Στις ατελείωτες οροσειρές του Πόντου και στη στενή παράκτια ζώνη του η παρουσία και η δράση του εργατικού αγρότη ή του ριψοκίνδυνου ναυτικού επισημαίνονται εκτός άλλων και από την αρχιτεκτονική και την οργάνωση της κατοικίας του.

Εκτός από τα σπίτια παραθερισμού των μεγαλοαστών, τα κτισμένα μέσα στους ίδιους τους αγροτικούς οικισμούς κυρίως μετά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και τα οποία μπορεί να παρουσιάζουν ιδιαιτερότητες σε σχέση με τις τυπικές κατοικίες των άλλων αγροτών, οι τελευταίες, οργανωμένες σε συνεκτικούς οικισμούς, ανταποκρίνονταν πρώτιστα στη λειτουργία και την εξυπηρέτηση των βασικών αναγκών του αγρότη. Μία σειρά τοπικών παραμέτρων φαίνεται να επηρεάζουν τη μορφή και τη λειτουργία των αγροτικών αυτών κατοικιών. Ως τους πλέον βασικούς θα αναφέρουμε: τη γεωμορφολογία και το κλίμα της περιοχής, τη μορφή της οικονομίας και το είδος της τοπικής παραγωγής, τις κοινωνικές και πολιτισμικές συνθήκες. Η διαφοροποίηση των παραπάνω παραγόντων στο χώρο και το χρόνο και οι ποικίλοι συνδυασμοί τους στις πολυάριθμες ελληνικές κοινότητες, τις διάσπαρτες σε όλη την έκταση του Πόντου, διαμόρφωσαν μεγάλη ποικιλία τύπων και παραλλαγών της αγροτικής κατοικίας.

Η διερεύνηση των διαφόρων τύπων των αγροτικών κατοικιών του Πόντου, αποκαλύπτει τον τρόπο ζωής του αγροτικού αυτού πληθυσμού, την ποικιλία και τις δυσκολίες των ασχολιών του είτε μέσα στα γυμνά, άνυδρα και λαμπερά τοπία της ορεινής ενδοχώρας, είτε πάνω στα ομιχλώδη και χιονοσκεπή οροπέδια που μεσολαβούν πριν από την υγρή και δασωμένη στενή παραλιακή ζώνη.

Στις απότομες ανηφοριές και στα ψυχρά κλίματα των δασών της ενδοχώρας ή στις περιορισμένες πεδινές εκτάσεις των παραλίων του Πόντου, παρά την κατά τόπους διαφοροποιημένη τυπολογία της αγροτικής κατοικίας, η νοικοκυροσύνη, το εργατικό και φιλάνθρωπο πνεύμα των Ελλήνων του Πόντου, αποτυπωμένα και στη λιτή αρχιτεκτονική σύνθεση των σπιτιών τους, εκφράζουν το πνεύμα της ομαδικής τους συνείδησης και το κουράγιο για τη ζωή.

Μία πρώτη γενική διάκριση των διαφόρων τύπων αγροτικών κατοικιών του Πόντου, επιτρέπει μία βασική κατηγοριοποίηση στις:

α.  αγροτικές κατοικίες της παραλιακής ζώνης

β.  αγροτικές κατοικίες της ορεινής ενδοχώρας

Στην κατηγορία α. (αγροτικές κατοικίες της παραλιακής ζώνης), η αρχιτεκτονική χαρακτηρίζεται από σχετική ευρυχωρία και εξωστρέφεια χαρακτηριστικά που εκφράζονται με την κατά το δυνατόν οριζόντια διάταξη των βασικών λειτουργιών της κατοικίας και των βοηθητικών της προσκτισμάτων, τα πολλά και ευμεγέθη ανοίγματα στις όψεις, την ύπαρξη ημιυπαίθριων χώρων.

