επιλογή φωτογραφίας: Νίκος Δημητρίου
Δεν μας πληροφορεί κανένα γραπτό μνημείο, ποιο μήνα γεννήθηκε ο Χριστός. Τα πρώτα χριστιανικά χρόνια οι συνθήκες γέννησης του Χριστού ήταν γνωστές σε όλους γι αυτό δεν χρειάστηκε να ζητήσει κανείς να μάθει κάτι που όλοι γνώριζαν. Άλλωστε τους πρώτους Χριστιανούς δεν ενδιέφερε πότε και πώς γεννήθηκε ο Χριστός αλλά εκείνο που όλους ενδιέφερε ήταν η Διδασκαλία του Ιησού για μια πανανθρώπινη κοινωνία από όπου θα έλειπε το μίσος και όλοι θα ήταν ισότιμοι. Και το κυριότερο, στην κοινωνία που φέρνει ο Χριστός ζούν όλοι χωρίς το φόβο του θανάτου.
Πρώτη φορά τον 3ο – 4ο αιώνα άρχισαν κάποιοι να συζητούν λεπτομέρειες για τους προγόνους του Χριστού και για τις πρώτες μέρες μετά τη γέννησή του. Σε «Απόκρυφα» κείμενα όπως το «πρωτευαγγέλιο του Ιακώβου» και το «ευαγγέλιο του Θωμά» περιέχεται η περίληψη τέτοιων συζητήσεων για την ημέρα γέννησης του Χριστού χωρίς όμως επιστημονική αξία. Έτσι σήμερα αν κάποιος θελήσει να ζητήσει πληροφορίες για τη γέννηση του Χριστού μόνο υποθέσεις μπορεί να κάνει με βάση την Αγία Γραφή.
Ο απόστολος Λουκάς είναι ο μόνος ευαγγελιστής που περιγράφει με κάποιες λεπτομέρειες και με αξιοπιστία τη γέννηση του Χριστού. Και σαν επιστήμων – ιατρός που ήταν προσπαθεί να είναι σαφής και ακριβής στις περιγραφές του. Μας πληροφορεί ότι ο Χριστός γεννήθηκε τη χρονιά της «πρώτης απογραφής πληθυσμών» που είχε διατάξει ο Οκταβιανός Αύγουστος, όταν διοικητής Συρίας ήταν ο Κυρήνιος. (κατά Λουκά β, 1-3). Δεν αναφέρει το μήνα και την ημέρα. Αλλά ίσως μπορούμε από τις περιγραφές του να βγάλουμε κάποιο συμπέρασμα:
1. Η Μαριάμ και ο Ιωσήφ πήγαν στην πατρίδα τους να «απογραφούν». Η μετακίνησή τους δεν μπορεί να έγινε το χειμώνα.
2. Τη νύκτα που γεννήθηκε ο Χριστός, οι βοσκοί αγρυπνούσαν στο ύπαιθρο (κατά Λουκά β,8). Αυτό σημαίνει ότι δεν υπήρχε φόβος για παγωνιά. Ο καιρός ήταν ή ανοιξιάτικος ή θερινός.
Κάποιοι Παλαιστίνιοι και Σύροι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι ο Χριστός γεννήθηκε τον Οκτώβριο. (Τη θεωρία αυτή την στηρίζουν σε παλαιστινιακά έθιμα της εποχής του Χριστού). Όμως πως είναι δυνατόν να διατάχθηκε «απογραφή πληθυσμών» στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ένα μήνα πριν τον Χειμώνα; Πως θα γινόταν η μετακίνηση προς τη γενέτειρα μέσα στον Οκτώβριο αλλά και η επιστροφή τόσων ανθρώπων, στις αρχές Νοεμβρίου (με τα τόσα καιρικά φαινόμενα); Λογικότερο είναι η απογραφή να έγινε άνοιξη ή το πολύ τον Ιούνιο. Όπως μαθαίνουμε από τον Κλήμη τον Αλεξανδρέα, πολλοί ήταν εκείνοι που το 200 μ.Χ. τοποθετούσαν τη γέννηση του Χριστού το μήνα Μάιο.
Πότε καθιερώθηκε η εορτή των Χριστουγέννων;
Μέχρι τις αρχές του 4ου αιώνα τα «Χριστούγεννα» σαν εορτή ήταν άγνωστη. Οι Χριστιανοί γιόρταζαν μόνο το Πάσχα και ίσως το μαρτύριο κάποιων επιφανών μαρτύρων. Αν υπήρχε κάποιος σχετικός εορτασμός θα τον γνώριζαν – και θα τον σχολίαζαν – οι συγγραφείς του 2ου αιώνα.
