ενδεκάλογος

‘‘ΘΕΜΑΤΑ’’ ΑΠΟ ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ Ν.Ε.ΓΛΩΣΣΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ

Πρόκειται για αντιγραφή της διατύπωσης θεμάτων από το σχολικό βιβλίο, καθώς ίσως διευκολύνει τη μελέτη των μαθητών η εποπτεία των θεμάτων που προτείνονται (στο βιβλίο) για παραγωγή λόγου.

Η αντιγραφή αποσπασμάτων έγινε από την ψηφιακή μορφή του βιβλίου και γι’ αυτό δεν υπάρχουν παραπομπές σε σελίδες – και μάλλον άχρηστες θα ήταν, αφού η σελιδοποίηση συχνά αλλάζει.

Προσοχή: δεν εξαντλούνται όλα τα θέματα.

Επάγγελμα

Η Διεύθυνση Εργασίας του νομού σας οργανώνει ημερίδα με θέμα “Νέοι, κατάρτιση και επάγγελμα”, με συμμετοχή αρμοδίων φορέων, επιστημόνων, επαγγελματιών, γονέων και μαθητών. Στην ημερίδα αυτή συμμετέχεις ως εκπρόσωπος των μαθητών της Γ’ Λυκείου.
Στη γραπτή εισήγησή σου (περίπου 300 – 350 λέξεις) μπορείς:

• να αναπτύξεις την άποψή σου για το ρόλο της Ανώτατης Εκπαίδευσης στη χώρα μας. (Στην αρχή της εισήγησής σου μπορείς να αναφερθείς στην άποψη του Γ. Μ. Σηφάκη, να συμφωνήσεις ή να διαφοροποιηθείς)
  ή
• να υποστηρίξεις με κατάλληλα επιχειρήματα την άποψή σου για την ισοτιμία χειρωνακτικής και πνευματικής εργασίας

Ανθρώπινα δικαιώματα

Εργαστείτε σε ομάδες, για να οργανώσετε μια συζήτηση “στρογγυλής τραπέζης” με θέμα τα ανθρώπινα δικαιώματα. Κάθε ομάδα, αφού μελετήσει προσεκτικά την Οικουμενική Διακήρυξη, θα συγκεντρώσει πληροφορίες, θα επεξεργαστεί και θα παρουσιάσει στη συζήτηση μια πτυχή του θέματος. Σας δίνονται παρακάτω ορισμένα ενδεικτικά υποθέματα, με τα οποία μπορείτε να ασχοληθείτε.

• – Παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, π.χ. σε πολιτικούς πρόσφυγες, σε μετανάστες, σε παιδιά (π.χ. παράνομη παιδική εργασία, στρατολόγηση ανηλίκων κτλ.), σε γυναίκες (π.χ. εμφανείς παραβιάσεις των δικαιωμάτων των γυναικών σε χώρες του Τρίτου Κόσμου, και συγκαλυμμένες παραβιάσεις σε χώρες της Δύσης).
• – Οικουμενική Διακήρυξη και πολιτισμικές ιδιαιτερότητες. Υποστηρίζεται ότι η Οικουμενική Διακήρυξη είναι προϊόν της ευρωπαϊκής ιστορίας και έκφραση των δυτικών αξιών. Μήπως, λοιπόν, η Διακήρυξη εκφράζει μόνο τις δυτικές κοινωνίες και προωθεί τον πολιτισμικό επεκτατισμό της Δύσης στις αναπτυσσόμενες χώρες;
• – Οι παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων, π.χ. της γυναίκας σε χώρες της Ανατολής ή του Τρίτου Κόσμου, είναι γεγονός. Ορισμένοι ωστόσο υποστηρίζουν ότι οι παραβιάσεις αυτές νομιμοποιούνται από την πολιτισμική παράδοση των χωρών αυτών και ότι η Οικουμενική Διακήρυξη συνιστά απειλή κατά της πολιτισμικής ιδιαιτερότητας αυτών των λαών. Άλλοι, αντίθετα, υποστηρίζουν ότι η Οικουμενική Διακήρυξη διασφαλίζει την ποικιλία πολυπολιτισμικής έκφρασης στο πλαίσιο της ενιαίας πολυπολιτισμικής ανθρωπότητας. Να συζητηθούν οι παραπάνω αντιτιθέμενες απόψεις.
• – Ο ΟΗΕ είναι ο μόνος παγκόσμιος θεσμικός προστάτης των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Πόσο καλά ανταποκρίνεται στο ρόλο αυτό; Ποια εμπόδια συναντάει στην προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων;
• – Ο ρόλος των μη κυβερνητικών οργανώσεων για την προάσπιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, π.χ. της Διεθνούς Αμνηστίας, της οργάνωσης “Γιατροί χωρίς Σύνορα”, της Green Peace κ.ά.

Ανθρώπινα δικαιώματα – περιβάλλον

Ένα από τα σημαντικότερα διεκδικούμενα δικαιώματα της τρίτης γενιάς δικαιωμάτων είναι το δικαίωμα για το περιβάλλον.

Συζητήστε τις παρακάτω απόψεις: Η πρώτη άποψη στηρίζεται σε μια ανθρωποκεντρική θεώρηση του περιβάλλοντος, ενώ η δεύτερη αναγνωρίζει, πέρα από το δικαίωμα του ανθρώπου στο περιβάλλον, αντίστοιχα δικαιώματα και στις άλλες μορφές ζωής ή στα “φυσικά αντικείμενα” του πλανήτη μας.
– Σύμφωνα με τη Διακήρυξη του Ρίο (1992), όλοι οι άνθρωποι έχουν δικαίωμα σε μια υγιή και παραγωγική ζωή σε αρμονία με τη φύση.
– «Μιλώ σοβαρά, όταν προτείνω να απονείμουμε δικαιώματα στα δάση, στους ωκεανούς, στα ποτάμια και στα άλλα “φυσικά αντικείμενα”, στην πραγματικότητα στο φυσικό περιβάλλον ως σύνολο»

(Christopher Stone).

Ευρωπαϊκή Ένωση

Για την προώθηση της ευρωπαϊκής ιδέας η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει κατά καιρούς εκπονήσει διάφορα εκπαιδευτικά προγράμματα, π.χ. το Lingua, το Comenius κ.ά., που προβλέπουν τη συνεργασία σχολείων από διάφορες χώρες μέλη της Ενωμένης Ευρώπης. [Σήμερα όλα αυτά έχουν αντικατασταθεί από τα Erasmus+]

→ Αν έχετε συμμετάσχει σε κάποιο τέτοιο πρόγραμμα, συζητήστε σε ομάδες τις εμπειρίες σας. Με βάση τη συζήτηση αυτή κάθε ομάδα θα παρουσιάσει και θα αξιολογήσει το πρόγραμμα σε ένα κείμενο (δύο τριών σελίδων). Στην αξιολόγησή σας θα αναφέρετε τις εντυπώσεις σας από το πρόγραμμα, θα επισημάνετε τα θετικά ή ενδεχομένως και τα αρνητικά του σημεία, και θα κρίνετε σε ποιο βαθμό το συγκεκριμένο πρόγραμμα προώθησε πράγματι τους στόχους του προγράμματος. Αναφέρονται παρακάτω ενδεικτικά οι βασικοί στόχοι του προγράμματος Comenius:

• Να προωθηθεί η ευρωπαϊκή διάσταση στην εκπαίδευση.
• Να επιτευχθεί ποιοτική βελτίωση της διδασκαλίας των γλωσσών.
• Να δοθεί η ευκαιρία στα σχολεία να αναπτύξουν από κοινού εκπαιδευτικές προτάσεις ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος.
• Να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές από τη νεαρή ηλικία τι σημαίνει ευρωπαίος πολίτης. Να τους δοθεί η ευκαιρία για κριτική σκέψη, ανάπτυξη επιχειρημάτων. Να σκεφτούν τι κερδίζουν και τι ενδεχομένως μπορεί να χάσουν από τη συμμετοχή στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα και τι πρέπει να πράξουν, για να μην αλλοτριωθούν.

→ Αν δεν είχατε την ευκαιρία να συμμετάσχετε σε ευρωπαϊκό εκπαιδευτικό πρόγραμμα, συζητήστε σε ομάδες ιδέες και προτάσεις για την ενδεχόμενη οργάνωση ενός εκπαιδευτικού προγράμματος, που μπορεί να συμβάλει στη γνωριμία και στη γόνιμη συνεργασία των μαθητών της Ενωμένης Ευρώπης.

▶ Υποθέστε ότι ένας νεαρός ακροατής – της δικής σας περίπου ηλικίας – που ήταν παρών στην τελετή και άκουσε τον λόγο, θέλησε στη συνέχεια να ενημερώσει ένα φίλο του, που ζει σε άλλη πόλη για τα σημεία και τις ιδέες του λόγου που του έκαναν μεγαλύτερη εντύπωση.

• Τι θα του έγραφε άραγε σε μια επιστολή; ( μέχρι 300 λέξεις )
• Εναλλακτικά: Τι θα έγραφε ο ίδιος ακροατής στο φίλο του σχετικά με το τι πιστεύει ότι θα κερδίσουν οι νέοι της Ελλάδας μελλοντικά με την ένταξη της χώρας τους στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα; (μέχρι 300 λέξεις)

Θανατική ποινή

Υποθέστε ότι σε μια ξένη χώρα επίκειται η εκτέλεση ενός νεαρού θανατοποινίτη. Το γεγονός έλαβε διεθνείς διαστάσεις.

• α) Στην πόλη σας έχει δημιουργηθεί μια κίνηση διαμαρτυρίας για την επικείμενη εκτέλεση και σας αναθέτουν τη σύνταξη μιάς σχετικής επιστολής. Συντάξτε την επιστολή (μέχρι 300 λέξεις) προς τον πρόεδρο της χώρας (Χ) υποστηρίζοντας το αίτημα για την μη εκτέλεση του θανατοποινίτη.
• Ή
• β) Να υποθέσεις ότι αποφασίζεις να κοινοποιήσεις τις απόψεις σου για το θέμα της θανατικής ποινής με ένα άρθρο σου σε τοπική εφημερίδα.
  Στο κείμενο σου μπορείς αρχικά να αναφερθείς σε κάποιο από τα επιχειρήματα των κειμένων που διάβασες (του I. Μανωλεδάκη και της Διεθνούς Αμνηστίας), να συμφωνήσεις ή να προσπαθήσεις να τα ανασκευάσεις, και στη συνέχεια να αναπτύξεις τη δική σου άποψη (400 – 500 λέξεις περίπου).

Επιστήμη και ο ρόλος της στην κοινωνία

▶Ποιο είναι το πρόβλημα που απασχολεί σήμερα ορισμένους επιστήμονες; Γιατί ακόμα και οι ειδικοί δεν μπορούν να παρακολουθήσουν την εξέλιξη των επιστημονικών θεωριών; Ποια σημασία θα είχε για τον άνθρωπο η ανακάλυψη μιας ενιαίας θεωρίας που θα ερμήνευε τους νόμους του Σύμπαντος;

▶Υπάρχει η άποψη ότι οι ηθικές, αξιολογικές κρίσεις, οι πολιτιστικές παραδόσεις και οι πολιτικές τοποθετήσεις, δεν επηρεάζουν με κανένα τρόπο και πολύ περισσότερο δεν καθορίζουν την επιστημονική γνώση. Δεν υπάρχει “καλό” και “κακό” στην επιστημονική γνώση. Ο Γαλιλαίος εκφράζει αρκετά καθαρά την παραπάνω άποψη.

“Εάν το θέμα που εξετάζουμε ήταν κάποιο θέμα της επιστήμης του δικαίου ή κάποιας άλλης από τις λεγόμενες επιστήμες του ανθρώπου, όπου δεν υπάρχει αλήθεια ή ψεύδος, θα έπρεπε να βασιστούμε στην οξύνοια, στην ευθυκρισία, και το ταλέντο των συγγραφέων και να ελπίζουμε ότι αυτός που έχει σε υψηλότερο βαθμό τις παραπάνω ικανότητες θα προσδώσει στους συλλογισμούς του και τη μεγαλύτερη αληθοφάνεια. Τα συμπεράσματα όμως των φυσικών επιστημών είναι αληθή και αναπόφευκτα και η κρίση του ανθρώπου δεν έχει να κάνει τίποτε με αυτά”.

(G. Galileo, Dialogue on the Great World System
επιμ. σ. De Santiliana, University of Chicago Press, 1953,
όπως αναφέρεται στο J. Lipscombe
και Β. Williams, Are Science and Technoogy Neutral? Bullerworlhs, 1979. σ. 6)

Η αντίθετη άποψη υποστηρίζει ότι, επειδή ο κρατικός – ή άλλος – σχεδιασμός της επιστημονικής έρευνας δε διαμορφώνεται με μοναδικό κριτήριο την ανακάλυψη της αλήθειας για τον κόσμο, αλλά επηρεάζεται από κοινωνικούς και πολιτικούς παράγοντες, όπως άλλωστε και η εκπαίδευση του επιστήμονα, η ιδέα της ουδετερότητας της επιστήμης είναι μάλλον έκφραση ενός ιδανικού και όχι της πραγματικότητας. Κοινωνικοί, πολιτικοί, οικονομικοί και πολιτικοί παράγοντες επηρεάζουν την επιστήμη, όπως και κάθε άλλο κοινωνικό θεσμό.

▶Να συζητήσετε τις προηγούμενες απόψεις. Στη συνέχεια […] να διατυπώσετε τις απόψεις σας σχετικά με την κοινωνική ευθύνη ή την ουδετερότητα της επιστήμης.

Μαζοποίηση – κομφορμισμός

• Το δοκίμιο του Παπανούτσου αποτελεί, από μία άποψη, μια πρόσκληση, “για να ανατάμουμε τον εαυτό μας” και να διερευνήσουμε τη σχέση μας με το φαινόμενο του “κοινωνικού κομφορμισμού.” Να απαντήσεις με ένα δικό σου κείμενο σε αυτήν την πρόσκληση με βάση την εμπειρία σου (σχολική ή εξωσχολική) δίνοντας συγκεκριμένα παραδείγματα. Το κείμενό σου μπορεί να έχει τη μορφή φιλικής επιστολής, σελίδας ημερολογίου κτλ.
• Διερευνήστε τη σχέση των νέων με το φαινόμενο του “κοινωνικού κομφορμισμού”. Ποια είναι η στάση τους απέναντι στις ιδέες και στις τάσεις του κοινωνικού σώματος; Σε ποιό βαθμό και σε ποιά έκταση υπόκεινται σε αυτές οι νέοι σε σύγκριση με τους ενηλίκους;
• “Το οργανωμένο πλήθος, η κοινωνική ομάδα μάς στηρίζει, μας προστατεύει, αλλά και θολώνει την όραση, μηχανοποιεί τη συμπεριφορά, δένει τη σκέψη, αποδυναμώνει τη φαντασία μας με τα πολυκαιρισμένα σχήματα των απρόσωπων εννοιών και αξιών της”.

Να αναπτύξετε την παραπάνω φράση σε ένα κείμενο (250 περίπου λέξεις), δίνοντας τα κατάλληλα παραδείγματα για τις θετικές και τις αρνητικές επιδράσεις που μπορεί να έχει η κοινωνική ομάδα στην οποία εντάσσεται το άτομο. Υποθέστε ότι το κείμενο σας θα δημοσιευτεί στο περιοδικό του σχολείου σας.

Τεχνική πρόοδος

Οι συγγραφείς παίρνουν, στα δοκίμια που διαβάσατε (στα δοκίμια που υπάρχουν στο βιβλίο στην ενότητα «Η πειθώ στο δοκίμιο»), μια διαφορετική στάση απέναντι στο θέμα της τεχνικής προόδου. Ο Παπανούτσος τονίζει τις θετικές της επιδράσεις, ενώ ο Τερζάκης τις αρνητικές. Διατυπώστε τις δικές σας απόψεις για το θέμα αξιοποιώντας, εφόσον εσείς το κρίνετε σκόπιμο, κάποια στοιχεία από τα κείμενα που μελετήσατε. Να υποθέσετε ότι οι απόψεις σας θα δημοσιευτούν στο σχολικό περιοδικό (300 – 400 λέξεις).

Μνημεία – σχέση με το παρελθόν

• Η διαφήμιση γίνεται αφορμή να γεννηθούν στο μυαλό του Σεφέρη κάποιες σκέψεις που συνειρμικά οδηγούν σε άλλες. Έτσι, καθώς ξετυλίγεται ο στοχασμός του Σεφέρη, γράφεται το δοκίμιο.

Με αφορμή κάποιο περιστατικό που σας προξένησε ιδιαίτερη εντύπωση, προσπαθήστε να καταθέσετε γραπτά σκέψεις και αντιδράσεις που συνδέονται άμεσα, έμμεσα ή συνειρμικά με το περιστατικό αυτό. Μπορείτε, επομένως, να οργανώσετε το κείμενο σας λογικά ή συνειρμικά, να χρησιμοποιήσετε κυριολεκτική ή μεταφορική γλώσσα, αρκεί να γίνει φανερός ο προβληματισμός σας.