Οι κατοικίες στους παράλιους αγροτικούς οικισμούς συνήθως καλύπτονταν με επικλινείς στέγες και κατασκευάζονταν είτε ως απλές πλινθόκτιστες (π.χ. περιοχή Αμάσειας) είτε με μικτό σύστημα (πέτρα στο ισόγειο / σύστημα τσατμά στον όροφο π.χ. περιοχή Σαμψούντας). Η πλήρωση των διακένων της ελαφράς κατασκευής του ορόφου, του τσατμά δηλαδή, γινόταν με πλίνθους ή με λίθους, ανάλογα με τα δομικά υλικά της κάθε περιοχής.

Στην κατηγορία β. (αγροτικές κατοικίες της ορεινής ενδοχώρας), η αρχιτεκτονική χαρακτηρίζεται από εσωστρέφεια και συγκέντρωση των απαραιτήτων για την αγροτική ζωή λειτουργιών σε ένα ενιαίο και συνεκτικό κτιριακό περίβλημα. Στις πετρόκτιστες κατοικίες της ορεινής ενδοχώρας, τις καλυμμένες ως επί το πλείστον με οριζόντιο δώμα χωμάτινης επικάλυψης (Σταυρίν, Κρώμνη, Τσίτε, Ίμερα, Αργυρούπολη) σπανιότερα δε με επικλινή στέγη (Σάντα, Λαραχανή), τα φωτιστικά ανοίγματα στις όψεις είναι ελάχιστα. Χαρακτηριστικό – ιδιαίτερα για την περιοχή της Χαλδίας – είναι το φωτιστικό άνοιγμα της οροφής, το δρανίν.

(Ελένης  Γ. Γαβρά, «Αγροτικός χώρος και κατοικία στον Πόντο, από το 19. αι. έως τις αρχές του 20., ορεινοί οικισμοί στις περιοχές Αργυρούπολης και Τραπεζούντας», εκδοτικός οίκος αδελφών Κυριακίδη, 1998.)

ΠΗΓΗ: Pontios Akritas http://www.pontiosakritas.blogspot.com/

Διαβάστε όλο το άρθρο και δείτε φωτογραφίες κατοικιών στον παρακάτω σύνδεσμο:

http://pontiosakritas.blogspot.gr/2011/05/blog-post_24.html#

Όσο βαριά και δύσκολη κι αν ήταν η αγροτική κατ’ εξοχήν εργασία, δεν κούραζε τόσο τον εργαζόμενο, γιατί εκτελούνταν στα πλαίσια μια υγιούς οικογένειας και μιας οργανωμένης μικρής κοινωνίας. Δεν εργάζονταν οι Πόντιοι μόνο, διασκέδαζαν συνάμα με την εργασία τους!

Τους έβλεπες, τους άκουγες μάλλον, στο τσάπισμα, στο θέρισμα, στον τρύγο, να τραγουδούν, δημιουργώντας συχνά δικά τους επίκαιρα δίστιχα και τετράστιχα.

Το ίδιο συνέβαινε και στα παρακάθια, όταν παστάλιαζαν τα καπνά, ή ξεφλούδιζαν τα κοτσάνια από τα καλαμπόκια, όταν ράβδιζαν τα μαλλιά, όταν ύφαιναν, όταν έβοσκαν και πότιζαν τα ζώα, όταν έχτιζαν ομαδικά έναν τοίχο, όταν έκοβαν τα ξύλα, όταν μετέφεραν με τα κάρα τα προϊόντα τους.

Στον Πόντο, από τότε που ζούσαν εκεί Έλληνες, συνηθίζεται στις αγροτικές εργασίες όπως το κοτόφλυμαν,¹ το λύχτρεμαν,² το σκάψιμον, το διφτέρισμα ή αροκόπεμαν³ και το θέρισμα, οι οικογένειες να ενώνουν τις δυνάμεις τους και να δουλεύουν όλοι μαζί στα χωράφια της μιας ή της άλλης οικογένειας.

Το έθιμο, εκτός του ότι καλλιεργούσε τις κοινωνικές σχέσεις, την ομαδικότητα και την αλληλεγγύη, αποτελούσε πρώτης τάξεως ευκαιρία για να αναδείξουν κάποιοι τις καλλιτεχνικές δυνατότητές τους αλλά και να έρθουν πιο κοντά με υποψήφιους γαμπρούς ή νύφες.

