ΧΤΙΖΟΝΤΑΣ ΑΡΜΟΝΙΚΕΣ ΑΔΕΡΦΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Ένα από τα βασικά θέματα που καλείται κάθε οικογένεια να διαχειριστεί καθημερινά είναι οι συγκρούσεις και οι τσακωμοί ανάμεσα στα αδέρφια. Πολύ περισσότερο στις μέρες που διανύουμε που η συνύπαρξη όλων των μελών της οικογένειας για πολλές ώρες εντείνει το φαινόμενο αυτό. Την περίοδο αυτή, εκτός από τη φυσική συνύπαρξη των παιδιών στο χώρο του σπιτιού, έχουμε να αντιμετωπίσουμε και τη συναισθηματική τους φόρτιση που πηγάζει από την ιδιαίτερη συνθήκη στην οποία ζούμε. Το αποτέλεσμα όλων αυτών είναι ίσως η μεγαλύτερη συχνότητα και ένταση των αδελφικών συγκρούσεων και τσακωμών.

Δεν πρέπει, όμως, να ξεχνάμε και – ιδιαίτερα τις δύσκολες ώρες που περνάμε- ότι οι συγκρούσεις αποτελούν αναπόσπαστο στοιχείο κάθε σχέσης. Όσο άγχος, ένταση ή ακόμα και θυμό μπορεί να μας προκαλεί ένας καβγάς ανάμεσα στα αδέλφια, τόσο σημαντικός είναι για την ύπαρξη και εξέλιξη μιας υγιούς σχέσης μεταξύ τους, με την οικογένεια και με το ευρύτερο περιβάλλον.

Ιδιαίτερα στην πρώτη παιδική ηλικία, οι αδελφικές σχέσεις χαρακτηρίζονται από συναισθηματική φόρτιση, με κυρίαρχα συναισθήματα τη ζήλια, τον ανταγωνισμό,την αίσθηση αδικίας και τη διεκδίκηση της αποκλειστικότητας της γονεϊκής αγάπης. Οι αδελφικές σχέσεις περιλαμβάνουν και συχνές εναλλαγές έντονων και αντικρουόμενων συναισθημάτων όπως:

• αγάπη και μίσος: π.χ. τη μια στιγμή μπορεί το παιδί να εκφράζει αγάπη για το μικρότερο αδελφάκι του και την αμέσως επόμενη να εκφράζει «μίσος» γιατί η μαμά το αφήνει και τρέχει να πάρει αγκαλιά το μικρότερο παιδί που κλαίει,

• αφοσίωση και αντιζηλία: π.χ. από τη μια μπορεί να προστατεύει το μικρότερο αδερφάκι του όταν τον πειράζουν άλλα παιδιά και από την άλλη να τσακώνεται μαζί του για ένα παιχνίδι.

Όσο υπερβολικές και παράδοξες και να ακούγονται αυτές οι συναισθηματικές εναλλαγές και διακυμάνσεις, είναι αυτές ακριβώς που βοηθούν τα παιδιά να μάθουν να διαχειρίζονται δυσάρεστα συναισθήματα, να διαπραγματεύονται τις ανάγκες και τα επιθυμίες τους, αλλά και να αναπτύσσουν δεξιότητες που θα τους βοηθήσουν στην αντιμετώπιση μελλοντικών ματαιώσεων στην ζωή τους. Με άλλα λόγια, μέσα από αυτή την αναπόφευκτη διαδικασία τα παιδιά χτίζουν ουσιαστικές σχέσεις μεταξύ τους και παράλληλα το καθένα διαμορφώνει τη δική του μοναδική ταυτότητα, μαθαίνουν να αλληλεπιδρούν και να επικοινωνούν, να διεκδικούν αλλά και να υποχωρούν, να αναπτύσσουν τρόπους διαπραγμάτευσης και επίλυσης προβλημάτων, απαραίτητες για την ομαλή τους προσαρμογή σε οποιοδήποτε άλλο κοινωνικό σύνολο.

