ΕΓΚΛΙΣΕΙΣ – ΧΡΟΝΟΙ-ΧΡΟΝΙΚΕΣ ΒΑΘΜΙΔΕΣ-ΠΟΙΟΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

Εγκλίσεις στις ανεξάρτητες προτάσεις

Εγκλίσεις  είναι συγκεκριμένες ρηματικές δομές που διαφοροποιούνται και ως προς τη μορφή (έχουν διαφορετικές καταλήξεις ή παίρνουν μπροστά διαφορετικά μόρια) και ως προς τις χαρακτηριστικές λειτουργίες που επιτελούν. Οι εγκλίσεις στη Νέα Ελληνική είναι τρεις: η οριστική, η υποτακτική και η προστακτική.

1)  Η οριστική:

α) Σχηματισμός: η οριστική σχηματίζεται με τους ρηματικούς τύπους, χωρίς κάποιο μόριο μπροστά (διαβάζω / διάβασες) ή με το μόριο θα στους μελλοντικούς χρόνους (θα διαβάζω). β) Παίρνει άρνηση με το μόριο δε(ν) (δε θα διαβάσω)

γ) Φανερώνει-δηλώνει:

v  Το πραγματικό και βέβαιο, π.χ. «Κάνει ζέστη σήμερα.».

v  Μπορεί όμως να δηλώνει και:

Ø  Το πιθανό, π.χ. «Θα πέρασε από το σπίτι σου αλλά δε θα σε βρήκε».

Ø  Το δυνατό,  π.χ. «Θα έκανα τα πάντα για να σε κερδίσω.».

Ø  Ευχή (ευχετική οριστική), π.χ. «Μακάρι να μην τον άκουγα.».

Ø  Παράκληση, π.χ. «Δεν έρχεσαι αύριο μαζί μου στο σπίτι;».

2)      Η υποτακτική:                        

α) Σχηματισμός: η υποτακτική σχηματίζεται με τα μόρια να ή ας + ρήμα (να φύγω / ας φύγω), καθώς επίσης μπορεί να συνοδεύεται και από τους συνδέσμους αν, εάν, σαν, όταν, πριν, μόλις, άμα, για να, μήπως κ.λπ..

β) Παίρνει άρνηση με το μόριο μη(ν) (Να μη μιλήσω.).

γ) Φανερώνει-δηλώνει:

v  Επιθυμία, π.χ. «Ας είμαστε καλά.».

v  Ενδεχόμενο, π.χ. «Αν διαβάσω θα περάσω στη σχολή που θέλω.».

v  Αλλά και:

• Προτροπή, π.χ. «Ας φύγουμετώρα γιατί αργήσαμε.».
• Παραχώρηση, π.χ. «Ας έρθεικαι ο φίλος σου μαζί.».
• Ευχή, π.χ. «Ας έχειτην Παναγιά κοντά του!».
• Το δυνατό, π.χ. «Στο σπίτι να δειςκαβγάς που έγινε!».
• Απορία, π.χ. «Να πέτυχαάραγε στις εξετάσεις;».
• Πιθανό, π.χ. «Έρθει δεν έρθει, εγώ θα πάω.».
• Προσταγήή απαγόρευση, π.χ. «Μην ξανάρθεις σπίτι».

3)      Η προστακτική:

α) Δεν παίρνει άρνηση (για να δώσουμε μια αρνητική διαταγή και να εκφράσουμε μια απαγόρευση πρέπει να καταφύγουμε στην υποτακτική: (να) μη γράφεις / (να) μη γράψετε.

γ) Φανερώνει-δηλώνει:

v  Προσταγή (Φύγε!).

v  Προτροπή (Φύγε λίγο και εσύ να ξεκουραστείς.).

v  Παράκληση και ειδικότερα άμεση παράκληση (Φύγε, σε παρακαλώ.).

v  Παραχώρηση / άδεια (Φύγε, άμα θέλεις.).

v  Ευχή (Πήγαινε, παιδί μου, στο καλό!).

v  Έντονη ενέργεια (Λέγε-λέγε, με έπεισες.).

Σημείωση: η απαγόρευση δεν μπορεί να εκφραστεί με γνήσια προστακτική, γι’ αυτό δανειζόμαστε τύπους της υποτακτικής, π.χ. (να) μην πας σπίτι.

 

 

ΧΡΟΝΟΙ-ΧΡΟΝΙΚΕΣ ΒΑΘΜΙΔΕΣ-ΠΟΙΟΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

Β2. Οι χρόνοι του ρήματος

1)      Χρόνοι του ρήματος είναι οι μορφές που παίρνει το ρήμα για να φανερώσει πότε και πώς γίνεται κάτι. Με τους χρόνους, δηλαδή, τοποθετούμε ένα γεγονός, μια ενέργεια ή κατάσταση σε ένα σημείο του χρονικού άξονα (παρελθόν, παρόν, μέλλον).

2)      Η Νέα Ελληνική έχει οχτώ χρόνους (ενεστώτας, παρατατικός, αόριστος, υπερσυντέλικος, παρακείμενος, εξακολουθητικός μέλλοντας, συνοπτικός μέλλοντας και συντελεσμένος μέλλοντας).

