ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΣΤΟΝ ΠΟΝΤΟ
Στις ατελείωτες οροσειρές του Πόντου και στη στενή παράκτια ζώνη του η παρουσία και η δράση του εργατικού αγρότη ή του ριψοκίνδυνου ναυτικού επισημαίνονται εκτός άλλων και από την αρχιτεκτονική και την οργάνωση της κατοικίας του.
Εκτός από τα σπίτια παραθερισμού των μεγαλοαστών, τα κτισμένα μέσα στους ίδιους τους αγροτικούς οικισμούς κυρίως μετά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και τα οποία μπορεί να παρουσιάζουν ιδιαιτερότητες σε σχέση με τις τυπικές κατοικίες των άλλων αγροτών, οι τελευταίες, οργανωμένες σε συνεκτικούς οικισμούς, ανταποκρίνονταν πρώτιστα στη λειτουργία και την εξυπηρέτηση των βασικών αναγκών του αγρότη. Μία σειρά τοπικών παραμέτρων φαίνεται να επηρεάζουν τη μορφή και τη λειτουργία των αγροτικών αυτών κατοικιών. Ως τους πλέον βασικούς θα αναφέρουμε: τη γεωμορφολογία και το κλίμα της περιοχής, τη μορφή της οικονομίας και το είδος της τοπικής παραγωγής, τις κοινωνικές και πολιτισμικές συνθήκες. Η διαφοροποίηση των παραπάνω παραγόντων στο χώρο και το χρόνο και οι ποικίλοι συνδυασμοί τους στις πολυάριθμες ελληνικές κοινότητες, τις διάσπαρτες σε όλη την έκταση του Πόντου, διαμόρφωσαν μεγάλη ποικιλία τύπων και παραλλαγών της αγροτικής κατοικίας.
Η διερεύνηση των διαφόρων τύπων των αγροτικών κατοικιών του Πόντου, αποκαλύπτει τον τρόπο ζωής του αγροτικού αυτού πληθυσμού, την ποικιλία και τις δυσκολίες των ασχολιών του είτε μέσα στα γυμνά, άνυδρα και λαμπερά τοπία της ορεινής ενδοχώρας, είτε πάνω στα ομιχλώδη και χιονοσκεπή οροπέδια που μεσολαβούν πριν από την υγρή και δασωμένη στενή παραλιακή ζώνη.
Στις απότομες ανηφοριές και στα ψυχρά κλίματα των δασών της ενδοχώρας ή στις περιορισμένες πεδινές εκτάσεις των παραλίων του Πόντου, παρά την κατά τόπους διαφοροποιημένη τυπολογία της αγροτικής κατοικίας, η νοικοκυροσύνη, το εργατικό και φιλάνθρωπο πνεύμα των Ελλήνων του Πόντου, αποτυπωμένα και στη λιτή αρχιτεκτονική σύνθεση των σπιτιών τους, εκφράζουν το πνεύμα της ομαδικής τους συνείδησης και το κουράγιο για τη ζωή.
Μία πρώτη γενική διάκριση των διαφόρων τύπων αγροτικών κατοικιών του Πόντου, επιτρέπει μία βασική κατηγοριοποίηση στις:
α. αγροτικές κατοικίες της παραλιακής ζώνης
β. αγροτικές κατοικίες της ορεινής ενδοχώρας
Στην κατηγορία α. (αγροτικές κατοικίες της παραλιακής ζώνης), η αρχιτεκτονική χαρακτηρίζεται από σχετική ευρυχωρία και εξωστρέφεια χαρακτηριστικά που εκφράζονται με την κατά το δυνατόν οριζόντια διάταξη των βασικών λειτουργιών της κατοικίας και των βοηθητικών της προσκτισμάτων, τα πολλά και ευμεγέθη ανοίγματα στις όψεις, την ύπαρξη ημιυπαίθριων χώρων.
Οι κατοικίες στους παράλιους αγροτικούς οικισμούς συνήθως καλύπτονταν με επικλινείς στέγες και κατασκευάζονταν είτε ως απλές πλινθόκτιστες (π.χ. περιοχή Αμάσειας) είτε με μικτό σύστημα (πέτρα στο ισόγειο / σύστημα τσατμά στον όροφο π.χ. περιοχή Σαμψούντας). Η πλήρωση των διακένων της ελαφράς κατασκευής του ορόφου, του τσατμά δηλαδή, γινόταν με πλίνθους ή με λίθους, ανάλογα με τα δομικά υλικά της κάθε περιοχής.
Στην κατηγορία β. (αγροτικές κατοικίες της ορεινής ενδοχώρας), η αρχιτεκτονική χαρακτηρίζεται από εσωστρέφεια και συγκέντρωση των απαραιτήτων για την αγροτική ζωή λειτουργιών σε ένα ενιαίο και συνεκτικό κτιριακό περίβλημα. Στις πετρόκτιστες κατοικίες της ορεινής ενδοχώρας, τις καλυμμένες ως επί το πλείστον με οριζόντιο δώμα χωμάτινης επικάλυψης (Σταυρίν, Κρώμνη, Τσίτε, Ίμερα, Αργυρούπολη) σπανιότερα δε με επικλινή στέγη (Σάντα, Λαραχανή), τα φωτιστικά ανοίγματα στις όψεις είναι ελάχιστα. Χαρακτηριστικό – ιδιαίτερα για την περιοχή της Χαλδίας – είναι το φωτιστικό άνοιγμα της οροφής, το δρανίν.
(Ελένης Γ. Γαβρά, «Αγροτικός χώρος και κατοικία στον Πόντο, από το 19. αι. έως τις αρχές του 20., ορεινοί οικισμοί στις περιοχές Αργυρούπολης και Τραπεζούντας», εκδοτικός οίκος αδελφών Κυριακίδη, 1998.)
ΠΗΓΗ: Pontios Akritas http://www.pontiosakritas.blogspot.com/
Διαβάστε όλο το άρθρο και δείτε φωτογραφίες κατοικιών στον παρακάτω σύνδεσμο:
http://pontiosakritas.blogspot.gr/2011/05/blog-post_24.html#
