επιλογή φωτογραφίας : Νίκος Δημητρίου
Υπάρχει ένα συγκεκριμένο πολιτισμικό φαινόμενο που όποιος έχει δύο μάτια και ένα smartphone, το έχει βιώσει. Μόλις το ξαναβίωσα, για πολλοστή φορά, σε μια συναυλία χορωδίας στο δημοτικό σχολείο της κόρης μου.
Καθώς η αυλαία άνοιξε και εμφανίστηκαν οι ενθουσιώδεις μαθητές της δευτέρας τάξης του δημοτικού, εκατοντάδες συσκευές κινητών τηλεφώνων άναψαν στο ακροατήριο. Μαμάδες και μπαμπάδες μεταμορφώθηκαν σε μια μάζα γονεϊκών παπαράτσι, ψάχνοντας τα κουμπιά εγγραφής στα smartphones και στα iPads τους.
Ήταν μια γελοία σκηνή, τα παιδιά αληθώριζαν και στριμώχνονταν για να βρουν τα πρόσωπα των γονιών τους μέσα στη θάλασσα των οθονών που τρεμόπαιζαν. Ακόμη πιο αποκρουστικό, καθώς τα παιδιά έδιναν παράσταση, ήταν που πολλοί γονείς παρακολούθησαν την παράσταση μέσω των συσκευών τους. Τα ίδια τα παιδιά δεν τα παρακολουθούσαν. Οι γονείς έβλεπαν μια ψηφιακή αναπαραγωγή της παράστασης, καθώς ξεδιπλωνόταν μπροστά τους.
Γιατί το κάνουμε αυτό; Τι είναι αυτή η μανία να καταγράψουμε κάθε κίνηση του παιδιού μας στα smartphones μας; Γιατί μετριάζουμε την ισχύ των πιο πολύτιμων στιγμών της ζωής βλέποντας αυτές μέσω των gadgets μας; Νομίζω ότι έχει να κάνει με την απώθηση.
Η απώθηση είναι μια καθολική ψυχολογική πραγματικότητα. Οι ψυχές μας εργάζονται σκληρά για να κρατήσουν τα κέντρα βάρους τους, συχνά αποκλείοντας την εμπειρία των άκρων. Όταν μια ορμή, μια σκέψη, μια μνήμη ή ένα συναίσθημα θεωρείται πολύ έντονο ή πολύ απειλητικό για να υποκύψουμε, εξορίζεται από τη συνείδηση, καταδικασμένο να ζήσει τις ημέρες του στις πιο σκοτεινές σπηλιές της ψυχής.
Ωστόσο, παρακρατώντας αυτό το υλικό βαθιά μέσα κλεισμένο στην ψυχή, μας κοστίζει πολύτιμο ψυχολογικό κεφαλαίο. Ένας φόρος του κεφαλαίου καταβάλλεται με τη μορφή των συμπτωμάτων – οξύ ή γενικευμένο άγχος, χαμηλού βαθμού κατάθλιψη, ψυχαναγκαστική συμπεριφορά – καθένα από τα οποία συρρικνώνει το εύρος των εμπειριών μας με τον κόσμο. Όπως και το άνοιγμα του φακού της κάμερας που κλείνει και εμποδίζει το φως που εισέρχεται, το πεδίο εφαρμογής της συνειδητής επίγνωσης μας συμπυκνώνεται ώστε να μπορέσουμε να προχωρήσουμε με τη ζωή μας χωρίς να ρίξουμε ούτε μια σταγόνα υπαρξιακού ιδρώτα.
Είναι προτιμότερο να σκουπίσουμε ψυχαναγκαστικά το χαλί στο σαλόνι, για παράδειγμα, ή να βασανιζόμαστε για το χρώμα των επίπλων του γραφείου, από το να είμαστε συνεχώς σε επίγνωση του γεγονότος ότι κάποια μέρα θα πεθάνουμε. Και το γεγονός είναι, ότι τίποτα δεν θυμίζει σε ένα γονέα ότι πρόκειται να πεθάνει καθώς παρακολουθεί το παιδί του να τραγουδά τραγούδια σε μια συναυλία του σχολείου.
Ναι, είναι ένα νοσηρό κλίμα, αλλά η νοσηρότητα είναι ακριβώς το σημείο που πρέπει να εστιάσουμε. Μαζί με τη χαρά που αισθανόμαστε βλέποντας το παιδί μας να κάνει κάτι σημαντικό, υπάρχει συχνά μια ημι-συνειδητή δόση τρόμου, επειδή ακριβώς η ίδια η στιγμή που περιμένουμε με αγωνία εμφανίζεται σε όλο της το μεγαλείο, αμέσως μετά εξαφανίζεται για πάντα. Όταν οι κουρτίνες ανοίγουν για την παράσταση του παιδιού μας, μας υπενθυμίζεται αχνά ότι οι κουρτίνες κλείνουν σιγά-σιγά για τη ζωή μας και τη στιγμή που θα πιάσουμε ένα ίχνος του συναισθήματος αυτού, αμέσως εμφανίζονται τα smartphones.
Αν μπορούμε να συλλάβουμε, όπως συλλαμβάνουμε τις πυγολαμπίδες σε ένα βάζο, αυτές τις μοναδικά λαμπερές στιγμές που χαρακτηρίζουν τις ζωές μας και τις κρατούν σε αιχμαλωσία στις συσκευές μας, μπορούμε να απολαύσουμε την ψευδαίσθηση ότι έχουμε τον έλεγχο της ροής του χρόνου. Μπορούμε να πατήσουμε την οθόνη και να παρακολουθήσουμε αυτές τις πολύτιμες στιγμές να ζωντανεύουν. Μπορούμε να τις αποθηκεύσουμε ενάντια στο φάσμα του θανάτου.