Δεν ήταν λίγες οι φορές που γάμοι είχαν προκύψει από τέτοιες συναντήσεις!

 

________
1. Κοτόφλυμαν: Η αποφλοίωση των καλαμποκιών. | 2. Λύχτρεμαν: Το σκάλισμα του χωραφιού. | 3. Διφτέρισμα ή αροκόπεμα: Αραίωση του καλαμποκιού.

Δρ Γεώργιος Χαρ. Τσακαλίδης, Θεολόγος-Θρησκειοπαιδαγωγός

Ποιος ήταν όμως ο ρόλος του εθνικού κέντρου στη λειτουργία των σχολείων του Πόντου;  Το 1887  είχε συσταθεί  η «Επιτροπή προς ενίσχυση της ελληνικής Εκκλησίας και Παιδείας», από το Υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδας. Δυστυχώς ενώ «διέθετε σημαντικά ποσά για τη λειτουργία σχολείων σε διάφορα μέρη του υπόδουλου ελληνισμού (Μακεδονία, ΄Ηπειρο κτλ), αγνοούσε σχεδόν ολοκληρωτικά τα σχολεία του Πόντου»[7]. Το γεγονός μάλιστα ότι «η ελληνική εκπαίδευση στον Πόντο ουδεμιάς ενισχύσεως ετύγχανε από την τουρκική κυβέρνηση»[8],  η υπόθεση της λειτουργίας των σχολείων του Πόντου, ήταν εγκαταλελειμμένη αποκλειστικά στις δυνάμεις της Εκκλησίας, των κοινοτήτων και των φιλεκπαιδευτικών συλλόγων. Δύσκολη όντως υπόθεση και απαιτούσε γενναίες θυσίες. Το βάρος αυτό επωμίσθηκε η Εκκλησία κατά κύριο λόγο και ομολογώ ότι το έφερε σε πέρας με μεγάλη ευρηματικότητα.

Προκειμένου να ανταπεξέλθει στα τεράστια έξοδα λειτουργίας των σχολείων: α) Καθιερώνει συνδρομές που πλήρωναν όλοι οι Έλληνες «ανεξάρτητα από το αν είχαν παιδιά που φοιτούσαν στο σχολείο»[9]. β) Θεσπίζει δίδακτρα, τα οποία πλήρωναν οι γονείς που είχαν παιδιά στο σχολείο. Άποροι αλλά επιμελείς μαθητές ή μαθήτριες απαλλάσσονταν των διδάκτρων[10]. γ) Δέχεται δωρεές ευκατάστατων Ποντίων υπέρ των σχολείων. δ) Διεξάγει εράνους μεταξύ των Ποντίων και των αποδήμων στη Ρωσία.[11] ε) Εμπνέει διαθήκες υπέρ των σχολείων. Στον Κώδικα του Αγ. Θεοδώρου  περιλαμβάνεται η Διαθήκη του Κυριάκου Χατζή -Γρηγοριάδου, ο οποίος όριζε: «εις το εξής το ήμισυ του Χανίου μου θέλει είσθαι του Σχολείου, το δε άλλο ήμισυ εδικό μου»[12]. στ) Καθιερώνει δικαίωμα του σχολείου από άδειες γάμων, βαπτίσεων, κηδειών, μνημοσύνων, και από διάφορα τυχερά (ύψους 5 γροσίων)   ζ) Επιβάλλει πρόστιμα παραβίασης της αργίας της Κυριακής, που κυμαίνονται  από μισή έως τρεις λίρες Τουρκίας που καταλήγουν στο σχολικό ταμείο. Όπως φαίνεται τα πρόστιμα υπέρ του σχολείου γινόντουσαν ευκολότερα αποδεκτά από τους παραβάτες[13].  η) Ενοικιάζει αγρούς ή κτήματα ή κτίρια, που ανήκουν  στην Εκκλησία και τα ενοίκια αποδίδονται στο σχολείο[14]. θ) Μέρος των τακτικών εσόδων της από την πώληση κεριών και από την περιφορά των δίσκων καλύπτει σχολικές ανάγκες.[15] Τέλος ι) Εκποιεί ακόμη και ιερά κειμήλια για σχολικές ανάγκες. ΄Οταν το 1871 περνούσε μεγάλη οικονομική κρίση το Φροντιστήριο  Αργυρούπολης έδωσε εντολή ο Μητροπολίτης Γερβάσιος Σουμελίδης να εκποιηθούν υπέρ του Φροντιστηρίου κειμήλια της Εκκλησίας. Τα έσοδα από την πώληση των κειμηλίων ανήλθαν σε 1200 λίρες. Η πράξη του Γερβασίου δεν άρεσε στον Πατριάρχη ΄Ανθιμο, αποδείχθηκε όμως από την πορεία του Φροντιστηρίου ότι το δίκαιο βρισκόταν με το μέρος του.

