Ευτυχία το να δουλεύεις ως εκπαιδευτικός.
Δεν είναι μόνο η χαρά της τάξης… Είναι και κάθε ευκαιρία που σου δίνει η φιλομάθεια των παιδιών για να ανανεωθείς, να μάθεις διαβάζοντας ή ρωτώντας, για να διδάξεις στα παιδιά, να ετοιμασθείς για να τα γνωρίσεις ακόμη καλύτερα.

Τρίτη συνεχόμενη χρονιά, αλλά πρώτη για το 1ο Γυμνάσιο Κω (τις δυο προηγούμενες χρονιές, με το Γυμνάσιο Ζηπαρίου Κω), με μια παρέα φίλων συναδέλφων, και με το κλείσιμο του ματιού από τον νέο μου (και παλιό – τα τελευταία 4 χρόνια) διευθυντή μου, τον Παναγιώτη Πηλιγκό, αξιωθήκαμε να φτιάξουμε το μεράκι μας ως μάθημα…

Γιάννης Τοπαλίδης

Εκπαιδευτικός Γαλλικής Φιλολογίας και Μουσικής

Μ. Α. Ορθόδοξης Θεολογίας

Σάββατο 4 Μαΐου 2019

Η ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗΣ ΣΤΟ ΠΑΛΑΙΟ ΠΥΛΙ:
Η τελευταία περιηγητική συνάντηση της ομάδας του πολιτιστικού μας προγράμματος έγινε στο Παλαιό Πυλί, τον Μυστρά της Δωδεκανήσου όπως συνηθίζεται να λέγεται, μια και τα κάστρα, οι πύργοι, οι βίγλες, τα παλιά μοναστήρια και τα ξωκλήσια, όλα τους φτιαγμένα από τον 10ο αιώνα μέχρι τον 19ο, καλά κρατούν…

Στην τελευταία συνάντησή μας, οι περισσότεροι από την ομάδα μας (μαθητές, εκπαιδευτικοί και συνοδοί γονείς) επισκεφτήκαμε το Παλαιό Πυλί για πρώτη φορά. Ήμασταν 25 μαθητές, 2 εκπαιδευτικοί και 5 γονείς. Πριν μπούμε στο σημερινό χωριό του Πυλίου, στρίψαμε αριστερά για το χωριό Αμανιού. Με δυσκολία αρκετή, το λεωφορείο μας πέρασε μέσα από το Αμανιού και προχώρησε μέχρι 500 μέτρα, πριν την κεντρική πηγή της περιοχής. Αντικρύζοντας την πηγή και το τρεχούμενο νερό, θαμπωθήκαμε από τις χάρες του νησιού μας. Ένα νησί με απόλυτη αυτάρκεια… Νεράκι γάργαρο παντού και δάσος. Κυπαρίσσια κυρίως, εντελώς διαφορετικά από τα υπόλοιπα μέρη της Ελλάδας. Ανηφορίσαμε από το μονοπάτι… Συναντούσαμε και τις περίφημες αβραμιθιές της Κω.

Ανεβαίνοντας βρεθήκαμε στο μοναστηράκι των Ασωμάτων/Ταξιαρχών, αναστηλωμένο εξωτερικά αλλά με αρκετές δουλειές που χρειάζεται να γίνουν εσωτερικά, κατόπιν συναντήσαμε το ερειπωμένο χαμάμ, το εκκλησάκι του Αγίου Αντωνίου που σφύζει από εσωτερική υγρασία (εικάζεται ότι χρησιμοποιήθηκε στο παρελθόν ως βαπτιστήριο) και τέλος την Ιερά Μονή της Υπαπαντής (Παναγία των Καστριανών), όπου ήταν και το σημείο συνάντησής μας με τον σεβασμιότατο π. Ναθαναήλ μαζί με ένα επιτελείο από συνεργάτες του, με τους οποίους προσπαθούν εδώ και 10 χρόνια να κρατούν ζωντανά όλα αυτά τα προσκυνήματα, να τα συντηρούν και να τα φροντίζουν. Πρόκειται για την οικολογική ομάδα «Μαύροι Λύκοι της Κω».

  
Είχαμε μια αναστάσιμη κωδωνοκρουσία από τα περισσότερα παιδιά… Εμπεδώσαμε το χτύπημα της παραδοσιακής καμπάνας που πρωτομάθαμε στο Κάστρο της Αντιμάχειας… «Τον – Α-δάμ, τον, Α-δάμ, τον Α-δαμ, Α-δάμ, Α-δάμ».
Ο σεβασμιότατος μας οδήγησε στο αρκετά σκοτεινό Καθολικό («Καθολικό» ονομάζεται ο κεντρικός ναός ενός μοναστηριού) της Μονής όπου μας διηγήθηκε με λίγα λόγια το ιστορικό:
«Κατά το έτος 1079 ή στις αρχές του 1080 ο όσιος Χριστόδουλος ο Λατρινός, ο ιδρυτής της Μονής του Αγίου Ιωάννη Θεολόγου της Πάτμου, πέρασε από τη Στρόβιλο της Μ. Ασίας στο νησί της Κω μετά από πρόσκληση του Κώου μοναχού Αρσενίου Σκηνούρη. Η πρόσκληση είχε σκοπό την καλύτερη οργάνωση του ήδη ανεπτυγμένου μοναχισμού στο νησί. Με την άφιξή του ο όσιος Χριστόδουλος εγκαταστάθηκε στην οχυρωμένη ορεινή τοποθεσία που σήμερα ονομάζουμε Παλαιό Πυλί, το οποίο έχει εγκαταλειφθεί από τους κατοίκους του από τον 19ο αιώνα, οι οποίοι μετακινήθηκαν στο σημερινό Πυλί και στο Αμανιού.
Ο Όσιος γρήγορα ίδρυσε μοναστήρι και οικοδόμησε, ως καθολικό, τον ιερό ναό της Υπεραγίας Θεοτόκου, ο οποίος έλαβε την επωνυμία «των Καστριανών» λόγῳ του κάστρου που περιέβαλε το Πυλί. Σύντομα το μοναστήρι γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη, χάρη στις προσπάθειες του Οσίου, αλλά και του εύπορου μοναχού Αρσενίου Σκηνούρη, ο οποίος είχε διαθέσει σε αυτό και σε άλλα μοναστικά ιδρύματα που οικοδόμησε στην Κω μεγάλο μέρος της πατρικής του περιουσίας.
Ο όσιος Χριστόδουλος παρέμεινε στο νησί μέχρι το 1088, όταν αντήλλαξε τις κτήσεις της Παναγίας των Καστριανών και κτήματα στη Λέρο που του είχε παραχωρήσει ο Αρσένιος Σκηνούρης, με την Πάτμο, η οποία τότε ήταν σχεδόν ακατοίκητη. Στο αρχείο της Μονής της Πάτμου σώζονται αρκετά σχετικά έγγραφα, κάποια από τα οποία είναι αυτοκρατορικά χρυσόβουλα, μεγάλης επιστημονικής και ιστορικής αξίας, υπογεγραμμένα από τους αυτοκράτορες Νικηφόρο Γ΄ Βοτανειάτη και Αλέξιο Κομνηνό, τα οποία αναφέρονται σε αυτά τα γεγονότα απευθυνόμενα στο μοναχό Αρσένιο Σκηνούρη και στον όσιο Χριστόδουλο. Από τη μονή της Παναγίας των Καστριανών σώζεται ο ιερός ναός, ο οποίος πανηγυρίζει κατά την εορτή της Υπαπαντής του Κυρίου».
Κατόπιν ο δεσπότης μας, μας έδειξε με φακό και κατάλληλους ειδικούς φωτισμούς τις λεπτομέρειες των τοιχογραφιών του ναού, τοιχογραφίες που είναι φτιαγμένες σε διάφορα στρώματα (πάνω στις παλιότερες στρωνόταν σοβάς με την τεχνική του “φρέσκου” για να εικονισθούν νέες παραστάσεις (Φρέσκο: η τεχνική της νωπογραφίας ή φρεσκογραφίας -επειδή στην τοιχογραφία για να διατηρηθούν περισσότερο τα χρώματα, τα απλώνουν στον τοίχο όσο αυτός ακόμα είναι υγρός, νωπός, φρέσκος, δροσερός. Η τεχνική «φρέσκο» συναντάται ακόμη και στην αρχαία Κνωσσό).
Έπειτα μας αποκάλυψε το «σύνθρονο» στο Ιερό Βήμα. Την περίοδο πριν την εικονομαχία, δεν υπήρχε το τέμπλο/εικονοστάσι στις Εκκλησίες, ούτε δεσποτικός θρόνος στα δεξιά του ναού και η θέση του Επισκόπου ήταν στο κέντρο μιας «κερκίδας» πίσω από την Αγία Τράπεζα.

