Ο ηρωϊκός αγώνας των Ελλήνων με τα μάτια των ζωγράφων και των ποιητών
Ο αγώνας των Ελλήνων του 1821 για την ελευθερία ενέπνευσε πολλούς Έλληνες και ξένους καλλιτέχνες, με την Έξοδο του Μεσολογγίου να αποτελεί μια ξεχωριστή πηγή έμπνευσης και δημιουργίας.
Στις αρχές του 19ου αιώνα το ρεύμα υποστήριξης προς την ελληνική υπόθεση ξεκινούσε στην Ευρώπη. Οι Φιλέλληνες συγκινημένοι από τον αγώνα των Ελλήνων για ανεξαρτησία βοηθούσαν με όποιον τρόπο μπορούσαν. Μέσα από τα έργα τους έθεταν το πρόβλημα της υπόδουλης Ελλάδας, έστελναν χρήματα για τη συνέχιση του αγώνα, ενώ κάποιοι πιο τολμηροί, δεν δίστασαν να πολεμήσουν και να χάσουν τη ζωή τους στο πλευρό των Ελλήνων.
Μάλιστα, ο αγώνας των Ελλήνων του 1821 ενέπνευσε πολλούς Έλληνες και ξένους καλλιτέχνες. Τα δεινά ενός λαού, αποφασισμένου να πολεμήσει μέχρι τέλους για την ελευθερία του, είχαν άμεση απήχηση στην ψυχή και στη φαντασία πολλών μεγάλων δημιουργών. Το ενδιαφέρον των ξένων δημιουργών για το ελληνικό ζήτημα αποδεικνύεται περίτρανα στα έργα τους.
Μια ξεχωριστή πηγή έμπνευσης και δημιουργίας αποτελεί η έξοδος του Μεσολογγίου. Η έξοδος τραγουδήθηκε από πολλούς ποιητές παγκόσμιας αίγλης, όπως ο Δ. Σολωμός, Α. Βαλαωρίτης, Ουγκώ, ο Γκαίτε κ.ά. Ο αγώνας των υπερασπιστών του Μεσολογγίου, συμβολίζει από τότε την ελευθερία και τον ηρωισμό, αποτέλεσε πηγή έμπνευσης πολλών μεγάλων δημιουργών και απαθανατίστηκε στους εξαιρετικούς πίνακες του Ντελακρουά, του Ντελανσάκ, του Βρυζάκη κ.ά.
.
Διονύσιος Σολωμός
«Ελεύθεροι Πολιορκημένοι»
Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει·
Λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί, κι’ η μάνα το ζηλεύει.
Τα μάτια η πείνα εμαύρισε· στα μάτια η μάνα μνέει·
Στέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα και κλαίει:
«Έρμο τουφέκι σκοτεινό, τί σ’ έχω γω στο χέρι;
Οπού συ μούγινες βαρύ κι’ ο Αγαρηνός το ξέρει.»
Ο Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν και γελούνε,
Κι’ όσ’ άνθια βγαίνουν και καρποί τόσ’ άρματα σε κλειούνε.
Λευκό βουνάκι πρόβατα κινούμενο βελάζει,
Και μες στη θάλασσα βαθιά ξαναπετιέται πάλι,
Κι’ ολόλευκο εσύσμιξε με τ’ ουρανού τα κάλλη.
Και μες στης λίμνης τα νερά, όπ’ έφθασε μ’ ασπούδα,
Έπαιξε με τον ίσκιο της γαλάζια πεταλούδα,
Που ευώδιασε τον ύπνο της μέσα στον άγριο κρίνο·
Το σκουληκάκι βρίσκεται σ’ ώρα γλυκιά κι’ εκείνο.
Μάγεμα η φύσις κι’ όνειρο στην ομορφιά και χάρη,
Η μαύρη πέτρα ολόχρυση και το ξερό χορτάρι·
Με χίλιες βρύσες χύνεται, με χίλιες γλώσσες κραίνει·
Όποιος πεθάνη σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει.
Τρέμ’ η ψυχή και ξαστοχά γλυκά τον εαυτό της.
…………………………………………………………………
Oι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι είναι από τα κορυφαία έργα του Σολωμού και της νεοελληνικής ποίησης γενικότερα. Μπορούμε επίσης να πούμε ότι είναι το έργο ζωής του Σολωμού, αφού, όπως φαίνεται, τον απασχόλησε σε όλη τη διάρκεια της ώριμης ποιητικής του περιόδου.
Θέμα του είναι ο ηρωικός αγώνας των Μεσολογγιτών κατά τη δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου (1825-1826) ως την απεγνωσμένη έξοδο, την παραμονή των Βαΐων. Ο ποιητής ξεκινώντας από το συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός ανάγεται στον αγώνα του ανθρώπου για την ηθική, την εσωτερική του ελευθερία. Το έργο όμως ποτέ δεν ολοκληρώθηκε και έφτασε σ’ εμάς σε χειρόγραφα «αποσπάσματα» συγκροτημένα σε τρία Σχεδιάσματα1 που το καθένα τους αντιπροσωπεύει όχι μονάχα διαφορετικό στάδιο επεξεργασίας αλλά και διαφορετική ποιητική αντίληψη.
Αριστοτέλης Βαλαωρίτης
«Το Μεσολόγγι»
Στον τάφο του κλεισμένο, το Μεσολόγγι,
σκέλεθρο, γυμνό, ξεσαρκωμένο,
δεν παραδίδει τα άρματα,
δεν γέρνει το κεφάλι…
Κρατεί για νεκροθάφτη του το Χρήστο τον Καψάλη.