• Επιλέξτε μια από τις παρακάτω ομαδικές ασκήσεις:

– συζητήστε σε ομάδες τη σχέση σας με τα μνημεία (της αρχαίας ή της νεότερης εποχής) που έχουν αναγνωρισμένη αρχαιολογική αξία. Αναφερθείτε σε ενδεχόμενες επαφές σας (πληροφορίες, γνώσεις από το σχολείο ή από εξωσχολικά διαβάσματα, επισκέψεις σε μουσεία, παρακολούθηση κάποιας σχετικής τηλεοπτικής εκπομπής κτλ.). Περιγράψτε τις όποιες εντυπώσεις, σκέψεις, συναισθήματα γεννήθηκαν από την επαφή αυτή.

– συζητήστε τη σχέση σας με κάποιο συγκεκριμένο μνημείο στην περιοχή σας, άγνωστο στο ευρύ κοινό, το οποίο όμως έχει σημασία για τη συλλογική μνήμη της κοινότητας στην οποία ζείτε π.χ. ο νερόμυλος του χωριού, ένα αρχοντικό του περασμένου αιώνα, το κτίριο όπου στεγάστηκε η πρώτη βιβλιοθήκη της περιοχής κτλ. Τι γνωρίζετε για το συγκεκριμένο μνημείο και τι θα θέλατε ακόμη να μάθετε; Συνδέεται το μνημείο αυτό με κάποια βιώματα δικά σας, της οικογένειάς σας ή της ευρύτερης κοινότητας; Τι μέτρα έχουν ληφθεί από την κοινότητα για τη συντήρηση του μνημείου;

• Διαβάστε τα παρακάτω αποσπάσματα από άρθρα σχετικά με το θέμα “Μνημεία και εκπαίδευση” και συζητήστε τους τρόπους που προτείνονται, για να οικοδομήσουν οι μαθητές μια ουσιαστική σχέση με τα μνημεία.

Όρια και ελευθερία

→ Ο Ελύτης δηλώνει ότι παραμένει πιστός στη βασική αρχή που τον ωθούσε, όταν ήταν νέος, στην “παράβαση”, που τον έβαζε να δυσπιστεί σε καθετί παραδεγμένο και να το αντιστρατεύεται συστηματικά.

Πώς αντιμετωπίζεις εσύ τα “παραδεγμένα” στο πλαίσιο της σχολικής ή της εξωσχολικής σου ζωής; Ποια από αυτά σε προβληματίζουν, σε ενοχλούν, σε κάνουν να δυσπιστείς; Σε ποια συμμορφώνεσαι και με ποιο τίμημα; Σε ποια από αυτά αντιδράς και με ποιο τρόπο; Να εκφράσεις ελεύθερα τις σκέψεις και τα συναισθήματά σου σε ένα κείμενο με εξομολογητικό τόνο.

→ Να αναπτύξετε τις απόψεις σας σχετικά με την ελευθερία του γραπτού λόγου μέσα στο πλαίσιο του σχολείου. Πόσο ελεύθερα αισθάνεται ο μαθητής, όταν καλείται να γράψει ένα κείμενο στο γλωσσικό, κυρίως, μάθημα; Ποιες δεσμεύσεις αντιμετωπίζει ως προς τη μορφή και το περιεχόμενο του κειμένου; Με ποιες προϋποθέσεις θα μπορούσε ο μαθητής, από τη μια πλευρά να εκφράζεται ελεύθερα, και από την άλλη να καλλιεργεί συστηματικά, μέσα στο σχολείο την ικανότητά του στο γραπτό λόγο; Υποθέστε ότι το κείμενο σας πρόκειται να δημοσιευτεί ως άρθρο σε μαθητικό περιοδικό.

Ισότητα των φύλων

Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι στις μέρες μας η γυναίκα έχει υιοθετήσει αρκετά από τα χαρακτηριστικά που παραδοσιακά αποδίδονται στον άντρα. Ένα τέτοιο χαρακτηριστικό είναι και η επιθετικότητα που εκδηλώνεται σε διάφορους τομείς της ζωής. Συμφωνείτε με την άποψη αυτή; Να αναπτύξετε τις δικές σας απόψεις.

Αθλητισμός

→    Συζητήστε τις εμπειρίες σας από διάφορες μορφές ομαδικής ψυχαγωγίας , πχ. από μια συναυλία κλασικής ή σύγχρονης μουσικής, από ένα πανηγύρι, από ένα χορό, από έναν αθλητικό αγώνα κτλ. Ποια μορφή ομαδικής ψυχαγωγίας σας συνεπαίρνει και γιατί;

→    Αναπτύξτε σε ένα άρθρο για το σχολικό περιοδικό τις σκέψεις σας σχετικά με τη μορφή ψυχαγωγίας που σας συνεπαίρνει. Υποθέστε ότι το άρθρο σας αφορμάται από μια εκδήλωση ομαδικής ψυχαγωγίας που έγινε “το γεγονός των ημερών” για την περιοχή σας. Μπορείτε, αν θέλετε, να οργανώσετε το άρθρο σας με τρόπο παρόμοιο με το κείμενο που διαβάσατε, π.χ. να θέσετε στον πρόλογο του κειμένου κάποια ερωτηματικά στα οποία θα προσπαθήσετε στη συνέχεια να δώσετε απάντηση. Φροντίστε, εξάλλου, να διευκολύνετε τον αναγνώστη, χωρίζοντας το κείμενο σας σε ενότητες, με κατάλληλους πλαγιότιτλους. Προσέξτε, επίσης να επιλέξετε έναν τίτλο για το άρθρο σας που θα στοιχεί προς το περιεχόμενο και συγχρόνως θα προσελκύει τον αναγνώστη.

Μνημεία – παρελθόν

Σε έναν παραδοσιακό ή ιστορικό χώρο της περιοχής σας με καλλιτεχνική αξία (θέατρο, παλιό αρχοντικό, ανοικτό αρχαιολογικό χώρο) προγραμματίζεται μια καλλιτεχνική εκδήλωση από μια εμπορική εταιρεία. Υποθέστε ότι συμμετέχετε στο Δημοτικό Συμβούλιο· ετοιμάστε την πρότασή σας, η οποία μπορεί να είναι θετική ή αρνητική για την παραχώρηση του χώρου στην εταιρεία, αρκεί να είναι τεκμηριωμένη με τα κατάλληλα επιχειρήματα. Στην επιχειρηματολογία σας μπορείτε να λάβετε υπόψη την ιστορία του τόπου, τα οικονομικά οφέλη, την προβολή της περιοχής κτλ.

• Με ανάλογο τρόπο: Σκεφτείτε ένα γεγονός που δίχασε την κοινή γνώμη, π.χ. τις καταλήψεις των σχολείων, την επιβολή της ευθανασίας από έναν Αμερικανό γιατρό, και γράψτε ένα άρθρο για το μαθητικό περιοδικό. Στο άρθρο σας να παρουσιάσετε όχι μόνο τα επιχειρήματα, με τα οποία υποστηρίζετε τη δική σας θέση, αλλά και τα επιχειρήματα της αντίθετης πλευράς, προσπαθώντας να τα ανασκευάσετε.

Κλωνοποίηση

Ποιοι είναι οι κίνδυνοι που μπορούν να προκύψουν από την κλωνοποίηση; Ανάπτυξε τις σκέψεις σου με βάση όσα αναφέρονται στο κείμενο και όσα επιπλέον έχεις ενδεχομένως υπόψη σχετικά με το θέμα.

Ηλεκτρονικοί υπολογιστές – τεχνολογία

• Οι νέοι στην εποχή μας έχουν τη δυνατότητα να εξοικειωθούν από μικρή ηλικία με τη χρήση των υπολογιστών, σε αντίθεση με τους ενηλίκους που δεν είχαν ανάλογες ευκαιρίες. Παρατηρείται, λοιπόν, συχνά το φαινόμενο να κατέχουν ορισμένοι νέοι περισσότερες γνώσεις και δεξιότητες στον τομέα αυτόν από κάποιους ενηλίκους. Συζητήστε σχετικά με τις επιδράσεις, αρνητικές και θετικές, που μπορεί να έχει το φαινόμενο αυτό στις σχέσεις των νέων με τους μεγαλύτερους, γονείς, δασκάλους και άλλους. Ποια προβλήματα δημιουργούνται στις μεταξύ τους σχέσεις; Είναι δυνατόν, κατά τη γνώμη σας, με αυτά τα δεδομένα να αναπτυχθεί μια βαθύτερη και πιο γόνιμη σχέση ανάμεσα στην παλαιότερη και στη νεότερη γενιά; Αν ναι, ποιες προϋποθέσεις νομίζετε ότι απαιτούνται;
• Συζητήστε, με βάση την εμπειρία σας, ποια είναι τα πλεονεκτήματα και ενδεχομένως και τα μειονεκτήματα από τη χρήση του Η/Υ για την επεξεργασία κειμένου.
• Ο συγγραφέας αναφέρεται στην κατασκευή προγραμμάτων για Η/Υ από μαθητές. Ποια είναι, κατά τη γνώμη του, τα πλεονεκτήματα αυτής της επαιδευτικής δραστηριότητας; Αν έχετε ασχοληθεί με την κατασκευή τέτοιων προγραμμάτων, καταθέστε τις εμπειρίες σας.
• Συζητήστε σχετικά με τη χρήση του Η/Υ στη διδασκαλία των σχολικών μαθημάτων. Ποιες δυνατότητες μπορεί να προσφέρει η χρήση του Η/Υ; Ποια προβλήματα μπορούν ενδεχομένως να προκύψουν;
• Απευθυνθείτε, ως δεκαπενταμελές συμβούλιο, σε εταιρεία που εμπορεύεται ηλεκτρονικούς υπολογιστές και προσπαθήστε να την πείσετε να διαθέσει, σε εξαιρετικά χαμηλή τιμή, ένα σημαντικό αριθμό υπολογιστών σε μαθητές του σχολείου σας που επιθυμούν, αλλά δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να αγοράσουν δικό τους υπολογιστή. Φροντίστε στην επιστολή σας να τονίσετε τις δυνατότητες που μπορεί να προσφέρει ο υπολογιστής σε ένα νέο άνθρωπο.
• Διαβάστε τα παρακάτω αποσπάσματα από τον Τύπο και συζητήστε τα διάφορα προβλήματα που δημιουργούνται από τη χρήση του Internet σε ποικίλους τομείς της κοινωνικής ζωής.
• Να γράψεις ένα άρθρο σχετικά με την επίδραση του Διαδικτύου σε έναν ειδικά ή σε διάφορους τομείς της κοινωνικής ζωής.

Γονεϊκότητα – Μητρότητα

• Ποιες διευκολύνσεις γνωρίζετε ότι δίνονται στην εργαζόμενη μητέρα και ποιες κατά τη γνώμη σας μπορούν να δοθούν επιπλέον, για να έχει τη δυνατότητα να θηλάσει το παιδί της;
• Συζητήστε σχετικά με τη στάση που υιοθετεί το κοινωνικό σας περιβάλλον απέναντι στη μητέρα που θηλάζει ή δε θηλάζει. Διαφέρει η στάση των νέων από τη στάση των ενηλίκων, η στάση των γυναικών από τη στάση των ανδρών;
• Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι ο θηλασμός αποτελεί επιβεβλημένο καθήκον για όλες τις μητέρας. Να αναπτύξεις τη δική σου άποψη σε ένα κείμενο (δύο σελίδες περίπου), αξιοποιώντας, εφόσον το κρίνεις σκόπιμο, στοιχεία από την επιφυλλίδα που διάβασες. Να υποθέσεις ότι το κείμενο σου θα δημοσιευτεί ως άρθρο σε περιοδικό που απευθύνεται σε γυναίκες.
• Συζητήστε σχετικά με το θέμα της ισότιμης γονεϊκής ευθύνης. Διερευνήστε, με βάση την εμπειρία σας, αν έχει περάσει στην ελληνική οικογένεια η αντίληψη της ισότιμής γονεϊκής ευθύνης που αναφέρεται στο κείμενο. Αναρωτηθείτε π.χ. μοιράζονται οι δύο γονείς όλες τις φροντίδες και την ευθύνη απέναντι στα παιδιά τους ή μήπως άλλες δραστηριότητες-φροντίδες θεωρούνται αποκλειστικά αρμοδιότητα της μητέρας και άλλες του πατέρα;
•  Στο πλαίσιο μιας έρευνας που στοχεύει στη διερεύνηση της στάσης των νέων απέναντι στο θεσμό της οικογένειας σας θέτουν το ερώτημα; Πώς φαντάζεστε την κατανομή των ευθυνών σε μια μελλοντική δική σας οικογένεια; Να αναπτύξετε τις σκέψεις σας σε ένα κείμενο (δύο σελίδες περίπου).

Παιδεία

→ Μπορείτε, [τώρα που γνωρίζετε και τα δύο κείμενα (αρχικό κείμενο και κείμενο της συνέντευξης),] να διατυπώσετε τον προβληματισμό σας και τις απόψεις σας πάνω στα ακόλουθα θέματα: α) Συμφωνείτε ή όχι (και γιατί) με την άποψη ότι “την πιο μεγάλη δύναμη τη διαθέτει η πιο ελεύθερη ψυχή, η ψυχή με την πιο βαθιά παιδεία” και ότι αυτή αρθρώνει και τον πιο δυνατό λόγο; β) Συμφωνείτε ή όχι (και σε κάθε περίπτωση γιατί) ότι ο ελληνικός λόγος, όπως αρθρώθηκε στην Αρχαία Ελλάδα, οδηγεί τον άνθρωπο προς την ελευθερία; γ) Συμφωνείτε ή όχι (και σε κάθε περίπτωση γιατί) ότι η παιδεία έχει τη δύναμη να εξανθρωπίζει τον άνθρωπο;

→ Ύστερα από [τη] συζήτηση αναπτύξετε ένα από τα τρία αυτά θέματα γραπτώς χρησιμοποιώντας 400 λέξεις περίπου. [Σε κάθε περίπτωση συμβουλευτείτε τα κείμενα που ακολουθούν είτε αναφέρονται στο θέμα που πραγματεύεσθε είτε όχι. Είναι αποσπάσματα από μεγάλα έργα: το πρώτο (α) από την τραγωδία του Αισχύλου “Προμηθεύς Δεσμώτης”, το δεύτερο (β) από την “Αντιγόνη” τον Σοφοκλή, το τρίτο (γ) από τον “Εις Μέγαν Βασίλειον Επιτάφιον” λόγον, τον οποίο συνέθεσε ο Γρηγόριος ο Θεολόγος, και το τέταρτο (δ) από τα “Απομνημονεύματα” του Θ. Κολοκοτρώνη.]

Ελευθερία

Νομίζετε ότι η αισχυλική/προμηθεϊκή ελευθερία θα μπορούσε να έχει κάποια σημασία για τον σημερινό άνθρωπο; Συμφωνείτε π.χ. με την άποψη ότι “είναι ανάγκη η Ευρώπη να σκεφθεί όρους και αρχές με κριτήριο την ευτυχία, δηλαδή την ελευθερία, του ανθρώπου, και όχι του ανθρώπου-μηχανή στην υπηρεσία των μεγάλων οικονομικών συμφερόντων; και (ότι) για να φτάσει αυτήν την ευτυχία, έχει πολλά να ωφεληθεί από το ελληνικό πνεύμα;” Ξέρετε άλλον ποιητή σε πανανθρώπινη κλίμακα που να μίλησε έτσι για την ελευθερία και μάλιστα πριν από δυόμισι χιλιάδες χρόνια; Ποιητή που να σήκωσε το ανάστημα του απέναντι στην αυθαιρεσία των θεών και να κέρδισε για λογαριασμό του ανθρώπου την ελευθερία; Ο άνθρωπος του Αισχύλου είναι το κέντρο του σύμπαντος: ο άνθρωπος ελεύθερος απέναντι στον άνθρωπο, στην ομάδα, στο συμφέρον, στο Θεό του, σε όλους εκείνους που εκμαυλίζουν τη ζωή του.

Άνθρωπος

• Συζητήστε την κατακλείδα του κειμένου: “Σ’ αυτό τον κόσμο, που ολοένα στενεύει, ο καθένας μας χρειάζεται όλους τους άλλους. Πρέπει ν’ αναζητήσουμε τον άνθρωπο όπου και να βρίσκεται. Όταν, στο δρόμο της Θήβας, ο Οιδίπους συνάντησε τη Σφίγγα, κι αυτή του έθεσε το αίνιγμά της, η απόκρισή του ήταν: ο άνθρωπος. Τούτη η απλή λέξη χάλασε το τέρας. Έχουμε πολλά τέρατα να καταστρέψουμε. Ας συλλογιστούμε την απόκριση του Οιδίποδα”.
• Τι σημαίνει, λοιπόν, για τον Σεφέρη και τι για σας η λέξη “άνθρωπος” που και μόνο με την αναφορά της “χάλασε” το τέρας; Από πού παίρνει αυτή τη δύναμη ο άνθρωπος και πότε την παίρνει; Γράψτε, ύστερα από τη συζήτηση, ένα κείμενο κατά την επιθυμία σας και τις σκέψεις σας χωρίς περιορισμούς.