Από εκεί ο Αρχιερέας πήρε το όνομα «Επίσκοπος» διότι χρέος του ήταν (και είναι) να επισκοπεί την τάξη στην Εκκλησία, την κατήχηση των πιστών, την σωστή τέλεση των εκκλησιαστικών ακολουθιών και την αποφυγή αιρετικών διδασκαλιών. Ο όρος «δεσπότης» άρχισε να χρησιμοποιείται κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, για λόγους περισσότερο πολιτειακούς σε σχέση με τους Οθωμανούς κατακτητές και όχι για θρησκευτικούς.
Ο σεβασμιότατος μας έδειξε τις μεταβολές που είχε το κτίριο του ναού στους αιώνες, ενώ στον περίβολο της Μονής μας εξήγησε, παρά τον σημερινό ερειπιώνα, το ρόλο και τη σημασία κάθε χώρου στη Μονή.

  
Τέλος, μας φιλοξένησε για λίγο στο πρόσφατα αναστηλωμένο «Αρχονταρίκι» της Μονής (Αρχονταρίκι: χώρος φιλοξενίας για καφέ στα μοναστήρια, κάτι σαν σαλόνι υποδοχής) όπου μας κέρασε κρύο νερό και γλυκό. Κατόπιν μας μίλησε για το Κάστρο του Πυλίου και για την εγκατάλειψη της περιοχής περίπου στις αρχές ή τα μέσα μέσα του 19ου αιώνα:
«Το κάστρο ήταν ένα από τα σημαντικότερα καταφύγια του πληθυσμού της Κω κατά την ιπποτική περίοδο. Το 1449 ο μάγιστρος de Lastic διατάζει τους κατοίκους της Κω να συγκεντρωθούν στο κάστρο του Πυλιού για να προφυλαχτούν από επικείμενη τουρκική επιδρομή. Κατά την τουρκική πολιορκία της Κω το 1457 εδώ βρίσκουν καταφύγιο οι κάτοικοι της Νεραντζιάς και σώθηκαν επειδή ήταν απρόσβλητο. Το 1461 το τάγμα αποφασίζει τη μεταφορά του πληθυσμού της Κω στη Ρόδο, εγκαταλείπει όλα τα κάστρα του νησιού πλην του Παλιού Πυλιού, το οποίο θα συνέχιζε να ενισχύεται με άνδρες και πυρομαχικά. Δεν υπάρχουν πάντως πληροφορίες αν αυτό έγινε τελικά.
Στο σεισμό του 1493 το κάστρο έπαθε μεγάλες ζημιές και το τάγμα τον επόμενο χρόνο έστειλε επιτροπή στο “Castello di Pilli” για την αποκατάστασή τους. Το 1523 η Κως, μετά τη Ρόδο, καταλαμβάνεται από τους Τούρκους. Το 1526 σύμφωνα με το “ημερολόγιο” του Βενετού Marino Sanuto (πολύτιμο έργο για τη βενετική, ιταλική, ευρωπαϊκή αλλά και την ελληνική ιστορία) οι χριστιανοί κάτοικοι του κάστρου του Πυλιού στο νησί της Κω επαναστάτησαν, κατέκοψαν όλους τους Τούρκους, και μόνοι αυτοί παρέμειναν κύριοι του φρουρίου. Ο Τούρκος διοικητής της Ρόδου εξόπλισε δέκα γαλέρες και μερικά πλοία που έτυχε να βρίσκονται στη Ρόδο, και ξεκίνησε να πάει να ανακαταλάβει το κάστρο. Οι επαναστάτες αποφάσισαν τότε να παραδοθούν με όρους. Το πώς εξελίχθηκε αυτή η ιστορία δεν είναι γνωστό.
Τελευταία πληροφορία για το Παλιό Πυλί έχουμε απο τον Ιάκωβο Ζαράφτη, σύμφωνα με τον οποίο ο οικισμός και το κάστρο εγκαταλείφθηκε το 1813 ή κατ’ άλλους το 1830 εξαιτίας επιδημίας, που αποδεκάτισε τον πληθυσμό».