Ο ελληνικής καταγωγής Επίσκοπος Ρώμης Άγιος Τελεσφόρος (125-138 μ.Χ.) φαίνεται ότι έκανε μια πρώτη πρόταση να συμπεριληφθεί στις λατρευτικές εκδηλώσεις της Ρώμης, και η γέννηση του Χριστού. Φαίνεται μάλιστα ότι το θέμα συζητήθηκε και στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Η πρόταση αμέσως απορρίφθηκε από τους ηγέτες της εκκλησίας. (Κάτι τέτοιο λέει στις αρχές του 3ου αιώνα ο εκκλησιαστικός συγγραφέας Ωριγένης). Τίποτε λοιπόν το επίσημο και γενικό δεν έγινε μέχρι τον 4ο αιώνα.
Ο Πάπας Ιούλιος Α΄ (337-352) καθιέρωσε επίσημα στη Ρώμη τον εορτασμό της «Χριστού Γεννήσεως» και από τότε στη Δύση είναι η σημαντικότερη εορτή. Έχουμε ιστορικές μαρτυρίες ότι το 356 στην Ρώμη γιορτάζονταν τα Χριστούγεννα στις25 Δεκεμβρίου ενώ στην Αρμενία και Συρία γιορτάζονταν στις 6 Ιανουαρίου. Στην Ανατολή η 25η Δεκεμβρίου έγινε αποδεχτή λίγο αργότερα (τέλος 4ου – αρχές 5ου αιώνα). Και το διάστημα μέχρι 6η Ιανουαρίου παρέμεινε ως «Δωδεκαήμερο Εορτών». Ο Μέγας Βασίλειος, ο Γρηγόριος ο Θεολόγος και ο Ιωάννης Χρυσόστομος γνώριζαν την καινούργια αυτή εορτή και έγραψαν Λόγους γι αυτήν.
Σε Ομιλίες Πατέρων του 4ου και 5ου αιώνα φαίνεται ότι στη Δύση η Εκκλησία καθιέρωσε την ημέρα αυτή (25 Δεκεμβρίου) ως Πρωτοχρονιά.Αυτό το γνώριζε και ο άγνωστος Έλληνας συνθέτης του «Αγερμού των Χριστουγέννων»(τα γνωστά Κάλαντα) αφού η Ελλάδα τότε υπαγόταν εκκλησιαστικά στη Ρώμη: «Χριστούγεννα. Πρωτούγεννα. Πρώτη γιορτή του χρόνου….»
του Γιώργου Ιωαννίδη
Υμνογραφία Χριστουγέννων
Η Βυζαντινή υμνογραφία των εορτών των Χριστουγέννων χαρακτηρίζεται όχι μόνο πλούσια και πανηγυρική αλλά έχει και μεγάλη ποιητική αξία. Οι καταβασίες, τα μεγαλυνάρια, τα στιχηρά ιδιόμελα, τα κοντάκια των ύμνων, οι κανόνες εκφράζουν αισθήματα δέους και θάμβους, κατάνυξης και ευλάβειας. Οι μεγάλοι υμνογράφοι στους ύμνους τους συμπυκνώνουν σε απαράμιλλους στίχους όλη τη θεολογία της Εκκλησίας.
Απολυτίκιο Χριστουγέννων
«Ἡ Γέννησίς σου Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν
ἀνέτειλε τῷ κόσμῳ τὸ φῶς τὸ τῆς γνώσεως
ἐν αυτῇ γὰρ οἱ τοῖς ἄστροις λατρεύοντες
ὑπὸ ἀστέρος ἐδιδάσκοντο
Σὲ προσκυνεῖν τὸν ἥλιον τῆς δικαιοσύνης
καὶ Σὲ γινώσκειν ἐξ ὕψους ἀνατολήν
Κύριε δόξα Σοι.»
Ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός (8ος αι.) συνέθεσε τον «κανόνα εις την Χριστού γέννησιν»:
«Νύμφης πανάγνου τὸν πανόλβιον τόκον,
ἰδεῖν ὑπὲρ νοῦν ἠξιωμένος χορός,
ἄγραυλος, ἐκλονεῖτο τῷ ξένῳ τρόπῳ
τάξιν μελωδούσάν τε τῶν Ἀσωμάτων,
Ἄνακτα Χριστόν, ἀσπόρως σαρκούμενον»
Ο Μέγιστος των Υμνογράφων Ρωμανός ο Μελωδός συνθέτει στιχηρά προεόρτια και τρία κοντάκια για τα Χριστούγεννα μεταξύ των οποίων το πλέον γνωστό:
«Ἡ Παρθένος σήμερον
τὸν Ὑπερούσιον τίκτει
καὶ ἡ Γῆ τὸ σπήλαιον
τῷ ἀπροσίτῳ προσάγει
Ἄγγελοι μετὰ ποιμένων δοξολογοῦσι
Μάγοι δὲ μετὰ αστέρος ὁδοιποροῦσι
Δι’ ἡμᾶς γὰρ ἐγεννήθη παιδίον νέον
ὁ πρὸ αἰώνων Θεός.»
ΠΗΓΕΣ: users.sch.gr,el.wikipedia.org
