόταν από τις δραστηριότητες της Σμύρνης με τους δύο μεγάλους συλλόγους, κατά κύριο λόγο, Πανιώνιο και Απόλλωνα, που είχαν άμεση και συνεχή σύνδεση με την ελεύθερη Ελλάδα και στον αθλητικό χώρο.

ΒΕΒΑΙΑ το ποντιακό ανθρώπινο δυναμικό μετά τον ξεριζωμό του μικρασιατικού ελληνισμού έπαιξε πρωτεύοντα ρόλο στην αναμόρφωση και εξέλιξη του ελληνικού αθλητισμού κατά τον Μεσοπόλεμο, βασικά στον ποδοσφαιρικό χώρο αλλά και σε άλλα αθλήματα. Πηγές, όπως το ερευνητικό και συγγραφικό έργο του Χρίστου Σολδάτου, οι φάκελοι και κώδικες για τις πόλεις και κοινότητες του Πόντου, τα τεκμήρια σε εφημερίδες της Σμύρνης αλλά και τα κείμενα συγγραφέων και δημοσιογραφούντων Μικρασιατών όπως, π.χ., ο Δημητρός Δάλλας, κορυφαίος παράγοντας του Αθλητισμού στη Σμύρνη αλλά και στην Ελλάδα, και φυσικά όλοι οι χρονικογράφοι, ερευνητές και συγγραφείς στο ποντιακό ιστορικό και κοινωνικό πεδίο, συνθέτουν την όλη δυναμική εικόνα της άθλησης στον Πόντο. ΑΡΚΕΙ η παράθεση της δράσης και των ενεργειών συλλόγων και άλλων φορέων των πόλεων του ελληνικού Πόντου, κυρίως στην παράλια ζώνη της Μαύρης Θάλασσας, για να καταδειχθεί η συνεχής μέριμνα για την άθληση ως βασικό στοιχείο της κοινωνικής ζωής και θωράκισης της ελληνικότητας.

* Σαφράμπολη. Ο σύλλογος των δασκάλων και καθηγητών της «Αστικής Σχολής» της πόλης όχι μόνο καθιέρωσε μάθημα της Γυμναστικής αλλά δημιούργησε γυμναστήριο εφοδιασμένο με δίζυγο, μονόζυγο, δοκό στον κήπο της σχολής.

* Τραπεζούντα. Η ιστορικότατη αυτή πόλη είχε ως καύχημα- την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα, όταν στη Σμύρνη ο σωματειακός αθλητισμός έβαζε γερά θεμέλια με τον Ορφέα και το Γυμνάσιο (από τη συνένωση γεννήθηκε ο Πανιώνιος) και βέβαια τον Απόλλωνα- τον αθλητικό σύλλογο «Προμηθεύς», με άρτιο γυμναστήριο, και γυμναστή. Αργότερα (1904 και μετά) είχε αποκτήσει φήμη ένας γυμναστής που ονομαζόταν Γ. Μανωλάκης, ο οποίος εργαζόταν τόσο στην Τραπεζούντα όσο και στην πόλη Μερζιφούν.

* Μερζιφούν. Μετά το μάθημα της Γυμναστικής, με χρήση μάλιστα οργάνων, περνάμε στην καλλιέργεια αθλημάτων από σχολεία και σωματεία. Η συνεργασία τους, στενή και εγκάρδια. Το σωματείο της Μερζιφούν «Πόντος» είχε έμψυχο δυναμικό 140 νεαρούς αθλητές, που σχεδόν στην ολότητά τους ήταν μαθητές. Ο σύλλογος «Πόντος» διέθετε, όπως όλες οι άλλες πόλεις, και μουσικό τμήμα.

* Αμισός. Στη γνωστότατη αυτή πόλη ο «Πανευξείνιος Ελληνικός Σύλλογος» αντλεί το έμψυχο υλικό του από τα συνεργαζόμενα σχολεία αλλά και αναπτύσσει στην ευρύτερη περιοχή δραστηριότητα για τη γνωριμία και την ανάπτυξη της «αγωνιστικής».

* Σινώπη. Ο σύλλογος «Μιθριδάτης» διέθετε τμήματα γυμναστικής, μουσικής, φιλεκπαιδευτικό, αλλά και Εμπορική Σχολή. Είναι εξαιρετικού ενδιαφέροντος αυτό το κράμα άθλησης, μουσικής, Παιδείας. (Και όλα αυτά στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού.)

ΑΥΤΑ αποτελούν λίγα δείγματα της ποντιακής άθλησης, πρόγευσης μιας κοινοτικής δραστηριότητας σε άμεση σύνδεση με την Παιδεία και τον πολιτισμό και διασφάλιση του εθνικού φρονήματος. (Στα αρχεία των ποντιακών συλλόγων υπάρχει πλήθος τεκμηρίων για μια πραγματική φιλαθλητική άνθηση στις μεγάλες εστίες του ποντιακού ελληνισμού. Πλούσια πηγή και τα κατά καιρούς εκδοθέντα, μετά το 1922, βιβλία για τις δραστήριες μεγάλες κοινότητες και πόλεις στο σημαντικότατο αυτό τμήμα της Μικρασίας.)

ΠΗΓΗ:  Λινάρδος Πέτρος Ν. , ΕΝΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ , www.tovima.gr

Δείτε το άρθρο στο tovima.gr, πατώντας στον παρακάτω σύνδεσμο:

http://www.tovima.gr/sports/article/?aid=352388

Επικρατούσαν μέσα στο λαό κ’ οι παρακάτω δοξασίες γύρω από τη μετεωρολογία και την αστρολογία.

—Για τη βροντή:

α) Ότι ό Προφήτης Ηλίας με ζωηρά κι’ ατίθασα άλογα ζευγμένα στ’ αμάξι του έφερνε βόλτες στον ουρανό. β) Ότι ό Θεός είχε γάμο και έβαζαν τα τραπέζια για φαγί—ο Θεός γάμον έχ’ και γουρεύ’νε τα τραπέζα. γ) Ότι ό Θεός κυλάει βαρέλια—ο Θεόν βαρέλα κυλίζ’. δ) Ότι ό Θεός ρίχνει κανονιές—ο Θεόν τόπα σύρ’.

— Για την αστραπή:

Ότι άστραφταν τα πέταλα κ’ οι ρόδες από τ’ άλογα και τ’ αμάξι του Προφήτη Ηλία.

—Για τον κεραυνό:

Ότι ό Θεός ρίχνει φωτιά πάνω στους αμαρτωλούς. Γι’ αυτό κ’ η κατάρα: Ο Θεός γιουλτουρούμ— ή άψιμον —να ρούζ’ απάν’ι-σ’.

Για ν’ αποφύγουν τον κεραυνό λαβαίνανε τ’ ακόλουθα μέτρα: α) Δεν καθόντανε κοντά στο τζάκι, ούτε κάτω σε δέντρα. β) Έδιωχναν μακρυά τις γάτες, γιατί πίστευαν ότι τα μάτια τους τραβούσαν τον κεραυνό. γ) Άρχιζαν τα σταυροκοπήματα, τις προσευχές, τις μετάνοιες, τα λιβανίσματα των εικόνων κ.τ.τ.

—Για τη βροχή:

α) Ότι ο Θεός κατουράει (δοξασία των παιδιών). β) Ότι ό Θεόν ένοιξεν τα στέρνας-ατ’ και καθαρίζ’ ατα (στέρνα =ξεροπήγαδο χτιστό, όπου μάζευαν το νερό της βροχής).

Όταν την άνοιξη είχε ανομβρίες πού συνεχιζότανε και το καλοκαίρι, προσπαθούσαν να προκαλέσουν βροχή

α) Με θρησκευτικές λιτανείες τις καθιερωμένες κι’ από την Εκκλησία.