Ανθρωπισμός – εθνικισμός

→ Συζητήστε το θέμα εθνισμός και καθολικός ανθρωπισμός. Ποιο νόημα έχουν οι λόγοι του Δελμούζου: “Δεν μπορεί να σταθεί, ούτε να νοηθεί καν μόρφωση, και πολύ λιγότερο παιδεία, που να μην έχει εθνικό χρώμα, που να μην είναι εθνική”.

→ Ο Δελμούζος κλείνει την εισήγησή του με τα λόγια: “Κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα να ζήσει και να αναπτύξει ελεύθερα τον εαυτό του και όλοι οι άνθρωποι έχουν το ίδιο δικαίωμα στη ζωή. Πώς βρίσκετε αυτήν τη θέση για την εποχή της; Πέρασαν από τότε εβδομήντα χρόνια· ισχύει σήμερα; Θα είχατε να προτείνετε μιαν άλλη θέση περισσότερο προχωρημένη; Έκαμε βήματα ο άνθρωπος στο χρόνο που πέρασε; Δείτε το θέμα με φόντο τα σημερινά Βαλκάνια. Προσπαθήστε να καταλάβετε. Συζητήστε. Αιτιολογήστε τις θέσεις σας. Αναλύστε την κατάσταση.

Μεσσιανισμός

■Στο βάθος βάθος των δύο κειμένων, του Ιω. Κακριδή και του Δ. Δανιηλίδη, φαίνεται να υπάρχει συμφωνία, φαίνεται – θα το διαπιστώσατε κι εσείς – να δέχονται και οι δύο ότι καθυστέρησε (και καθυστερεί;) η παιδεία του ελληνικού λαού και ότι η νεοελληνική πραγματικότητα δε διαμορφώθηκε ακόμη έτσι όπως υπόσχεται η δυναμική του ελληνικού πνεύματος: δεν “πραγματώθηκε ακόμη το ιδανικό του ελεύθερου πολίτη”, σημειώνει ο Κακριδής “Η νεοελληνική παράδοση, όσο και αν δυναμώνει αδιάκοπα, δεν μπορεί, έτσι που την περισφίγγουν οι τύποι της βυζαντινής παράδοσης, να κινείται και να αναπτύσσεται ελεύθερα, χάνει συχνά τον οικείο φυσικό της ρυθμό και παραμορφώνεται”, παρατηρεί ο Δανιηλίδης.

Ποια είναι η δική σας άποψη; Συζητήστε το θέμα. Παρουσιάζει το ενδιαφέρον που έχει κάθε θέμα το οποίο αναφέρεται στην αυτογνωσία ενός λαού. Αναζητήστε προπάντων μαζί με τον Κακριδή και το Δανιηλίδη τις αιτίες αυτής της κατάστασης. Ποιες είναι αυτές κατά τον πρώτο και ποιες κατά το δεύτερο συγγραφέα; Ποιες είναι για σας;

■Από κάποιους κύκλους προβληματιζόμενων Ελλήνων υποστηρίζεται ότι, επειδή καθυστέρησε η ουσιαστική παιδεία του ελληνικού λαού, η νεοελληνική πραγματικότητα (πνευματική, κοινωνική κτλ.) παρουσιάζεται κάπως ρευστή, με αποτέλεσμα να δέχεται επιδράσεις ακόμη και μεσσιανικές. Έτσι: α) κάποιοι περιμένουν ηγεμονικού τύπου μεσσίες, όπως ο νέος της επιστολής στην επιφυλλίδα “Μεσσιανισμός” (σ. 252), και όταν δημιουργούνται οι κατάλληλες συνθήκες, εκδηλώνουν τις προθέσεις τους. Κουβαλούν δηλαδή μέσα τους τον μεσσία και, όταν παρουσιαστεί ο κατάλληλος άνθρωπος με τα μεσσιανικά του χαρακτηριστικά, τον πιστεύουν και τον ακολουθούν, β) Κάποιοι άλλοι, υποστηρίζουν οι ίδιοι κύκλοι, έχουν αναγάγει σε μεσσία την Ενωμένη Ευρώπη και πιστεύουν ότι αυτή θα λύσει τα προβλήματα του ελληνισμού.

Και οι δύο αυτές κατηγορίες των Ελλήνων, υποστηρίζουν οι ίδιοι κύκλοι, χαρακτηρίζονται από μεσσιανικό και μεσαιωνικό πνεύμα, και επιρρίπτουν (οι κύκλοι) ευθύνες στην πολιτική και στην πνευματική ηγεσία της χώρας, διότι δεν προσφέρουν στο ελληνικό σχολείο τα αγαθά της παιδείας, δηλαδή της καλλιέργειας και της μόρφωσης, τα μόνα ικανά να ελευθερώσουν τον άνθρωπο από τέτοιες (μεσσιανικές και μεσαιωνικές) αντιλήψεις. Κι ακόμη επιρρίπτουν στην πνευματική και την πολιτική ηγεσία ευθύνες, διότι (υποστηρίζουν) δεν εμπνέουν στον Έλληνα πίστη στον εαυτό του και στις αξίες του δικού του πατρογονικού πολιτισμού, αλλά του καλλιεργούν την εντύπωση ότι μια δύναμη έξω από αυτόν θα του λύσει τα προβλήματά του. Αδυνατίζει, έτσι, μέσα του η πίστη στις δικές του τις δυνάμεις, οι οποίες υπονομεύονται ως κατώτερες και ανεπαρκείς.

▶ Συζητήστε αυτές τις απόψεις και διατυπώστε τις δικές σας θέσεις.

Παιδεία – εκπαίδευση

Κρίνοντας το είδος και την ποιότητα των γνώσεων που παίρνετε από το σχολείο προσπαθήστε να στείλετε ένα μήνυμα για το περιεχόμενο των σπουδών σας. Να επιλέξετε εσείς το είδος του κειμένου που θα γράψετε (επιστολή, άρθρο, εισήγηση κτλ.). Στο γραπτό σας να φαίνεται: (1) ότι γνωρίζετε το πρόβλημα· (2) ότι έχετε τη δική σας θέση απέναντι σ’ αυτό· και (3) ότι οι προσωπικές σας σκέψεις εκφράστηκαν με σαφήνεια και ακρίβεια. Ακόμη ότι υπολογίσατε τις παραμέτρους της επικοινωνίας (θέμα, περίσταση, αναγνώστες κτλ.).

Δημοσιευμένο στην κατηγορία  διατύπωση "θεμάτων" από σχολικό εγχειρίδιο 8 Μαΐου 2016 ΚΟΚΚΙΝΟΓΕΝΗ ΜΑΡΙΑ