Κυριολεκτικά, πρόκειται για την πιο θεαματική από τις συναντήσεις/επισκέψεις μας στο πλαίσιο του προγράμματός μας.
Δυστυχώς, μας ψιχάλισε… Και σε συνδυασμό με κάποιες καταστροφές που έγιναν στο Κάστρο από τον φετινό κακό χειμωνιάτικο καιρό (και περαστικούς πληθυσμούς), αποφασίσαμε να μην ανέβουμε στο τέρμα του λόφου, όπου βρίσκεται το Μεσαιωνικό Κάστρο. Απομένει, στον καθένα και την καθεμιά μας, να οργανώσει με τους δικούς του ανθρώπους τη συνέχεια…

Σάββατο 13 Απριλίου 2019:

Παιδιά, νομίζω πως σήμερα ήταν η καλύτερη, ωραιότερη και η πιο ενδιαφέρουσα από τις συναντήσεις μας…
Σιγά σιγά το πρόγραμμά μας κορυφώνεται και ολοκληρώνεται… Κρατήστε την όρεξή σας λοιπόν για την τελευταία μας συνάντηση, στις 4 Μαΐου 2019.

Επί τροχάδην, τα σημερινά:

Στην «Αστυπάλαια» της Κω, όπως ονομαζόταν η Κέφαλος κάποτε, φτιάχτηκαν 5 «Βασιλικές». Τις 2 απ’ αυτές, στο συγκρότημα του Αγίου Στεφάνου, είδαμε και γνωρίσαμε σήμερα.

Βασιλική λέμε ένα δημόσιο κτίριο που χρησιμοποιούνταν στην αρχαία Ρώμη ως χώρος δημοσίων συνεδριάσεων, εμπορικών συναλλαγών αλλά και ως δικαστήρια. Από τον 4ο αιώνα η βασιλική προσαρμόστηκε στις ανάγκες λατρείας των χριστιανών και αποτέλεσε για πολλούς αιώνες τον κυριότερο αρχιτεκτονικό τύπο εκκλησιαστικού κτιρίου, τόσο στην Ανατολή όσο και στη Δύση. Από ένα σημείο και μετά, σ’ αυτό το μακρόστενο κτίριο της «Βασιλικής» οι χριστιανοί Ρωμαίοι (δηλαδή οι Βυζαντινοί), άρχισαν για λόγους ηχητικής, να χτίζουν και τρούλους…

Ο Άγιος Στέφανος είναι συγκρότημα δίδυμων ναών με Βαπτιστήριο. Χτίστηκε μετά τον μεγάλο σεισμό του 469 μ. Χ. και γκρεμίστηκε μάλλον από τον επίσης καταστροφικό σεισμό του 554 μ. Χ….

Μαρμάρινες κολώνες και χτιστοί πεσσοί χωρίζουν τα μέρη του ναού (3 κλίτη/ 3 διάδρομοι). Και στους δυο ναούς, είναι αξιοσημείωτο το ότι υπάρχει «σύνθρονο» πίσω από την Αγία Τράπεζα, δηλαδή δεσποτικός και ιερατικός θρόνος… Ένδειξη ότι η «πόλη» της Κεφάλου (Αστυπάλαιας) ήταν έδρα Επισκοπής ή Μητρόπολης…

Μάθαμε επίσης για το περίφημο «Κουρασάνι». «Ήταν φτιαγμένο από ασβέστη, άμμο, νερό, τριμμένο κεραμίδι, χαλαζιακή άμμο, ηφαιστιακή γη και άλλα δευτερεύοντα υλικά. Πολλές φορές ενισχυόταν από τους τοπικούς τεχνίτες με μαλλί από τράγους και άχυρο. Η υψηλή περιεκτικότητα του κονιάματος σε ποζολάνες (ηφαιστειακά υλικά), το καθιστούσαν εξαιρετικά ανθεκτικό στον χρόνο και στις καιρικές συνθήκες και απρόσβλητο από την υγρασία. Η ποζολάνη στον Ελλαδικό χώρο προέρχεται σήμερα από την Νίσυρο και είναι το βασικό υλικό του παραδοσιακού κονιάματος Κουρασάνι….»

Μάθαμε επίσης ότι το «Κουρασάνι» μαζί με το ασπράδι των αυγών, αποτέλεσε την καλύτερη συγκολλητική ουσία στις οικοδομές των σπιτιών, των κτιρίων και των γεφυριών. Ως τον 19ο αιώνα… Μετά ανακαλύψαμε το τσιμέντο.

Κατόπιν πήγαμε στο Κάστρο της Αντιμάχειας. Χτισμένο σε δυο φάσεις, από το 1322 και μετά. Κυριολεκτικά διαλυμένο και παρατημένο σήμερα, έχει πολλά οικόσημα ιπποτικά. Το βασικότερο, ήταν αυτό του Μεγάλου Μαγίστρου Pierre d’ Aubusson (Πιερ Ντ’ Ωμπυσόν) με τις περίφημες πλεξούδες που συνδέονταν με την Παπική Τιάρα (το καπέλο του Πάπα της Ρώμης), από το οποίο εμπνέονται οι Αντιμαχείτες και φτιάχνουν ακόμη και σήμερα τα Χριστόψωμά τους για τα Χριστούγεννα και τα ψωμιά (πρόσφορα/λειτουργιές) που δίνουν στην Εκκλησία τις Κυριακές για τη Θεία Κοινωνία και το Αντίδωρο.

Μάθαμε για τους σχεδόν αφανισμένους 2 ανώνυμους ναούς και την διαλυμένη Παναγία Ελεημονήτρια, ενώ μπήκαμε στον Άγιο Νικόλαο και την Αγία Παρασκευή, δυο ναούς που λειτουργούν ακόμη και οι οποίοι φτιάχτηκαν περίπου το 1325-1350. Μάθαμε την ιστορία της Αγίας Παρασκευής με την καταστρεπτική παρέμβαση των Ναζί (1941-1945) οι οποίοι τρύπησαν την οροφή για να περάσουν μια καπνοδόχο σόμπας, άφησαν τη μαυρίλα και την υγρασία να καταστρέψει μέσα σε λίγα χρόνια τα πάντα…

Μέσα στο Κάστρο της Αντιμάχειας ζούσαν κάποτε, πριν την Τουρκοκρατία 25.000 Αντιμαχείτες και Καρδαμιώτες. Το Κάστρο εγκαταλείφθηκε στον 19ο αιώνα, ενώ το 1935 καταστράφηκε ολοκληρωτικά ο εσωτερικός του χώρος από τους Ιταλούς, διότι χρησιμοποιήθηκαν τα πέτρινα υλικά του για το στέριωμα του εδάφους στην κατασκευή του Αεροδρομίου της Κω. Αναρωτηθήκαμε γιατί φτιάχτηκαν από την αρχαιολογική υπηρεσία αυτά τα τραγικά περίπτερα όπου σήμερα ζουν μόνο κατσίκια.