β) Με την Κουσκουκούραν. Ομάδα από παιδιά φκιάναν ένα ανδρείκελο, το ‘ντυναν με φουστάνια, το κρατούσαν δυό από τα χέρια—από τη μιά κι’ από την άλλη μεριά ό καθένας—και φέρνανε γύρο όλα τα σπίτια, τραγουδώντας μεγαλόφωνα και μονότονα:

Κουσκουκούρα, νε ιστέρσιν—Αλλαχτάν γιαγμούρ ιστέρσιν. (λ τ. κουσκουκούρα τι θέλεις—Από το Θεό βροχή θέλεις)

[Στο δικό μου χωριό, Ανατολικά του Ν. Θεσσαλονίκης, το τραγούδι είχε ως εξής: Κουσκουντάνα πορπατεί τον Θεόν παρακαλεί για να ‘φτάει έναν βρεχή έναν βρεχή καλόν βρεχή.]

Από κάθε σπίτι κατέβαινε η νοικοκυρά κ’ έχυνε ένα κανάτι —έναν κουκούμ’—νερό πάνω στην κουσκουκούρα. Επίσης έδινε στην ομάδα των παιδιών ένα κομμάτι ψωμί ή άλευρα ή αλάτι κ.τ.τ. πού τα μάζευαν σε σακκούλες, με τις οποίες ήταν εφοδιασμένη η ομάδα.

Κάποτε αντί για ανδρείκελο χρησιμοποιούσαν ένα παιδί, ντυμένο μόνο με μιά μεγάλη πουκαμίσα παλιά, σα νυχτικιά.

Για το σχηματισμό τής βροχής, οι γιαγιάδες—οι καλομαννάδες—λέγανε στα εγγόνια τους, ότι τα σύννεφα—τα λίβα—κατεβαίνουν στη θάλασσα, πίνουν νερό κ’ έπειτα ανεβαίνουν στον ουρανό.

Για το πέσιμο τής βροχής φανταζόνταν ότι ό ουρανός μοιάζει με απέραντη τρυπητή, απ’ όπου πέφτει σε σταλαγματιές το νερό.

—Για την ομίχλη:

Επικρατούσε ό μύθος πώς η ομίχλη ήτανε στα πολύ παλιά χρόνια κόρη, πού έμεινε ανύπαντρη, και για εκδίκηση κατουράει κάθε τόσο τα μουστάκια και τα γένια των αντρών.

Πίστευαν πώς ή ομίχλη μπορούσε να εξαφανιστεί, αν παιδί πρωτότοκο —πρωτικάρ’—γύριζε γυμνά τα πισινά του, λέγοντας τραγουδιστά:

Δείσα, δεισόκωλε, —Κ’ εφτακαβελαρόκωλε,

Εξύεν το ζουμάρ’ι-σ’.—Εκάγαν τα παιδία-σ’,

Τούτααα!—Σ’ εφτά ραχία οπίσ’ κι’ άλλο πλάν.

(Ομίχλη, ομιχλόκωλε, κ’ εφτακαβαλαρόκωλε, χύθηκε το ζουμάρι σου, κάηκαν τα παιδιά σου, εμπρός τράβα,α,α! Πίσω από εφτά ράχες και πιο πέρα).

Όταν έπεφτε η ομίχλη στη θάλασσα, λέγαν ότι θα βγουν πολλά χαμψιά.

— Για το ουράνιο τόξο:

Σύμφωνα με τη θρησκευτική ιστορία η παρουσία του ήταν εγγύηση τού Θεού πώς δε θα γίνει πια κατακλυσμός. Προπαντός ύστερα από μεγάλη καταιγίδα, η θέα της ήτανε πηγή άμετρης χαράς για τα παιδιά. Το λέγανε γύργηλα ή τη Παναγίας το ζωνάρ’.

Πίστευαν ότι όποια γυναίκα μπορεί να περάσει κάτω από την αψίδα του, μεταμορφώνεται σε άντρα.

— Για το Νοτιά:

Ο Νοτιάς—ό Γουπλές (λ.τ.)—είχαν τη δοξασία ότι έφερνε τις αρρώστειες και τις επιδημίες, γιατί—όπως πίστευαν—φυσούσε από τη Μέκκα (Άγιοι Τόποι των μωαμεθανών) όπου έκαναν πολλά κουρπάνια (=λ.τ. θυσίες ζώων), το αίμα τους έμενε στον ήλιο και βρωμούσε, κι έτσι ό αέρας έφερνε από ‘κει τις αναθυμιάσεις με τις σχετικές αρρώστειες.

—Για τούς ανέμους:

Σε ακατάστατους κι αμφίβολους καιρούς λέγαν ότι παλεύουν οι άνεμοι με το φεγγάρι—ο φέγγον επάλεψεν με την αέραν κ’ ενίκησεν.

—Για τις καταιγίδες:

Πίστευαν ότι τις στέλνει ό Θεός για να μάς τιμωρήσει για τις αμαρτίες μας. Για να κοπάσουν, έκαναν προσευχές, μετάνοιες και λιβάνιζαν τις εικόνες.

—Για τον ανεμοστρόβιλο:

Σφοδροί ανεμοστρόβιλοι δεν σημειωνόντανε. Για τούς μικρούς τοπικούς ανεμοστροβίλους, πού σήκωναν σκόνη, φύλλα ξερά των δέντρων και χαρτιά πεταμένα, λέγαν : ’α χαλάν ό καιρόν—θα χαλάσει ό καιρός.

—Για τον σίφουνα:

Έλεγαν ότι κατεβαίνει το σύννεφο στη θάλασσα και πίνει νερό τον ονόμαζαν• ζίφον.

—Για την έκλειψη του ήλιου:

Το είχαν για κακό σημάδι. Προπαντός όταν η έκλειψη παρουσίαζε και κόκκινα σημεία, λέγαν πώς είναι κακός οιωνός, θα γίνει πόλεμος και θα χυθεί πολύ αίμα.

Οι Τούρκοι πίστευαν ότι ό ήλιος έπιασε τη σελήνη και πυροβολούσαν για να τη λευτερώσουν. Για την έκλειψη του ήλιου λέγαν: ό ήλον επιάστεν.

—Για την έκλειψη τής σελήνης:

Οι Τούρκοι το είχαν για κακό σημάδι και πυροβολούσαν για να λευτερωθεί το φεγγάρι από το πιάσιμό του—ό φέγγον επιάστεν.

—Για το νέο φεγγάρι:

α’) Όταν το πρωτόβλεπαν πιάνανε χρυσά νομίσματα και λέγαν: όπως γομούται ό φέγγον, να γομούνταν και τα χέρα-μ’ χρυσά λίρας.

β’) Στη φάση τού πρώτου τέταρτου τού νέου φεγγαριού και ιδιαίτερα τ’ Αυγούστου, δε βάζανε τουρσιά, γιατί πίστευαν πώς δεν θα πετύχουν.

γ’) Ορισμένη ασθένεια—η ρουφιά (βλέπε κεφ. Λαϊκή ιατρική*—ερεθιζότανε και χειροτέρευε κατά το πρώτο δεκαπενθήμερο τού φεγγαριού, και υποχωρούσε κατά το δεύτερο.

—Για τούς κομήτες:

Την εμφάνισή τους τη θεωρούσαν για κακό σημάδι και πίστευαν ότι προμηνούσε πόλεμο, ή κακοπαθήματα των χριστιανών τής Τουρκίας. Χαρακτηριστικά έλεγαν : Η Πόλ’ ασ’ το θα επαίρκουντουν αγοίκον άστρον εξέβεν• ατώρα πά ξάν’ εξέβεν, ’α ίνεται πόλεμος. Τούς ονόμαζαν άστρον με τ’ ουδάρ’ ή ουράδ’. [=άστρο με την ουρά]

—Για τούς διάττοντες:

Έλεγαν ότι εκείνη τη στιγμή ξεψυχάει κάποιος.