Παρ’ όλα ταύτα τα οικονομικά των σχολείων ήταν ένα ακανθώδες θέμα, που προβλημάτιζε έντονα  φορείς της εκπαίδευσης και εκπαιδευτικούς. ΄Εχομε όμως και περιπτώσεις μεμονωμένων σχολείων με πλήρη τα ταμεία τους, όπως εκείνο της ΄Ιμερας, που παρουσίαζε τα τελευταία χρόνια πριν την καταστροφή ένα πλεονάζον κεφάλαιο 10.000 λιρών, με το οποίο αντιμετώπιζε  όχι μόνο τα έξοδά του, αλλά ασκούσε και φιλανθρωπικό έργο σε άπορους του χωριού και σε στρατευθέντες και απελαθέντες κατά τον πόλεμο.

Παρά τις δυσκολίες λειτούργησαν τα σχολεία  στον Πόντο πολύ νωρίτερα, αλλά και πολύ καλύτερα τόσο από τα αρμενικά όσο και από τα τουρκικά σχολεία. Το 1915 πέρασε από το χωριό ΄Ιμερα ο αρχιστράτηγος του ανατολικού μετώπου Βεχήτ πασάς. Στάθμευσε στο προαύλιο της Σχολής και δεν έκρυψε τον θαυμασμό του για την «φιλομουσία» των Ιμεραίων. Ταυτόχρονα «εξέφρασε προς τους επιτελείς του την πικρία του για την μειονεκτική θέση των ομοεθνών του στην εκπαίδευση»[16].

Τα ελληνικά σχολεία υπερείχαν και αυτών των σχολείων της μητροπολιτικής Ελλάδος και ως προς την αναλογία των φοιτούντων προς τον πληθυσμό και ως προς την αναλογία μαθητών προς διδασκάλους, αλλά και ως προς την προσφερόμενη δυνατότητα εκμάθησης ξένων γλωσσών. Ενώ σε ελάχιστα σχολεία του εθνικού κέντρου διδάσκονταν την εποχή αυτή μία ξένη γλώσσα στα Φροντιστήρια Τραπεζούντας και Αργυρούπολης είχαν τη δυνατότητα οι μαθητές να εκμάθουν μαζί με την  τουρκική, τη γαλλική, τη λατινική και τη ρωσική. Και όλα αυτά χωρίς την παραμικρή οικονομική βοήθεια της Αθήνας.

Η μόνη βοήθεια του Υπουργείου Παιδείας της Ελλάδας ήταν η αποστολή σχολικών εγχειριδίων. Αλλά και αυτή δεν ήταν απαλλαγμένη προβλημάτων. Το σχολικό έτος 1882-83 καταγγέλθηκε στο τουρκικό Υπουργείο Παιδείας ότι το σχολικό εγχειρίδιο της κατήχησης  που διδάσκονταν στα ελληνικά σχολεία περιείχε «λόγους απρεπείς κατά της ισλαμικής θρησκείας».[17] Εξαιτίας του εγχειριδίου αυτού υπολειτούργησαν ή και έκλεισαν για μια δεκαετία τα ελληνικά σχολεία στον Πόντο. Διερωτάται κανείς είναι δυνατόν το ελληνικό Υπουργείο Παιδείας να δείχνει τόση ανευθυνότητα! Να στέλνει  στα σχολεία του υπόδουλου ελληνισμού εγχειρίδιο προσβλητικό για τη θρησκεία του κυρίαρχου κράτους!  Αν  όχι για λόγους ουσίας, δηλαδή πνεύματος ανεκτικότητας και αλληλοσεβασμού, που έπρεπε να καλλιεργεί ένα σχολικό βιβλίο, τουλάχιστον για λόγους διπλωματίας και μόνο θα έπρεπε πάση θυσία να είχε αποφύγει  τέτοιες ενέργειες.