Ο πνευματικός άνθρωπος: Απόπειρα ορισμού και κοινωνικού προσδιορισμού του

από το σχολικό εγχειρίδιο…

Ο εικοστός αιώνας, αιώνας δύο παγκόσμιων πολέμων, πολύ προχωρημένων τεχνολογικών εξελίξεων, μεγάλων ιδεολογικών ανακατατάξεων, αξιοσημείωτων αντιφατικών δεδομένων, τραβάει προς τη λήξη του. Στο πέρασμά του άφησε αδιευκρίνιστα πολλά θέματα. Πολλοί, προπάντων, όροι της ζωής συχνά αντιμετωπίζονται με διαμετρικά αντίθετες τοποθετήσεις και η θεωρητική σκέψη του, κατά τα φαινόμενα, οικουμενικού πολιτισμού του αιώνα μας δεν αποδέχεται με ενιαίο τρόπο ό,τι θα προσδοκούσαμε να ενοποιεί ο κοινός παρονομαστής της ανθρώπινης λογικής• για παράδειγμα, οι έννοιες της δικαιοσύνης ή της ελευθερίας προσδιορίζονται με παραμέτρους που υπαγορεύει ομολογουμένη ή ανομολόγητη σκοπιμότητα.
Ανάμεσα στους όρους που περιμένουν ακόμη τη διευκρίνισή τους είναι και αυτοί της έννοιας του πνευματικού ανθρώπου*. Ο όρος είναι ένας νεολογισμός που δεν έχει πίσω του μεγάλη ιστορία. Κατά το Oxford English Dictionary εμφανίζεται στην αγγλόφωνη γραμματεία γύρω στα μέσα του 17ου αι., ενώ στην αντίστοιχη γαλλόφωνη, κατά το Vocabulaire philosophique του Lalande, προβάλλει δειλά προς το τέλος του 19ου αι. Στη νεοελληνική γραμματεία ο νεολογισμός, που με εκκρεμή ακόμη και τώρα απόδοση και με επαμφοτερίζουσα τάση ανάμεσα στους όρους διανοούμενος και πνευματικός άνθρωπος έρχεται να αντιστοιχήσει προς τους ξενόγλωσσους όρους, αρχίζει να χρησιμοποιείται γύρω στα μέσα του αιώνα μας.**
Η διερεύνηση του θέματος οδηγεί στη διαπίστωση ότι είναι ανεπαρκείς οι ορισμοί που προτάθηκαν σε έγκυρα λεξικά. Ας περιοριστούμε στη γαλλική λεξικογραφία• το Λεξικό της Γαλλικής Ακαδημίας (έκδ. 1935) ορίζει ως διανοούμενο (intellectuel) το πρόσωπο στο οποίο υπερισχύει η χρήση της διάνοιας σε αντίθεση με τον άνθρωπο που ασκεί χειρωνακτική εργασία• το Λεξικό Robert (έκδ. 1957) χαρακτηρίζει, με ορισμό περισσότερο περιοριστικό και περισσότερο επεκτατικό, ως διανοούμενο το πρόσωπο που έχει μια έκδηλη ή υπερβολική προτίμηση για τα πνευματικά ζητήματα• το μικρό Larousse (έκδ. 1961) αποδίδει την ιδιότητα του διανοουμένου στο πρόσωπο που ασχολείται από διάθεση ή επάγγελμα με τα πνευματικά ζητήματα.
Η ανεπάρκεια των ορισμών αυτών οφείλεται κυρίως σ’ έναν αντικειμενικό παράγοντα• στη φύση της ανθρώπινης υπόστασης, στη λειτουργία του ανθρώπου ως λογικού όντος. Η διανοητική λειτουργία, σε μικρό ή μεγάλο βαθμό, είναι αναμφισβήτητο χαρακτηριστικό όλων των ανθρώπων και θα αποτελούσε αναίρεση του βασικού στοιχείου της ανθρώπινης φύσης η αυθαίρετη άρνηση της απόδοσής του σε κάποιους, λίγους ή πολλούς, ανθρώπους που οι απασχολήσεις τους δίνουν την εντύπωση μηχανιστικής λειτουργίας με ή χωρίς τη χρήση μηχανών και οπωσδήποτε με την καταβολή μικρής ή μεγάλης μυϊκής δύναμης. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για την τεχνολογικά προχωρημένη εποχή μας, αφού αυτή ακόμη και την καλλιέργεια της γης, που για αιώνες ήταν συνδεδεμένη με την καταβολή σωματικών δυνάμεων, την αποδέσμευσε σε μεγάλο βαθμό από ό,τι μακροχρόνιο εθισμό χαρακτηρίζουμε χειρωναξία. Άλλωστε και σε παλιότερες περιόδους της εξελικτικής πορείας του ανθρώπινου γένους, όπως είναι η γεωργική, δεν έλειψε από τους ανθρώπους η λειτουργία του πνεύματος• μαρτυρία αδιάψευστη αποτελεί η θυμοσοφία των διάφορων λαών, που με θαυμαστή λειτουργία της συλλογικής διανόησης αποτύπωσε με απαράμιλλη επιγραμματικότητα τα κατασταλάγματα της συλλογιστικής, που πήγαζε από τη βιωματική εμπειρία της ζωής.
Η ανεπάρκεια των συζητούμενων ορισμών οφείλεται, ακόμη, στη συσχέτιση της έννοιας του πνευματικού ανθρώπου με τη διάθεση που δείχνει για πνευματικά θέματα και με τις διανοητικές δραστηριότητες του. Αναμφισβήτητα υπάρχουν διαχρονικά προβλήματα στην ανθρώπινη ζωή, θέματα πνευματικών, ηθικών, κοινωνικών, πολιτικών, φιλοσοφικών κ.ά. προσανατολισμών, που στέκονται μπροστά σε κάθε εποχή ως εκκρεμούσα ύλη και την προκαλούν να πάρει θέση έναντι προγενέστερων διερευνήσεών της, να δώσει την τεκμηριωμένη κατάφασή της σε παλιές προτάσεις ή την τεκμηριωμένη αναθεώρηση παλαιότερων εκτιμήσεων. Η ζωή πάντως βρίσκεται σε αδιάκοπη μεταβολή («πάντα ρει» κατά τη διατύπωση του φιλοσόφου Ηρακλείτου) και δεν είναι μόνο τα διαχρονικά προβλήματα που επιζητούν μια απάντηση από κάθε εποχή, αλλά και πλήθος από άμεσα πρακτικά προβλήματα που περιμένουν τη διεκπεραίωσή τους από την καθοριστική συμβολή του ανθρώπινου πνεύματος. Έτσι το ανθρώπινο πνεύμα μοιράζει, με αναλογία μη προσδιοριζόμενη, το ενδιαφέρον του ανάμεσα στα θεωρητικά και στα πρακτικά προβλήματα της ζωής. Απλώς κατά περιπτώσεις το ενδιαφέρον αυτό λειτουργεί συνδυαστικά με μικρότερη ή με μεγαλύτερη απόκλιση προς αυτά ή προς εκείνα και είναι στα όρια του αναπόδεικτου μια τομή που να δείχνει την αποκλειστική προσήλωση του ανθρώπου σ’ αυτά ή σ’ εκείνα.
Διανοητικές δραστηριότητες μπορούμε να αναγνωρίσουμε κυρίως στις ακόλουθες κατηγορίες ανθρώπων.
Α. Στους επιστήμονες• στην κατηγορία αυτή ανήκουν όσοι με σπουδές ανώτατου επιπέδου έχουν εξειδικευτεί σ’ έναν τομέα επιστημονικής δραστηριότητας και εργάζονται ερευνητικά σε εργαστήρια ή σε σπουδαστήρια για την προώθηση επιστημονικών δεδομένων.
Β. Στους πτυχιούχους ανώτατων και ανώτερων σχολών• στην κατηγορία αυτή ανήκουν όσοι εφαρμόζουν με επιστημονικές μεθόδους εξειδικευμένες γνώσεις κάποιου επιστημονικού χώρου, χωρίς αναγκαστικά να περιορίζονται στην απλή εφαρμογή κερδισμένων γνώσεων – συχνά μπορεί να έχουν προωθητικές εμπνεύσεις.
Γ. Στους καλλιτέχνες (ζωγράφους, γλύπτες, μουσικούς κ.ά.)• στην κατηγορία αυτή ανήκουν όσοι με συστηματικές σπουδές ή, σπανιότερα, αυτοδίδακτοι παράγουν καλλιτεχνικό έργο επενδύοντας σ’ αυτό τα συναισθήματα και τις σκέψεις τους ή συναιρώντας σ’ αυτό αντίστοιχα συλλογικά στοιχεία.
Δ. Στους λογοτέχνες (ποιητές, πεζογράφους, θεατρογράφους, σεναριογράφους κ.ά.)• στην κατηγορία αυτή ανήκουν όσοι ασχολούνται με την καλλιτεχνική διατύπωση του λόγου και τροφοδοτούν τον κοινωνικό χώρο με έργα που αναπαράγουν διάφορες μορφές ζωής με την ιδιοτυπία της προσωπικής ευαισθησίας τους.
Ε. Στους κριτικούς• στην κατηγορία αυτή ανήκουν όσοι ασχολούνται με την κριτική παρουσίαση των καλλιτεχνικών και λογοτεχνικών δημιουργημάτων ή και διαφόρων άλλων εκδηλώσεων της κοινωνικής ζωής με πρόθεση την ανύψωση των κριτηρίων των ανθρώπων.
ΣΤ. Στους συντελεστές του θεάτρου, του κινηματογράφου, της τηλεόρασης, του θεάτρου σκιών, του κουκλοθεάτρου• στην κατηγορία αυτή ανήκουν όλοι όσοι μετέχουν στην παραγωγή καλλιτεχνικού θεάματος (ηθοποιοί, σκηνοθέτες, σκηνογράφοι κ.ά.), που αποσκοπεί παράλληλα στην αισθητική και πνευματική ωφέλεια των θεατών.
Ζ. Στους δημοσιογράφους• στην κατηγορία αυτή ανήκουν όσοι με εξειδικευμένες, συχνά, σπουδές ασχολούνται με την καθημερινή και με την εποχική επικαιρότητα, όταν βέβαια δεν περιορίζονται στην καταγραφή της, αλλά προχωρούν στην ανάλυσή της και διαφωτίζουν για τα αίτια, τις συσχετίσεις και τα αποτελέσματα των κοινωνικών γεγονότων.
Η. Στους κληρικούς• στην κατηγορία αυτή ανήκουν όσοι, ταγμένοι με ιδιαίτερο ζήλο στην υπηρεσία κάποιας θρησκείας, δεν περιορίζονται στα τελετουργικά καθήκοντά τους, αλλά με ευρύτερη δραστηριότητα ερεθίζουν θετικά την ηθική ευαισθησία των ανθρώπων.
Θ. Στους πολιτικούς• στην κατηγορία αυτή ανήκουν όσοι με θυσία, συχνά, των προσωπικών βιοποριστικών προοπτικών τους ελαύνονται από τη φιλοδοξία να υπηρετήσουν την κοινωνία τους με τις παραμέτρους που προσδιορίζει η ιδεολογική ένταξή τους σε διαμορφωμένους ή σε διαμορφούμενους πολιτικούς σχηματισμούς.
I. Στους φιλοσοφούντες• στην κατηγορία αυτή ανήκουν όσοι ανάγονται σε μια ευρεία εποπτεία της ανθρώπινης ζωής και διατυπώνουν στοχαστικές θεωρήσεις των δεδομένων της, αναζητώντας καθολικές απαντήσεις στα προβλήματα του ανθρώπου ως πνευματικού και ψυχικού όντος.
Η κατηγοριοποίηση που έχει προηγηθεί είναι αναγκαστικά περιοριστική και ίσως θα μπορούσε να διευρυνθεί περιλαμβάνοντας και άλλες κατηγορίες ανθρώπων που δείχνουν διάθεση για πνευματικά θέματα και για διανοητικές δραστηριότητες. Οπωσδήποτε στον κοινωνικό χώρο αναπτύσσουν ωφέλιμη πνευματική δραστηριότητα πολλοί άνθρωποι που δε θα ήταν εύκολο να ενταχθούν σε μια από τις παραπάνω δέκα κατηγορίες• υπάρχουν, αναμφισβήτητα, πολλοί άνθρωποι που βάζουν σε κίνηση τη σκέψη τους παρακολουθώντας με αξιοσημείωτο βαθμό προσοχής τα δεδομένα της κοινωνικής ζωής. Ωστόσο λειτουργεί κάποια σιωπηρή κοινωνική συναίνεση να αποδίδεται η ιδιότητα του πνευματικού ανθρώπου σ’ όσους ανήκουν σ’ ένα από τα λειτουργήματα των κατηγοριών που έχουν σημειωθεί.
Ο χαρακτηρισμός του πνευματικού ανθρώπου, με οποιοδήποτε περιορισμό ή επέκταση των κατηγοριών που σημειώθηκαν, εντοπίζεται σε μια περιορισμένη στατιστικά μειονότητα σε κάθε χώρα.*** Είναι από την άποψη αυτή ευδιάκριτη κοινωνική αναφορά και σαφής αξιολογική κοινωνική διάκριση. Ο χαρακτηρισμός πάντως δε δημιουργεί κατοχυρωμένα δικαιώματα, ενώ διαμορφώνει σαφείς υποχρεώσεις ηθικής τάξης. Η καταγραφή των υποχρεώσεων αυτών στοιχειοθετεί τον κοινωνικό προσδιορισμό του πνευματικού ανθρώπου. Η ανταπόκρισή του σ’ αυτές είναι που δικαιώνει το χαρακτηρισμό αυτό, όχι η απλή ένταξή του σε μια από τις προαναφερθείσες κατηγορίες με βάση τα εξωτερικά στοιχεία λειτουργίας.
Οι κυριότερες από τις υποχρεώσεις αυτές είναι οι ακόλουθες:
α. Ο πνευματικός άνθρωπος πρέπει να συναισθάνεται το ρόλο του μέσα στον κοινωνικό χώρο. Από κάποια ιδιαιτερότητα που οφείλεται σε φυσικές διεργασίες (για παράδειγμα, αυξημένος δείκτης νοημοσύνης), σε κοινωνικές συνθήκες (για παράδειγμα, άνεση για σπουδές και για κοινωνική ανάδειξη) και σε προσωπικό μόχθο έχει φθάσει σε υψηλό, σε σύγκριση πάντα με το μέσο επίπεδο των άλλων μελών της κοινωνίας του, επίπεδο πνευματικής καλλιέργειας• είναι συνεπώς σε καλύτερη θέση να αντιληφθεί τη λειτουργία της κοινωνικής ζωής, να διαγνώσει τις ανάγκες της και στο μέτρο των δυνάμεών του να συμβάλει σε αποτελεσματική κάλυψή τους.
β. Ο πνευματικός άνθρωπος πρέπει να στρατευθεί και να υπηρετήσει το συγκεκριμένο πλαίσιο της κοινωνικής και πολιτιστικής θέσης του• η στράτευση αυτή είναι τόσο πιο σημαντική, όσο μπαίνει στην εξυπηρέτηση σκοπών που καλύπτουν ευρύτατες κοινωνικές ανάγκες και δεν περιορίζονται σε στενά πλαίσια, που συχνά εξυπηρετούν ενδιαφέροντα ή συμφέροντα κάποιου ή κάποιων μικρών υποσυνόλων του κοινωνικού συνόλου• η στράτευση αυτή δικαιώνεται ηθικά, όταν έχει απρόσωπο χαρακτήρα, δηλ. όταν αποδέκτης της προσφοράς του είναι ένα ευρύ κοινωνικό σύνολο άμεσο ή εν όψει.
γ. Ο πνευματικός άνθρωπος πρέπει να αναζητά την αλήθεια και να κρίνει• κατά τη λατινική διατύπωση homo spiritualis omnia judicat (= ο πνευματικός άνθρωπος κρίνει τα πάντα)• η κρίση είναι ιδιαίτερα προσιδιάζουσα πράξη του πνευματικού ανθρώπου και έχει περισσότερο φιλοσοφική παρά ηθική φύση• η απροκατάληπτη έρευνα για αποκάλυψη της αλήθειας είναι πνευματική ανάγκη όχι λιγότερο από δεοντολογική αρχή.
δ. Ο πνευματικός άνθρωπος πρέπει να φωτίζει τον κοινωνικό περίγυρό του• η ανακάλυψη της αλήθειας πρέπει να οδηγεί στην αποκάλυψή της• αυτό μπορεί να γίνεται σε δύο επίπεδα: και με τη μορφή της ανακοίνωσης στους εξειδικευμένα παράλληλους και με τη μορφή της εκλαΐκευσης για το ευρύτερο κοινό• δισταγμοί και υστεροβουλίες δεν πρέπει να είναι κατευθυντήρια στοιχεία της δραστηριότητας του πνευματικού ανθρώπου.
ε. Ο πνευματικός άνθρωπος πρέπει να αναλαμβάνει ενεργητικούς ρόλους μέσα στην κοινωνική ζωή• η φωνή του πρέπει να ακούγεται σταθμισμένη και διεγερτική• δεν μπορεί να είναι αμέριμνος θεατής δραστηριοτήτων που αντιλαμβάνεται ότι βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα βλάπτουν την κοινωνία των ανθρώπων είτε σε περιορισμένο χώρο είτε σε οικουμενικό επίπεδο.
Συνοψίζοντας τα συμπεράσματα της μικρής αυτής μελέτης μπορούμε να υπογραμμίσουμε τη σημασία που έχουν: η καθολίκευση και η διεύρυνση της παιδείας, ώστε ο χώρος των πνευματικών ανθρώπων να μη μείνει κλειστό άθροισμα περιορισμένων αριθμητικά μονάδων (ένας numerus clausus)• η συνειδητοποίηση του ρόλου των διανοουμένων στο σύγχρονο κόσμο, ώστε να αποτρέπεται η παράλογη χρήση των επιτεύξεων της ανθρώπινης λογικής• και η εκούσια στράτευση του σκεπτόμενου ανθρώπου, ώστε να προωθείται φιλοσοφημένα και η ατομική και η συλλογική ζωή. Και είναι ανάγκη να τονίσουμε ότι για τους πνευματικούς ανθρώπους προβάλλει ως ηθικό αίτημα πως δεν πρέπει να τιμούνται από τη θέση που έχουν, αλλά να τιμούν τη θέση που έχουν στην κοινωνική ζωή.
(Θ. Μαυρόπουλος)
* βλ.Βodin, Les intellectueles, Les presses Universitaires de France, No 1001 στη σειρά Que sais je?
(ελλην. Μετ. Γ. Ζωγραφάκη, εκδ. I. Ζαχαροπούλου, Αθήνα 1965, σ. 10)
** Πβ. Ε. Π. Παπανούτσου. Πρακτική φιλοσοφία. Εκδόσεις Δωδώνης. Αθήνα 1973. σελ. 316 – 317.
*** βλ. στατιστικούς πίνακες 1 – 4 για την κατάσταση των “διανοητικών επιτευγμάτων στη Γαλλία, στην Ε.Σ.Σ.Δ. και στις Η.Π.Α.” στη μελέτη του L. Bodin, Les intellectueles ό.π. στις σελ. 13, 66-67 και στις σελ. 89-90 της ελληνικής μετάφρασης.
Το διάγραμμα της μελέτης
α. Γενικευμένος λόγος για τη σύγχυση όρων στην εποχή μας.
β. Αναφορά στην ιστορία του όρου πνευματικός άνθρωπος,
γ. Ενδείξεις για την ανεπάρκεια των προτεινόμενων ορισμών του όρου.
δ. Διερεύνηση των αιτίων για την ανεπάρκεια των ορισμών του όρου.
ε. Κατηγοριοποίηση των διανοητικών δραστηριοτήτων.
στ. Υποχρεώσεις των ανθρώπων που αναπτύσσουν διανοητικές δραστηριότητες.
ζ. Συμπεράσματα.

Δημοσιευμένο στην κατηγορία  Πνευματικός άνθρωπος  Με ετικέτα:   Πνευματικός άνθρωπος 8 Φεβρουαρίου 2016 ΚΟΚΚΙΝΟΓΕΝΗ ΜΑΡΙΑ

Ουμπέρτο Έκο: Ποιος τραβάει πιστόλι όταν ακούει «κουλτούρα»;