Προγνωστικά του καιρού

—Όταν ό ήλιος είχε ολόγυρα αλώνι—χαρμάν’ ή αλών’—λέγανε πώς θα χαλάσει ό καιρός.

—Όταν το ίδιο φαινόμενο σημειωνότανε στο φεγγάρι, θα χάλαγε ό καιρός ή θα σήκωνε αέρα.

—Όταν το καινούργιο φεγγάρι ήταν ολόρθο, λέγαν ότι όλος ό μήνας θα βγει με καλοκαιρία• το αντίθετο αν το φεγγάρι ήτανε πλαγιασμένο.

—Κόκκινη δύση, προμηνούσε αέρα.

—Ζεστός πολύ ήλιος, προμηνούσε χάλασμα τού καιρού και βροχή.

—Όταν φαινόντανε σύννεφα στον Πόζ-τεπε (Δυτ.) ή στο Τσάμ-Πουρουν (ΒΔ) λέγαν ότι θα χαλάσει ό καιρός και θα βρέξει.

—Όταν ήτανε πυκνά τ’ άστρα, λέγαν ότι θα χαλάσει ό καιρός.

—Όταν η γάτα νιβότανε και κύταγε το παράθυρο, λέγαν ότι θα βρέξει όταν νιβότανε γυρισμένη προς την Ανατολή παραδεχόντανε πώς θ’ ανοίξει ό καιρός κι’ όταν γυρισμένη προς τη Δύση, ότι θα χαλάσει ό καιρός.

—Όταν ψειριζόνταν —εψυλλίγουνταν—ή όταν τσιμπιόνταν οι κόττες, λέγαν ότι θα βρέξει.

—Επίσης κι’ όταν οι μύγες ερχόνταν απ’ έξω μέσα στο σπίτι και δαγκάνανε πολύ.

—Όταν ό σκύλος ούρλιαζε σε κακοκαιρία προμηνούσε καταιγίδα.

—Όταν οι πετεινοί λαλούσαν ενώ έβρεχε, σήμαινε ότι σε λίγο θα σταματήσει ή βροχή.

—Αν είχε από το φθινόπωρο πολλά χαμψιά, λέγαν ότι θα κάνει βαρύ χειμώνα—εντόκαν έξ’ τα χαψία, οφέτος βαρυχειμωνίαν — βαρύν χειμωγκόν θα έχομε.

—Αν άνοιγε ό καιρός την Παρασκευή, λέγανε πώς θα χαλάσει πάλι σύντομα.

—Αν έβρεχε κ’ ήτανε χαλασμένος ό καιρός όλη την βδομάδα, έλεγαν πώς θ’ ανοίξει το Σάββατο.

—Αλλά κι’ αν άνοιγε το Σάββατο, δεν το θεωρούσαν για σταθερό• λέγαν ότι τη Δευτέρα θα χαλάσει και πρόσθεταν:

Σαβατανός καιρός — Δευτέρας γάϊδαρος.

— Σχετικά με τα προγνωστικά του καιρού από τις ημέρες, έλεγαν και τούς παρακάτω στίχους, πού θυμίζουν λιγάκι δελτίο αστεροσκοπείου:

Παρασκευή δασκευή — Σάββα δαταγωγή

Κερεκή ανοιγωγή — Αν ανοίει, ανοίει

Κ’ αν ’κι ανοίει, ’κι ανοίει.

(Την Παρασκευή διδασκαλία – κατήχηση — Το Σάββατο τακτοποίηση — Την Κυριακή άνοιγμα—Αν ανοίγει ανοίγει, κι’ αν δεν ανοίγει, δεν ανοίγει).

Διάφορες λέξεις και εκφράσεις

Αστραπή =στράψιμον. Κεραυνός =γιουλτουρούμ (λ.τ.) ή αστροπελέκ’. Βροντή =βρόντεμαν. Βροχή =βρεχή. Ψιλή βροχή =τσιτσέ (λ.τ.) και όταν είναι με ομίχλη. Γερή βροχή =πόραν ή ποράν, επήρεν-ά κα, ή επάτεσεν-α-κα, με τα κουκούμα βρέχ’.

Πάχνη =γραού ή γραγού. Χιονίζει =χιονίζ’. Σύννεφα =λίβα ή και σύννεφα. Ομίχλη ξηρή =ξερόδεισα ή τουμάν (λ τ.). Υγρή ομίχλη =δείσα. Τρικυμία =φουρτούνα. Ξαφνική φουσκοθαλασσιά =καλάσ’.

Οι άνεμοι:

Στη γλώσσα των ναυτικών μας οι άνεμοι είχανε τη διεθνή τους ονομασία: Βοριάς—Τραμουντάνα, Βορειανατολικός—Γρέγος, Ανατολικός —Λεβάντης, Νοτιοανατολικός—Σορόκος, Νοτιάς—Όστριας και στη γλώσσα του λαού Γουπλές, Νοτιοδυτικός—Γαρμπής, Δυτικός—Μπονέντες και Βορειοδυτικός—Μαΐστρος.

Στεριανοί άνεμοι =τα τισαρούγια (λ. τ) Μπάτης =θαλασινόν αέραν.

Τα μελτέμια =τα μελτέμα. Ο αέρας σφυρίζει =η αέρα συρίζ’.

Σηκώθηκε αέρας =εσκώθεν αέρα. Σταμάτησε ό αέρας =εκόπεν η αέρα ή ό αέρας.

Διαιρέσεις τής ημέρας:

Τα πρώτα τα πετεινολάλα. Το λυκοχάραμαν σίρσιμα (=λ. τ. ισίρ ισιμέζ—φέγγει δε φέγγει). Σύναυγα. Εχάραξεν ή ανατολή ή εσαβαχλάεψεν (λ. τ. φώτισε ελαφρά). Με τη χότζα το σαπάχ ναμαζούν =με τού χότζα την πρωινή προσευχή πού λέγει φωναχτά από το μιναρέ. Με τ’ εγκλεσίας την καμπάναν.

Ο ήλον επήρεν ή ό ήλον εξέβεν. Σή ήλ’ την έβγαν. Ο ήλον εξέβεν έναν γουλάτσ’ ή δύο ή τρία γουλάτσα (γουλάτσ’ =η απόσταση τού ανοίγματος των δύο χεριών τεντωμένων οριζόντια στα πλάγια). Σο γουσλούκ’ =λ. τ. στις 10 περίπου το πρωί. Ο ήλον εξέβεν σην τσίπαν-ατ’ = ό ήλιος βγήκε στον αφαλό του. (Κυρίως λέγεται για κείνους πού κοιμούνται πολύ και αργούν να ξυπνήσουν). Τ’ ολημέρα =το μεσημέρι. Ο ήλον εδέβεν απάν’ καικά, ή εκατακιφαλάεν =ό ήλιος πήρε την κατιούσα. Το κιντίν =το απόγευμα λίγο πριν από το δειλινό. Σο βραδιζνόν την καμπάναν ή το σήμαντρον. Η ημέρα δίει και παίρ’ =η ημέρα ψυχορραγεί. Ο ήλον εβούτεσεν ή εβασίλεψεν ή επήεν σην μάνναν-ατ. Εσκοτείνεψεν. Εβράδυνεν. Αποβραδύς ή απουρβαδύς. Ενύχτωσεν. Εγέντον σκοτία πίσσα ή πίλα. Μεσάνυχτα ή μεσονυχτί. Πριν ασ’ σα ξημερώματα. Πριν να χαράζ’.