Οι Έλληνες του Πόντου στηριζόμενοι στις δικές τους και μόνο δυνάμεις ανέδειξαν λαμπρά εκπαιδευτήρια, εφάμιλλα ή και καλύτερα του μητροπολιτικού κέντρου. Στην Τραπεζούντα, στην Αμισό, στην Κερασούντα, στα Κωτύωρα, στην Πουλατζάκη, στη Νικόπολη, στην Ίμερα, στα Σούρμενα λειτούργησαν άψογα τα ελληνικά εκπαιδευτήρια.  Το Φροντιστήριο Τραπεζούντας,  ο Φάρος αυτός της Ανατολής, το «ύπατον» κατά  τον Παπαμιχαλόπουλο εκπαιδευτήριο σε όλο τον Πόντο, χτίστηκε με γενναίες χορηγίες  μεγάλων ευεργετών, αλλά  και ξενιτεμένων στη Ρωσία Τραπεζουντίων  και άλλων εντοπίων Ποντίων.  Στοίχισε 12.000 χρυσές λίρες Τουρκίας. Διέθετε 40 ευρύχωρες αίθουσες διδασκαλίας, κλειστό γυμναστήριο, πλήρως εξοπλισμένα εργαστήρια Φυσικής και χημείας, μεγάλη αίθουσα τελετών, εστιατόριο και βιβλιοθήκη για τους μαθητές και κεντρική θέρμανση. Μόνο η Μεγάλη του Γένους Σχολή στην Κωνσταντινούπολη και το Μετσόβιο Πολυτεχνείο στην Αθήνα το υπερέβαλαν.

Παρά τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν οι φορείς της εκπαίδευσης, παρά την έλλειψη βοήθειας από το ελληνικό κράτος, η εκπαίδευση στον Πόντο πέτυχε τους στόχους που είχε θέσει: «την αρμονικήν ανάπτυξιν των ψυχικών και πνευματικών δυνάμεων των παίδων, την θρησκευτικήν, ηθικήν και εθνικήν μόρφωσιν αυτών και την μετάδοσιν των εις τον βίον απαραιτήτων γνώσεων και δεξιοτήτων»[18]. Οι μνήμες των ανθρώπων που παρακολούθησαν μαθήματα στον Πόντο, μαθήματα γεμάτα Ελληνισμό και Ορθοδοξία, μεταξύ των οποίων και ο Δημήτριος Ψαθάς, που φοίτησε στο Φροντιστήριο Τραπεζούντας μέχρι το οριστικό κλείσιμό  του είναι πολύ θετικές. Ο Ψαθάς περιγράφει τη ζωηρότητα με την οποία τραγουδούσαν οι μαθητές τα πατριωτικά τραγούδια: «Κόντευε να φύγει από τη θέση της η έδρα, γράφει, όταν βρωντοφωνούσαμε το τραγούδι της μεγάλης μέρας:

« Όλη δόξα, όλη χάρη

άγια μέρα ξημερώνει

και τή μνήμη σου το έθνος

χαιρετά γονατιστό!»[19]

Το τραγούδι που τον γοήτευε περισσότερο και τον συγκινούσε μέχρι δακρύων ήταν «ο λέων», που παρομοίαζε την Ελλάδα με αλυσοδεμένο λιοντάρι, που σπάει τις αλυσίδες και ορμά εναντίον των φυλάκων του και τους κατασπαράσσει.