Ο Μητροπολίτης μας, μας έδειξε τα φυτά με τα οποία σε παλαιότερα χρόνια έφτιαχναν τα παιδιά «τσίχλες/μαστίχες», μας έμαθε να χτυπούμε την καμπάνα (θυμηθείτε «τον- Α-δάμ, τον- Α-δάμ, τον- Α-δάμ, Α-δάμ, Α-δάμ…. Και πάλι από την αρχή). Μας οδήγησε στη Βίγλα απ’ όπου είδαμε τη Νίσυρο, το Γυαλί, την Κνίδο και βέβαια την Καρδάμαινα. Βρήκαμε άγριες αγκινάρες τα επονομαζόμενα γαϊδουράγκαθα, που αποτελούν τη βάση του φαρμάκου που θεραπεύει τη χολή….

Αυτά είδαμε, αυτά γνωρίσαμε, με αυτά προβληματιστήκαμε… Προσωπικά πέρασα φανταστικά κυρίως επειδή έβλεπα εσάς να είστε ενθουσιασμένοι και ενθουσιασμένες.

Θέλω να κλείσω τούτη την περίληψη της ημέρας με όσα σας είπα στο τέλος του πρώτου μέρους, πριν φύγουμε από τον Άγιο Στέφανο:

Η αρχαία Ελλάδα της Αθήνας του Περικλή ή της Κω του Ιπποκράτη, μοιάζει με έναν πρόγονό μας τον οποίο δεν γνωρίσαμε προσωπικά, διότι αυτός έζησε πολύ παλιά… Σαν να λέμε, μοιάζει με μια ένδοξη προγιαγιά ή ένα ένδοξο προπάππο. Το πνεύμα αυτού του προγόνου όμως μας το μεταφέρουν σήμερα ο παππούς και η γιαγιά μας καθώς και οι γονείς μας, τους οποίους γνωρίσαμε και γνωρίζουμε… Το να είμαστε έτσι στο περίπου υπερήφανοι για τον Ιπποκράτη, το Ασκληπιείο, τον Παρθενώνα, τον Σωκράτη, τον Πλάτωνα ή τον Αριστοτέλη, τις αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες και από την άλλη να έχουμε στο φτύσιμο τον ελληνοχριστιανισμό, τις Εκκλησιές, τη θεολογία, τις αγιογραφίες, τη ναοδομία ή τα κατοπινά πολιτιστικά κατορθώματα του λαού μας επί Τουρκοκρατίας, λοιπόν, νομίζω ότι ανήκει στη σφαίρα της συλλογικής μας σχιζοφρένειας…

Το Δωδεκάθεο πέθανε, η αρχαία Ελλάδα με τη μορφή της λατρείας της Θεάς Αθηνάς στον Παρθενώνα παρήκμασε. Τη θέση της πήραν άλλα πολιτιστικά μεγέθη και δημιουργήματα τα οποία συνεχίζουν να ζουν ακόμη και σήμερα.

Μέσα στις Λειτουργίες των Εκκλησιών βλέπουμε στοιχεία των αρχαίων τραγωδιών, μέσα στις λιτανείες (π. χ. ο επιτάφιος) ή μέσα στην Αναστάσιμη γιορτή, βλέπουμε στοιχεία από τα Παναθήναια, τις Διονυσιακές γιορτές κτλ.

Μέσα στη Βυζαντινή και Παραδοσιακή μας μουσική διασώζονται όλα τα αρχαία μουσικά μέλη του τόπου μας… Και μέσα από τεράστιους συνθέτες σαν τον Μάνο Χατζιδάκι και τον Μίκη Θεοδωράκη μπορούμε να αισθανθούμε αυτό το μεγαλείο μιας ελληνικής αυτοκρατορίας που ζει 2.000 – 3.000 χρόνια…

Και το μεγαλείο μας αυτό παιδιά μου δεν είναι εθνικιστικό, φυλετικό ή ρατσιστικό. Είναι μεγαλείο που αναδεικνύεται στην ΓΛΩΣΣΑ μας και τον ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ μας.

Σας ευχαριστώ που ήρθατε τόσοι/τόσες πολλοί/πολλές σήμερα…

Κυριακή 31 Μαρτίου 2019.