Στα νεότερα χρόνια από τον περισσότερο κόσμο χρησιμοποιόνταν οι κοινές ελληνικές λέξεις: γλυκοχάραγμα, σύναυγα, ξημέρωμα, πρωί, μεσημέρ’, βράδον ή βράδυ, νύχτα, μεσάνυχτα κτλ.

Φάσεις τού φεγγαριού:

Ο καινούρτς ό φέγγον• ό φέγγον τέσσερα ή οχτώ ήμερών έν’ ό πανσέληνον• ή ό φέγγον 15 ήμερών έν’• ό φέγγον 20 ήμερών έν’• ό παλόν ό φέγγον.

Διαδρομή τής σελήνης:

Εξέβεν ό φέγγον• εκατακιφαλάεν ό φέγγον• εβούτεσεν ό φέγγον.

Εκφράσεις:

Με τη λέξη φέγγον έχομε και τις εξής εκφράσεις: 1) Φέγγος όλη-μέρα—βλέπε Παροιμιακές εκφράσεις*. 2) Εγέννον άμον τον Παλόν τον φέγγον =Έγινε σαν το παλιό το φεγγάρι• δηλαδή ξέπεσε, αδυνάτισε, στραπατσαρίστηκε—λέγεται κυρίως ειρωνικά. 3) Τον φέγγον υλάζ—υλακτεί στο φεγγάρι. Ματαιοπονεί.

Αστέρι—άστρον (τα άστρα).

Έκφραση: τ’ άστρον-ατ χαμελόν έν =Το άστρο του είναι χαμηλό— ματιάζεται εύκολα• σε μεταφορική σημασία: είναι αγαθός, κακομοίρης, άτυχος, όλοι τού παίρνουν τον αέρα.

Απαραίτητες γλωσσολογικές εξηγήσεις: όπου το γράμμα έχει επιπλέον τόνο χρώματος ‘’μπόλντ’’, αλλάζει και η προφορά του στην ποντιακή γλώσσα. Δηλ: το α το προφέρουμε σαν έψιλον. Αν είναι δυο γράμματα μαζί στην κατάληξη, όπως τα ια, τα προφέρουμε σαν έψιλον επίσης. Το χ σαν σίγμα. Στην περίπτωση που πρόκειται για σύμφωνο η προφορά τους είναι πιο ασθενική, με μικρές εξαιρέσεις στο ζ, το σ κ.α. ανάλογα την λέξη που τα συναντάμε (φιλτζάνα) όπου εκεί ακούγεται πιο ‘’βαριά’’.

Πηγή*: Το αξεπέραστο ως σήμερα έργο του Ξενοφώντα Άκογλου (Ξένου Ξένιτα), Από την ζωή του Πόντου – Λαογραφικά Κοτυώρων-, εκδ. Μάτι, αναστατική έκδοση του 1938.

ΠΗΓΗ: Η Ηλεκτρονική Ιστορία της Ελλάδος, e-istoria.com

Επικοινωνία : karipidis@e-istoria.com

Δείτε το κείμενο στο e-istoria.com στον παρακάτω σύνδεσμο:

http://www.e-istoria.com/130.html

Ακούγεται το τραγούδι ” Άστρα απάν σον ουρανό” από τον κ. Σαββίδη Σταύρο.

Πολύ υγιεινή ήταν η διατροφή των Ποντίων και μάλιστα οι τροφές που κατανάλωναν συνδυαστικά τους βοηθούσαν να ζουν περισσότερο.

(Γράφει ο Α. Θωμάς Σαββίδης Βιολόγος – Χημικός Ανά. Καθηγητής Βοτανικής Τμήμα Βιολογίας Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.)

Το πρώτο μέλημα του ανθρώπου με την εμφάνισή του στον πλανήτη μας ήταν η εξασφάλιση της τροφής, του επόμενου γεύματος. Μετά από εκατομμύρια χρόνια μέχρι τις μέρες μας και παρά την εκβιομηχάνιση της παραγωγής αγαθών, η διατροφή, ήταν και παραμένει το κυριότερο πρόβλημα, απλά γιατί χωρίς τροφή δεν υπάρχει ζωή. Εκτός όμως από τη στήριξη της ζωής, του πολυτιμότερου αγαθού του ανθρώπου, η διατροφή τον ανάγκασε να μάθει και να εκτιμήσει καλύτερα τον κόσμο που τον περιβάλλει. Η καλλιέργεια των φυτών, η εκτροφή των ζώων και η χαλιναγώγηση γενικά της φύσης ήταν η απαρχή της δημιουργίας πολιτισμού. Δεν είναι τυχαίο ότι οι πρώτοι πολιτισμοί έχουν αναπτυχθεί εκεί που εξασφαλίστηκε η διατροφή με την αξιοποίηση των φυσικών αγαθών.

Όμως ο μοχλός της πολιτιστικής ανάπτυξης δεν ήταν τόσο η παραγωγή αγαθών, όσο η ανταλλαγή αυτών. Η διάθεση δηλαδή του πλεονάσματος από μια κοινωνική ομάδα σε κάποια άλλη, και μαζί με αυτό η ανταλλαγή εμπειριών και γνώσης έδωσε την ευκαιρία στον πολιτισμό να αναπτυχθεί σε όλο του τον πλούτο και την πολυμορφία. Για να φτάσουμε όμως στο στάδιο αυτό έπρεπε να διευκολυνθεί η μετακίνηση των παραγωγικών κοινωνιών, με την ανάπτυξη οδικών αρτηριών για την επέκταση των συναλλαγών τροφίμων και εμπειριών σε μεγαλύτερες αποστάσεις. Μια πρόδρομη δηλαδή παγκοσμιοποίησης, όπου το τοπικό γίνεται παγκόσμιο, η περιφέρεια έρχεται στο κέντρο και αντιστρόφως.

Στον ελληνικό αλλά και τον μετέπειτα δυτικό κόσμο έκδηλη ήταν η κατεύθυνση προς ανατολάς για την εισαγωγή αγαθών και γνώσεων από τους εκεί πολιτισμούς. Α «α oriente lux» των Ρωμαίων πραγματώθηκε με την Εγνατία οδό. Πιστεύω με την μικρή αυτή εισαγωγή να γίνει περισσότερο κατανοητό το πνεύμα και η φιλοσοφία της γαστρονομικής Εγνατίας που τα τελευταία χρόνια συμβάλλει στο πολιτιστικό γίγνεσθαι της πόλης μας.

Ένας μεγάλος αριθμός φυτών και ζώων, άγνωστων στο μεσογειακό χώρο, μεταξύ αυτών και οι τρεις πυλώνες της μεσογειακής διατροφής (σίτος, άμπελος και ελαία) κινήθηκαν στον άξονα Ανατολή – Δύση και σηματοδότησαν τη διατροφή και δι’ αυτής τον πολιτισμό μας. Σ’ αυτή την πορεία σημαντικό ρόλο διαδραμάτισαν η στρατηγική θέση και η δυναμική που αναπτύχθηκε στις ελληνικές αποικίες του Πόντου. Φυτά και ζώα μετανάστευσαν μέσω του Πόντου από την Ασία στην Ελλάδα, στη συνέχεια προς τη Ρώμη και δι’ αυτής στη δυτική Ευρώπη.

Αντίθετα ο Νέος Κόσμος (Αμερική) αναπτύχθηκε πολύ πιο καθυστερημένα επειδή η μετακίνηση φυτών και ζώων στον άξονα Νότου – Βορρά κάθετα προς ισημερινό ήταν σαφώς δυσκολότερη. Το επίμηκες σχήμα της ηπείρου αυτής από την Αρκτική μέχρι την Ανταρκτική δημιουργεί μια μεγάλη ποικιλομορφία κλιμάτων στα οποία τα μετακινούμενα φυτά και ζώα δεν μπορούσαν να προσαρμοστούν. Στον Παλαιό Κόσμο (Ευρώπη, Ασία) ο άξονας που αναφέρθηκε (Ασία-Πόντος-Ελλάδα-Ρώμη-Ευρώπη) λειτούργησε αποτελεσματικότερα καθόσον οι κλιματολογικές, γεωγραφικές και λοιπές συνθήκες ήταν περισσότερο ομοιόμορφες και ομαλότερα μεταβατικές.