Στη γειτονική μας Ιταλία, η κυβέρνηση Μπερλουσκόνι έχει κηρύξει «πόλεμο» εναντίον των διανοουμένων. Σχεδόν καθημερινά, υπουργοί της κυβέρνησης ή και ο ίδιος ο Μπερλουσκόνι εξαπολύουν υβριστικές επιθέσεις είτε εναντίον της διανόησης γενικά είτε εναντίον επώνυμων εκπροσώπων της. Η αντίδραση του Ουμπέρτο Εκο καταγράφεται στο ακόλουθο κείμενο, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Alfabeta 2».
Ποιος τραβάει το πιστόλι; Εχουμε συνηθίσει εδώ και πολύ καιρό στις επιθέσεις εναντίον των διανοουμένων, από την κλασική έκφραση, που αποδίδεται κατά διάφορους τρόπους στον Γκέμπελς, τον Γκέρινγκ ή του Χες, «όταν ακούω να μιλάνε για κουλτούρα τραβάω πιστόλι» (η οποία στην πραγματικότητα προέρχεται από το ναζιστικό δράμα Schlageter του Χανς Γιοστ) έως τους «κουφιοκεφαλάκηδες» διανοούμενους της μακαρθικής περιόδου, τους «κουλτουριάρηδες» του Σπύρου Αγκνιου και τους «χρήσιμους ηλίθιους», φράση που αποδίδεται στον Λένιν, αλλά που χρησιμοποιήθηκε έπειτα, τόσο στην Αμερική όσο και στην Ιταλία, για να υποδεικνύει τους διανοούμενους της αριστεράς ή τους «συνοδοιπόρους» του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος. Σε χοντρές γραμμές, επρόκειτο πάντοτε για υπαινικτικές αναφορές στον «βρομοδιανοούμενο», που γέννησαν μάλιστα και το λαϊκό ανέκδοτο για τους χωροφύλακες που βαδίζουν πάντοτε τρεις μαζί, ένας που ξέρει να διαβάζει, ένας που ξέρει να γράφει και ένας που ελέγχει αυτούς τους δύο επικίνδυνους διανοούμενους.
Ας ορίσουμε λοιπόν τον διανοούμενο. Ηδη από την αρχαιότητα υπάρχει μια διάκριση ανάμεσα σε φιλελεύθερες τέχνες και μηχανικές ή δουλικές τέχνες. Το ότι έπειτα μεταξύ των μηχανικών υπήρχαν και ζωγράφοι και γλύπτες ήταν μια αντίφαση που οφειλόταν στην κοινωνική οργάνωση εκείνων των καιρών. Σε κάθε περίπτωση, ακόμα και σήμερα διανοητική εργασία υποτίθεται ότι πραγματοποιεί όποιος εργάζεται περισσότερο με τον νου παρά με τα χέρια, δηλαδή όποιος εργάζεται καθιστός και με την πένα, σε αντίθεση με σκαφτιάδες, σιδηρουργούς, οικοδόμους, ξυλουργούς κ.ο.κ.
Με αυτή την έννοια (και υποχρεωτικά) διανοούμενοι θα ήταν όχι μόνον οι καθηγητές, δικαστές, δικηγόροι, ποιητές, αλλά και οι τραπεζίτες ή ακόμα και υπάλληλοι που εργάζονται με τη σκέψη -οριακά ακόμα και ένας θυρωρός που στέκεται στο θυρωρείο διαχωρίζοντας την αλληλογραφία και υποδεχόμενος τους επισκέπτες.
Επρεπε ωστόσο να υπάρχει και ένα άλλο κριτήριο για να διακρίνουμε τον Αϊνστάιν από έναν υπάλληλο του ληξιαρχείου, που κάθεται πίσω από το γκισέ. Θα λέγαμε τότε ότι τόσο ο Αϊνστάιν όσο και ο υπάλληλος πραγματοποιούν διανοητική εργασία, αλλά ότι τον ρόλο του διανοούμενου τον παίζει όποιος αναπτύσσει μια κριτική και δημιουργική δραστηριότητα. Με αυτή την έννοια, ο Εντισον, ο οποίος εφηύρε (μαστορεύοντας ακόμα και με τα χέρια) τον λαμπτήρα, ήταν διανοούμενος και τον ρόλο του διανοούμενου τον παίζει και ο καλλιεργητής ο οποίος αμφισβητεί τις χρησιμοποιούμενες μεθόδους καλλιέργειας, για να επινοήσει ένα νέο τρόπο για την παραγωγή ντομάτας, ενώ θα έπρεπε (έστω και αν, για το καλό της ειρήνης, δεν το κάνουμε) να αρνηθούμε το ρόλο του διανοούμενου από έναν πανεπιστημιακό καθηγητή, ο οποίος εδώ και τριάντα χρόνια δεν παράγει τίποτα καινούριο και επαναλαμβάνει κουραστικά έννοιες που έχει αντλήσει από εγχειρίδια γραμμένα από άλλους.
Γιατί όμως η ύβρις για τον βρομοδιανοούμενο προέρχεται πάντοτε από τα δεξιά και ποτέ από τα αριστερά; Στην αριστερά ωστόσο επινοήθηκε η μορφή εκείνου του ψευδοδιανοούμενου που ήταν ο οργανικός διανοούμενος, τόσο οργανικός στο κόμμα του ώστε να μπορεί να ασκεί κριτική μόνο στους εχθρούς και ποτέ στο ίδιο το κόμμα. Εχουν αντίθετα δίκιο εκείνοι που λένε ότι ο αληθινός διανοούμενος είναι κυρίως αυτός που γνωρίζει να ασκεί κριτική σε εκείνους της δικής του παράταξης, επειδή για να ασκείται κριτική στον εχθρό αρκούν οι άνθρωποι του γραφείου τύπου, οι οποίοι βέβαια πραγματοποιούν διανοητική εργασία, αλλά δεν το κάνουν με τρόπο κριτικό και δημιουργικό. Αυτή είναι η εργασία του διανοούμενου, με κίνδυνο να συντριβεί έπειτα πάνω στον τοίχο. Κάθε δραστηριότητα όμως συνεπάγεται τις δικές της επαγγελματικές ασθένειες.
Το θεμελιώδες ερώτημα ωστόσο παραμένει: γιατί η επίθεση στους διανοούμενους προέρχεται πάντοτε από τα δεξιά και ποτέ από τα αριστερά; Μήπως στη δεξιά δεν υπήρξαν και δεν υπάρχουν διανοούμενοι; Τίποτα δεν είναι πιο εσφαλμένο από αυτό. Το να μιλάμε για κριτική και δημιουργική λειτουργία δεν σημαίνει να σκεφτόμαστε μόνο κριτικές και προτάσεις που θέλουν να είναι «προοδευτικές». Αναπτύσσει κριτική λειτουργία ακόμα και ο σκληροπυρηνικός αντιδραστικός, ο οποίος μιλάει εναντίον του κόσμου έτσι όπως αυτός είναι και προτείνει την επιστροφή σε ένα παρελθόν πιο σοφό από το παρόν.
Ο Δάντης ήταν ένας διανοούμενος της δεξιάς (σκεφτείτε, να κηρύσσει την επιστροφή στην Αυτοκρατορία, ενώ άνθιζαν οι ελεύθερες κοινότητες!) και τέτοιος ήταν και ο Ντε Μεστρ, ο οποίος μάλιστα εγκωμίαζε τις ανθρωποθυσίες, ενώ μιλούσε εναντίον του πνεύματος της Γαλλικής Επανάστασης, αλλά με πόση δημιουργικότητα και ελευθερία κρίσης! Τότε όμως γιατί οι δεξιές δεν επαναλαμβάνουν ποτέ αυτά τα παραδείγματα, αναγνωρίζοντας σε αυτά τους δικούς τους μεγάλους διανοούμενους, και το πολύ πολύ πάνε να διαβάσουν ένα μισοπάλαβο όπως ο Εβολα;
Δεν είναι όμως αληθινό ότι στη δεξιά δεν ενεργοποιούνται οι διανοούμενοι της δεξιάς. Είναι αλήθεια ότι πρέπει να διακρίνουμε μια διανοητική δεξιά από μια πολιτική δεξιά και ότι ανάμεσα στους δύο κόσμους υπάρχει ένα ρήγμα πιο βαθύ από εκείνο που υπάρχει ανάμεσα σε διανοητική αριστερά και πολιτική αριστερά. Ο μεγάλος διανοούμενος της δεξιάς είναι ή συντηρητικός ή αντιδραστικός. Ο αντιδραστικός είναι πολύ οργισμένος με τον κόσμο, καλλιεργεί αριστοκρατικά το όνειρό του για μιαν επιστροφή στις αξίες της παράδοσης και δεν θεωρεί κομψό να συμβιβάζεται με μια πολιτική στράτευση. Επομένως, η πολιτική δεξιά γνωρίζει αόριστα το όνομά του, αλλά δεν τον διαβάζει και με δυο λόγια είναι δύσπιστη απέναντί του (όπως εξάλλου ο αντιδραστικός σοφός είναι δύσπιστος απέναντι στην πολιτική δεξιά). Ο συντηρητικός, από τη μεριά του, είναι βέβαια στρατευμένος σε μια υπεράσπιση του υπάρχοντος συστήματος (πράγμα που δεν αποκλείει μιαν ήπια κριτική και μια σειρά ακόμα και δημιουργικών προτάσεων για μια βελτίωση του στάτους κβο, προκειμένου ακριβώς να μη γίνει επιθυμητή η ανατροπή του) αλλά ιδιαίτερα ο ήρεμος τόνος της κριτικής του τον καθιστά ελάχιστα χρήσιμο ως εργαλείο μάχης. Διαφορετικά, όταν η κριτική του στρέφεται εναντίον των ίδιων των ομάδων της δεξιάς, τότε δεν τον αντέχουν και τον χαρακτηρίζουν βρομοδιανοούμενο. (…)
Πότε αρχίζει λοιπόν η χρήση του «διανοούμενου» ως αρνητικής κατηγορίας από μέρους της σκέψης της δεξιάς; Ο όρος έχει μιαν ιστορία δύο τουλάχιστον αιώνων. Ορισμένοι τον εντοπίζουν στον Σεν Σιμόν το 1821, στον Σεβαλιλέ ντε Τους (1864), στον Μπαρμπέ ντ’ Ορεβιγί, στον Μοπασάν το 1879, στον Λεόν Μπλουά το 1866, αλλά αυτός θα χρησιμοποιηθεί με τρόπο συστηματικό (και, όπως θα δούμε, συγκρουσιακά πολεμικό) στη διάρκεια της υπόθεσης Ντρέιφους, τουλάχιστον από το 1898, όταν στις 14 Ιανουαρίου μια ομάδα συγγραφέων, καλλιτεχνών και επιστημόνων, όπως ο Προυστ, ο Ανατόλ Φρανς, ο Σορέλ, ο Μονέ, ο Ρενάρ, ο Ντιρκέμ (για να μη μιλήσουμε για τον Ζολά, ο οποίος θα γράψει έπειτα το αιχμηρό «Κατηγορώ» του), με ένα μανιφέστο που δημοσιεύτηκε στην Aurore με τη συνδρομή του Κλεμανσό, δήλωναν πεπεισμένοι ότι ο Ντρέιφους ήταν θύμα μιας αντισημιτικής συνωμοσίας και ζητούσαν την αναθεώρηση της δίκης του.
Αυτοί θα οριστούν διανοούμενοι από τον Κλεμανσό, αλλά ο ορισμός θα επαναληφθεί αμέσως με συκοφαντικό νόημα από εκπροσώπους της αντιδραστικής σκέψης, όπως ο Μπαρές και ο Μπρινετιέρ, για να υποδείξουν τα πρόσωπα τα οποία, αντί να ασχοληθούν με την ποίηση, την επιστήμη ή άλλες μυστηριώδεις ειδικεύσεις (με δύο λόγια, με τις δικές τους υποθέσεις), χώνουν τη μύτη τους σε ζητήματα για τα οποία δεν είναι αρμόδια, όπως είναι τα προβλήματα διεθνούς κατασκοπίας και στρατιωτικής δικαιοσύνης (η οποία πρέπει να αφεθεί στους στρατιωτικούς).
(Θυμίζουμε, ανοίγοντας μια παρένθεση, ότι σε αυτή τη μάχη εναντίον του διανοούμενου δεν διακρίθηκε μόνον η δεξιά αλλά και οι σοσιαλιστές, οι οποίοι αργότερα με τον Λαφάργκ, στο Le socialisme et les intellectuels, θα δουν τους διανοούμενους ως τους παλιάτσους της «τάξης που πληρώνει». Στη διάρκεια της υπόθεσης Ντρέιφους, εμφανίζεται μια έκκληση των σοσιαλιστών βουλευτών προς το προλεταριάτο, η οποία προσκαλεί τον λαό να μην ασχολείται με την «επονείδιστη διαμάχη» που αντιπαραθέτει τους εβραίους καπιταλιστές, οι οποίοι υπερασπίζονται τον Ντρέιφους για να καλλιεργήσουν την εικόνα που τους θέλει διωκόμενους, και τους συντηρητικούς αστούς. Από την άλλη μεριά υπήρχε ένας πασίγνωστος σοσιαλιστικός αντισημιτισμός, σύμφωνα με τον οποίο ο εβραίος ταυτιζόταν με τον εκμεταλλευτή του λαού). (…)
Ολη αυτή η θεματική μετασχηματίζεται στον επόμενο αιώνα, όταν από τη μια μεριά έχουμε την πολεμική του Μπεντά εναντίον της «προδοσίας των διανοουμένων», οι οποίοι αφοσιώνονται υπερβολικά στην πολιτική, αντί να ασχοληθούν με τις μεγάλες αξίες που είναι το αντικείμενο μιας ανιδιοτελούς γνώσης, και από την άλλη μεριά το εγκώμιο του Σαρτρ στη στράτευση των διανοουμένων, όπου το να χώνει τη μύτη του παντού γίνεται ακριβώς η αποστολή του διανοούμενου. Μόνο που, στις συζητήσεις που απασχολούν την αριστερά γύρω από την έννοια της στράτευσης, βαθμιαία η έκκληση για στράτευση στην κριτική και τον μετασχηματισμό του παρόντος συγχέεται με την έκκληση για οργανικότητα, δηλαδή για στράτευση σε υπεράσπιση και υποστήριξη του κόμματος.
Ο Ζολά έκανε την αρχή με το δικό του «Κατηγορώ». Είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα του διανοούμενου, και μάλιστα στον βαθμό που αυτός είναι ελεύθερος και «μη οργανικός», να θεωρεί τον εαυτό του στρατευμένο στην ενασχόληση με τα δημόσια πράγματα, πρώτα απ’ όλα ως πολίτης και κατά δεύτερο λόγο ως πολίτης ο οποίος από το επάγγελμά του είναι συνηθισμένος να υποβάλλει τα φαινόμενα στο κόσκινο του στοχασμού και της κριτικής -αν και τίποτα δεν εξασφαλίζει ότι ο στοχασμός του και η κριτική του είναι αλάθητα- αλλά ακριβώς γι’ αυτό οφείλει να καθιστά τους στοχασμούς του δημόσιους και ανοιχτούς στον συλλογικό έλεγχο. Και είναι ορθό, τη στιγμή που αναβιώνει η χρήση του όρου «διανοούμενος» ως προσβολή και ως στιγματισμός εκείνου που θέλει να χώνει τη μύτη του σε ζητήματα που δεν θα ‘πρεπε να τον αφορούν, το ότι χρειάζεται να διεκδικούμε αυτό το καθήκον επαγρύπνησης που χαρακτηρίζει τη διανοητική λειτουργία. *
Πηγή: Εφημερίδα Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 14-08-2010
Ένθετο Επτά, Στήλη: Σημειωματάριο ιδεών, Από το Θ. Γιαλκέτση
http://www.enet.gr/?i=arthra-sthles.el.home&id=192587
Αναδημοσίευση: www.e-keimena.gr

Δημοσιευμένο στην κατηγορία  Πνευματικός άνθρωπος  Με ετικέτα:   Πνευματικός άνθρωπος 8 Φεβρουαρίου 2016 ΚΟΚΚΙΝΟΓΕΝΗ ΜΑΡΙΑ

Πνευματικοί άνθρωποι

Άρης Δαβαράκης 19 Αυγουστου 2013, 00:26
Τον Μάνο Χατζιδάκι, όταν άκουγε την έκφραση «πνευματικοί άνθρωποι» τον πιάνανε τα νεύρα του. «Δηλαδή», έλεγε, «υπάρχουν και άνθρωποι που δεν έχουν πνεύμα; Τι ανοησία είναι αυτή;». Και εδώ που τα λέμε ποια είναι τα όργανα μέτρησης για να δούμε για πόσο το πνεύμα (που «πνεί» και πάει όπου θέλει και κανείς δεν το κατακτά για να το βάλει στο τσεπάκι του ή στην τράπεζα ως ιδιοκτησία του) διάλεξε να τιμήσει το κεφάλι του Ευριπίδη ή του Μποτιτσέλι, του Μπαχ, ή του Ντοστογιέφσκι; Δεν υπάρχει κοντέρ να το μετρήσουμε. Αφήστε που είναι και μυστήριο το «πνεύμα» σαν έννοια, σαν υπόσταση, σαν «άνωθεν παρέμβαση». Στη Χριστιανική ορολογία το Πνεύμα είναι ο Θεός ο ίδιος που είναι τρισυπόστατος: Πατέρας, Υιός και Άγιο Πνεύμα. Όμως οι περισσότεροι αυτοπροσδιοριζόμενοι ως «πνευματικοί άνθρωποι» δεν είναι, βέβαια, Χριστιανοί. Το αντίθετο μάλιστα. Δεν το κρύβουν και δηλώνουν απερίφραστα πως ό,τι έχουν καταφέρει το έχουν καταφέρει μόνοι τους και πως το «Πνεύμα», δεν φέρει την ευθύνη για τα έργα τους – ούτε μπορεί να διεκδικήσει μερίδιο από την επιτυχία ή την αποδοχή που έχουν από μεγάλη ή μικρότερη μερίδα συνανθρώπων μας.
Παρ’ όλα αυτά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι όταν ο Όμηρος, ο Ευριπίδης ή ο Καζαντζάκης εμπνέονταν, κάτι –κάτι μυστήριο – συνέβαινε – και τους «ενέπνεε». Το ίδιο το ρήμα «εμπνέομαι» υποδηλώνει ότι κάτι «πνέει» εκείνη τη στιγμή μέσα μου, κάτι άϋλο και εκτός του κόσμου της καθημερινότητάς μας. Και θέλω να επαναλάβω ότι δεν μιλάμε εδώ με την ορολογία της δικής μας τουλάχιστον Εκκλησίας, την Ορθόδοξης, που «πνευματική ζωή» εννοεί τη ζωή του πιστού που προσεύχεται πιστεύοντας πως κάποια στιγμή η ψυχή του θα ενωθεί με το Άγιο Πνεύμα, έστω και μετά τον θάνατό του. Αυτή η «πνευματική ζωή» καμία σχέση δεν έχει με την πνευματική ζωή του Σαρτρ ας πούμε, του μαρκησίου ντε Σαντ ή του Γκαίτε. Αλλιώς εβίωνε την έμπνευση ο Βαν Γκογκ, με φριχτές κρίσεις επιληψίας και φοβερά σωματικά βασανιστήρια, έτσι φιλάσθενος, πονεμένος και ψυχικά ασταθής που ήταν, και αλλιώς τη ζει ο Νταίηβιντ Χόκνεϋ που παράγει αριστουργήματα στο ατελιέ του, όπως άλλοι πάνε στη δουλειά τους. Ούτε επιληψίες, ούτε ναρκωτικά, ούτε τρέλα, ούτε ψυχικές διαταραχές (απ’ όσο ξέρουμε τουλάχιστον).
Ο αγαπημένος σε πολλούς Φερνάντο Πεσσόα λέει πως ο διάβολος είναι δημιουργός ποιητών, ποιητής και ο ίδιος. «Είμαι από τη φύση μου ποιητής» τον βάζει να λέει. Αλλά όποιος πιστεύει στον διάβολο, πιστεύει και στον Θεό αν ισχύει η κατ’ αρχήν εξίσωση: «Όποιος πιστεύει στον Θεό, πιστεύει και στον διάβολο». Οπότε πάμε πάλι στο Χριστιανικό δόγμα (που αφορά μόνο κάποιους) και στη δική του μεταφυσική περί Πνεύματος. Για τους Χριστιανούς συγγραφείς και ποιητές αυτό είναι λυμένο: Αν δέχτηκαν ποτέ κάποια πνοή που να τους έκανε να γράψουν τους «Αδερφούς Καραμαζώφ» ή τον «Πόλεμο και Ειρήνη», αυτή η πνοή ήταν θεϊκή. Γι’ αυτό πολλοί από αυτούς, μετά από ένα μεγαλειώδες καλλιτεχνικό ξέσπασμα, έπεφταν σε βαθιά μελαγχολία και αδυναμία να «εμπνευσθούν» γιατί, το έχει γράψει ο απόστολος Παύλος, το Χριστιανικό πνεύμα «πνεί» και όπου θέλει πάει και για όσο θέλει στέκεται και ποτέ δεν ξέρεις αν θα σε ξαναεπισκεφθεί. Περιμένεις λοιπόν και είτε σου ξανατύχει είτε όχι κάνεις τον σταυρό σου και προχωράς διότι έτσι κι αλλιώς, Ντοστογιέφσκι ή Παπαδιαμάντης, έχεις επίγνωση πως έγινες για λίγο «δοχείον» – και δόξα τω Θεώ.
Ένα είναι το σίγουρο. «Πνευματικοί άνθρωποι» με μονιμότητα (παλαιού) δημοσίου υπαλλήλου, δεν υπάρχουν. Όσοι από καταβολής κόσμου δοκίμασαν να δημιουργήσουν τέχνη με επιτυχία και αναγνώριση (έστω και μετά θάνατον) ξέρουν ότι η έκλαμψη αυτή η μυστήρια που τη λέμε «έμπνευση» είναι αυτοδύναμη και συμφωνία μαζί της δεν μπορείς να κάνεις, να κάτσει πλάι σου για πάντα. Υπάρχει βέβαια το ταλέντο και αυτό βοηθάει πολύ τις δύσκολες εποχές που δεν υπάρχει το «κεραυνοβόλο», αυτό που δεν ξέρουμε πώς φτάνει στον εγκέφαλο. Η Μαρία Κάλλας άνοιγε το στόμα της και συνέβαινε κάτι ανατριχιαστικά μεγαλειώδες που το καταλάβαινε και ο ακροατής πίσω-πίσω στην αίθουσα και αγαλλίαζε η ψυχή του. Μετά, ξαφνικά, «αυτό» έφευγε και έμενε μόνο η σπουδαία φωνή – που δεν είναι και λίγο. Και κάποιες – τραγικές πια – στιγμές, εξαφανιζόταν ακόμα και αυτή η φωνή, δεν έπιανε πια τις νότες της, το γυμνασμένο στέρνο και το διάφραγμα δεν μπορούσε να την ελέγξει έστω τεχνικά και οι ψυχολογικές επιπτώσεις τότε γινόντουσαν σχεδόν ή απολύτως ανεξέλεγκτες.
Αυτές τις ακατέργαστες και σκόρπιες σκέψεις προσπάθησα να βάλω σε μια σειρά, με αφορμή την κουβέντα που γίνεται τις τελευταίες μέρες περί των «πνευματικών ανθρώπων» και της οργανωμένης επίθεσης εναντίον τους. Δεν υπάρχουν ( εκτός των θρησκειών και των διαφόρων μεταφυσικών προσσεγγίσεων) “πνευματικοί άνθρωποι” και άνθρωποι “μη πνευματικοί”. Αυτό εννοούσε ο Χατζιδάκις που τον ανέφερα στη αρχή γιατί και μένα με είχε εντυπωσιάσει σε νεαρή ηλικία η άποψή του. Υπάρχει ταλέντο, δουλειά, καλλιέργεια, μόρφωση, διεύρυνση του εσωτερικού τοπίου με διαβάσματα, αγγίγματα, συζητήσεις, με έρωτα, αγάπη, φιλία, υπάρχει πολύς χώρος και πολύ δρόμος (ευτυχώς) για αυτοβελτίωση που, αν γίνει έργο ζωής, θα αναδείξει και το κρυμμένο μας ταλέντο (γιατί όλοι έχουμε δεξιότητες που δεν έχουν βγει στην επιφάνεια για διάφορους λόγους). Τότε θα γίνουμε καλοί ή λιγότεροι καλοί καλλιτέχνες (δηλαδή ποιητές, γιατί όλη η Τέχνη Ποίηση είναι) και θα παράγουμε έργα που και εμάς τους ίδιους θα μας εκπλήξουν πολύ ευχάριστα – και πιθανόν να έχουν και κάποια απήχηση, είτε στο ευρύτερο κοινωνικό μας περιβάλλον, είτε και σε όλον τον πλανήτη αν έχουν πολλή καλή δουλειά πάνω τους, χιλιάδες εργατοώρες, να τα φορτίζει και να τα αναδεικνύει σαν αναμφισβήτητα «διαφορετικά» και λαμπρά.
Το μυστήριο των αριστουργημάτων που πάνε πέρα από το «ευπώλητον» (και ας μην πουλήσουν τίποτα στην εποχή τους) δεν είναι, φοβάμαι, για τα δικά μας τα δοντάκια, των «προβεβλημένων», αναμφισβήτητα κάπως «ταλαντούχων» και σίγουρα καλά δικτυωμένων στην πιάτσα. Μετά τη γενιά του ’30 εδώ στην Ελλάδα δεν μπορώ να βρω παραδείγματα μεγαλοφυίας ή ιδιοφυίας. Γι’ αυτό και πιστεύω ότι καλά θα κάνουμε να τα αφήσουμε αυτά τα περί «πνευματικών ανθρώπων» και να προσγειωθούμε.
Ίσως τότε ανθίσει και το άλλο λουλούδι, το παράξενο – αυτό που κάνει τις ψυχές να ανατριχιάζουν και τους εγκεφάλους μας να ανοίγουν διάπλατα πόρτες σε καινούργιους, ανεξερεύνητους και μαγικούς κόσμους.