Στην πορεία, όμως, αυτή σημαντικό ρόλο καλούνται να διαδραματίσουν οι γονείς έτσι ώστε μέσα από τις συγκρούσεις να θέσουν γερά θεμέλια και βάσεις για την αρμονική σχέση των αδερφών μεταξύ τους. Εμείς οι γονείς καλούμαστε, από τη μια πλευρά να αποδεχτούμε την ύπαρξή τους και να μην είμαστε απαγορευτικοί, τιμωρητικοί ή υπερβολικοί στις αντιδράσεις μας, αλλά και από την άλλη να βρούμε τρόπους να τις αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά και για τα ίδια τα παιδιά αλλά και για την ομαλή και αρμονική λειτουργία της οικογένειας.

Πώς λοιπόν, θα ήταν βοηθητικό και αποτελεσματικό να αντιδρούμε σε ανάλογες καταστάσεις; Τι να κάνουμε και τι να αποφεύγουμε όταν βλέπουμε «την καταιγίδα να έρχεται» ή ακόμη χειρότερα «όταν η καταιγίδα μας χτυπήσει»;

Να αποδεχτούμε ότι είναι φυσιολογικό και υγιές να τσακώνονται τα παιδιά μας, ελέγχοντας τα δικά μας έντονα αρνητικά συναισθήματα, που δημιουργούνται βλέποντας τα παιδιά να διαπληκτίζονται.

Να σεβαστούμε τις διαφορετικές ανάγκες του κάθε παιδιού. Το να συμπεριφερόμαστε στα παιδιά μας με τον ίδιο τρόπο δεν είναι καθόλου βοηθητικό και όσο πιο πολύ το προσπαθούμε τόσο περισσότερο τα παιδιά μας θα μας κατηγορούν ότι τα αδικούμε. Γι΄ αυτό, λοιπόν, ας επικεντρωθούμε στην ικανοποίηση των διαφορετικών αναγκών του κάθε παιδιού. Είναι πολύ σημαντικό να αφιερώνουμε χρόνο για το κάθε παιδί χωριστά κάνοντας δραστηριότητες που το ικανοποιούν.

Να αποφεύγουμε τις συγκρίσεις. Κάθε παιδί είναι διαφορετικό και σαν τέτοιο πρέπει να το αντιμετωπίζουμε χωρίς να το συγκρίνουμε με τα αδέρφια του. Όταν θέλουμε να επαινέσουμε ή να επιπλήξουμε ένα από τα παιδιά μας, θα αναφερθούμε στη συγκεκριμένη συμπεριφορά χωρίς σχόλια, γενικεύσεις ή συγκρίσεις με τα αδέρφια του.

Να διαχειριστούμε δημιουργικά τον ελεύθερο χρόνο μας: Οι μέρες που ζούμε είναι μια ευκαιρία να εκμεταλλευτούμε τον ελεύθερο χρόνο μας για τη βελτίωση των σχέσεων μεταξύ των μελών της οικογένειας. Τα μέλη της οικογένειας μπορούν να ανακαλύψουν νέα κοινά ενδιαφέροντα και δραστηριότητες που θα ενισχύσουν τους δεσμούς των οικογενειακών σχέσεων. Είναι σημαντικό, όμως, οι γονείς να μην ξεχνάμε να αφιερώνουμε χρόνο με το κάθε παιδί ξεχωριστά, καθώς η δημιουργία δυαδικών σχέσεων είναι εξαιρετικά πολύτιμη. Το παιδί, όταν περνάει ξεχωριστό χρόνο με τον κάθε γονέα, νιώθει σημαντικό και ενισχύεται η αυτοεκτίμηση του.

Να προσπαθούμε να μην αδικούμε κάποιο από τα παιδιά μας. Να τους δώσουμε να καταλάβουν πως το ενδιαφέρον, η φροντίδα και η αγάπη μας δεν διαφοροποιούνται από παιδί σε παιδί.

Να ορίσουμε με σαφήνεια τους κανόνες του παιχνιδιού. Θα πρέπει να έχουμε συναποφασίσει τι θεωρείται αποδεκτή και τι μη αποδεκτή συμπεριφορά, τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται στην μεταξύ τους αλληλεπίδραση, καθώς και τις συνέπειες που θα προκύψουν από την παραβίαση των κανόνων αυτών. Οφείλουμε να μείνουμε σταθεροί στην επιβολή της όποιας συνέπειας έχουμε ορίσει. Είναι σημαντικό για τα παιδιά μας να καταλάβουν πως εννοούμε αυτά που λέμε.