Στο σκηνικό αυτό αναπτύχθηκε η ποντιακή διατροφή επηρεασμένη τα μέγιστα από τα αγαθά του τόπου και ανάγλυφο της περιοχής. Το μεγάλο βροχομετρικό ύψος με συνεπακόλουθο την πλούσια βλάστηση ώθησε από πολύ νωρίς τους κατοίκους στην εκτροφή των μεγάλων ζώων δηλαδή των βοοειδών. Το όρος Ταύρος, οι ταύροι του Αιήτη, ο Βόσπορος (το πέρασμα των βοών από την Ασία στην Ευρώπη) είναι κάποιες ιστορικές μαρτυρίες της συνύπαρξης ανθρώπων και μεγάλων κτηνοτροφικών ζώων.

Αυτή η επιλογή της φύσης συνέβαλε στην ελαχιστοποίηση της συμμετοχής των κρεάτων στην ποντιακή και γενικότερα παρευξείνια διατροφή. Τα μεγάλα ζώα (βόδια – αγελάδες) σπάνια αξιοποιούνται ως κρέας ενώ αντίθετα είναι πολύ περισσότερο συμφέρουσα η κατανάλωση του γάλακτος από αυτά κυρίως με τη μορφή των όξινων γαλακτοκομικών προϊόντων. Εδώ εδράζεται και το μεγαλύτερο μυστικό της υγιεινής διατροφής που αποτελεί και το ζητούμενο για όσους εμπλέκονται σε θέματα διατροφής αλλά και στον καθένα μας ξεχωριστά. Είναι γνωστό ότι δυσκολότερα αποδεικνύεται το αυταπόδεικτο, αλλά θα το επιχειρήσουμε.

Το γάλα στον άνθρωπο και τα άλλα θηλαστικά στηρίζει τη ζωή από την πρώτη ημέρα. Μετά την όξινη γαλακτική ζύμωση όμως, τα προϊόντα του γάλακτος, τα οποία κυριαρχούν στην ποντιακή διατροφή καθίστανται περισσότερο πολύτιμα. Εκτός από τις πρωτεΐνες και το ασβέστιο του γάλακτος τα οποία τώρα απορροφώνται καλύτερα, εισάγουν στο πεπτικό μας σύστημα έναν τεράστιο αριθμό χρήσιμων μικροοργανισμών. Αυτοί εκδιώκουν τους ανεπιθύμητους παθογόνους, εξυγιαίνουν την χλωρίδα του εντέρου και ενισχύουν το ανοσοποιητικό σύστημα. Οι μηχανικές διεργασίες της πέψης διευκολύνονται, οι τροφή αφομοιώνεται καλύτερα και δεν λιμνάζει στο πεπτικό σύστημα κάτι που θα έδινε την ευκαιρία για παθολογικές καταστάσεις. Το γαλακτικό οξύ ενισχύει τη σύνθεση των βιταμινών, τονώνει τον οργανισμό και τον βοηθά να υπερνικά τις αρρώστιες.

Όλα αυτά μαζί οδηγούν συνεργικά στην πολυπόθητη μακροζωία, κάτι που απλόχερα υπόσχονται όλες σχεδόν οι διατροφικές προτάσεις, αρκεί να υποκρύπτονται κάποια μικρά ή μεγαλύτερα οικονομικά συμφέροντα από την διάθεση των αντίστοιχων προϊόντων. Δεν μιμούμεθα αυτή την πρακτική, καθόσον η επιστημονική απόδειξη της μακροζωίας με την καθημερινή κατανάλωση των όξινων γαλακτοκομικών προϊόντων ανήκει στον ιατρό Νikolai Metchnikoff, του Ινστιτούτου Παστέρ των Παρισίων. Ο επιστήμονας αυτός εργαζόμενος στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, έχοντας ως πειραματικό υλικό (ή καλύτερα δείγμα αναφοράς) έναν άλλο παρευξείνιο λαό με αντίστοιχες διατροφικές αρχές, απέδειξε την άρρηκτη σχέση μακροζωίας και κατανάλωσης όξινων γαλακτοκομικών προϊόντων. Ο Νikolai Metchnikoff για τις διαπιστώσεις του αυτές τιμήθηκε το 1908 με το βραβείο Nobel ιατρικής. «Οποίαν χρείαν έχομεν άλλων μαρτύρων …..».

Τα όξινα γαλακτοκομικά προϊόντα στην ποντιακή διατροφή συνδυάζονται αρμονικά με τα δημητριακά, τα οποία αποτελούν ως γνωστόν τον θεμέλιο λίθο του δυτικού πολιτισμού. Η πληθώρα των αρτοσκευασμάτων και εδεσμάτων πολλά από τα οποία γίνονται κτήμα μας σήμερα με τη γαστρονομική Εγνατία σε συνδυασμό με τα όξινα γαλακτοκομικά, στήριξαν ένα λαό και ένα πολιτισμό σε κάποια γωνιά της Ελλάδος σε δύσκολες συνθήκες. Το μεγάλο πλεονέκτημα της ποντιακής διατροφής είναι η σύντομη παρασκευή όχι μόνο για την εξοικονόμηση χρόνου, αλλά και την κατά το δυνατόν προστασία των υψηλής βιολογικής αξίας θρεπτικών ουσιών. Το όξινο γαλακτοκομικό προϊόν προστίθεται στα εδέσματα στο τέλος της διαδικασίας και σε χαμηλή θερμοκρασία. Έτσι εκτός από την προστασία των βιταμινών και των άλλων ουσιών αποφεύγεται και η καταστροφή των μικροοργανισμών που προαναφέραμε.

Το κρέας αν και υπάρχει στην ποντιακή κουζίνα, προερχόμενο από τα μικρότερα ζώα αμνοερίφια, πουλερικά αλλά και ψάρια παίζει ρόλο επικουρικό και δεν είναι άμεσης προτεραιότητας. Τα άφθονα λαχανικά εμπλουτίζουν με βιταμίνες το καθημερινό τραπέζι, ενώ τους χειμερινούς μήνες με την μορφή των στύπων (τουρσιά) αποτελούν μια ανεξάντλητη πηγή βιταμίνης C, όταν τα φρούτα είναι λιγότερα.

Ποντιακή διατροφή. Ένα πείραμα στη γη του Προμηθέα διάρκειας 28 αιώνων. Όμως τι ειρωνεία και η σύγχρονη βιοτεχνολογία που υπόσχεται με μεταλλάξεις και άλλους αλχημισμούς να λύσει το πρόβλημα της ανθρώπινης διατροφής έχει σαν σήμα της πάλι τον Προμηθέα. Τον τιτάνα που για την βοήθεια που παρέσχε στον άνθρωπο εξέτιε την ποινή του στην άκρη του τότε κόσμου, στον Καύκασο του Πόντου. Στην πραγματικότητα οι προθέσεις τους ουδόλως ταυτίζονται με αυτές του Προμηθέα που είχαν στόχο τον άνθρωπο. Συνάδουν όμως με το μονοπωλιακό οικονομικό κέρδος και τον πλήρη έλεγχο του ανθρώπου, την στιγμή που ελέγχεται η βασικότερη λειτουργία του, η διατροφή.