Περίληψη της ημέρας από την καθηγήτρια ιστορίας/αρχαιολογίας Ξένια Γαλανοπούλου

Παιδιά καλησπέρα,
σήμερα πραγματοποιήσαμε επίσκεψη στον αρχαιολογικό χώρο του Ασκληπιείου (κατά την αρχαιότητα τα Ασκληπιεία ήταν ιερά θεραπευτήρια, κάτι σαν τα σημερινά νοσοκομεία) και το Ασκληπιείο της Κω εθεωρείτο ένα από τα τρία σπουδαιότερα ( μαζί με της Επιδαύρου και της αρχαίας Τρίκκης, σημερινά Τρίκαλα) , γιατί σ’ αυτό δίδαξε ο σπουδαίος γιατρός της αρχαιότητας Ιπποκράτης και εκεί ίδρυσε την πρώτη ιατρική σχολή.
Το Ασκληπιείο κτίστηκε ΝΔ της πόλης,στην περιοχή Παναγία της Ταρσού ( του άλσους) σε υψόμετρο 100 μέτρων, με θαυμάσια θέα προς τη θάλασσα και τα Μικρασιατικά παράλια,σε ένα άλσος κυπαρισσιών,που ήταν ιερό και απαγορευόταν η κοπή δέντρων.
Στην περιοχή προϋπήρχε λατρεία του Απόλλωνα Κυπαρρισιου,ο οποίος περιέβαλε το τέμενος και ήταν πατέρας του Ασκληπιού.
Τον 4ο αιώνα π.Χ., εποχή ίδρυσης της πόλης της Κω, εισάγεται η λατρεία του Ασκληπιού στο χώρο και ιδρύονται ο βωμός και ο ιωνικός ναός στο δεύτερο άνδηρο (επίπεδο).
Στις αρχές του 3ου αιώνα π.Χ. , δηλαδή κατά την ελληνιστική εποχή, επεκτείνεται το ιερό σε τρία επίπεδα (Άνδηρα), χτίζονται στοές σε σχήμα Π στο πρώτο και στο δεύτερο επίπεδο, όπου ανοίγονται δωμάτια για τους προσκυνητες και αναγειρεται ο πρώτος ναός του Ασκληπιού, ιωνικού ρυθμου,με τετράγωνο πρόδομο και σηκό , όπου υπήρχαν τα αγάλματα θεού Ασκληπιού και της κόρης του Υγείας, καθώς και το θησαυροφυλάκιο.
Πίσω σώζεται κτήριο με δύο δωμάτια με δωρικό τετραστηλο πρόδομο ,όπου ανάβλυζε ιερό ύδωρ.Ο χώρος έχει δεχθεί δύο ερμηνείες : Αβατον-Εγκοιμητηριον ή Ιεροί οίκοι-δωματιο ιερέων.
Στις αρχές του 2ου αιώνα π.Χ. κατασκευάζεται μνημειώδης είσοδος, αντικαθίσταται ο αρχικός βωμός και χτίζεται μνημειώδης κλίμακα 60 σκαλιων προς το τρίτο άνδηρο.Τοτε οικοδομείται ο μεγάλος δωρικός περίπτερος ναός του Ασκληπιού στο τρίτο άνδηρο,που αργότερα χρησιμοποιήθηκε ως χριστιανική εκκλησία.
Τον 1ο π.Χ.αιωνα προστίθενται η Βεσπασιανη και ο ναισκος του Κώου Γάιου Σερτινιου Ξενοφώντα,που ήταν προσωπικός γιατρός των αυτοκρατόρων Τιβέριου, Κλαυδίου και Νερωνος.
Τον 2ο μ.Χ αιώνα χτίζεται ο περίπτερος ναός του Απόλλωνα κορινθιακού ρυθμου ,όπου σήμερα διακρίνουμε επτά κίονες ανακατασκευασμενους από τους Ιταλούς, μόνο δύο ραβδωτοι σπόνδυλοι είναι πρωτότυποι.
Τον 3ο μ.Χ. αιώνα ανατολικά του πρώτου ανδηρου χτίζονται θέρμες. Αποτελουνται από τρεις αίθουσες με αψίδες,για ψυχρά και θερμά λουτρά.
Από τον 4ο μ.Χ.αιωνα συντελείται σταδιακά η καταστροφή του Ασκληπιείου και σήμερα έχουν απομείνει κυρίως τα περιγράμματα των θεμελιωσεων και ελάχιστα τμήματα ανωδομής.
Τον 14ο μ.Χ. αιώνα οι Ιωαννίτες Ιππότες το λιθολογησαν (οικοδομικά μέλη βρίσκονται στο κάστρο της Νερατζιας, καθώς και στα δύο τζαμιά στην πλατεία Ελευθερίας και στη Λότζια).
Τον 18ο μ.Χ.αιωνα οι Τούρκοι έκοψαν τα κυπαρίσσια καιρό μετέτρεψαν σε ένα απέραντο περιβόλι.
Όλη η σημερινή όψη οφείλεται στις αναστηλώσεις των Ιταλών , μετά την ανασκαφή από το Γερμανό αρχαιολόγο Rudolf Herzog το 1902 .ο οποίος καθοδηγήθηκε από τον Κωο ιστοριοδίφη Ιάκωβο Ζαρραφτη.
Το 1928 οι Ιταλοί έκαναν την εκτεταμένη ανασκαφή και το 1936
έχτισαν το Επιγραφικό Μουσείο,αναστηλωσαν και αναδασωσαν μέρος του χώρου.
Σήμερα ιατροί από όλο τον κόσμο έρχονται στον ιερό χώρο ,για να απαγγείλουν στην αρχαία ελληνική Αττική διάλεκτο τον Όρκο του Ιπποκράτη,που θεωρείται μνημείο ιστορικής και ηθικής αξίας.
Και λίγα λόγια για τον Ιπποκράτη:
Ήταν ιατρος-φιλοσοφος.
Γεννήθηκε στην Κω το 460π.Χ , γιός του Ηρακλειδη και της Φαινεραιτης,σπούδασε στη Κω και στην Κνίδο,είχε δασκάλους τον Γοργια,τον Δημόκριτο,τον Ηροδικο και ταξίδεψε σε όλη την Ελλάδα ,την Σκυθία και την Αίγυπτο.
Μελέτησε τη φύση και το κλίμα , ανακαλύπτοντας πως επηρεάζουν την υγεία και την ανθρώπινη συμπεριφορά.
Απήλλαξε την ιατρική από τη δεισιδαιμονία, εφήρμοσε νέες θεραπευτικές μεθόδους, μεγάλωσε τις αίθουσες νοσηλείας και έκανε προσιτές τις ιατρικές διδασκαλίες στους νεαρούς γιατρούς.
Η μεγάλη του ανακάλυψη:
έσωσε τη Αθήνα από τον επταετή φοβερό λοιμό,που θερισε χιλιάδες πολίτες κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου.
Αφού μελέτησε ατέλειωτες ώρες την καταστρεπτική επιδημία, παρατήρησε ότι οι σιδηρουργοί προσβάλλονταν ελάχιστα ή καθόλου από την αρρώστια. Ετσι συμβούλευσε να ανάψουν φωτιές σε όλη την πόλη να καίνε μερα-νυχτα.Η καταραμένη αρρώστια εξαφανίστηκε.
Από τότε ονομάστηκε πατέρας της ιατρικής.

Σάββατο 23 Μαρτίου 2019

Η περίληψη της σημερινής μας περιήγησης:

Πήγαμε στον «Ναό του Αγίου Ιωάννη – 7 Βήματα». Ίσως είναι ο παλαιότερος βαπτιστηριακός ναός σε όλα τα Βαλκάνια και από τους παλαιότερους σε όλο τον κόσμο – πλήρως σωζόμενος. Ουσιαστικά είναι ένας στρογγυλός ναός, που έχει 7 εσωτερικές κόγχες (καμπύλες με εσωτερική καμάρα). Κάθε κόγχη, δίνει την αίσθηση ότι αποτελεί ένα μικρό «ιερό βήμα» γι’ αυτό και ο ναός πήρε αυτό το προσωνύμιο. Αν και είναι αρκετά τραυματισμένος από το σεισμό, είδαμε τον τρόπο με τον οποίο «σφηνώνονταν» οι πέτρες στην οροφή ώστε να φτιαχτεί ο τρούλος. Είδαμε τις κολώνες του ναού που μάλλον είναι σε δεύτερη χρήση (προφανώς ήταν κολώνες αρχαιοελληνικών ναών που τις πήραν οι χριστιανοί της Κω τον 4ο-5ο αιώνα για να χτίσουν αυτό το ναό). Ο ναός αυτός ήταν μάλλον ένα βοηθητικό παρεκκλήσι ενός πολύ μεγάλου ναού που ξεκινούσε από το χώρο του νεκροταφείου και έφτανε μέχρι περίπου τον σημερινό κεντρικό δρόμο. Όσοι/ες μένετε ή πηγαίνετε στην περιοχή Αμπάβρη/ Τσουκαλαριάς, θα έχετε δει ίσως τις αρχαίες καμάρες που βαστούσαν πάνω τους τον αγωγό του νερού (σαν τεχνητό υπερυψωμένο ποτάμι) που ερχόταν από την περιοχή της Βουρρίνας, ψηλά στο βουνό (αξίζει τον κόπο να πάμε κάποια μέρα). Δυστυχώς ο σεισμός πρόπερσι γκρέμισε πολλές απ’ αυτές τις καμάρες. Δίπλα από το ναό, υπήρχε ένα μόνιμα αναμμένο καμίνι που ζέσταινε το νερό που ερχόταν από τις πηγές. Το νερό το χρησιμοποιούσαν για τις βαπτίσεις που γίνονταν μόνο Χριστούγεννα – Θεοφάνεια – Πάσχα, αποκλειστικά στον βαπτιστηριακό ναό (όχι σε μεταφερόμενες κολυμβήθρες κι όχι όποτε θέλει ο καθένας). Είδαμε επίσης στον ναό αυτό τα μικρά στρογγυλά παραθυράκια/τρυπούλες που υπάρχουν στον τρούλο, μονίμως ανοιχτά, ώστε να φεύγει η υγρασία από την χτισμένη κολυμβήθρα. Η κολυμβήθρα δυστυχώς θάφτηκε και ο ναός άλλαξε χρήση – σήμερα είναι ένας ναός νεκροταφείου. Είδαμε επίσης τέσσερις τάφους επισκόπων/δεσποτάδων, οι οποίοι δεν είναι όπως οι συνηθισμένοι, αλλά είναι κιβωτιόσχημοι, σαν να κρύβουν μέσα τους ένα μικρό δωμάτιο.

Κατόπιν, κατηφορίσαμε προς τα κάτω.

Είδαμε τα λουλούδια που ονομάζονται «Καλέντουλες» που μας προσφέρουν κρέμες για τα σπυράκια της ακμής (υπάρχουν πρακτικοί άνθρωποι ακόμη και σήμερα που φτιάχνουν τέτοιες κρέμες).

Έπειτα φτάσαμε στον δυτικό αρχαιολογικό χώρο… Περπατήσαμε στους «κεντρικούς» δρόμους που μας οδηγούσαν στο κέντρο της Κω. Ο δεσπότης μας, μας έκανε σε δυο φάσεις να φανταστούμε πώς ήταν δεξιά και αριστερά τα καταστήματα, οι έμποροι, οι πωλητές και η αγορά. Μας έδειξε τις κεραμικές σωληνώσεις που έφερναν το νερό ενώ μας έδειξε και κάποιες βρύσες/κρήνες που έφερναν πόσιμο νερό. Συνάμα μας έδειξε και τους αποχετευτικούς αγωγούς.

Κατόπιν μας έδειξε την είσοδο από το αρχαίο «Επισκοπείο», όπου δυστυχώς τα υπέροχα μωσαϊκά είναι αφημένα στη μοίρα τους και στη φθορά. Μετά από εκεί πήγαμε στους χώρους των Βασιλικών Β’ και Α’.

Ας εξηγήσω μερικά πράγματα: Η βασιλική είναι ένα δημόσιο κτίριο που χρησιμοποιούνταν στην αρχαία Ρώμη ως χώρος δημοσίων συνεδριάσεων, εμπορικών συναλλαγών αλλά και ως δικαστήρια. Από τον 4ο αιώνα η βασιλική προσαρμόστηκε στις ανάγκες λατρείας των χριστιανών. Δηλαδή, μετά τον 4ο αιώνα με τον όρο «Βασιλική» αναφερόμαστε σε εκκλησιές. Οι χριστιανοί ονόμασαν τους ναούς αυτούς βασιλικές διότι σε αυτές λατρεύονταν ο Βασιλιάς Χριστός.

Μετά το τέλος των διωγμών, η Εκκλησία ήταν ελεύθερη να αναπτυχθεί. Οι παλαιοί και μικροί ναοί δεν εξυπηρετούσαν πλέον τις λατρευτικές ανάγκες του μεγάλου πλήθους των πιστών. Γι’ αυτό άρχισαν να κτίζονται μεγάλοι ναοί σε ολόκληρη την αυτοκρατορία. Πρόκειται για τις περίφημες παλαιοχριστιανικές βασιλικές, οι οποίες ήταν τεράστια επιμήκη οικοδομήματα, διαιρούμενα εσωτερικά, δια κιονοστοιχιών, σε κλίτη, καταλήγοντας στην ανατολική μικρή πλευρά σε αψίδα (κόγχη), και τα οποία κυριάρχησαν τον 4ο και 5ο αιώνα. Κι όπως καταλάβατε, το νησί μας είναι γεμάτο από αρχαίες πρωτοχριστιανικές βασιλικές.

Στην Βασιλική Β’ βρήκαμε την χτιστή αρχαία κολυμβήθρα όπου γίνονταν βαπτίσεις. Μπήκαμε σε μέρος του ναού με υπέροχα ψηφιδωτά δάπεδα τα οποία και φωτογραφήσατε. Κατόπιν πήγαμε στη Βασιλική Α’ όπου σώζεται η θέση της αγίας τράπεζας και η θέση του επισκόπου πίσω απ’ αυτήν.

Είδαμε και το Νυμφαίο/Βεσπασιανή από έξω που ήταν κάτι σαν δημόσια αποχωρητήρια και δημόσια λουτρά. Νωρίτερα, ο δεσπότης μας έδειξε και τους αρχαίους νιπτήρες, δίπλα από τη ροή του νερού.