Να αποτελέσουμε πρότυπο για τα παιδιά μας. Για να μπορέσουμε να πετύχουμε την επιθυμητή συμπεριφορά από τα παιδιά μας, θα πρέπει πρώτα εμείς να συμπεριφερόμαστε όπως περιμένουμε να πράξουν και εκείνα. Επομένως, οφείλουμε να διευθετούμε τις δικές μας συγκρούσεις με αποτελεσματικό τρόπο. Οι τσακωμοί μεταξύ των αδερφών πολλές φορές ενισχύονται από την ένταση που υπάρχει ανάμεσα στο ζευγάρι των γονιών. Τα παιδιά παρατηρούν προσεκτικά τη ζωή των γονιών τους και πολλές φορές την μιμούνται εκφράζοντας τα προβλήματα που κυριαρχούν στη σχέση του ζευγαριού ή υιοθετώντας τους τρόπους που χρησιμοποιούν οι γονείς για να λύσουν τις δικές τους συγκρούσεις.

Να προσπαθούμε να προλαμβάνουμε εντάσεις και δύσκολες καταστάσεις. Αν τα παιδιά μας δεν μπορούν να επιλύσουν τις διαφορές τους ή συστηματικά τσακώνονται για τα ίδια πράγματα, θα πρέπει να σκεφτούμε ρεαλιστικές λύσεις. Για παράδειγμα, γνωρίζουμε ότι τα μικρά παιδιά δυσκολεύονται στο να μοιράζουν ή να δίνουν τα πράγματά τους. Μπορούμε λοιπόν, να τα ενθαρρύνουμε να παίζει το καθένα με τα δικά του παιχνίδια, ή προσπαθούμε να βρούμε δραστηριότητες που δεν απαιτούν μεγάλο βαθμό συνεργασίας, όπως το να ακούνε μουσική ή να ζωγραφίζουν. Αν τα παιδιά μας τσακώνονται συχνά για την τηλεόραση, ή για τις ηλεκτρονικές συσκευές, προσπαθούμε σε συνεργασία με τα ίδια να φτιάξουμε ένα εβδομαδιαίο πρόγραμμα. Και φυσικά τους εξηγούμε τις συνέπειες της μη τήρησης αυτού του προγράμματος.

Να ενθαρρύνουμε την καλή συμπεριφορά και να την επιβραβεύουμε. Όταν βλέπουμε τα παιδιά μας να παίζουν καλά μαζί ή να συνεργάζονται ως ομάδα, να μην παραλείψουμε να τα συγχαρούμε. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η παραπάνω συμπεριφορά δε θεωρείται δεδομένη, οπότε η επιβράβευση με ένα θετικό σχόλιο ή ένα απλό χάδι, μπορεί να λειτουργήσει πολύ ευεργετικά στη μεταξύ τους σχέση.

Να μην επεμβαίνουμε αμέσως μόλις αρχίζει η σύγκρουση. Δίνουμε στα παιδιά μας την ευκαιρία να εκφράσουν την άποψή τους ή και τη διαφωνία τους και να διαχειριστούν μόνα τους την κατάσταση. Εάν ο καβγάς συνεχίζεται για πολλή ώρα και θέτει σε κίνδυνο τη σωματική τους ασφάλεια, οφείλουμε να τα προειδοποιήσουμε για τις συνέπειες που θα έχουν σύμφωνα με αυτά που έχουμε από κοινού αποφασίσει.

Να μην εμπλακούμε στη διαμάχη τους. Προσπαθούμε να διατηρήσουμε την ψυχραιμία μας και να οπλιστούμε με υπομονή χωρίς να χάσουμε τον αυτοέλεγχό μας. Όσο πιο ήρεμοι παραμείνουμε, τόσο περισσότερες πιθανότητες έχουμε να εξομαλυνθεί η κατάσταση.

