Κεφαλαιο γ΄ : Το προσφυγικο Ζητημα (σελ. 116 – 169)

(Διάρκεια μία διδακτική περίοδος)

 

 

ΟΜΑΔΑ  Α

 ΘΕΜΑ ΑΙ

 

Α.1.1   Να γράψετε τα γράμματα της Στήλης Α και δίπλα στο καθένα από αυτά τον α­ριθμό της πρότασης από τη Στήλη Β που αντιστοιχεί σωστά.

 

 

            

Α.1.2   Να απαντήσετε σύντομα στις παρακάτω ερωτήσεις:

 

α.   Ποιο προσφυγικό ρεύμα δημιούργησε στην Ελλάδα η υπογραφή της συνθήκης του Βουκουρεστίου;

β.   Με ποιον τρόπο κινητοποιήθηκε η ΕΑΠ λαμβάνοντας υπόψη τον τόπο προέλευσης των των προσφύγων

Μονάδες 10

 

ΘΕΜΑ Α2

Α.2.1    Γιατί είναι περιορισμένες οι πηγές που αναφέρονται στις προσφυγικές μετακινήσεις του 19^ου αιώνα και ποια υπήρξε η σημασία των μετακινήσεων αυτών ;         

Μονάδες 15

Α.2.2   Ποιες ήταν οι επιπτώσεις της έλευσης των προσφύγων στον τομέα της γεωργικής ανάπτυξης;

 

Μονάδες 17

ΟΜΑΔΑ  Β

ΘΕΜΑ Β

Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από το παρακάτω κείμενο και τις ιστορικές σας

γνώσεις:

α.   Να παρουσιάσετε τα κυριότερα σημεία της Συμφωνίας της Άγκυρας (10 Ιουνίου 1930).

β.   Να επισημάνετε τα επιχειρήματα, βάσει των οποίων

ο Ελ. Βενιζέλος προώθησε την ελληνοτουρκική προσέγγιση.

 

« Ο Βενιζέλος … ετόνισεν ότι, ως προέκυψεν από την πείρα επτά ετών, η εκτίμησις των εκατέρωθεν περιουσιών θα απήτει πολλάς δεκαετίας, χωρίς και να είναι βέ­βαιον ότι το αποτέλεσμα της εκτιμήσεως θα ήτο ευνοϊκόν δια την Ελλάδα… Η τουρκική κυβέρνησις δεν είχε κανένα λόγο να βιάζεται. Αντιθέτως, η εκκρεμότης της έδιδε την ευκαιρίαν να δυσχεραίνη ακόμη περισσότερον την θέσιν των 110.000 Ελλήνων της Κωνσταντινουπόλεως, οι οποίοι θα εξηναγκάζοντο να καταφύγουν εις την Ελλάδα. Θα ημπορούσαμεν να υποστώμεν το νέον αυτό προσφυγικόν κύμα;… Εάν ο Βενιζέλος δεν ανελάμβανε την ευθύνην της οριστικής εκκαθαρίσεως του κυκεώνος των οικονομικών διαμφισβητήσεων μεταξύ των δύο χωρών, εάν άφηνε τα πράγματα να κυλούν όπως προέλβεπαν αι μέχρι τότε συμβάσεις, αι ελληνοτουρκικαί σχέσεις καθημερινώς θα εδηλητηριάζοντο, η καχυποψία αμοιβαίως θα εγένετο εντονωτέρα, η προσφυγή εις τους εξοπλισμούς θα καθίστατο αναπόφευκτος, με αποτέλεσμα την επιβάρυνσιν της Ελλάδος δια ποσών θετικώς μεγαλυτέρων από την αρνητικήν ζημίαν που υπέστη δια της παραιτήσεως από μιας αξιώσεως αμφιβόλου βασιμότητας.»

 

Δαφνής Γρ., Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων (1923-1940), 1 τόμ. Β’, εκβ. Κάκτος, Αθήνα 1997, σελ. 6-681).

Μονάδες 25

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ

 

 

ΟΜΑΔΑ   Α

ΘΕΜΑ  Α 1 1

 

 Σε κάθε μια από τις ακόλουθες προτάσεις περιέχεται ένα (μόνον) λάθος. Να το υπογραμμίσετε και να συμπληρώσετε δίπλα το σωστό:

 

1. Ο εντολοδόχος των μεγάλων Δυνάμεων πρίγκιπας Γεώργιος ανέλαβε τα καθήκοντά του στις 9/ 10/ 1898   …………………………………..

