ΕΠΙΣΚΕΨΗ-ΤΗΣ-Κ.-ΣΑΡΔΗ.-ΠΑΣΧΑΛΙΝΑ-ΕΘΙΜΑ
Οδεύοντας προς το Πάσχα, το ΕΝ.Ε.Ε.ΓΥ-Λ Ζακύνθου τιμώντας τις άγιες αυτές ημέρες του Πάσχα κάλεσε την κ. Λένα Σάρδη, μια γυναίκα που ξέρει καλύτερα από τον καθένα την ζακυνθινή παράδοση, για να μεταδώσει στα παιδιά τα ήθη και τα έθιμα του Ζακυνθινού Πάσχα. Ήταν τιμή μας σήμερα Δευτέρα 11 Απριλίου 2022 να την έχουμε κοντά μας. Έτσι, προς το τελος του σχολικού προγράμματος συγκεντρωθήκαμε όλοι για να την ακούσουμε και να μιλήσουμε μαζί της. Η ίδια πολύ απλά και άμεσα μας έκανε μια σύντομη διαδρομή των εθίμων ξεκινώντας από το Σάββατο του Λαζάρου μέχρι τη Δευτέρα του Πάσχα, φέρνοντάς μας και βαγιά. Τα παιδιά την άκουσαν με προσοχή, ενώ δεν έλειψαν και απορίες από τα ίδια. Μερικά μάλιστα θέλησαν να διηγηθούν έθιμα από το δικό τους χωριό. Ήταν ένα ευχάριστο ταξίδι στην παράδοση της Ζακύνθου που έκανε τους ζακυνθινούς συναδέλφους να τους ξυπνήσουν μνήμες, ενώ τους υπόλοιπους από άλλα μέρη να έρθουν σε επαφή με τον πολιτισμό του τόπου μας.
Με αφορμή αυτήν την επίσκεψη, λαμβάνοντας υπόψη και όσα μας είπε η κ. Σάρδη θα θέλαμε και εμείς με τη σειρά μας να σας παρουσιάσουμε τα έθιμα μας, για να μαθαίνουν οι καινούριοι και να θυμούνται οι παλιοί.
Το Μεγαλοβδόμαδο αρχίζει ουσιαστικά το Σάββατο του Λαζάρου, όταν στις 11 το πρωί οι καμπάνες των εκκλησιών χτυπούν πανηγυρικά και κρεμιέται το “βαγί” σ’ όλα τα καμπαναριά της πόλης και των χωριών του νησιού μας. Το βαγί στη Ζάκυνθο δεν είναι η γνωστή δάφνη που μοιράζεται στην υπόλοιπη Ελλάδα αυτή τη μέρα, αλλά τα φρέσκα κιτρινωπά φύλλα του φοίνικα, που μ’ αυτά πλέκουν σταυρούς, “βαγιοφόρες”, ήλιους, αλογάκια, δαχτυλίδια (τα περνάμε σε όλα τα δάχτυλα μειώνοντας τις παρωνυχίδες) και στολίζουν τις εκκλησίες για τη γιορτή.
Την Κυριακή των Βαΐων, μετά τη Θεία Λειτουργία, στις στολισμένες με βαγιά εκκλησίες, μοιράζουν σ’ όλα τα σπίτια το βαγί ως ευλογία του Ιερέως – Εφημερίου και οι πιστοί το τοποθετούν στις εικόνες. Μετά το τέλος της Λειτουργίας, οι ναοί ντύνονται στα πένθιμα. Το βράδυ τελείται η Ακολουθία του Νυμφίου.
Τη Μεγάλη Τρίτη το βράδυ ψάλλεται το κατανυκτικότατο τροπάριο της Κασσιανής από τις μελωδικές χορωδίες των ναών και ιδιαιτέρως της Ιεράς Μονής του Αγίου Διονυσίου, του Μητροπολιτικού Ναού Αγίου Νικολάου και της Φανερωμένης στην πόλη.
Τη Μεγάλη Τετάρτη την αφιερώνουν στην προδοσία, τη μετάνοια, στην αμαρτωλή γυναίκα που μετανόησε, πίστεψε τον Ιησού Χριστό κι άλειψε τα ποδιά Του με μύρο . Νωρίς το απόγευμα ψάλλεται η Ακολουθία του Ευχελαίου. Ο ιερέας χρίει τους πιστούς με Μύρο, που είναι η απτή απόδειξη της Χάριτος του Θεού, προκειμένου να συγχωρεθούν οι αμαρτίες τους.
Την Μεγάλη Πέμπτη, την ημέρα του Μυστικού Δείπνου το πρωί γίνεται ο Εσπερινός και η Θεία Λειτουργία σ’ όλους τους Ιερούς Ναούς, όπου ψέλνονται τα Δώδεκα Ευαγγέλια. Μετά απ’ αυτήν, τα πάντα πενθούν και οι καμπάνες δεν ξαναχτυπούν, μέχρι το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου.