Ομολογεί βέβαια την αυστηρότητα των δασκάλων, επικροτεί όμως τη συνέπειά τους προς τα ιδανικά του ελληνικού σχολείου, την καλλιέργεια χριστιανικής και ελληνικής συνείδησης, τον εφοδιασμό των νέων με προσόντα που θα τους καθιστούσαν ικανούς ν’ αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες της ζωής. Ένας άλλος, ο Κώστας Παπαδόπουλος, χαρακτηρίζει τους δασκάλους στον Πόντο «ιδανικούς γλύπτες των ψυχών, που χάραξαν βαθιά στη συνείδηση των νέων την πίστη στο Θεό και την πατρίδα, δίδασκαν με φανατισμό (ενθουσιασμό)  την Ιστορία του έθνους…»[20].

(Το ως άνω κείμενο αποτελεί απόσπασμα από την ομιλία με τίτλο: ”Η παιδεία και η εκπαίδευση στον Πόντο” που εκφωνήθηκε στα Ακρίτεια στις 23. 09. 2012)

Σημειώσεις:

ΠΗΓΗ www.pemptousia.gr,  για να διαβάσετε το κείμενο στη σελίδα pemptousia.gr, πατήστε στον σύνδεσμο:

https://www.pemptousia.gr/2015/11/o-agonas-tis-ekklisias-gia-tin-ekpedefsi-ston-ponto/

Δρ Γεώργιος Χαρ. Τσακαλίδης, Θεολόγος-Θρησκειοπαιδαγωγός

Στον κορυφαίο βυζαντινολόγο Steven Runciman συναντούμε δύο επισημάνσεις που αναφέρονται στην περίοδο της Τουρκοκρατίας: Η μία αφορά στα αγιορείτικα μοναστήρια και η άλλη στα μοναστήρια του Πόντου. Για τα πρώτα γράφει: «Οι μοναχοί (του Άθωνα) χρησιμοποιούσαν απρόσεχτα τα φύλλα αρχαίων (βαρύτιμων) χειρογράφων για να περιτυλίγουν τα τρόφιμά τους…». Για τα δεύτερα: «Τα μεγάλα ποντιακά μοναστήρια Σουμελά Βαζελώνα και Περιστερεώτα περιποιούνταν και μεγάλωναν τις βιβλιοθήκες τους, ώστε παρέμειναν καλοδιατηρημένα μέχρι και τον 19 ο αιώνα». Όσο θλιβόμαστε για την αμάθεια που επικρατούσε στα πρώτα, τόσο παρηγορούμαστε για τη φιλότιμη προσπάθεια στα δεύτερα.

Για οργανωμένη σχολική εκπαίδευση στον Πόντο μπορεί να γίνει λόγος μετά το 1878, μετά τη Συνθήκη του Βερολίνου, βάσει της οποίας ανέλαβε η Τουρκία τη δέσμευση να επιτρέψει στις μειονότητες που ζούσαν στο έδαφός της την ανέγερση και λειτουργία εκκλησιών και σχολείων. Εξαίρεση αποτελούν τα Φροντιστήρια Τραπεζούντας και Αργυρούπολης, που ιδρύθηκαν, το πρώτο το 1682 και το δεύτερο το 1723.

Την ίδρυση σχολείων μετά το 1878 ευνόησε και η βελτίωση των πολιτικο-οικονομικών συνθηκών, αφού «εμπόριο και βιοτεχνία στηρίζεται κατά το 90% σε χριστιανικά χέρια και μόνον το 10% σε μωαμεθανικά»[1].

Έπειτα είναι ανάγκη την εποχή αυτή να αντιμετωπιστεί μέσω της δημιουργίας ελληνικών σχολείων ο κίνδυνος του προσηλυτισμού, τον οποίο ασκούσανε συστηματικά στην περιοχή προτεστάντες και καθολικοί ιεραπόστολοι. Οι ιεραπόστολοι αυτοί εκμεταλλευόμενοι την έλλειψη σχολείων και την έφεση προς τα γράμματα των Ελλήνων του Πόντου χρησιμοποίησαν την εκπαίδευση ως εργαλείο προσηλυτισμού ορθοδόξων Ελλήνων και Αρμενίων του Πόντου. Ο Κωνσταντίνος Παπαμιχαλόπουλος, βουλευτής Λακωνίας επί σειρά ετών και υπουργός Παιδείας το 1892, στο ταξίδι του στον Πόντο το 1901, συμπλέει από την Κωνσταντινούπολη προς την Τραπεζούντα με Ποντίους ταξιδιώτες, αλλά και με «ανθοδέσμη Αμερικανών Ιεραποστόλων». Μνημονεύει ο ίδιος την περίπτωση του 15ετή Ιωάννη Τέτου από τη Θεσσαλονίκη, που συνταξιδεύει μαζί του στο πλοίο συνοδευόμενος από 6 προτεστάντες ιεραποστόλους και ομολογεί ότι είναι «αρνησίθρησκος».[2]