Τα αποτελέσματα αυτών των πειραματισμών ολέθρια. Τα είδαμε, όχι λίγες φορές «ιδίοις όμμασι», για να μην θυμηθούμε τις τρελές αγελάδες, τις διοξίνες κ.λ.π. Δεν αρνούμεθα την επιστημονική έρευνα, αντίθετα συμμετέχουμε με αισιοδοξία και την ενθαρρύνουμε. Όμως ας είμαστε ρεαλιστές. Ο ανθρώπινος οργανισμός χρειάστηκε μερικά εκατομμύρια χρόνια να προσαρμοστεί στις διατροφικές συνθήκες που του παρείχε η φύση. Δεν έχει την δυνατότητα να αναπροσαρμοστεί στον υποσχόμενο διατροφικό παράδεισο που υπόσχονται τα μονοπώλια. Ίσως μετά από μερικά εκατομμύρια χρόνια.

Πηγή: elliniki-gnomi.eu, www.pontos-news.gr

δείτε το άρθρο στον σύνδεσμο: http://www.pontos-news.gr/article/8926/makrozoia-harize-i-pontiaki-diatrofi

ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ ΖΩΩΝ ΣΤΑ ΠΟΝΤΙΑΚΑ

Η κοσάρα

αγροκόσσαρο=αγριόκοτα

άλεγος=άλογο

αναβάγουλα=αρουραίος

αράχνα=αράχνη

άρκος=αρκούδι

βούιδι=βόδι

γαρκό=μόσχος

εγίδι=γίδα

ζερκάδι=ζαρκάδι

ζινός=γλάρος

θώπεκας=τσακάλι

καγκάνα=είδος κουνουπιού

κάτα=γάτα

κετσί=κατσίκι

κόσιφας=κοτσύφι

κουλούμπι=κουνούπι

κουλουχτερά=πελεκάνος

κουντούζι=ενυδρίδα

κουτάβι=κουτάβι

κοχλίδι=σαλιγκάρι

κοχράκα=κοράκι

λύκος=λύκος

μελεσίδι=μέλισσα

μομόλα=μύγα

μοζί=ταύρος

μουσκάρι=μοσχάρι

οψάρι=ψάρι

πουμπουροτσίτσεκο=πασχαλίστα

ράγνα=κάβουρας

σαλικούτρα=μικρό βατράχι

σκολέκι=σκώληκας

σκορπέιος=σκορπιός

σκυλόπον=σκύλος

τσάκρικα=τζιτζικάς

τέζα=τσιμπούρι

τσαρανπούλα=κωλοφωτιά

φαρφατούρα=πεταλούδα

φτίρα=ψείρα

φουρνός=βάτραχος

φουτίχτρα=βρομούσα

χαντόχερο=σκαντζόχοιρος

ΠΗΓΗ:   www.zougla.gr

Δείτε το άρθρο : http://www.zougla.gr/pontos/paradosi/article/pontiaka-distixa

Η αγωγή τού παιδιού ως την ενηλικίωση μπορεί να διαιρεθεί σε δυό περιόδους :

Την εσωσχολική και την εξωσχολική.

ΕΣΩΣΧΟΛΙΚΗ ΑΓΩΓΗ (αγοριών και κοριτσιών)

Ενόσω πήγαιναν στο σχολειό, βρισκόντανε διαρκώς κάτω από την επίβλεψη και την κηδεμονία των δασκάλων. Όπως ήτανε μικρό το μέρος και γνωστός ο κύκλος παντού, κάθε παρεκτροπή γινόταν αντιληπτή εύκολα, κ’ εγκαίρως ήτανε δυνατό να προληφθούν συνήθως κακές τάσεις και ροπές. Επικουρικά στο έργο των δασκάλων ερχότανε κ’ ή επίβλεψη και παρακολούθηση των γονιών. Η στενή επαφή τους με τούς δασκάλους, όταν επιτυχαινότανε, συμπλήρωνε την προσπάθεια, σε τρόπο ώστε να εξασφαλίζονται ο καλύτερες εγγυήσεις για τη μάθηση, την πρόοδο και τη διαμόρφωση καλού χαρακτήρα στο παιδί. Στα τελευταία χρόνια πού είχαν προοδέψει τόσο τα σχολεία (9η τάξη αρρεναγωγείου και 7η παρθεναγωγείου), με την αποφοίτηση εκείνων πού παρακολουθούσαν ως το τέλος, ερχότανε σχεδόν κ’ η ενηλικίωση. Έτσι επιτυχαινόταν η συνεχή φροντισμένη μόρφωση και αγωγή των λίγων, δυστυχώς, πού ευτυχούσαν να παρακολουθήσουν ως το τέλος. Μερικοί απ’ αυτούς συνέχιζαν τις σπουδές τους στα γυμνάσια τής Τραπεζούντας και τής Κωνσταντινούπολης και μετά τα 1910 και της Αμισού. Επίσης και λίγοι κατέβαιναν στην Αθήνα, όπου σπουδάζανε στο Πανεπιστήμιο—κυρίως ιατρική.

Τα κορίτσια μετά την αποφοίτηση καταγινόντανε πια με τις δουλειές τού σπιτιού και την έμπρακτη οικιακή οικονομία, πού διδασκόντανε στο Παρθεναγωγείο, περιμένοντας τον νυμφίο.

ΕΞΩΣΧΟΛΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΑΓΟΡΙΩΝ

Για την εξωσχολική αγωγή των παιδιών δεν υπήρχε καμιά κοινωνική, κοινοτική, ούτε, βέβαια, και κρατική πρόνοια. Ούτε αναγνωστήρια, ούτε μορφωτικοί σύλλογοι, ούτε οργανώσεις νέων υπήρχαν. Μόνο, ο ειδικός ρυθμός της ζωής γενικά, ή κοινωνία, ή παράδοση, είχαν δημιουργήσει ένα δίκτυο ολόκληρο για την παρακολούθηση και την ποδηγέτηση των παιδιών πού δεν συνέχιζαν για οποιοδήποτε λόγο τις σπουδές τους ως τις τελευταίες τάξεις. Ή οικογένεια, ό μεγάλος σεβασμός σ’ όλους τούς μεγαλύτερους στην ηλικία συγγενείς, οι δάσκαλοι, είτε ντόπιοι είτε ξένοι, πού παραμέναν κ’ εξακολουθούσαν να εξασκούν την επίβλεψη και την ηθική επιρροή τους, ή εκκλησία, κ’ έπειτα ή έμφυτη φιλοτιμία κ’ ή μεγάλη ευαισθησία για την περιφρούρηση τού καλού ονόματος, όλ’ αυτά, ήταν σοβαροί παράγοντες, ώστε να συμμαζεύεται το παιδί κ’ εκτός λίγες εξαιρέσεις να συμμορφώνεται με τις καλές έξεις και με κάθε τι πού θα συντελούσε στην πρόοδο και στην ανάδειξή του. Σ’ αυτό επιδρούσε ασφαλώς κι’ ο στενός κύκλος της κοινωνίας μέσα στην οποία ζούσε και θα ζούσε, κ’ η υποσυνείδητη ή και συνειδητή ίσως σκέψη τού έφηβου, πού άρχιζε να ξυπνά, ότι συμφέρον του είναι ν’ ακολουθεί γενικά τον «δρόμο τής αρετής».

Εργασίες κι’ ασχολίες: Κατά ένα γενικό κανόνα, τα παιδιά πού έπαυαν να πάνε στο σχολειό, ή βοηθούσαν τούς πατέρες τους στις δουλειές τους ή τα έβαζαν οι γονιοί τους να εργάζονται για να μάθουν καμιά τέχνη ή για ιδιωτικοί υπάλληλοι σε μπακάλικα, εμπορικά, κ.τ.τ. Αν δεν τούς είχανε κοντά τους, προτιμούσαν να τούς βάλουν κοντά σε κανένα συγγενή ή τον ανάδοχο τού παιδιού, για να μάθουν την τέχνη ή τη δουλειά τους. Έτσι και στην εργασία ακόμα την οποιαδήποτε, υπήρχε η επίβλεψη κ’ ή παρακολούθηση.