Μην κάνετε όμως το λάθος: Με την απώθηση του φόβου του θανάτου, βγαίνουμε χαμένοι στη ζωή. Η δυσανεξία μας για τον πόνο υποχωρεί σε μια αποκήρυξη της χαράς. Ο ανθρωπιστικός ψυχολόγος Αβραάμ Μάσλοου επινόησε τον όρο «Σύνδρομο του Ιωνά» για να περιγράψει το φαινόμενο αυτό: «Έτσι, συχνά οι άνθρωποι σε … εκστατικές στιγμές λένε, “Είναι υπερβολικό” ή “δεν μπορώ να το αντέξω”, ή “Θα μπορούσα να πεθάνω” …. φαίνεται ότι η υπερβολική ευτυχία δεν μπορεί να υποστηριχθεί για πολύ ώρα».
Από τη στιγμή που φοβόμαστε τον θάνατο, δεν μπορούμε να ρισκάρουμε πολύ στη ζωή. Ο φόβος του θανάτου φέρνει το αντίθετο αποτέλεσμα, επιστρέφει ως φόβος της ζωής και εμείς αναισθητοποιούμε τους εαυτούς μας, με, μεταξύ άλλων, τα gadgets μας.
Αφού βίωσε την ίδια τάση εμμονής των ανθρώπων να καταγράφουν τα πάντα με τα smartphones τους, ο ποιητής Μάικλ Ρόσεν, δήλωσε: «Φαίνεται πιο σημαντικό να έχω πάει εκεί, από το να είμαι πραγματικά εκεί. Πιο σημαντικό δείχνει να έχουν κάτι να μοιραστούν/ να ποστάρουν ότι ήταν εκεί … από το να βυθίζονται παραδομένοι και αφημένοι, ανοικτοί – ευάλωτοι ακόμα – στη δύναμη της παράστασης».
Η παρόρμηση μας να αποσπάσουμε τον εαυτό μας από την οικειότητα του εδώ και τώρα, να επιλέξουμε την καταγεγραμμένη ιστορία πάνω από τη παρούσα στιγμή/εμπειρία, απαξιώνει τις εμπειρίες μας με τον κόσμο, μειώνοντάς αυτές σε βαρετά πόστ στο Instagram και ποστ στο Facebook. Και ακόμη χειρότερα, μόνο εκ των υστέρων οι εμπειρίες μας κερδίζουν μια εύλογη αξιακή σημασία (Πόσα “like” πήρα στο Facebook; Πόσα “hits” πήρα στο YouTube;). Η ζωή υποτιμάται σε ασφαλέστερες, άγευστες, σε μερίδες των 15 λεπτών (τόσο «ζει» ένα ποστ) που δεν θα μας ταρακουνήσουν πάρα πολύ.
Είναι γεγονός: Μερικές φορές, είμαστε άνετα μόνο με την πραγματικότητά μας να αντανακλάται σε μας σε μικρές, ομοιοπαθητικές δόσεις μέσω τεσσάρων ιντσών οθονών με γυαλί ανθεκτικό στις γρατσουνιές. Υπάρχουν μέθοδοι για να αυξήσουμε την ανοχή μας (ψυχοθεραπεία π.χ., για να αναφέρουμε μία), αλλά οι περισσότεροι από εμάς φαίνεται να συρρικνώνουμε το περιεχόμενο από τη δύναμη της ζωής.
Ο Thoreau είπε θρηνώντας: «Να είσαι ξύπνιος σημαίνει να είσαι ζωντανός. Δεν έχω συναντήσει ποτέ έναν άνθρωπο ο οποίος ήταν αρκετά ξύπνιος». Ως αποτέλεσμα, υπάρχουν πολύ λίγοι από εμάς που είναι αρκετά ζωντανοί. Ακόμη και καθώς επιδιώκουμε να αυξήσουμε την ποιότητα της εικόνας για τα smartphones μας, προτιμούμε μια μικρότερη έκδοση ευκρίνειας της ζωής μας.
Ο Κωμικός Louis C.K. συνόψισε αυτό το θέμα τέλεια κατά τη διάρκεια μιας συνέντευξης του στην τηλεόραση: «Θα πρέπει να οικοδομήσεις την ικανότητα να είσαι ο εαυτός σου μόνο χωρίς να κάνεις τίποτα. Το κινητό τηλέφωνο κάνει αυτό, απομακρύνει μακριά από εσένα την ικανότητα απλά να κάθεσαι εκεί. Αυτό συνίσταται στην ύπαρξη του ανθρώπου».
Παρόλο που δεν είναι υπαρξιακός ψυχολόγος, ο Louis C.K. αντιλαμβάνεται ότι χρησιμοποιούμε τις συσκευές μας για να ρυθμίσουμε την ένταση της συναισθηματικής ζωής μας: «Ποτέ δεν αισθάνεσαι εντελώς λυπημένος ή απόλυτα ικανοποιημένος. Απλά αισθάνεσαι κάπως ικανοποιημένος με το προϊόν σου. Και τότε πεθαίνεις».
ΠΗΓΗ: psychologynow.gr