Ξεκινήσαμε γύρω στις 11.00 και τελειώσαμε αισίως στις 12.45. Προσωπικά ενθουσιάστηκα, αν και είναι η 3η φορά που ξεναγούμαι σ’ αυτό το μέρος και η 4η που το επισκέπτομαι. Είναι σημαντικό, να αφήσετε στους ηλεκτρονικούς μας τόπους σε messenger και viber όλες τις φωτογραφίες και τα βίντεο που έχετε, αλλά θα ήθελα να μπείτε στον κόπο να γράψετε, όποτε μπορείτε και τις εντυπώσεις σας, με όποιο τρόπο μπορείτε… Με δικά σας λόγια.

Σήμερα προστέθηκε στην ομάδα μας η Ιωάννα Κουϊρουκίδου του α2…  Συνεχίζουμε χάρη στον ενθουσιασμό και την αγάπη σας στο πρόγραμμα. Χωρίς να θέλω να δυσκολέψω τα ατομικά προγράμματά σας, τους γονείς σας ή εσάς θα ήθελα να προσπαθήσετε, στο βαθμό που μπορείτε, να έλθετε στις επόμενες συναντήσεις μας όσο το δυνατόν περισσότεροι/ες από τους/τις συνολικά 23 εγγεγραμμένους/ες του προγράμματος. Επαναλαμβάνω, μπορείτε να φέρετε και άλλους/ες φίλους/ες σας…

Τσικνο-Πέμπτη 28 Φεβρουαρίου 2019:

Λοιπόν… Μάλλον περάσαμε πολύ πολύ καλύτερα απ’ όλο το υπόλοιπο σχολείο… Διότι, και περιηγηθήκαμε, και ήταν όλα ευχάριστα, και δεν περιμέναμε άσκοπα, Και φάγαμε έγκαιρα, Και βέβαια γνωρίσαμε πράγματα για τον τόπο μας που δεν ξέραμε.

Τι μάθαμε;

Α) Ότι δίπλα στο Βυζαντινό Χριστιανικό Μουσείο Κω και στο ίδιο ύψος ήταν όλη η προσεισμική Κως. Ακριβώς δίπλα ήταν ο προσεισμικός Ναός του Αγίου Νικολάου, μέρη του οποίου μεταφέρθηκαν αυτούσια στον νεότερο Μητροπολιτικό Ναό –όπως το τέμπλο του Ιερού. Δυστυχώς ο νεότερος ναός είναι σεισμόπληκτος από τον τελευταίο σεισμό και δεν μπορούμε να τον δούμε. Θυμηθείτε επίσης ότι η οδός Ιπποκράτους ήταν η χαντάκα μπροστά στο τείχος, γεμάτη πάντα με νερό… Ο δεσπότης μας έδειξε 2-3 πηγάδια με νερό, μπροστά από το μουσείο, στο πλάι της «χαντάκας»/οδού Ιπποκράτους. Μάθαμε επίσης ότι πίσω από το μουσείο υπήρχε η δεξαμενή της πόλης της Κω, απ’ όπου έπεσε μέσα στο σκοτεινά κάποιος εργάτης και ανακαλύφθηκε έτσι η «Παναγία η Κατεβατή».

Β) Ότι ο κόσμος σε κάθε εποχή, ζωγράφιζε εικόνες και παραστάσεις για να τις καταλαβαίνει. Έτσι σε εποχές ιδιαίτερα υψηλού μορφωτικού επιπέδου, έχουμε εικόνες και παραστάσεις αριστουργήματα. Σε εποχές όπου κυριαρχεί η αγραμματοσύνη, οι εικόνες και οι παραστάσεις είναι απλοϊκές.

Γ) Αν και αναφέρθηκα στις σχολές ζωγραφικής στον τόπο μας σε προηγούμενο σημείωμά μου, ο δεσπότης μας, επέμεινε ότι υπάρχει Δωδεκανησιακή Ζωγραφική Σχολή. Επιμένω κι εγώ ότι πρόκειται για παρακλάδι της Κρητικής Σχολής… Το αριστούργημα με την «Κοίμηση της Θεοτόκου» που είδαμε μέσα στην δεύτερη αίθουσα του ορόφου, μοιάζει πολύ με την «Κοίμηση της Θεοτόκου» του Κρητικού Δομήνικου Θεοτοκόπουλου/Ελ Γκρέκο που υπάρχει στο Μουσείο της Πάτμου. Όπως και να ‘χει, κρατήστε τα παρακάτω ονόματα: Μακεδονική Σχολή – Μανουήλ Πανσέληνος – Μπλε και Πράσινο χρώμα Κρητική Σχολή – Ελ Γκρέκο, Θεοφάνης Κρητικός – χρώματα της γης και της φωτιάς (κόκκινο, κροκί, χρυσό, καφέ) και μεγάλη αυστηρότητα. Να θυμάστε και εκείνη της παράσταση που έχει χρώματα όταν εικονίζονται άνθρωποι, ενώ είναι ασπρόμαυρη όταν εικονίζονται άγγελοι.

Δ) Οι άνθρωποι σε διάφορες εποχές, μπορεί να μην ήταν άνετοι οικονομικά, μπορεί να ήταν φτωχοί, όμως, ό,τι αφορούσε το Θεό τους και τη θρησκεία τους το έφτιαχναν με ό,τι πολυτιμότερο υλικό διέθεταν. Η υπόθεση «Θεός» έχει πολύ μεράκι, πολύ αγάπη. Γι΄αυτό και κάθε θρησκεία, κάθε τόπου, αποτελεί το βασικό πολιτιστικό θεμέλιο και τον σκελετό του τόπου. Θέλω να σας ζητήσω να φυλάξετε το πανέμορφο αναμνηστικό που μας δόθηκε στο τέλος. Είναι αντίγραφο σφραγίδας του τόπου μας, τυπωμένο σε χυτό μέταλλο. Μερακλής αυτός που το παρήγγειλε (προφανώς ο Δεσπότης μας). Τρομερό και εύστοχο το σχόλιο κάποιων από εσάς για το γλυκό κι ευγενικό βλέμμα του δεσπότη. Όντως… Κι εγώ τον αγαπώ πολύ γι’ αυτή του τη ζεστασιά και την καλοσύνη.