Κοντά σ’ αυτά όμως υπήρχαν κ’ οι τρόποι κι’ ό καιρός να παροχετεύεται, σύμφωνα κι’ ανάλογα με την ηλικία, ό πληθωρισμός της ζωής των παιδιών, ώστε να μη νομιστεί ότι πήγαιναν για… καλογεράκια. Πρώτα— πρώτα ήτανε τ’ άφθονα παιγνίδια και στη στεριά και στη θάλασσα, πού αναφέρονται στο αμέσως επόμενο κεφάλαιο*. Κ’ έπειτα μερικά όχι και τόσο αθώα σπόρ, στα οποία βρίσκανε κάποτε την ευκαιρία ξεφεύγοντας να ξεφαντώσουν.

Το κλεψίον. Ο συνηθισμένος απαγορευμένος καρπός κ’ ή αδυναμία όλων ήτανε τα φρούτα των Αρμένικων κήπων.

Γινόντανε παρέες από δυό ή περισσότεροι και πήγαιναν για κλέψιμο— σό κλεψίον. Ενεργούσαν με δυό τρόπους : ή κρυφά, ή με… στρατηγικό σχέδιο. Ο πρώτος τρόπος εφαρμοζόταν όταν υπήρχε ή πιθανότητα να μη γίνουν αντιληπτοί. Κι’ αυτό το συμπέραιναν από διάφορες ενδείξεις: από την πυκνότητα τού κήπου, από την εγγύτητα τού προκλητικού δέντρου στο σπίτι, από τα παράθυρα τού σπιτιού πού κοιτάγανε στον κήπο—αν ήταν ανοιχτά και φύλαγε κανείς εκεί κ.τ.τ.

Το δεύτερον σχέδιο εφαρμοζόταν όταν είχαν τη βεβαιότητα ότι θα γίνουν ή και γινόνταν αντιληπτοί ευθύς αμέσως. Μόλις πλησιάζανε στον κήπο, έρριχναν πέτρες στα παράθυρα του σπιτιού πού κοιτάγανε στον κήπο. Οι γυναίκες, πού είχαν μαζεμένες συνήθως πέτρες στα παράθυρα εκεί για να ρίχνουν και να εμποδίζουν τούς πιθανούς επιδρομείς, από φόβο μήπως σπάσουν τα τζάμια, έκλειναν τα παντζούρια μπήγοντας και τις φωνές. Τις ειρωνευόνταν έπειτα κι’ απ’ αυτά επικράτησαν οι συνηθισμένες πολύ εκφράσεις: ιντζιρί τα πέντατα, κοκκυμελί τα πέντατα, πού σήμαιναν: κλέφτες στα σύκα, κλέφτες στα κορόμηλα. Έτσι οι καλοπίχειροι κάναν ανενόχλητοι τη δουλειά τους. Ωστόσο ορισμένοι, φύλαγαν και καραούλι με έτοιμες πέτρες για ν’ αμυνθούν, μόλις ήθελε προβάλει κανείς από άλλο σημείο. Το σχέδιο αυτό το εφάρμοζαν και κατά τη διάρκεια τού πρώτου τρόπου, μόλις τούς παίρνανε μυρωδιά, ή για να συνεχίσουν ανενόχλητοι τη δουλειά τους, ή και για να κατορθώσουν ν’ απαγκιστρωθούν και να το σκάσουν. Από κάποτε όμως μαζί με τα λάφυρά τους, πού τα γέμιζαν κυρίως στους κόρφους τού πουκάμισου δένοντάς το καλά στη μέση — εγόμωσαν τα τζόπας και τα κόλφα — επιστρέφανε και με κανένα σπασμένο κεφάλι, όχι όμως και χωρίς ανάλογα αντίποινα. Παραλείψαμε μόνο να πούμε ότι στα προκαταρκτικά παρόμοιων επιχειρήσεων εφοδιαζόντανε και με υγειονομικό υλικό: μαντίλια και καπνό κομμένον, για επίδεση των πιθανών τραυμάτων.

Επιδρομές για κλεψίον γινόντανε και σε τούρκικους κήπους προς τις Τάπιες και τον Άη-Κωνσταντίνο, με τη διαφορά ότι εκεί εφαρμοζότανε το πρώτο σχέδιο. Άλλωστε εκεί οι κήποι κ’ οι πακτσέδες ήταν εκτεταμένοι χωρίς φύλακες συνήθως, κ’ οι αγροικίες αραιότατες.

Αλλά κ’ οι προκλητικοί κήποι των Ρωμιών, πού ήσαν άλλωστε λιγοστοί, δεν έμεναν ανενόχλητοι, πάντα με την πρώτη μέθοδο.

Όταν λάβει κανείς υπόψη ότι τα φρούτα γενικά ήτανε φτηνότατα, μπορεί εύκολα να συμπεράνει ότι το κλεψίον δεν μπορούσε στα σοβαρά να ονομαστεί κλοπή, αλλά ήτανε πραγματικά ένα είδος σπόρ. Φυσικότατα άλλωστε έλεγε ό ένας στον άλλο: πάμε σ’ Αρμέντικα κιάν σο κλεψίον, ωσάν να του ‘λεγε: έλα παίζομε λάχτας.

Πετροπόλεμος: Απ’ αφορμή το κλεψίον, αλλά και για άλλες αιτίες πού αναφέρομε αλλού (σελ. 60*), υπήρχε και διατηρότανε κ’ εκδηλωνότανε κάθε τόσο ένας μόνιμος ακήρυχτος πετροπόλεμος ανάμεσα στα Ελληνόπαιδα και τ’ Αρμενόπαιδα. Κάποτε λαβαίνανε μέρος και μεγαλύτεροι στην ηλικία (17—20 ετών κι’ απάνω) και γινόταν ανάστα ό Κύριος, σωστό ξεσήκωμα, με σφεντόνες —σαπάνας—με ρόπαλα—κιοντάλα —και πέτρες στους κόρφους για όπλα, με σχέδια ελιγμών και κυκλωτικών κινήσεων. Παρά την πλεονεκτική θέση τής Αρμενικής συνοικίας, πού ήτανε ψηλότερα, οι πετροπόλεμοι αυτοί γενικά είχαν γι’ αποτέλεσμα τον θρίαμβον των ελληνικών… όπλων. Έφτασαν μάλιστα κάποια φορά σε σημείο—ενθυμούμαι κ’ εγώ καλά—να πολιορκήσουν το Αρμένικο σχολειό σε ώρα μαθήματος και ν’ αναγκάσουν το διευθυντή τους να βγει έξω και να τούς παρακαλέσει να λύσουν την πολιορκία… Τα επεισόδια αυτά είχανε δημιουργήσει μιάν έχρθητα ανάμεσα στα Ελληνόπαιδα και τ’ Αρμενόπαιδα, σε σημείο ώστε συχνά να ‘χουν μαλώματα και καυγάδες γερούς, όπου κατά κανόνα τις τρώγαν οι δεύτεροι. Κ’ έπειτα, η παραλία, πού την κατείχαν οι Ελληνικές συνοικίες, είχε κηρυχτεί απαγορευμένη ζώνη για τούς Αρμένηδες και κατά το καλοκαίρι ακόμα. Δεν κοιτούσαν να κατέβουν να κάνουν μπάνια. Κι’ αν κατέβαιναν κρυφά σε κανένα σημείο και τούς παίρνανε μυρωδιά, τούς ταλαιπωρούσανε κρύβοντας τα ρούχα και τις ζώνες τους. Όλ’ αυτά γινόντανε παλιότερα, με την ανοχή, μπορεί να ‘πει κανείς, και των γονιών και των ηλικιωμένων γενικά, πού δεν επολυχώνευαν τούς Αρμένηδες. Αργότερα είχε αρχίσει να ξεθυμαίνει αυτή η τάση, πού είχε καταντήσει σαν παράδοση, κ’ ελεύθερα κατέβαιναν σε ορισμένα μέρη της παραλίας για να χάνουν τα μπάνια τους το καλοκαίρι — ση Φιταγκούρ’ και σ’ Αναστάς-αγά καικά.