Η προσηλυτιστική μέσω της εκπαίδευσης δράση των δυτικών όμως είχε αρχίσει αιώνες νωρίτερα. Αυτή η ίδρυση του πρώτου εκπαιδευτικού ιδρύματος της πρωτεύουσας του Πόντου από τον Σεβαστό Κυμινήτη με την επωνυμία «Φροντιστήριον» συνδέεται άμεσα με την προσηλυτιστική δράση των δυτικών μισσιοναρίων. Ιδρύθηκε δηλαδή ως αντίδραση και αντίβαρο στην ξένη προπαγάνδα. ΄Οπως σημειώνει η Ιωάννα Κόλλια κύριος σκοπός της ίδρυσης του Φροντιστηρίου ήταν: «η πνευματική ανάπτυξη των συμπατριωτών του και η ηθική και δογματική ενίσχυσή τους, ώστε ν’ αντισταθούν στους διωγμούς των Τούρκων και στην προπαγάνδα των καθολικών»[3].

Για τον κίνδυνο που διατρέχουν τα Ελληνόπουλα από την ίδρυση «εν επικαίροις σημείοις της Ανατολής λαμπρών εκπαιδευτηρίων» γράφει ο Παπαμιχαλόπουλος Διατίθενται, «εκατομμύρια επί εκατομμυρίων», που σκοπό έχουν τη δωρεάν παροχή «ου μόνον της διδασκαλίας, αλλά και βιβλίων, αλλά και ενδυμάτων, αλλά και τροφής τοις παιδίοις, πολιτικής δε προστασίας και θέσεων και παντοίων άλλων ωφελημάτων και υποσχέσεων και επαγγελιών τοις γονεύσιν»[4].

Η πρόκληση των δυτικών μισσιοναρίων έπρεπε ν’ αντιμετωπιστεί. Η εθναρχούσα Εκκλησία αναλαμβάνει το ρόλο του κύριου φορέα της εκπαίδευσης στον Πόντο. Κατά τον Μητροπολίτη Τραπεζούντος Χρύσανθο η διοίκηση και διεύθυνση των σχολείων του γένους των Ελλήνων ανήκει στη μεν Βασιλεύουσα στον Πατριάρχη, στις δε επαρχίες στους Μητροπολίτες, οι οποίοι οφείλουν να προνοούν για την εξεύρεση ικανών δασκάλων και για την εύρυθμη λειτουργία των σχολείων.

Ο κίνδυνος του αυτοσχεδιασμού και πολυμορφισμού, της έλλειψης ενιαίας κατεύθυνσης στην εκπαίδευση των σχολείων αποφεύχθηκε με τη δημιουργία ενός κεντρικού φορέα στην Κωνσταντινούπολη, υπό τη επωνυμία «Πατριαρχική Κεντρική Εκπαιδευτική Επιτροπή». Σκοπός της Επιτροπής αυτής ήταν να εποπτεύει γενικά επί όλων των εκπαιδευτικών θεμάτων και να φροντίζει «για τη σύνταξη του προγράμματος λειτουργίας των σχολείων, για την επιλογή της διδακτέας ύλης και των διδακτικών βιβλίων»,[5] για «τη σύνταξη και καθιέρωση ομοιόμορφου προγράμματος διδασκαλίας»[6].

Όταν δημιουργήθηκαν περισσότερα σχολεία, ακόμη και στα χωριά του Πόντου, τότε προέκυψαν και άλλοι φορείς, όπως ήσαν οι κοινότητες, αλλά και οι εκπαιδευτικοί και φιλεκπαιδευτικοί σύλλογοι, ιδιωτικής πρωτοβουλίας, με σημαντικότατη προσφορά στα εκπαιδευτικά πράγματα του Πόντου. Τέτοιοι σύλλογοι αναφέρονται τουλάχιστον 15.