Πηγή: http://www.protagon.gr/scripta/blogs/pnevmatikoi-anthrwpoi-26939000000

Δημοσιευμένο στην κατηγορία  Πνευματικός άνθρωπος  Με ετικέτα:   Πνευματικός άνθρωπος 8 Φεβρουαρίου 2016 ΚΟΚΚΙΝΟΓΕΝΗ ΜΑΡΙΑ

Η ευρωπαϊκή ταυτότητα του μέλλοντος (Και το απαραίτητο μεσογειακό περιεχόμενό της)

της Άννας Φραγκουδάκη

Είναι σημαντική προϋπόθεση για τη δημοκρατία και το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης η καλλιέργεια της ευρωπαϊκής ταυτότητας δίπλα στις εθνικές ταυτότητες των πολιτών σε όλες τις χώρες-μέλη.
Ας μην ξεχνάμε όμως ότι τα έθνη, κράτη-μέλη της Ένωσης, δεν είναι ίσα ούτε πληθυσμιακά ούτε σε έκταση γεωγραφική ούτε ακόμα περισσότερο οικονομικά και στρατηγικά. Την Ένωση, άρα, παραμονεύει ο κίνδυνος να μετατραπεί σε ολιγαρχία των ισχυρότερων χωρών της, μολονότι είναι συγχρόνως σπουδαία πρόκληση το όνειρο της Ευρώπης των λαών.
Ο μακρύς και δύσκολος δρόμος της ισότητας και της δημοκρατίας για την πραγματοποίηση του ονείρου μιας Ευρώπης των λαών απαιτεί (όπως όλα περίπου τα ζητήματα) πάλη στο ευρωπαϊκό πεδίο των ιδεών και συμμαχίες για την επίτευξή του. Ανάμεσα σε πολλά άλλα ζητήματα, μια μεγάλη μάχη ιδεών, που πρέπει να δοθεί, αφορά τα πολιτισμικά πρότυπα, την αξιολόγηση των πολιτισμών και τον προσδιορισμό της ευρωπαϊκής ταυτότητας που θέλουν οι ευρωπαϊκοί θεσμοί να καλλιεργήσουν δίπλα στις εθνικές ταυτότητες των νέων γενεών.
Τα πολιτισμικά πρότυπα, η αξιολόγηση των πολιτισμών και ο προσδιορισμός της ευρωπαϊκής ταυτότητας αντιμετωπίζονται από τους θεσμούς της Ένωσης σαν δεδομένες πραγματικότητες, που, άρα, πρέπει μόνο να γίνουν αντικείμενα υπεράσπισης και διάδοσης για να τις οικειοποιηθούν οι νέες γενιές. Δεν είναι καθόλου δεδομένη η ευρωπαϊκή (δηλαδή διεθνική) συναίνεση στο τι σημαίνει ευρωπαϊκή ταυτότητα του μέλλοντος ούτε ποια είναι η ευρωπαϊκή κουλτούρα που πρέπει να καλλιεργήσουμε δίπλα στην εθνική ταυτότητα και κουλτούρα των νέων γενεών.
Πρώτα πρώτα, η ευρωπαϊκή κουλτούρα έχει παράδοση και ιστορία που μέρος της πρέπει να διαφυλάξουν οι χώρες-μέλη και μέρος της πρέπει να κρίνουν και να ξεπεράσουν, με στόχο τη δημοκρατία και την ενότητα μέσα στην ισότητα. Η ευρωπαϊκή κουλτούρα δεν περιέχει μόνο την αποδοχή της κλασικής αρχαιότητας, τη διαφωτιστική κληρονομιά και τις δημοκρατικές αξίες της γαλλικής επανάστασης. Έχει ακόμα διαμορφώσει, μέσα από την ιστορία της, ιδεολογίες ανταγωνιστικές και ρατσιστικές, που δικαιώνουν τον έλεγχο εδαφών και την κυριαρχία πάνω σε άλλους λαούς, την ταξινόμηση λαών και πολιτισμών, την κυριαρχία των ολίγων.
Αυτές οι αυταρχικές ιδεολογίες, προϊόν του παρελθόντος των επεκτατισμών και της αποικιοκρατίας, στηρίζουν τον ισχυρότατο στην Ευρώπη ιδεολογικό μύθο για τη δήθεν ανωτερότητα των δυτικών και βόρειων Ευρωπαίων και την παράλληλη πολιτισμική «κατωτερότητα» όσων ανήκουν τόσο στην «Ανατολή» (με τη γεωγραφική, αλλά και πολιτική σημασία του όρου), όσο και στον Νότο (με την οικονομική, εκτός από γεωγραφική του, σημασία). Η βαθιά συντηρητική ιδεολογία, που αποδίδει αξία στον Βορρά και υποτιμάει τον Νότο, που βλέπει ανωτερότητα στη Δύση και κατωτερότητα στην Ανατολή, έχει γεννηθεί και διαδοθεί από τον επεκτατισμό και την οικονομική λεηλασία άλλων λαών, είναι ιδεολογία του αιώνα της αποικιοκρατίας.
Δεν είναι δυνατό να υπάρξει ευρωπαϊκή ταυτότητα, που να οικειοποιηθούν οι μελλοντικές γενιές δίπλα στην εθνική τους, αν δεν καταπολεμηθούν αυτά τα βαθιά συντηρητικά στερεότυπα του παρελθόντος και αν δεν αντικατασταθούν από ένα νέο πολιτισμικό και αξιακό μείγμα.
Το περιεχόμενο της νέας ταυτότητας των Ευρωπαίων πολιτών θα πρέπει όχι μόνο να αφήσει πίσω, ως προϊόν της ιστορίας μιας άλλης εποχής, το κεντροευρωπαϊκό στερεότυπο που κληρονόμησαν οι αιώνες της αποικιοκρατίας, αλλά επίσης να διαμορφώσει μια νέα πολιτισμική ταυτότητα που θα περιέχει ως συστατικό της αξίας της το νότιο και ανατολικό πολιτισμικό πρότυπο, το διαμορφωμένο από τη «μεγάλη διάρκεια» της Ιστορίας, το μεσογειακό πολιτισμικό πρότυπο.
Αυτό το πρότυπο ανήκει στη «μεγάλη διάρκεια», καθώς είναι μωσαϊκό στοιχείων από τους αρχαιότερους πολιτισμούς της Ευρώπης, τον αρχαιότατο εβραϊκό πολιτισμό, τη διαχρονική λάμψη της ελληνικής αρχαιότητας, τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία, την άνθηση του αραβικού πολιτισμού, που ανέπτυξε τα μαθηματικά και διέσωσε τον Αριστοτέλη, την ευρύτατη πολιτισμική επίδραση του Βυζαντίου, τη βαθιά επίδραση της οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Το μεσογειακό πρότυπο πολιτισμού έχει αξίες πολύτιμες να προσφέρει στην ευρωπαϊκή ταυτότητα του μέλλοντος, καθώς είναι θεμελιωμένο οικονομικά στη λιτότητα, κοινωνικά στη συλλογικότητα, πολιτικά στη μάχη ενάντια στον δεσποτισμό, και φιλοσοφικά στον ορθολογισμό, που όμως αφήνει ανοιχτά παράθυρα στο άγνωστο και στο ακατανόητο.
Αυτή τη μεσογειακή κουλτούρα της μακριάς διάρκειας συμβολίζει η παράδοση της σκληρής εργασίας σε συνθήκες άγονες και άνυδρες και ο σεβασμός που καλλιέργησε στις πηγές φυσικού πλούτου. Την συμβολίζει η ηθική του καρβελιού, που μοιράζεται με δικαιοσύνη, που θεμελίωσε τη βεβαιότητα ότι εγκυμονεί οπωσδήποτε καταστροφές το χάσμα της οικονομικής ανισότητας. Τέλος, την συμβολίζει η πολιτική παράδοση της άρνησης υποταγής σε κάθε δεσποτισμό, η πεισματική μάχη αιώνων για την ανισότητα και τον αυτοπροσδιορισμό, πολύτιμη μαγιά για την Ευρώπη των λαών.
Η ευρωπαϊκή ταυτότητα του μέλλοντος δεν μπορεί να είναι οικειοποίηση του ευρωκεντρικού προτύπου. Πρέπει να εφευρεθεί και να δημιουργηθεί από την αρχή μια νέα ταυτότητα, που θα προσθέσει στα θετικά στοιχεία του ευρωκεντρικού προτύπου τα θετικά στοιχεία του μεσογειακού, δηλαδή θα συμπληρώσει τον ορθολογισμό με τη φαντασία, την οικονομική ανάπτυξη με την προστασία του περιβάλλοντος, τις μεγάλες ανισότητες με την κοινωνική ευαισθησία του κινδύνου που εγκυμονούν, τη γραφειοκρατία και τον αυταρχισμό με τη συλλογικότητα και την αλληλεγγύη, το κέρδος με την ποιότητα της ζωής και το δικαίωμα στην ευτυχία.
Πηγή: Εφημερίδα Τα Νέα, 30-06-2001

Δημοσιευμένο στην κατηγορία  Ευρωπαϊκή Ένωση  Με ετικέτα:   Ευρωπαϊκή Ένωση 8 Φεβρουαρίου 2016 ΚΟΚΚΙΝΟΓΕΝΗ ΜΑΡΙΑ

Για μια ποιοτική βίωση της Ενωμένης Ευρώπης

H ιδέα τής Ευρωπαϊκής Ένωσης (με διάφορες μορφές και περιεχόμενο) ξεκίνησε πολύ νωρίς, ήδη στην ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα, προχώρησε δειλά και αποσπασματικά, πέρασε από διάφορα στάδια και υπό διαφορετικές ιστορικές συνθήκες, αμφισβητήθηκε, αναθεωρήθηκε, αλλά μπόρεσε και ωρίμασε βαθμηδόν στις συνειδήσεις των λαών και των ηγετών των χωρών της Ευρώπης. Έτσι έφτασε τελικά να αποτελεί σήμερα την αδιαμφισβήτητη και δυναμική πραγματικότητα που είναι γνωστή ως «Ευρωπαϊκή Ένωση». Αυτή η ιστορική διάσταση, αυτή η διαδικασία συνειδησιακής ωρίμασης (που πόρρω απέχει από μια συμβατική, ευκαιριακή και συμπτωματική συμπόρευση), πρέπει να αποτελεί σταθερό σημείο επιστημονικής και ιδεολογικής αναφοράς για την ιδέα τής Ενωμένης Ευρώπης και την πορεία της ολοκλήρωσης αυτής τής ιδέας.
Εκπλήσσουν πραγματικά οι ομοιότητες (χωρίς να λείπουν βεβαίως και οι έντονες διαφορές) στα κίνητρα, στους σκοπούς και στις μορφές συμφωνίας που παρατηρούνται ανάμεσα στις συμπολιτειακές ενώσεις της ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας αφενός και στη σύμπηξη τής Ευρωπαϊκής Ένωσης αφετέρου. Είναι επίσης εκπληκτικό πόσο συνεκτικά λειτούργησε μια θρησκεία, ο Χριστιανισμός, με τις δικές του αξίες, στη συνένωση των νέων λαών που συνδιαμόρφωσαν στους μεσαιωνικούς χρόνους τις τύχες της Ευρώπης, αλλά και πόσες συγκρούσεις και θρησκευτικούς πολέμους προκάλεσε ο θρησκευτικός φανατισμός. Κι ωστόσο, η χριστιανική διδασκαλία από κοινού με τον ορθό λόγο και τους παραδοσιακούς θεσμούς τής ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας έφεραν κοντά τους λαούς τής Ευρώπης μέσα από τη βαθμιαία συνειδητοποίηση κοινών αρχών και αξιών.
Βεβαίως, όλους αυτούς τους αιώνες (από την αρχαιότητα μέχρι και όλον τον μεσαίωνα), οι φιλοδοξίες διαφόρων ηγετών και ηγεμόνων δυναστικών οίκων να επεκτείνουν την κυριαρχία τους σε ευρύτερες μάζες πληθυσμού και σε μεγαλύτερες γεωγραφικές εκτάσεις προκάλεσαν σφοδρές συγκρούσεις που τραυμάτισαν την ενότητα και κλόνισαν την ειρήνη στην Ευρώπη. Ουδέν, όμως, κακόν αμιγές καλού. Οι απώλειες σε ζωές, οι καταστροφές, οι ερημώσεις, οι ενοχές, η ανάγκη αποτροπής των συγκρούσεων οδήγησαν βαθμηδόν σε επιμέρους συμμαχίες και ενώσεις. Μετά δε από τα δεινά που επισώρευσαν στην Ευρώπη οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι, η ανάγκη για μια κοινή βάση αρχών, κανόνων και μορφών πολιτικής συμπεριφοράς που θα επέτρεπαν την υπέρβαση των αντιθέσεων και μια ουσιαστική συνένωση των Ευρωπαϊκών λαών οδήγησε σταδιακώς στο «πολιτικό θαύμα» τής Ενωμένης Ευρώπης που βιώνουμε σήμερα. (…)
Έχει λεχθεί ότι η Ευρώπη είναι «η ήπειρος των αντιφάσεων». Ωστόσο, η Ευρώπη των αντιφάσεων – των συνενώσεων δηλαδή αλλά και των συγκρούσεων, της χριστιανικής αγάπης αλλά και των θρησκευτικών πολέμων, της δημοκρατίας αλλά και των ολιγαρχικών έως και φασιστικών καθεστώτων, της ειρήνης αλλά και των άγριων πολέμων, του πιο σημαντικού πολιτισμού στις τέχνες και στα γράμματα αλλά και ενός φάσματος ασύλληπτης βαρβαρότητας – αυτή η Ευρώπη των αντιφάσεων είναι και αυτή που κατόρθωσε, περνώντας από πολλά στάδια εξέλιξης, να φθάσει στην Ενωμένη Ευρώπη των αρχών τού 21ου αιώνα, στην Ευρώπη των 25 με μια σταθερή πορεία προς την ολοκλήρωση.
H ιστορικότητα της ιδέας τής Ευρώπης από κοινού με τη γνώση των σφαλμάτων, των αδυναμιών και των αποτυχιών του παρελθόντος μπορούν να βοηθήσουν σε ακόμη μεγαλύτερη συνειδητοποίηση της ουσίας τής Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία θα πρέπει κάποτε να διδαχθεί και στα σχολεία της Ευρώπης για να εδραιωθεί στις ψυχές των νέων ανθρώπων. Έχουμε πολύ δρόμο ακόμη για μια ποιοτική ένωση των ευρωπαϊκών χωρών, η οποία θα σέβεται τις ιδιαιτερότητες των κρατών-μελών, τη γλώσσα, την παράδοση, την ιδιοπροσωπία κάθε ευρωπαϊκού λαού, την πολιτισμική πολυμορφία της Ευρώπης, ενώ παράλληλα θα καλλιεργεί, θα βαθαίνει και θα αναδεικνύει ό,τι ενώνει τους Ευρωπαίους και ό,τι τους διακρίνει ιστορικά από άλλους σύγχρονους πολιτισμούς.
Ο καίριος χώρος για τη συνειδητοποίηση της ουσίας της Ενωμένης Ευρώπης και για μια ποιοτική βίωση αυτής της ουσίας είναι – μη το ξεχνάμε – ο χώρος της Παιδείας. Οι ιδέες, οι αρχές και οι αξίες περνούν μέσα από την Εκπαίδευση, τη σχολική και την ανώτατη. Εκεί φύονται, καλλιεργούνται, συνειδητοποιούνται, αποκτούν βάθος, ουσία και συνέχεια. H ευρωπαϊκή διάσταση τής Παιδείας πρέπει να αρχίσει από τα Πανεπιστήμια, στην κατάρτιση των αυριανών εκπαιδευτικών τής Γενικής Εκπαίδευσης, για να περάσει σωστά, ουσιαστικά και διαθεματικά στη μόρφωση και διαμόρφωση των αυριανών πολιτών τής Ενωμένης Ευρώπης. Θεωρώ, μάλιστα, ιδιαίτερα σημαντικό ότι τα Πανεπιστήμια τής Ευρώπης έχουν πεισθεί και ενθαρρύνουν συστηματικά τη διακινητικότητα (mobility) των φοιτητών, τη μετάβαση και φοίτησή τους (για μερικά εξάμηνα και με αναγνώριση αυτής τής φοίτησης) σε άλλα πανεπιστήμια τής Ευρώπης. Κι αυτό σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο. Όπως είναι σημαντική και η δυνατότητα – που αρχίζει να διαφαίνεται – απόκτησης κοινών πανεπιστημιακών πτυχίων ή και μεταπτυχιακών τίτλων. H συμφοίτηση και συνεργασία των νέων σ’ ένα κατ’ εξοχήν πνευματικό πεδίο που είναι η κατάκτηση τής επιστήμης δημιουργεί τους καλύτερους όρους για μια ποιοτική βίωση τής Ένωσης.