Πετροπόλεμος με Τουρκόπαιδα σπάνια και τυχαία γινότανε, γιατί ήτανε μακρυά η Τούρκικη συνοικία και δεν υπήρχε σχεδόν καμιά υποκειμενική εχθροπάθεια και λόγος για έριδες και για διενέξεις μεταξύ των δύο στοιχείων, πού είχανε μιάν εκτίμηση κ’ έναν αλληλοσεβασμό ανάμεσά τους.

Σ’ όλες τις επιχειρήσεις πού αναφέραμε, μαζί με τα παιδιά πού είχανε πάψει να φοιτούν στο σχολειό λάβαιναν μέρος και παιδιά τού σχολείου, προπαντός κατά τις διακοπές τού καλοκαιριού, όσο κι’ αν η απαγόρευση γι’ αυτά ήταν αυστηρότερη.

Σχέσεις των παιδιών μεταξύ τους: Μεταξύ τους τα Ελληνόπαιδα είχανε μιά στενή αλληλεγγύη, όταν ήτανε ν’ αντιμετωπίσουν Αρμενόπαιδα ή Τουρκόπαιδα, είτε στο στίβο τού πετροπόλεμου, είτε σ’ άλλες επιδείξεις σχολικές κ.τ.λ. Προπάντων μετά τη μεταπολίτευση τού 1908. Γενικά δεν είχαν διακρίσεις μεταξύ τους και κάναν συναναστροφές εκείνοι πού συνεχίζανε στο σχολειό, με τούς συμμαθητές τους πού είχαν διακόψει. Ωστόσο είχαν και τούς σχετικούς καυγάδες μεταξύ τους για διάφορες αφορμές κ’ αιτίες, που, όπως είναι γνωστό και συνηθισμένο, δε λείπουν. Σημειωνόνταν όμως διακρίσεις ανάμεσα στα παιδιά των κοινωνικών τάξεων. Τα παιδιά της μεσαίας και της κατώτερης τάξης περισσότερο (τα ως 10 ετών) είχανε παρμένο τον αέρα των λίγων παιδιών τής ανώτερης τάξης και δεν τ’ άφηναν σε χλωρό κλαρί και με ξυλιές και με πειράγματα και ειρωνείες. Γενικά τα ονόμαζαν διάρικον, τρώτζικον ή χάσικον (=ψωμιά άσπρα τού φούρνου της αγοράς των δυό γροσιών, γιατί τέτοια τρώγανε στα σπίτια τους κ’ έξω στην αυλή ή στο σχολειό στο διάλειμμα και δε ζύμωναν ντόπιο ή καλαμποκίσιο αλεύρι όπως κ’ οι άλλες οικογένειες). Τα πειράγματα αυτά πού προδίνουν τόση παιδική αφέλεια, αλλά και τόση μαεστρία σε χαρακτηρισμούς, δείχνουν μιά διάθεση ειρωνείας, ίσως-ίσως αποτελούσαν και μιά φυσική αντίδραση στην κοινωνική διαφορά.

Φιλία: Ο ιερός δεσμός τής φιλίας ήτανε σε μεγάλο βαθμό αναπτυγμένος μεταξύ των παιδιών. Φιλία ειλικρινή κ’ εγκάρδια, με αγνότατα αισθήματα πού διατηρόταν όλον τον καιρό και σ’ όλη τη μετέπειτα ζωή, ενισχυόμενη συνήθως και μ’ άλλους δεσμούς, κουμπαριές κ.τ.τ.

Ή φιλία γενικά αγνοούσε τις κοινωνικές τάξεις.

ΕΞΩΣΧΟΛΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΚΟΡΙΤΣΙΩΝ

Όσα κορίτσια άφηναν το σχολειό από τις μικρές τάξεις, καταγινόντανε σε διάφορες ασχολίες. Βοηθούσανε στο σπίτι τις μανάδες τους και μάθαιναν το νοικοκυριό: να μαγειρεύουν, να κεντούν, να πλέκουν κάλτσες κ.τ.τ. Επίσης πήγαιναν και στις μοδίστρες για να μάθουν να ράβονται, και μερικές να μάθουν την τέχνη, πήγαιναν και δούλευαν στα μαγαζιά—οι φτωχότερες—για να κερδίσουν και να φκιάσουν τα προικιά τους και τέτοια ανάλογα. Στις μοδίστρες και στα μαγαζιά μάθαιναν και την τέχνη τού κουτσομπολιού, καλλιεργούσαν τον έρωτα κι’ όταν επιστρέφανε στο σπίτι παρακολουθούσαν και το νοικοκυριό, κουβαλούσαν το νερό τού σπιτιού όπως κι’ όλα τ’ άλλα κορίτσια, από τις λίγες βρύσες τής πόλης κ.τ.τ.

Οι διακρίσεις των κοινωνικών τάξεων ήταν ολοφάνερες στα κορίτσια. Γι’ αυτό κ’ η φιλία—καλύτερα οι σχέσεις—περιοριζόντανε κυρίως μεταξύ των κοριτσιών της ίδιας κοινωνικής τάξης. Αλλά και γι’ αυτό, το κουτσομπολιό σε βάρος των κοριτσιών τής ανώτερης τάξης ήταν αγριότατο. Γενικώς τις αριστοκράτισσες τις ονόμαζαν σκωπτικά φαρφουρία.

ΑΓΩΓΗ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ

Τα παιδιά και τα κορίτσια γενικά μέσα στο σπίτι σεβόντανε πολύ τούς πιο ηλικιωμένους. Όταν τύχαινε κανένας μουσαφίρης, ή καθόντανε σ’ άλλο δωμάτιο ή μένανε στο ίδιο, αλλά χωρίς να επεμβαίνουν στην ομιλία και χωρίς να μετατοπίζονται από τη θέση τους. Μόνο άκουγαν. Την παρέμβασή τους στη συζήτηση την θεωρούσαν για ασέβεια.

Απαραίτητες γλωσσολογικές εξηγήσεις: όπου το γράμμα έχει επιπλέον τόνο χρώματος ‘’μπόλντ’’, αλλάζει και η προφορά του στην ποντιακή γλώσσα. Δηλ: το α το προφέρουμε σαν έψιλον. Αν είναι δυο γράμματα μαζί στην κατάληξη, όπως τα ια, τα προφέρουμε σαν έψιλον επίσης. Το χ σαν σίγμα. Στην περίπτωση που πρόκειται για σύμφωνο η προφορά τους είναι πιο ασθενική, με μικρές εξαιρέσεις στο ζ, το σ κ.α. ανάλογα την λέξη που τα συναντάμε (φιλτζάνα) όπου εκεί ακούγεται πιο ‘’βαριά’’.

Πηγή*: Το αξεπέραστο ως σήμερα έργο του Ξενοφώντα Άκογλου (Ξένου Ξένιτα), Από την ζωή του Πόντου – Λαογραφικά Κοτυώρων-, εκδ. Μάτι, αναστατική έκδοση του 1938.

Το βρήκαμε στο:    www.e-istoria.com

Πατήστε για να δείτε το κείμενο : http://www.e-istoria.com/po1.html