2. Με τον Οργανικό Νόμο του 1900 δόθηκε λύση σε ακανθώδη πολιτικά  ζητήματα   ……………………………………..

3. Στις 18 Μαρτίου 1901 ο Γεώργιος απέλυσε τον Ιωάννη  Σφακιανάκη από το αξίωμα του υπουργού.   ………………………………….

4. Στο τέλος του 1904 προκηρύχτηκαν εκλογές για την ανάδειξη 94 βουλευτών.   ………………………………………

5. Οι επαναστάτες αιφνιδίασαν τον Ηγεμόνα και κήρυξαν την επανάσταση (του Θερίσου) στις 14 Μαρτίου 1905.   ……………………………………………..

6. Ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Χαρίλαος Τρικούπης κάλεσε στις 12 Μαρτίου  τους αντιπροσώπους του αθηναϊκού τύπου και προέβη σε σκληρές δηλώσεις κατά του Βενιζέλου.   …………………………………………………

7. Ο βασιλιάς της Ελλάδας Γεώργιος Α ΄  υπέδειξε ως νέο Ύπατο Αρμοστή τον Ανδρέα Ζαΐμη.   …………………………………………….

8. Όταν υψώθηκε στο φρούριο της Σούδας η Ελληνική σημαία οι μεγάλες δυνάμεις απαίτησαν αμέσως την υποστολή της.   …………………………………………….

9.Ο Βενιζέλος απέστειλε στην Κρήτη ως διοικητή το φίλο του Ίωνα Δραγούμη.   ………………………………………………………………

10. Στις 14 Φεβρουαρίου 1913 αφαιρέθηκαν από το φρούριο της Σούδας οι σημαίες των Μ. Δυνάμεων και της Ρωσίας.   ………………………………………………..

                                                                                                       ( Μον. 10 )

 

ΘΕΜΑ Α12

‘’Προσωρινή κυβέρνησις της Κρήτης ’’  : Σύντομος ορισμός

 

¨Πολιτοφυλακή της Κρήτης¨ : Σύντομος ορισμός

 

 ( Μον. 10 )

 

ΘΕΜΑ Α21

Η ρύθμιση του εκκλησιαστικού ζητήματος από την πρώτη κυβέρνηση της Κρητικής πολιτείας

 (Μον.15 )

 

ΘΕΜΑ Α22

 

Να στηρίξετε τη φράση του βιβλίου σας: Ο Πρίγκιπας ( θορυβημένος από την ταχύτατη επέκταση της επανάστασης του Θερίσου ) προχώρησε στη λήψη σπασμωδικών μέτρων.

( Μον. 15 )

 

ΟΜΑΔΑ Β

 

Β1

Με βάση τα κείμενα που ακολουθούν και τις ιστορικές σας γνώσεις να παρουσιάσετε  τα αιτήματα των επαναστατών στο Θέρισο (1905 ).

 

Κείμενο 1

Το διάγγελμα που επιστράτευσε τις αντιπολιτευτικές δυνάμεις της Κρήτης στις τάξεις του Θερίσου κυκλοφόρησε στις 10 Μαρτίου του 1905:«[…] Αι ελπίδες μας περί ενώ­σεως διεψεύσθησαν και οι μακροί και αιματηροί του παρελθόντος εθνικοί των Κρη­τών αγώνες περιωρίσθησαν εις την ίδρυσιν μιας αρμοστείας, ήτις υπό τον τύπον της προσωρινότητος τείνει να καταστή διαρκής. […] Καλούμεν όθεν πάντας […] όπως σπεύσωσι να ενθαρρύνωσιν ημάς […] καταλύοντες την προσωρινήν ταύτην αρμοστείαν, την απομακρύνουσαν ημάς του επιδιωκομένου σκοπού και ανακηρύσσοντες ως άρχοντα […] την Α,Μ. Γεώργιον τον Α’».

 

[Α. Μακράκη, Ελευθέριος Βενιζέλος (1864-1910), Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη, εκδ. ΜΙΕΤ.