Η ίδρυσή τους φανερώνει ότι υπήρχε έντονη διάθεση στους Ποντίους να ενισχύουν με κάθε θυσία την εκπαίδευση των παιδιών τους, γιατί έτσι μόνο θα κατάφερναν να κρατήσουν την εθνική και θρησκευτική ιδιοπροσωπία τους. Τη διάθεση αυτή  εξακολουθούσαν να έχουν το ίδιο έντονη, και όταν  αναγκάζονταν πολλοί να  ξενιτευτούν. ΄Ιδρυαν τοπικούς συλλόγους και μέσω αυτών ενίσχυαν τα σχολεία του τόπου προέλευσής τους.  Ο ρόλος τους δεν περιοριζόταν μόνο στην οικονομική στήριξη των σχολείων, αλλά επεκτείνονταν ενεργά στη διοίκηση και εποπτεία των σχολείων, στη διαμόρφωση εκπαιδευτικής κατεύθυνσης.   Ενθάρρυναν τους νέους για μάθηση  καθιερώνοντας υποτροφίες για τους επιμελέστερους.   Είναι δικαιολογημένη επομένως η κατάταξή τους στους φορείς της εκπαίδευσης στον Πόντο. Δρούσαν όμως όλοι όχι ανεξάρτητα, αλλά τηρούσαν τις κατευθυντήριες γραμμές της «Πατριαρχικής Κεντρικής Εκπαιδευτικής Επιτροπής».

(απόσπασμα από την ομιλία με τίτλο: »Η παιδεία και η εκπαίδευση στον Πόντο» που εκφωνήθηκε στα Ακρίτεια στις 23. 09. 2012)

Σημειώσεις:

[1] Schaefer R., Der detsche Krieg, die Tuerkei, Islam und Christentum, 47. Η παραπομπή από το: Φωτιάδης Κ., Οι εξισλαμισμοί, 425.

[2]. ΄Οπ. παρ. 295

[3]. Κόλλια Ι.,Ο Σεβαστός Κυμινήτης καί η ίδρυση του Φροντιστηρίου της Τραπεζούντας, Ελληνικά , τ. 30, 1977-78, σ 280-307, 281. Σύγκρ. επίσης  Κυριακίδης Ε., Βιογραφίαι των εκ Τραπεζούντος καί  της περί αυτήν χώρας από της αλώσεως μέχρις ημών ακμασάντων λογίων μετά σχεδιάσματος ιστορικού περί τού ελληνικούΦροντιστηρίου Τραπεζούντος, Αθήνα 1897, 66, που δικαιολογεί την ίδρυση του Φροντιστηρίου ως αντίδραση στην προπαγάνδα δυτικών μοναχών.

Σύγκρ. επίσης Χατζησαββίδης Σ., Ελληνική Εκπαίδευση 49 καθώς και Ταμίσογλου Χρ., Το φροντιστήριο Τραπεζούντας, στο: Αρχείον Πόντου τ. 47, Αθήνα 1996-97, 226-242, 228.

[4]. Παπαμιχαλόπουλος Κ., Περιήγησις εις τον Πόντον 301.

[5]. Χατζησαββίδης Σ., Ελληνική εκπαίδευση, 116.

[6]. Παραπομπή από την Εκκλησιαστική Αλήθεια, έτος Η (1887-88, 63-65 στο Κουτσουπιάς Φ., Η πνευματική αναγέννηση 213.

ΠΗΓΗ: www.pemptousia.gr , διαβάστε το άρθρο στην σελίδα pemptousia.gr, πατώντας τον σύνδεσμο:

https://www.pemptousia.gr/2015/11/i-organomeni-scholiki-ekpedefsi-ston-ponto/

Ακούγεται το τραγούδι “Μάθα γράμματα Γιωρίκα” από τον κ. Σαββίδη Σταύρο. Αφιερωμένο σε όλους τους μαθητές.