3)      Οι χρόνοι του ρήματος φανερώνουν:

α) Τη χρονική βαθμίδα στην οποία γίνεται αυτό που σημαίνει το ρήμα και διακρίνονται σε:

v  παροντικούς (ενεστώτας, παρακείμενος),

v  παρελθοντικούς (παρατατικός, αόριστος, υπερσυντέλικος) και

v  μελλοντικούς (εξακολουθητικός μέλλοντας, συνοπτικός μέλλοντας, συντελεσμένος μέλοντας)

Ειδικότερα, έχουμε:

v Τους παροντικούς χρόνους (χρησιμοποιούνται για το παρόν):

1.  τον ενεστώτα που φανερώνει κάτι που γίνεται τώρα, εξακολουθητικά (μη συνοπτικό γεγονός), (π.χ. διαβάζω τα μαθήματά μου) και

2.  τον παρακείμενο που φανερώνει πως κάτι έγινε στο παρελθόν και είναι πια τελειωμένο την ώρα που μιλάμε (συντελεσμένο γεγονός), οπότε αναφερόμαστε σε ένα γεγονός που έγινε μεν στο παρελθόν αλλά τα αποτελέσματά του φτάνουν ως το παρόν, (π.χ. έχω διαβάσει τα μαθήματά μου).

 

v  Τους παρελθοντικούς χρόνους (χρησιμοποιούνται για το παρελθόν):

1. τον παρατατικό που φανερώνει πως κάτι γινόταν στο παρελθόν εξακολουθητικά ή με επανάληψη (μη συνοπτικό γεγονός), (π.χ. Χτες όλη μέρα διάβαζα τα μαθήματά μου),

2.  τον αόριστο που φανερώνει πως κάτι έγινε στο παρελθόν σε κάποια χρονική στιγμή – συνοπτικά (συνοπτικό γεγονός), (π.χ. Χτες το απόγευμα διάβασα τα μαθήματά μου), και

3.    τον υπερσυντέλικο που φανερώνει πως κάτι ήταν τελειωμένο στο παρελθόν, πριν γίνει κάτι άλλο (συντελεσμένο γεγονός), (π.χ. Είχα διαβάσει τα μαθήματά μου πριν έρθουν οι φίλοι μου).

 

v  Τους μελλοντικούς χρόνους (χρησιμοποιούνται για το μέλλον):

1.  τον εξακολουθητικό μέλλοντα που φανερώνει πως κάτι θα γίνεται στο μέλλον με αδιάκοπη συνέχεια ή επανάληψη (μη συνοπτικό γεγονός), (π.χ. Αύριο όλο το απόγευμαθα διαβάζω),

2.  το στιγμιαίο ή συνοπτικό μέλλοντα που φανερώνει πως κάτι θα γίνει στο μέλλον κάποια συγκεκριμένη στιγμή, χωρίς συνέχεια ή επανάληψη (συνοπτικό γεγονός), (π.χ. Αύριο το απόγευμα θα διαβάσω)  και

3.  το συντελεσμένο μέλλοντα που φανερώνει πως κάτι θα είναι τελειωμένο στο μέλλον (συντελεσμένο γεγονός), αφού πρώτα γίνει κάτι άλλο, (π.χ. Μέχρι αύριο το απόγευμαθα έχω διαβάσει).

 

β) Το ποιόν ενέργειας με το οποίο παρουσιάζεται αυτό που σημαίνει το ρήμα.

Με βάση το ποιόν ενέργειας οι χρόνοι χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες:

1^η. Χρόνοι μη συνοπτικοί, δηλαδή το γεγονός παρουσιάζεται εξακολουθητικά, με διάρκεια ή επανάληψη (ενεστώτας, παρατατικός και εξακολουθητικός μέλλοντας).

2^η. Χρόνοι συνοπτικοί, το γεγονός δηλαδή παρουσιάζεται χωρίς διάρκεια ή επανάληψη, συνοπτικά (αόριστος και συνοπτικός μέλλοντας).

3^η. Χρόνοι συντελεσμένοι, που το γεγονός δηλαδή είναι κάτι το τελειωμένο, έχει συντελεστεί-ολοκληρωθεί (παρακείμενος, υπερσυντέλικος και συντελεσμένος μέλλοντας).

 

γ) ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΩΝ ΧΡΟΝΩΝ ΣΤΗΝ ΟΡΙΣΤΙΚΗ

**     Όλοι οι χρόνοι στην υποτακτική και προστακτική στις κύριες προτάσεις αναφέρονται στο μέλλον, δηλαδή σε ενέργειες που θα γίνουν.

ΧΡΟΝΟΙ	Παροντικοί	Παρελθοντικοί	Μελλοντικοί
Μη συνοπτικοί	ΕΝΕΣΤΩΤΑΣδιαβάζω	ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣδιάβαζα	ΕΞΑΚΟΛΟΥΘΗΤΙΚΟΣΜΕΛΛΟΝΤΑΣ θα διαβάζω
Συνοπτικοί		ΑΟΡΙΣΤΟΣδιάβασα	ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΣΜΕΛΛΟΝΤΑΣ θα διαβάσω
Συντελεσμέ-νοι	ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣέχω διαβάσει	ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΣείχα διαβάσει	ΣΥΝΤΕΛΕΣΜΕΝΟΣΜΕΛΛΟΝΤΑΣ θα έχω διαβάσει