Η μάχη στο Μπιζάνι
Με την έναρξη του Ελληνοτουρκικού πολέμου 1912-13, η Στρατιά Θεσσαλίας αποτελούσε τον κύριο όγκο του Ελληνικού Στρατού, προέλασε προς Βορρά, ενώ η Στρατιά της Ηπείρου με Διοικητή τον Αντιστράτηγο Σαπουντζάκη με σχετικά μικρή δύναμη είχε σαν αποστολή, στην αρχή του πολέμου, να εμποδίσει τον Τουρκικό Στρατό να επιτεθεί εναντίον της Ελλάδας στην περιοχή μεταξύ Μετσόβου, Άρτας και Αμβρακικού κόλπου. Στις 6 Οκτωβρίου 1912 η Στρατιά Ηπείρου πέρασε αιφνιδιαστικά τον Άραχθο ποταμό και κατέλαβε τη Φιλιππιάδα και την Πρέβεζα.
Στη συνέχεια, οι στρατιωτικές επιχειρήσεις στο μέτωπο της Ηπείρου διεξάγονταν με πιο αργό ρυθμό. Ο Ελληνικός Στρατός σχεδόν καθηλώθηκε μπροστά στο Μπιζάνι, ένα ύψωμα 15 χιλιόμετρα περίπου έξω από τα Γιάννενα το οποίο βρίσκεται νότια των Ιωαννίνων, έχει σχήμα “πετάλου”. Πρόκειται για μια φυσική οχυρή θέση, που σχηματίζεται από βραχώδη και δυσπρόσιτα υψώματα που το περιβάλλουν. Στην τοποθεσία είχαν κατασκευασθεί μόνιμα οχυρωματικά έργα με την επίβλεψη Γερμανών Αξιωματικών, που είχαν αναλάβει τον εκσυγχρονισμό των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων, με σκοπό να εμποδίσουν την προέλαση προς την πρωτεύουσα της Ηπείρου.
Μετά την κατάκτηση της Θεσσαλονίκης ο Στρατός της Ηπείρου ενισχύθηκε με δυνάμεις της Στρατιάς της Θεσσαλίας. Στις 10 Ιανουαρίου 1913 ο αρχιστράτηγος διάδοχος Κωνσταντίνος εγκατέστησε το στρατηγείο του στη Φιλιππιάδα αναλαμβάνοντας τη διοίκηση όλων των μονάδων που υπήρχαν στην Ήπειρο.
Το ενδιαφέρον του Βενιζέλου για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων ήταν μεγάλο. Στις 6 Φεβρουαρίου ο Πρωθυπουργός και Υπουργός Στρατιωτικών έφθασε στο μέτωπο για να συνεννοηθεί με τον Κωνσταντίνο για τις περαιτέρω στρατιωτικές επιχειρήσεις.
Το σχέδιο του Ελληνικού Στρατού προέβλεπε επίθεση εναντίον των Τούρκων στο Μπιζάνι. H συνολική δύναμη του ελληνικού στρατού ανερχόταν σε 41.500 άνδρες, 48 πολυβόλα και 93 πυροβόλα. Οι οχυρωμένοι Τούρκοι αριθμούσαν 30.000 άνδρες και 112 πυροβόλα.
Στις 19 Φεβρουαρίου 1913 το ελληνικό πυροβολικό άρχισε να βάλλει ασταμάτητα κατά των εχθρικών πυροβολείων και του τουρκικού πεζικού. Οι Τούρκοι ανταπάντησαν με το σύνολο σχεδόν των πυροβόλων του Μπιζανίου, χωρίς όμως σοβαρά αποτελέσματα, και προς το μεσημέρι σταμάτησαν.
Στις 20 Φεβρουαρίου 1913 άρχισε η γενική επίθεση κατά των οχυρών του Μπιζανίου. Οι Τούρκοι αιφνιδιάστηκαν και ο αρχηγός των τουρκικών δυνάμεων Εσάτ Πασάς, για να αποφύγει τον άσκοπο αποδεκατισμό των δυνάμεών του, επικοινωνεί με το διάδοχο Κωνσταντίνο, αλλά απευθύνεται και στους προξένους της Ρωσίας, της Αυστροουγγαρίας, της Γαλλίας και της Ρουμανίας για να μεσολαβήσουν για την παράδοση. Τα ξημερώματα στις 21 Φεβρουαρίου του 1913, στο Χάνι Εμίν Αγά όπου βρισκόταν το ελληνικό στρατηγείο, οι Τούρκοι παρέδωσαν στον αρχιστράτηγο Κωνσταντίνο τον τουρκικό στρατό.
Ο Εσατ πασάς, Διοικητής του Τουρκικού Στρατού, δεν έπαιρνε πια ειδήσεις από το Μπιζάνι και κατάλαβε πως δυνάμεις του ελληνικού στρατού είχαν προελάσει προς τα Ιωάννινα. Έτσι, ανακοίνωσε στο μητροπολίτη των Ιωαννίνων Γερβάσιο και τους προξένους των μεγάλων δυνάμεων, ότι θεωρούσε πλέον μάταιη κάθε αντίσταση και τους παρακάλεσε να μεσολαβήσουν για την παράδοση της πόλης.
Η απελευθέρωση των Ιωαννίνων
Μετά τη νίκη του Ελληνικού Στρατού στο Μπιζάνι, η παράδοση ήταν πλέον μονόδρομος για τους Τούρκους και το Διοικητή τους, Εσάτ Πασά. Στις 20 Φεβρουαρίου 2013, το βράδυ, έφθασαν στις προφυλακές του 9ου Τάγματος Ευζώνων ο επίσκοπος Δωδώνης, και δύο Τούρκοι αξιωματικοί. Έφεραν μαζί τους επιστολή, που υπογραφόταν από τους προξένους στα Ιωάννινα της Ρωσίας, Αυστρο-Ουγγαρίας, Γαλλίας και Ρουμανίας και περιείχε πρόταση του Εσάτ Πασά προς τον Κωνσταντίνο για άμεση και χωρίς όρους παράδοση των Ιωαννίνων και του Μπιζανίου.
Τα ξημερώματα της ίδιας μέρας, 20 Φεβρουαρίου 2013, οι τρεις απεσταλμένοι, συνοδευόμενοι από τον ταγματάρχη Ιωάννη Βελισσαρίου, έφθασαν στο χάνι του Εμίν Αγά, όπου έδρευε το ελληνικό στρατηγείο. Ο Κωνσταντίνος συμφώνησε με το περιεχόμενο της επιστολής και έδωσε εντολή κατάπαυσης του πυρός.
Στις 22 Φεβρουαρίου 1913, το πρωί, οι πρώτες μονάδες του ελληνικού στρατού παρέλασαν στην πόλη υπό τις επευφημίες των κατοίκων. Τα Ιωάννινα ήταν και πάλι ελεύθερα.
Το χαρμόσυνο άγγελμα για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων έγινε αμέσως γνωστό στην Αθήνα, σκορπώντας φρενίτιδα ενθουσιασμού. Οι εφημερίδα Εμπρός αναφέρεται στην είσοδο στην πόλη των Ιωαννίνων του διαδόχου Κωνσταντίνου, ενώ η εφημερίδα Σκριπ με πανηγυρικούς τίτλους αναφέρεται στην απελευθέρωση της πόλης.