Δεν παίρνουμε τον ρόλο του «διαιτητή».Ενθαρρύνουμε τα παιδιά μας να διευθετήσουν τις δικές τους διαφορές. Παρόλο που μπορεί να χρειαστεί να βοηθήσουμε τα μικρότερα παιδιά να επιλύσουν τις διαφορές τους, αποφεύγουμε να πάρουμε το μέρος κάποιου παιδιού. Δεν κατηγορούμε κατ’ επανάληψη ένα από τα παιδιά μας -συνήθως τα μεγαλύτερα- για το γεγονός ότι τσακώνεται με τον αδελφό ή την αδελφή του. Συχνά στους τσακωμούς, τα παιδιά ζητάνε την εμπλοκή των γονέων για να πάρουν το μέρος κάποιου. Ο γονέας, όμως, σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να αναλάβει αυτόν τον ρόλο καθώς αυτή η προσέγγιση δεν εστιάζει στην λύση του προβλήματος, αλλά αντίθετα ενδυναμώνει την σύγκρουση. Στόχος δεν είναι να βρεθεί «ποιος φταίει» αλλά να βρεθεί η λύση στο πρόβλημα.

Δεν προσπαθούμε να συζητήσουμε μαζί τους κατά τη διάρκεια του καβγά. Όταν υπάρχει ένταση και θυμός είναι αδύνατον να ακούσουν αυτά που τους λέμε. Αργότερα, όταν θα είναι πιο ήρεμα, διερευνούμε τους λόγους της σύγκρουσης και τα καθοδηγούμε σε πιο λειτουργικούς τρόπους αντιμετώπισης των διαφωνιών τους. Κατά τη διάρκεια της συζήτησης ερωτήσεις όπως «τι θα μπορούσε να έχει συμβεί, τι άλλο θα μπορούσατε να κάνετε για να λύσετε το πρόβλημα; Τι είχατε κάνει τις προάλλες όταν αντιμετωπίσατε παρόμοιο πρόβλημα;» βοηθούν τα παιδιά να φανταστούν ή να θυμηθούν εναλλακτικές τακτικές και τρόπους διαπραγμάτευσης που θα μπορούν να χρησιμοποιήσουν την επόμενη φορά που θα διαφωνήσουν. Βασικό σημείο η επιβράβευση κάθε φορά των θετικών τους συμπεριφορών και όχι η εμμονή στην τιμωρία.

Τέλος, πολύ σημαντικό είναι να δίνουμε ευκαιρίες στα παιδιά σε ανύποπτο χρόνο να μιλήσουν για τα αρνητικά συναισθήματα που μπορεί να τα κατακλύζουν σε σχέση με τα αδέρφια τους. Με κάθε ευκαιρία συζητάμε με τα παιδιά για τα συναισθήματα της ζήλιας, του θυμού και του ανταγωνισμού που μπορεί να νιώθουν και τις περισσότερες φορές είναι οι αιτίες που προκαλούν τους αδελφικούς καβγάδες. Τονίζουμε ότι αυτά τα συναισθήματα τα νιώθουμε όλοι μας και ότι δεν ακυρώνουν την αγάπη και την εμπιστοσύνη που έχουμε σε αυτά. Στόχος δεν είναι να κρύβουμε και να καταπιέζουμε τα συναισθήματά μας αλλά να τα αναγνωρίζουμε, να τα εκφράζουμε και να προσπαθούμε να τα επιλύσουμε. Επίσης, μπορούμε σε συνεργασία με τα παιδιά να φτιάξουμε μια λίστα με «τρόπους χαλάρωσης όταν είμαστε θυμωμένοι» και «τρόπους επίλυσης των προβλημάτων» κι έτσι το κάθε παιδί να αναλάβει την ευθύνη της συμμετοχής του και την αμοιβαία δέσμευση για αυτά που έχει σκεφτεί και προτείνει το ίδιο.

Και να μην ξεχνάμε ότι επειδή τις συγκρούσεις και τους τσακωμούς ανάμεσα στα αδέρφια δε μπορούμε να τις αποφύγουμε, ας είμαστε – όσο γίνεται περισσότερο – έτοιμοι , οπλισμένοι με υπομονή, ψυχραιμία και χιούμορ για να τις αντιμετωπίζουμε πιο αποτελεσματικά και πιο «αναίμακτα».

Αννέτα Καββαδά,

Σχολική Ψυχολόγος ,MSc,

ΚΕΣΥ Λευκάδας.