Ευχαριστώ όλους και όλες σας που έρχεστε με χαρά και ενθουσιασμό στις συναντήσεις μας. Έχουμε κλείσει μια συνάντηση για την Κυριακή 24 Μαρτίου 2019 στο Ασκληπιείο. Ενδεχομένως να κάνουμε άλλη μια, αυτήν που σας χρωστώ για το προ-προηγούμενο Σάββατο που ματαιώθηκε λόγω καιρού. Στον δυτικό αρχαιολογικό χώρο. Μέσα στον Απρίλιο, πριν το Πάσχα, θα πάμε Κάστρο Αντιμάχειας/ Άγιο Στέφανο Κεφάλου. Μέσα στον Μάιο θα πάμε παλαιό Πυλί… Και μόλις μπορέσω θα βάλω άλλες δυο συναντήσεις για τις Οθωμανικές Αρχαιότητες και για την σύνοψη της Ιταλοκρατίας… Είστε υπέροχες και υπέροχοι. Αγαπώ σας και φιλώ σας.

Τοπ.

Υ. Γ. Να μην ξεχνάτε τα κινητά σας… Να βγάζετε φωτογραφίες και βίντεο από κάθε περιήγηση.

Σάββατο 16 Φεβρουαρίου 2019.

Νομίζω πως ήταν ένας υπέροχος περίπατος.

Εμπεδώσαμε τις γνώσεις μας σχετικά με το Μεσαιωνικό Τείχος, με τη Χαντάκα (οδός Ιπποκράτους και Λεωφόρος Φοινίκων). Μάθαμε για τα οικόσημα των Ιπποτών και για τα «ευλογημένα» οικόσημα με τη φούντα της Καθολικής Εκκλησίας. Μάθαμε για το οξιγενές/εκρηξιγενές πέτρωμα από το οποίο παράγεται μέσα στο χρόνο ο φυσικός γρανίτης (κολώνες της Βασιλικής του Λιμένος), για τη χρήση των αρχαιότερων υλικών στη δόμηση νεότερων κτηρίων, όπως επίσης και για τη χρήση του τσιμέντου με σκληρές φυτικές ίνες με το οποίο κάποιος τεχνίτης/καλλιτέχνης έφτιαξε σύγχρονα γλυπτά, όπως το τέμπλο του Αγίου Γεωργίου του Αρρεναγωγείου.

Μάθαμε, ότι το υπέροχο καμπαναριό της Ευαγγελίστριας/Agnus Dei το γκρέμισε ένας αξιωματικός του ναυτικού με δυναμίτες (η ανοησία του υπερεθνικισμού και του δήθεν πατριωτισμού, είναι διαχρονικό φαινόμενο και εκεί πρέπει να σταθούμε απέναντι). Μάθαμε ότι μέσα στις Εκκλησίες υπήρχαν τάφοι και μιλήσαμε εκτενώς για τους τάφους στο πρώτο ναΐδριο της Παναγίας Γοργοϋπηκόου και για τον κιβωτιόσχημο τάφο του Αρχιεπισκόπου, στον Άγιο Γεώργιο Αρρεναγωγείου (σας θυμίζω ότι όλοι οι τάφοι των σπουδαίων προγόνων στην αρχαιότητα ήταν δωματιόσχημοι και λαξευτοί και ότι από τους τάφους αντλούμε τεράστιο όγκο πληροφοριών για τους πολιτισμούς του παρελθόντος).

Νομίζω πως θαυμάσαμε όλοι το εκπληκτικό ξυλόγλυπτο και συντηρημένο τέμπλο της Παναγίας Γοργοϋπηκόου, καθώς και τα απομεινάρια των αγιογραφιών/τοιχογραφιών. Πληροφοριακά… Ο Δεσπότης μας μίλησε για «Δωδεκανησιακή Σχολή» εικονογραφίας η οποία είναι επηρεασμένη από την λεγόμενη Κρητική ζωγραφική σχολή. Να ξέρετε πολύ πολύ απλά, και χωρίς πολλές λεπτομέρειες, ότι η θρησκευτική και κοσμική ζωγραφική στα Βαλκάνια και τη νοτιοανατολική Μεσόγειο περιλαμβάνει δυο κυρίαρχες «σχολές» ζωγραφικής: την Μακεδονική (11ος-13ος αιώνας, στη Μακεδονία) με κυρίαρχα χρώματα το μπλε και το πράσινο σε φόντο ή σε λεπτομέρειες ενδυμάτων (κύριος εκπρόσωπος ο κυρ Μανουήλ Πανσέληνος) και στην μοναδική και αξεπέραστη Κρητική «Σχολή» ζωγραφικής με την αυστηρότητα και την εκφραστικότητά της… Η Κρητική Σχολή εμφανίζεται τον 15ο αιώνα και ακμάζει μέχρι τον 18ο. Διασημότερος εκπρόσωπός της είναι ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος/Ελ Γκρέκο και ο Θεοφάνης ο Κρητικός. Απ’ αυτή τη σχολή γεννήθηκε η Δωδεκανησιακή Σχολή αλλά και η Ρωσική Σχολή. Σε αυτήν την σχολή, κυριαρχούν τα χρώματα της γης και της φωτιάς (αποχρώσεις του κόκκινου/κεραμιδί, καφέ, κίτρινο/κροκί, χρυσό). Αριστουργήματα της Κρητικής Σχολής, θα δούμε από κοντά στο Μουσείο της Μητρόπολης, στις 28 Φεβρουαρίου…

Είδαμε με τα μάτια μας, πώς φθείρεται ένα κτήριο με την υγρασία και τα φυτά που μπορεί να φυτρώσουν ανεπαίσθητα μέσα στους τοίχους. Μάθαμε για τους τρόπους με τους οποίους παρεμβαίνουμε στην επισκευή και αναστήλωση τέτοιων κτηρίων που είναι η πολιτιστική μας κληρονομιά… Θυμηθείτε το ναΐδριο του Αγίου Ιωάννη του Ναύκληρου (αυτό στο οποίο δεν μπήκαμε) το οποίο έχει αριθμημένες τις πέτρες του για να ξαναχτιστεί όπως ήταν στην αρχική του μορφή. Στενοχωρηθήκαμε όλοι μας για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο Μιναρές του Τεμένους της Λότζια, ελπίζοντας να σωθεί… Μάθαμε για τη σημασία του νερού στους Μουσουλμάνους, οι οποίοι βάζουν πάντοτε έξω από τα ιερά τεμένη τους (Τζαμί) κρήνες (βρύσες). Παιδιά, είναι η 3η φορά που βρίσκομαι σε αυτή την ξενάγηση. Για εμένα ήταν απολαυστική. Ελπίζω να σας άρεσε και εσάς… Στείλετε σας παρακαλώ ό,τι φωτογραφίες έχετε… Σιγά σιγά, θ’ αρχίσω να δουλεύω τα άρθρα στο μπλογκ…