Τη Μεγάλη Παρασκευή όλη η Ζάκυνθος συμμετέχει στο Θείο Δράμα. Το πρωί γίνεται η Ακολουθία των Μεγάλων Ωρών και ακολούθως η Αποκαθήλωση. Αμέσως μετά, ο Ιερέας εξέρχεται από το Ιερό Βήμα λιτανεύοντας τον Χριστό επί του ώμου του. Σημειωτέον ότι στη Ζάκυνθο δε χρησιμοποιείται ο γνωστός -στην υπόλοιπη Ελλάδα- κεντητός Επιτάφιος, αλλά αμφιπρόσωπη ξυλόγλυπτη αγιογραφία του νεκρού Χριστού, που ονομάζεται “Αμνός”. Μετά τη λιτάνευση, το Σώμα του Χριστού τοποθετείται στον Επιτάφιο
Το μεσημέρι της Μεγάλης Παρασκευής γίνεται το αποκορύφωμα του Ζακυνθινού Μεγαλοβδόμαδου. Στον Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου του Μώλου, ξεκινά η λιτανεία του Εσταυρωμένου. Μαζί με τον Εσταυρωμένο λιτανεύεται και η περίφημη Εικόνα της “Mater Dolorosa”, δηλαδή της Παναγίας του Πάθους. Η λιτανεία διασχίζει σχεδόν όλη την πόλη και επιστρέφει στην πλατεία Σολωμού, όπου, πάνω σε βάθρο, ο Μητροπολίτης ευλογεί τον κλήρο και το λαό με τον Εσταυρωμένο. Η λιτανεία καταλήγει στον ίδιο ναό, όπου γίνεται η εναπόθεση του Χριστού στον Επιτάφιο.
Οι ιδιομορφίες του Ζακυνθινού εκκλησιαστικού τυπικού είναι έντονες από τη Μεγάλη Πέμπτη το βράδυ. Πρώτα απ’ όλα οι ύμνοι είναι τονισμένοι κατά τη Ζακυνθινή εκκλησιαστική μουσική.
Ο Εσταυρωμένος εξέρχεται μετά το ενδέκατο Ευαγγέλιο και όχι μετά το πέμπτο Ευαγγέλιο, όπως συνηθίζετε σε άλλες περιοχές της Ελλάδας. Ο ψάλτης μπροστά στον Εσταυρωμένο ψάλλει, κατά το Ζακυνθινό μέλος, ενώ λιτανεύεται ο Εσταυρωμένος.
Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής γίνεται κανονικά σ’ όλους τους Ιερούς Ναούς η Ακολουθία του Επιτάφιου Θρήνου, χωρίς όμως λιτάνευση των Επιταφίων τους. Στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Νικολάου των Ξένων η Ακολουθία αυτή, σύμφωνα με παλαιό έθιμο, δε γίνεται το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, αλλά τις πρώτες πρωινές ώρες του Μεγάλου Σαββάτου και συγκεκριμένα στις 2.00 το πρωί. Στις 4.00 περίπου το πρωί γίνεται η έξοδος του Επιταφίου, ο οποίος επιστρέφει γύρω στις 5.30 στο ναό, όπου συνεχίζεται η Ακολουθία.
Κατά την πρώτη Ανάσταση πραγματοποιείται και το σπάσιμο των πήλινων σταμνών στην πλατεία του Αγίου Μάρκου και από τις νοικοκυρές όλων των σπιτιών.
Τη νύχτα του Μεγάλου Σαββάτου, στις 11.15 αρχίζει η Ακολουθία στο Μητροπολιτικό Ναό. Στις 11.45 ξεκινά η Αναστάσιμη πομπή για την πλατεία του Αγίου Μάρκου, όπου γίνεται η Ανάσταση. Το “Χριστός Ανέστη”, ψάλλετε κατά την ιδιόμορφη Ζακυνθινή εκκλησιαστική μουσική. Αμέσως μετά η Εικόνα της Ανάστασης επιστρέφει στο Μητροπολιτικό Ναό. Κατά την τοπική παράδοση, η Αναστάσιμη Θεία Λειτουργία δεν τελείται αμέσως μετά σε κανένα ναό της πόλεως και των χωριών, αλλά το πρωί της Κυριακής του Πάσχα. Το “αντέτι”(έθιμο) θέλει, κατά τη διάρκεια της αναγνώσεως του Ευαγγελίου, να χτυπούν οι καμπάνες των εκκλησιών. Ας σημειωθεί ότι μόνο στο ναό του Πολιούχου μας Αγίου Διονυσίου πραγματοποιούνται δύο Αναστάσιμες Θείες Λειτουργείες. Η πρώτη 1.00 π.μ. και η δεύτερη το πρωί του Πάσχα.
Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα γίνεται ο Εσπερινός της Αγάπης στον Ιερό Ναό του Αγίου Λαζάρου της πόλεως και λιτάνευση της επιβλητικής εικόνας της Παναγίας, καθώς και της εικόνας της Αναστάσεως.
Τη Δευτέρα του Πάσχα τα περισσότερα χωριά πραγματοποιούν πανηγύρια, ενώ στους ναούς γίνονται Αναστάσιμες Λειτουργίες και λιτανείες πρωί και απόγευμα των σεπτών εικόνων της Παναγίας και της Αναστάσεως. Το απόγευμα στην πόλη της Ζακύνθου γίνεται η λιτάνευση της εικόνας της Παναγίας από το Ψήλωμα (Μπόχαλη) προς το Ιερό Ναό της Αγίας Τριάδος.
Κλείνοντας, ας παραθέσουμε ένα ποίημα που μαθαίνουμε από γενιά σε γενιά για τη Μεγάλη Βδομάδα.
Μεγάλη Δευτέρα, ο Χριστός με τη μαχαίρα
Μεγάλη Τρίτη, ο Χριστός εκρίθη
Μεγάλη Τετάρτη, ο Χριστός εχάθη
Μεγάλη Πέμπτη, ο Χριστός ευρέθη
Μεγάλη Παρασκευή, ο Χριστός στο καρφί
Μεγάλο Σάββατο, ο Χριστός στον τάφο
Κυριακή της Λαμπρής, ο Χριστός Ανέστη
Το ΕΝ.Ε.Ε.ΓΥ.-Λ. σας εύχεται Καλή Ανάσταση και Καλό Πάσχα .