Γιώργος Μπαμπινιώτης

Πηγή: Εφημερίδα Το Βήμα, 01/02/2004

Δημοσιευμένο στην κατηγορία  Ευρωπαϊκή Ένωση  Με ετικέτα:   Ευρωπαϊκή Ένωση 8 Φεβρουαρίου 2016 ΚΟΚΚΙΝΟΓΕΝΗ ΜΑΡΙΑ

Γιατί υπερασπίζομαι τη Δύση

Ο Μάριο Βάργκας Λιόσα, ο περουβιανός συγγραφέας που τιμήθηκε φέτος με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, αρθρογραφεί τακτικά στην ισπανική εφημερίδα «El Pais». Το ακόλουθο κείμενό του, που δημοσιεύτηκε τον Απρίλιο του 2004 (λίγο μετά τις βομβιστικές επιθέσεις της 11ης Μαρτίου 2004 στη Μαδρίτη), είναι ένα αντιπροσωπευτικό «δείγμα γραφής»:

Μάριο Βάργκας Λιόσα: «Η πιο σημαντική αρετή του δυτικού πολιτισμού υπήρξε η ικανότητά του να κάνει αυτοκριτική» Κάθε υπεράσπιση του δυτικού πολιτισμού θα έπρεπε να ξεκινάει (όπως το έκανε ο Ρεϊμόν Αρόν με το έργο του «Plaidoyer pour l’Europe decadente») από την αναγνώριση της ευθύνης της Ευρώπης για ένα μεγάλο μέρος του τρόμου και των αδικιών της νεότερης Ιστορίας. Η ευρωπαϊκή αποικιοκρατία κατέστρεψε τον μισό πλανήτη, κατέστρεψε πολιτισμούς και κουλτούρες στην Αφρική, την Αμερική και την Ασία, αφήνοντας σε αυτές τις τρεις ηπείρους παράλογες εθνικές διαιρέσεις, οι οποίες σε πολλούς τόπους συνεχίζουν να γεννούν συγκρούσεις για τα σύνορα και ατέλειωτους σπαραγμούς. Στην Ευρώπη γεννήθηκαν οι ολοκληρωτικές ιδεολογίες, οι οποίες προκάλεσαν τις μεγαλύτερες ωμότητες στην ιστορία της ανθρωπότητας: ο ναζισμός, ο φασισμός και ο κομμουνισμός. Τα έξι εκατομμύρια Εβραίων που εξοντώθηκαν από τους ναζί είναι και συνέπεια μιας νοσηρής εκτροπής, η οποία δεν ριζώνει και δεν ανθεί με την ίδια δύναμη σε κανένα άλλο μέρος του κόσμου όσο στην Ευρώπη: του αντισημιτισμού. Και ο εθνικισμός, που στις μέρες μας έχει γίνει, μαζί με τον θρησκευτικό φονταμενταλισμό, η πιο σημαντική γενεσιουργός αιτία της πολιτικής βίας και η μεγαλύτερη πρόκληση για τη δημοκρατική κουλτούρα, είναι δυστυχώς και αυτός ένα ευρωπαϊκό δημιούργημα.

Αυτά τα λάθη όμως δεν αρκούν για να καταδικάσουμε τη Δύση, επειδή, εκτός του ότι τα έχει νιώσει στο πετσί της με τρομερή σκληρότητα, ο δυτικός πολιτισμός έχει και μιαν άλλη όψη, την οποία μπορεί να επιδεικνύει χωρίς καμιά ντροπή, υποστηρίζοντας ότι, χάρη σε αυτήν, η ανθρωπότητα προόδευσε σαφώς στο πεδίο της συμβίωσης, των ανθρώπινων δικαιωμάτων, της επιστημονικής και τεχνικής προόδου, της δημοκρατίας. Η πιο σημαντική του αρετή, εκείνη που ίσως αποτελεί κάτι «μοναδικό» στο ευρύ φάσμα των πολιτισμών του κόσμου και που του επέτρεψε πολλές φορές να αναγεννηθεί μέσα από τα ερείπιά του, όταν φαινόταν καταδικασμένος σε βέβαιο θάνατο, υπήρξε η ικανότητά του να κάνει αυτοκριτική. Κανένας άλλος πολιτισμός δεν έχει αυτοεξεταστεί από μόνος του με τη σκληρότητα της Δύσης και γι’ αυτόν το λόγο κανένας άλλος πολιτισμός δεν υπήρξε ικανός να ανανεωθεί τόσες φορές και τόσο ριζικά, σε πολλές περιπτώσεις για το καλό και σε ορισμένες για το κακό. Σήμερα η αποικιοκρατία και η κατάκτηση αδύναμων χωρών από ισχυρές χώρες είναι μια αδικία που όλος ο κόσμος καταδικάζει. Πόσες όμως είναι στην ιστορία οι συμπεριφορές που μπορούν να συγκριθούν με εκείνη ενός Μπαρτολομέο ντε Λας Κάζας και με τα αυστηρά κατηγορητήριά του, στην εποχή της αποικιοποίησης, εναντίον των καταχρήσεων και των εγκλημάτων που διαπράττονταν σε βάρος των Ινδιάνων και των αυτόχθονων αμερικανικών πολιτισμών;

Στον καιρό του πολέμου της Αλγερίας ζούσα στη Γαλλία και έζησα από κοντά το πώς ένα μεγάλο τμήμα της γαλλικής κοινωνίας στήριξε με τις κριτικές του και τη στράτευσή του την πάλη του FLN για την αλγερινή ανεξαρτησία, ενώ ο τύπος και οι πολιτικές και διανοητικές πρωτοπορίες κατήγγειλλαν τα βασανιστήρια και τις καταχρήσεις που διαπράχθηκαν από τον γαλλικό στρατό εναντίον των εξεγερμένων. Πιθανότατα, ωστόσο, η εμβληματική περίπτωση σε αυτό το πεδίο είναι η κινητοποίηση που έγινε στον δυτικό κόσμο, ξεκινώντας από τις Ηνωμένες Πολιτείες, εναντίον του πολέμου στο Βιετνάμ. Ο Λευκός Οίκος θα μπορούσε να είχε νικήσει σε αυτή τη σύγκρουση, αν δεν είχε διστάσει να ρίξει πάνω σε αυτή τη μικρή χώρα, που αντιστεκόταν με νύχια και με δόντια στην ξένη επέμβαση, το πελώριο οπλοστάσιό του, το οποίο συμπεριελάμβανε τις ατομικές βόμβες, που είχαν ήδη εξαπολυθεί στη Χιροσίμα προκαλώντας γενοκτονία. Δεν μπόρεσε να το κάνει και εξαιτίας της διαδεδομένης άρνησης που προκλήθηκε από αυτόν τον πόλεμο στον ίδιο τον αμερικανικό λαό, ο οποίος χρησιμοποίησε όλους τους μηχανισμούς που επέτρεπε το σύστημα, για να διαδηλώνει και να απαιτεί το τέλος των πολεμικών επιχειρήσεων. Στη σύγκρουση αυτή νίκησαν τελικά οι Βορειοβιετναμέζοι, αλλά η νίκη τους θα ήταν πολύ πιο δύσκολη, ίσως και αδύνατη, χωρίς την αποφασιστική στήριξη του τύπου και της κοινής γνώμης ολόκληρου του δυτικού κόσμου.

Η δημοκρατία είναι ένα γεγονός που συνήθως προκαλεί χασμουρητά στις χώρες στις οποίες υπάρχει ένα κράτος δικαίου και οι πολίτες απολαμβάνουν ελευθερίες κίνησης και έκφρασης. Είναι αλήθεια ότι μερικές φορές ξεχωρίζουν τα ελαττώματα και οι ελλείψεις της: η διαφθορά, οι μεγάλες ανισότητες, η μετριότητα, οι σπατάλες και εκείνη η «γραφειοκρατικοποίηση», η οποία εξαπλώνεται σαν καρκίνος οδηγώντας στην ασφυξία τις επιχειρήσεις και τους ανυπεράσπιστους πολίτες. Αναμφίβολα, ένα γεγονός είναι βέβαιο: αν ιδωθεί από την οπτική γωνία μιας οποιασδήποτε ισλαμικής δικτατορίας ή τριτοκοσμικής σατραπείας, η παρακμάζουσα δυτική δημοκρατία είναι κάτι λιγότερο από ένας παράδεισος. Σε αυτήν, παρά τις πελώριες εισοδηματικές διαφορές, οι άνθρωποι έχουν το υψηλότερο βιοτικό επίπεδο του πλανήτη, τις μεγαλύτερες δυνατότητες να προσανατολίσουν τη ζωή τους με βάση τις κλίσεις τους, οι γυναίκες υποφέρουν από λιγότερες διακρίσεις, οι σεξουαλικές μειονότητες σιγά σιγά κατακτούν τα δικαιώματά τους. Η Δύση έχει ευημερήσει και έχει αναπτυχθεί περισσότερο από άλλους πολιτισμούς, επειδή η ελευθερία αναπτύχθηκε όσο ποτέ πριν στην ιστορία και διαμόρφωσε το άτομο ως ένα κυρίαρχο ον προικισμένο με δικαιώματα (…).

Πηγή: Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Ένθετο Επτά, Στήλη «Σημειωματάριο Ιδεών» του Θανάση Γιαλκέτση, 17-10-2010

Δημοσιευμένο στην κατηγορία  Ανατολή - Δύση  Με ετικέτα:   Ανατολή - Δύση 8 Φεβρουαρίου 2016 ΚΟΚΚΙΝΟΓΕΝΗ ΜΑΡΙΑ

Και Δύση και Ανατολή

της Τασούλας Καραϊσκάκη

« Η Ελλάδα είναι μια χώρα της Ανατολής και κακώς τη δεχθήκαμε στην Ευρώπη», είπε ο άλλοτε φίλος της χώρας μας, Ζισκάρ ντ’ Εστέν, σε κοινή συνέντευξη με τον πρώην καγκελάριο Χέλμουτ Σμιτ στο περιοδικό Der Spiegel. «Θυμάμαι, Χέλμουτ, πως είχες επιφυλάξεις για την αποδοχή της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα το 1981. Ησουν προφανώς σοφότερος από εμένα» (τότε είχε υπερασπιστεί τη χώρα μας λέγοντας: «Δεν κλείνουμε την πόρτα στον Πλάτωνα! Δεν νοείται Ευρώπη χωρίς Ελλάδα!». Σήμερα λέει «αφήστε την Ελλάδα να χρεοκοπήσει»).

Ναι, η Ελλάδα είναι με το ένα πόδι στην Ανατολή και το άλλο στη Δύση. Ανάμεσα στην «οπισθοδρόμηση» και την «πρόοδο». Ή καλύτερα, η Ελλάδα διατηρεί πολλά από την Ανατολή, την καθυστερημένη Ανατολή (λόγω της αγέραστης διαφθοράς και της διαρκούς εθελοδουλείας της εξουσίας, των πολλών παλιών ξένων επεμβάσεων και της νέας εγχώριας αβελτηρίας), αλλά και την ιλαρή, αισθαντική, ανθρώπινη Ανατολή, με τους παλμούς της, το ραχάτι και τις μυρωδιές της, το φως, την κίνηση, τα χρώματα, με εκείνη τη χαλαρωτική αίσθηση άλλοτε του ανόθευτου κι άλλοτε του πονηρού, παιγνιώδους, με την αποχαυνωτική γαλήνη αλλά και την αιφνίδια χλαπαταγή, με τη ζωηρή εντύπωση της ανεμπόδιστης ευρυχωρίας…

Όμως πόσο πιο διαφορετική από τους διαφορετικούς μεταξύ τους λαούς της Ευρώπης είναι η Ελλάδα; Όλη η Ευρώπη, μνημείο της διαφορετικότητας των λαών της, είναι ένα ανομοιόμορφο μωσαϊκό. Όσο πιο κοντά πλησιάζεις, τόσο γιγαντώνονται οι βάναυσες καμιά φορά αντιθέσεις ανάμεσα στις ψηφίδες του, στην αγγλοσαξωνική, τη σκανδιναβική, τη λατινική, τη φλαμανδική, τη σλαβική, την ελληνική, την ορθόδοξη, την προτεσταντική, την καθολική, εκείνη των παγετώνων και την άλλη της ελιάς, εκείνη της μηχανοτρονικής και την άλλη του μπαγλαμά. Όσο ζυγώνεις, τόσο το κάθε κομμάτι αντιτάσσει στο όμορό του, χοντρά, απλοϊκά, ενάντια στην ομοιομορφία που επιβάλλουν οι δυνάμεις της αγοράς, τις ιδιαιτερότητές του, όχι μόνο τη διαφορετική γλώσσα, τον ξεχωριστό αέρα, την άλλη ουσία της γης, αλλά και το δικό του πνεύμα, τη δική του νοοτροπία και ιδιοπροσωπία, τη διαφορετική ταχύτητα στην εξέλιξη, τον βόρειο, κεντρικό, δυτικό ή ανατολικό προσανατολισμό του. Όσο έρχεσαι κοντά, τόσο λείπει η αίσθηση του συνόλου, που ανακτάται πάλι σε μια εύθραυστη ισορροπία όσο απομακρύνεσαι.