Το ράσο του Δεσπότη του φορεί για σάβανό του
κι ως φλογερό μετέωρο πετά στον ουρανό του.
Και θάβεται ολοζώντανο…!
Στο διάβα του τρομάζουν τα αστέρια
που το κοιτάζουν και ταπεινά μεριάζουν…
Κλαρί δε φαίνεται χλωρό και το στερνό χορτάρι του μάρανε,
το σκότωσε, το αράπικο ποδάρι.
Θεόδωρος Βρυζάκης
«Η Έξοδος του Μεσολογγίου»
Το πάνω τμήμα αποτελεί το ουράνιο, το θείο, όπου εικονίζεται ένθρονος ο Παντοκράτορας πλαισιούμενος από τα Χερουβείμ. Το μεσαίο τμήμα, που είναι και το κεντρικό θέμα, περιλαμβάνει την σύγκρουση και αποθέωση των ηρώων του Μεσολογγίου, ενώ το κάτω μέρος συμβολίζει τo καθαρά επίγειο.
Τον πίνακα αυτόν, ο Βρυζάκης τον αντέγραψε τουλάχιστον δύο φορές. Δύο από τους πρωτότυπους πίνακες καταστράφηκαν στην μεγάλη πυρκαγιά του Μεσολογγίου το 1929. Το τρίτο πρωτότυπο διασώζεται σήμερα στην Εθνική Πινακοθήκη, ενώ αντίγραφο θα βρείτε στη Δημοτική Πινακοθήκη Μεσολογγίου.
«Η θυσία του Καψάλη», Θεόδωρος Βρυζάκης
Η αναπαράσταση της ανατίναξης της αποθήκης των πυρομαχικών από τον πρόκριτο Χρήστο Καψάλη, όταν όλα είχαν τελειώσει. Στη σύνθεση υπάρχουν αρκετές γυναικείες μορφές. Το έργο βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη, στο παράρτημα του Ναυπλίου.
«Η υποδοχή του Λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι», Θεόδωρος Βρυζάκης, 1861
Η υποδοχή του Λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι απαθανατίστηκε σε ελαιογραφία του Θεόδωρου Βρυζάκη το 1861 και αυτή εκτίθεται στην Εθνική Πινακοθήκη.
Απεικονίζει την άφιξη του Άγγλου φιλέλληνα στο Μεσολόγγι κατά την οποία έτυχε θερμής υποδοχής. Εμφανίζεται ερχόμενος από το λιμάνι συνοδευόμενος από τον φίλο του Edward John Trelawny, (1792-1881) έναν Άγγλο τυχοδιώκτη και συγγραφέα και με πλήθος οπλιτών οι οποίοι ζητωκραυγάζουν. Τον υποδέχονται οι τοπικές αρχές και ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος που τον είχε προσκαλέσει, ασκεπής σε ένδειξη σεβασμού.
Αντίγραφό του που φιλοτέχνησε ο Γιάννης Κασόλας θα βρείτε στη συλλογή της Δημοτικής Πινακοθήκης του Μεσολογγίου.
Ευγένιος Ντελακρουά, 1826
«Η Ελλάδα πάνω στα ερείπια του Μεσολογγίου»
Ένα έργο εμπνευσμένο από την μάχη των Ελλήνων στην τρίτη πολιορκία του Μεσολογγίου, που απεικονίζει την προσωποποίηση της ηρωικής Ελλάδας. Η γυναικεία μορφή, στέκει όρθια επάνω στα ερείπια του Μεσολογγίου, που έχουν καταπλακώσει έναν αγωνιστή και είναι στραμμένη προς τον θεατή με τα χέρια σε στάση απόγνωσης. Το στήθος είναι μισοκαλυμένο και όχι εντελώς ακάλυπτο, όπως συνήθιζε ο Ντελακρουά σε άλλους «πολιτικούς» πίνακές του.
Το έργο βρίσκεται σήμερα στο Musée des Beaux-Arts de Bordeaux, ενώ αντίγραφό του θα βρείτε στη Δημοτική Πινακοθήκη Μεσολογγίου.
Εμίλ ντε Λανσάκ, 1827
«Η αυτοθυσία της μάνας»
Το μεγάλης αξίας έργο του Γάλλου ζωγράφου απεικονίζει μια Μεσολογγίτισσα, η οποία κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της πόλης από τους Τούρκους, μετά τον θάνατο του άντρα της, αφού έχει σκοτώσει το παιδί της που κρατά στην αγκαλιά της, ετοιμάζεται να σκοτωθεί και η ίδια για να μη πέσουν στα χέρια των εχθρών.
Το σπουδαίο έργο θα βρείτε στην Δημοτική Πινακοθήκη Μεσολογγίου.
Alphonse de Neuville, 1835-1885
«Η μάχη των Χριστουγέννων»
Το έργο του Γάλλου ζωγράφου είναι ένα από τα άγνωστα έργα με σκηνή από το Μεσολόγγι, καθώς δεν είναι εμπνευσμένο από την Έξοδο του Μεσολογγίου. Συγκεκριμένα, απεικονίζει τη μάχη των Χριστουγέννων κατά την πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου το 1822. Το προσθέσαμε διότι έχει την δική του ιστορία και αποτυπώνει μια από τις πολλές και σπουδαίες μάχες των αγωνιστών του Μεσολογγίου.