Η Ευρώπη με την έννοια του αδιάσπαστου (δυτικού) συνόλου είναι μια κατασκευασμένη ιδέα, μια σύλληψη μάλλον εγκεφαλική. Όμως τα μέλη της, με τους απροκάλυπτους ή κεκαλυμμένους ιστορικούς και τρέχοντες ανταγωνισμούς, με τις θρυλικές συγκρούσεις και την πατροπαράδοτη εμμονή στον διαχωρισμό και τη διαίρεση, ευχήθηκαν, υποσχέθηκαν, αποφάσισαν να μοιραστούν το πνεύμα ενός κοινού ονόματος και το πεπρωμένο ενός κοινού οράματος. Η αποτυχία της Ελλάδας να διαχειριστεί τα δημοσιονομικά της -και λόγω προδιαγεγραμμένης (επισφαλούς) θέσης στο περιθώριο της Ευρωζώνης- ήρκεσε για να μετατραπεί από μήτρα του πολιτισμού τής κατά τα άλλα αυτόφωτης και ρωμαιογενούς Δύσης, σε μακρινή Ανατολή…

Όπως έλεγε και ο Εγγονόπουλος «ποτές δεν κατάφερα να καταλάβω αυτά τα όντα που δεν βλέπουνε το τερατώδες κοινό γνώρισμα του ανθρώπου -το εφήμερο της παράλογης ζωής του- κι ανακαλύπτουνε διαφορές». Με κυρίαρχη εκείνη των σημείων των πλατιών οριζόντων.

Πηγή: Εφημερίδα Καθημερινή, 16/09/2012

Δημοσιευμένο στην κατηγορία  Ευρωπαϊκή Ένωση  Με ετικέτα:   Ευρωπαϊκή Ένωση 8 Φεβρουαρίου 2016 ΚΟΚΚΙΝΟΓΕΝΗ ΜΑΡΙΑ

“Οι δύο κουλτούρες”

Ο γερμανός συγγραφέας Χανς Μάγκνους Εντσενσμπέργκερ βραβεύτηκε στη Ρώμη για τη συμβολή του στο διάλογο λογοτεχνίας και επιστήμης και έδωσε συνέντευξη στην εφημ. «La Repubblica», ακολουθεί απόσπασμα
«Η σχέση ανάμεσα σε επιστημονική και ουμανιστική κουλτούρα δεν είναι εύκολη. Η σύγκρουση ανάμεσα στις δύο κουλτούρες είναι ένα πολύ παλιό πρόβλημα. Στην αρχαιότητα ωστόσο ήταν διαφορετικά. Ολοι οι έλληνες φιλόσοφοι είχαν πρωτοποριακές επιστημονικές γνώσεις για την εποχή τους. Και ένας μεγάλος ποιητής, όπως ο Λουκρήτιος, στο έργο του «De Rerum Natura», μετέτρεψε την επιστημονική γνώση του καιρού του σε ποίηση. Ηταν χρέος του καλλιεργημένου ανθρώπου να γνωρίζει τη λογοτεχνία όπως και την αστρονομία. Η σύγκρουση εκδηλώθηκε αργότερα.
Στον Μεσαίωνα δεν αγαπούσαν την επιστήμη. Επειτα έρχεται με την Αναγέννηση εκ νέου μια συμβίωση, μια ανταλλαγή και ένας διάλογος μεταξύ ποίησης και θετικών επιστημών: ο νεοπλατωνισμός, ο ουμανισμός, η γνώση πολλών γλωσσών σαν κάτι φυσικό. Αυτό συνεχίζεται με τον Διαφωτισμό ώς τον δέκατο όγδοο αιώνα. Ο Ντιντερό έγραψε ένα βιβλίο για τα μαθηματικά. Ο δέκατος ένατος αιώνας υπήρξε ο καιρός των επιγόνων αλά Χούμπολντ.
Το διαζύγιο ανάμεσα σε λογοτεχνία και θετικές επιστήμες σχετίζεται ίσως με δύο πραγματικότητες. Πρώτον, η αυξανόμενη ειδίκευση της επιστήμης, η οποία ανέπτυξε τις δικές της γλώσσες. Και μόνον η ποσότητα επιστημονικών εννοιών είναι προβληματική. Ο δεύτερος παράγοντας είναι εξωτερικός: τα σχολικά συστήματα που γεννήθηκαν στον δέκατο ένατο αιώνα φτιάχτηκαν όχι για να κάνουν τους ανθρώπους πιο μορφωμένους, αλλά για να προετοιμάσουν ειδικευμένη εργατική δύναμη για τη βιομηχανική κοινωνία. Για το δίκαιο και για το χρήμα το σχολείο δεν διδάσκει τίποτα.
Στον εικοστό αιώνα η επιστημονική πρόοδος επιταχύνθηκε δραματικά, αποκτώντας νέες διαστάσεις και αντιμετωπίζοντας καθημερινές προκλήσεις: το ενεργειακό ζήτημα, το κλίμα, την τεχνολογία της πληροφορίας. Υπάρχει ένα πρόβλημα εκλαΐκευσης και το σχολείο δεν είναι στο ύψος αυτού του καθήκοντος.
Στα τελευταία είκοσι χρόνια κάτι άλλαξε ωστόσο. Οι Αγγλοσάξονες ανέπτυξαν μια κουλτούρα της μετάφρασης. Εφημερίδες όπως η «Scientific American», πρώτη μεταξύ όλων, είναι εφημερίδες εκλαΐκευσης για το μεγάλο κοινό.
Εφημερίδες όπως η «Frankfurter» έχουν επιστημονικά άρθρα καθημερινά, καθώς και εβδομαδιαία επιστημονικά ένθετα. Το κοινό είναι πελώριο. Είναι εξελίξεις που δεν μπορούμε να αγνοούμε. Θα είναι όλο και περισσότερο άστοχο ή αναχρονιστικό να τρέφουμε ως ουμανιστές ή καλλιτέχνες περιφρονητικά συναισθήματα για τις θετικές επιστήμες. Το κοινό αλλάζει και η επιστήμη γίνεται σαγηνευτική σε βαθμό που πριν δεν είχαμε φανταστεί.
Η λογοτεχνία δυσκολεύεται να ανοιχτεί στον κόσμο της επιστήμης. Υπάρχει μια λογοτεχνία του υποκειμενισμού: ερωτικά μυθιστορήματα, βιογραφίες, αυτοβιογραφίες. Μια ατέλειωτη ενασχόληση με τους εαυτούς μας. Είναι λίγο πληκτικό, υποδηλώνει έλλειψη εμπειριών. Θέλουμε να δοκιμάσουμε να γράψουμε τη «Μαντάμ Μποβαρί» καλύτερα από τον Φλομπέρ ή, αντίθετα, να ανοίξουμε τα μάτια μας στον εξωτερικό κόσμο; Πολύ λίγα μυθιστορήματα αφηγούνται ιστορίες από τον κόσμο της επιστήμης ή της οικονομίας. Οι συγγραφείς αγνοούν δηλαδή μεγάλο μέρος της σημερινής πραγματικότητας. Μου προξενεί έκπληξη η απουσία περιέργειας πολλών συγγραφέων για την πραγματικότητα. Στο παρελθόν η κατάσταση ήταν διαφορετική. Ο Χούμπολντ ήταν επιστήμονας και λογοτέχνης ταυτόχρονα. Ο Τόμας Μαν στο «Μαγικό βουνό» μιλάει για την οικονομία, την επιστήμη, και διασκεδάζει γράφοντας ένα δοκίμιο για την πολιτική της εποχής του με τον Νάφτα και τον Σετεμπρίνι. Για να το πω σκληρά, σήμερα πολλοί συγγραφείς είναι υπερβολικά οκνηροί για να ανοίξουν τα μάτια τους μπροστά στον πραγματικό κόσμο. Ωστόσο, το μεγαλύτερο γερμανικό bestseller εδώ και χρόνια είναι «Η μέτρηση του κόσμου» του Ντάνιελ Κέλμαν, ένα ωραιότατο μυθιστόρημα που έχει για πρωταγωνιστές του δύο επιστήμονες. Αυτό επιβεβαιώνει ότι στο κοινό ακόμη και το λογοτεχνικό ενδιαφέρον για την επιστήμη είναι ζωντανό.
Και στον κόσμο των επιστημόνων βλέπω κινητικότητα. Έχω πολλές επαφές με επιστήμονες. Το παλιό στερεότυπο του επιστήμονα που είναι κλεισμένος μέσα στην επιστήμη του χάνεται. Οι σύγχρονοι ερευνητές είναι ενδιαφέροντες άνθρωποι. Γνωρίζουν ότι η επιστήμη κοστίζει πολύ και ότι επομένως χρειάζεται να γίνεται αποδεκτή από τους πολίτες που συνεισφέρουν. Με δυο λόγια, τους είναι αναγκαία η κοινωνική και πολιτική στήριξη και συναίνεση.
Η κριτική στις επικίνδυνες τάσεις της επιστήμης παίζει ένα ρόλο σε αυτό το διάλογο. Η επιστήμη είχε συνηθίσει επί αιώνες σε κριτικές μόνον από το εσωτερικό της. Τώρα οφείλει να συνηθίσει σε κριτικές της κοινωνίας για τις επικίνδυνες αναπτύξεις της. Ας σκεφτούμε την κλωνοποίηση, την τεχνητή νοημοσύνη, την επιστήμη που εφαρμόζεται στους εξοπλισμούς, τα μεταλλαγμένα τρόφιμα.
Οι επιστήμονες χρειάζονται την κριτική από τα έξω. Αυτή η κριτική μπορεί να είναι αποτελεσματική μόνον αν εκφράζεται με ένα μίνιμουμ ειδικών γνώσεων. Ο Τόμας Μαν μελετούσε πριν γράψει για το ένα ή το άλλο θέμα.
Στο διάλογο μεταξύ επιστημόνων και λογοτεχνών είναι αναπόφευκτες και κάποιες συγκρούσεις. Σε ένα σοβαρό επιστήμονα δεν του αρέσει να ακούει ότι όλα τα προβλήματα μπορούν να λυθούν, ότι σε λίγες δεκαετίες θα νικήσουμε το θάνατο και θα έχουμε τέλειες ανθρώπινες μηχανές. Εγώ ως λογοτέχνης καταγγέλλω μαζί με επιστήμονες άλλους επιστήμονες, που μας φαίνονται ψεύτες και απατεώνες. Επιστήμη, λογοτεχνία, δημοσιογραφία είναι γεμάτες με εγκληματική ενέργεια και όχι μόνον με τσαρλατάνους. Και το να μιλάμε για το ρόλο της επιστήμης στην οικονομική εξουσία είναι ένα θέμα που δεν πρέπει να αποφεύγουμε (…).»

Δημοσιευμένο στην κατηγορία  επιστήμη - επιστήμονας  Με ετικέτα:   επιστήμη - επιστήμονας 8 Φεβρουαρίου 2016 ΚΟΚΚΙΝΟΓΕΝΗ ΜΑΡΙΑ

«Πράσινο φως» στη γενετική μηχανική

Οι Βρετανοί ερευνητές θα μπορούν να τροποποιούν το γενετικό υλικό ανθρώπινων εμβρύων. Αρκετοί είναι αυτοί που πιστεύουν ότι η έρευνα θα οδηγήσει στην εξεύρεση νέων θεραπειών.
Ομάδα Βρετανών επιστημόνων πρόκειται να προχωρήσει στη γενετική τροποποίηση ανθρώπινων εμβρύων, καθώς έλαβε τη σχετική έγκριση από τη βρετανική Αρχή Ανθρώπινης Γονιμότητας και Εμβρυολογίας.
Ωστόσο, η σχετική άδεια προβλέπει ότι η τροποποίηση του γενετικού υλικού των εμβρύων θα ολοκληρώνεται στο πρώτο επταήμερο μετά τη γονιμοποίηση. Πρόκειται για μια επιστημονική προσέγγιση που θα επιτρέψει στους ερευνητές να βρουν τα αίτια των αποβολών, αλλά και των πιο συχνών γενετικών ανωμαλιών που παρατηρούνται. Πολλοί, ωστόσο, υποστηρίζουν ότι η μέθοδος που θα εφαρμοσθεί ανοίγει την πόρτα στη δημιουργία «μωρών επί παραγγελία».
Δεν έχει περάσει ούτε ένας χρόνος από την ημέρα που Κινέζοι επιστήμονες προκάλεσαν διεθνή κατακραυγή όταν ανακοίνωσαν ότι είχαν προξενήσει γενετικές μεταβολές σε ανθρώπινα έμβρυα. Τώρα, όμως, φαίνεται ότι ήρθε η ώρα της Δύσης, και χορηγήθηκε η άδεια πραγματοποίησης παρόμοιων πειραμάτων στην Κάθι Νιακάν, του Ινστιτούτου Φράνσις Κρικ του Λονδίνου. Η σχετική ανακοίνωση του εργαστηρίου επισημαίνει ότι τα «πειράματα θα γίνουν αποκλειστικά για ερευνητικούς σκοπούς κατά το πρώτο επταήμερο από τη σύλληψη, όταν το έμβρυο αποτελείται από ένα έως 250 κύτταρα».
Αιτία αντιπαράθεσης
Η Βρετανίδα ερευνήτρια πρόκειται να εφαρμόσει για τα πειράματά της τη μέθοδο CRISPR-Cas9, η οποία και στο παρελθόν βρέθηκε στο επίκεντρο έντονης επιστημονικής αντιπαράθεσης, ακριβώς επειδή είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία «μωρών επί παραγγελία». Ταυτόχρονα, η εφαρμογή της θα επιτρέψει στους επιστήμονες να εντοπίσουν και να τροποποιήσουν ή να αντικαταστήσουν ορισμένα γενετικά σφάλματα. Δεν είναι λίγοι όσοι πιστεύουν ότι «αυτή η τεχνική είναι που θα αλλάξει τους κανόνες του παιχνιδιού».
Η ίδια η ερευνήτρια υποστηρίζει ότι δεν έχει καμία πρόθεση να προχωρήσει σε γενετική τροποποίηση των εμβρύων για αναπαραγωγικούς σκοπούς. Το μόνο που επιθυμεί είναι να πολλαπλασιάσει τις επιστημονικές γνώσεις για την ανάπτυξη των υγιών ανθρωπίνων εμβρύων, κάτι που θα μπορούσε κάποια στιγμή να βοηθήσει στη βελτίωση των τεχνικών υποβοηθούμενης γονιμότητας (IVF) που εφαρμόζονται σήμερα.
Κατά τη διάρκεια δημοσιογραφικής ενημέρωσης, τον περασμένο μήνα στο Λονδίνο, η Νιακάν εξήγησε ότι το πρώτο γονίδιο που θα βάλει στο στόχαστρο είναι το Oct4, το οποίο διαδραματίζει κομβικό ρόλο στα πρώτα στάδια της ανθρώπινης εμβρυϊκής ανάπτυξης.
Εξεύρεση στρατηγικών
Ο Μπρους Ουάιτλοου, καθηγητής Ζωικής Βιοτεχνολογίας στο Ινστιτούτο Ρόσλιν του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου, επισημαίνει ότι το ερευνητικό πρόγραμμα θα ενισχύσει τις γνώσεις που έχουμε όσον αφορά τον σχηματισμό και την ανάπτυξη του ανθρώπινου εμβρύου διευκολύνοντας την εξεύρεση στρατηγικών που θα βοηθήσουν τα ζευγάρια και θα περιορίσουν τον κίνδυνο αποβολής του εμβρύου.
Οι επιστήμονες πρόκειται να χρησιμοποιήσουν για την έρευνα τα πλεονάζοντα έμβρυα που μένουν στα αζήτητα των κέντρων υποβοηθούμενης γονιμότητας και τα οποία καταστρέφονται. Ωστόσο, οι γυναίκες που παραχωρούν τα έμβρυά τους θα πρέπει να δίνουν ειδική άδεια.
Ενας από τους πρωταρχικούς φόβους των επιστημόνων είναι ότι η μεταβολή του εμβρυϊκού DNA μπορεί να έχει πολύ αρνητικές συνέπειες για ολόκληρο τον οργανισμό, αλλά και ότι αυτές οι αλλαγές θα κληροδοτηθούν στις επόμενες γενιές.
Ο καθηγητής Πίτερ Μπροντ, ειδικός στη Γυναικολογία και τη Μαιευτική από το Κινγκς Κόλετζ του Λονδίνου, επισημαίνει ότι η απόφαση της Αρχής Ανθρώπινης Γονιμότητας και Εμβρυολογίας είναι εξαιρετικά σώφρων και ενθαρρυντική, καθώς και ότι με την εργαλειοθήκη που διαθέτουν αναφορικά με την τροποποίηση των γονιδίων θα καταστεί δυνατή η καλύτερη μελέτη των βασικών γενετικών μηχανισμών στο πρώτο στάδιο της εμβρυϊκής ζωής.

2-2-2016
http://www.kathimerini.gr/847953/article/epikairothta/episthmh/prasino-fws-sth-genetikh-mhxanikh

Δημοσιευμένο στην κατηγορία  επιστήμη - επιστήμονας  Με ετικέτα:   επιστήμη - επιστήμονας 8 Φεβρουαρίου 2016 ΚΟΚΚΙΝΟΓΕΝΗ ΜΑΡΙΑ