Αθήνα 1992, σελ. 407-408]

 

 

Κείμενο 2

 

Το κύριο αίτημα των επαναστατών τον Θερίσου ήταν η ένωση της Κρήτης μα την Ελλάδα. Πράγματι η αποτυχία της εξαετούς εξωτερικής πολιτικής του πρίγκιπα Γεωργίου, Υπάτου Αρμοστή της Κρήτης, είχε προκαλέσει εσωτερική δυσαρέσκεια στο νησί και είχε δώσει την ευκαιρία στην αντίπαλη πολιτική παράταξη, που είχε ήδη συ­γκροτηθεί κατά την περίοδο 1901-1905 υπό την ηγεσία του Ελευθερίου Βενιζέλου, να επιδιώξει νέες πρωτοβουλίες, ανεξάρτητες από τους χειρισμούς και την πολιτική τον πρίγκιπα.

Το γεγονός ότι η ένωση δεν ήταν άμεσα εφικτή φαίνεται να ήταν εξαρχής κοινή συνεί­δηση. Γι’ αυτό κάποιοι ιστορικοί θεωρούν ότι δεν ήταν καν στους πρωτεύοντες στό­χους του Ελευθερίου Βενιζέλου.

Η άποψη όμως αυτή δεν φαίνεται να επιβεβαιώνεται από τα πράγματα, αν λάβουμε υπόψη ότι αρκετό καιρό πριν ο ίδιος διαβεβαίωνε πως μόνο με την πίεση κάποιου το­πικού πραξικοπήματος θα μπορούσε να καμφθεί η εμμονή των Μεγάλων Δυνάμεων στην τακτική της παράτασης και διαιώνισης του καθεστώτος της κρητικής αυτονο­μίας. Είχε, μάλιστα, διαβλέψει ότι η μαζική υποστήριξη μιας τέτοιας κινητοποίησης από μέρους τον κρητικού λαού θα μπορούσε να είναι ο πιο αποφασιστικός παράγοντας επιτυχίας του εγχειρήματος, με το δεδομένο ότι οι τοπικές στρατιωτικές δυνάμεις ήταν ανεπαρκείς για ευρύτατη σύγκρουση και ακόμη ότι οι μεγάλες Δυνάμεις δε θα ήθελαν για κανένα λόγο να εμπλακούν σε πόλεμο με τους Κρητικούς…

 

[ Σ. Αλιγαζάκη, Θέρισο 1905, εκδ. Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών « Ελευθέριος Βενιζέλος », Χανιά 2003, σελ.

(Μον.25 )

 

 

Β2

 

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τα παραθέματα που ακολουθούν να αιτιολογήσετε τη στάση του Βενιζέλου απέναντι στην πρόθεση των Κρητών βουλευτών να λάβουν μέρος στις εργασίες της Ελληνικής Βουλής

 

Κείμενο 1

 

«Της Ελλάδος μη αποδεχθείσης εισέτι το Κρητικόν κήρυγμα της ενώσεως η Κρήτη, ούτε από απόψεως εσωτερικού δημοσίου δικαίου πολύ δε ολιγώτερον από απόψεως διε­θνούς δικαίου, δύναται να θεωρηθή αποτελούσα μέρος της Ελληνικής Επικρατείας, ώστε να δικαιούται ν’ αντιπροσωπεύηται κατά το Σύνταγμα εν τω εν Αθήναις Βουλευτηρίω […] Η Κυβέρνησις είναι αδύνατον να δεχθή όπως προεδρεύσουν οι αναφερόμε­νοι μετά. των νομίμων αντιπροσώπων τον Ελληνικού λαού, υπομιμνήσκει δ’ ότι απόπει­ρα τυχόν αυτών, όπως βιαίως πραγματοποιήσωσι τους σκοπούς των, θ’ απετέλει έγκλη­μα κατά της εν Ελλάδι καθεστηκυίας τάξεως, την οποία έχει η κνβέρνησις καθήκον να προασπίσει και αν ακόμη ευρεθή εις την λυπηροτάτην ανάγκην να χρησιμοποίηση προς τούτο την ένοπλον δύναμιν. Η κυβέρνησις άλλως τε ελπίζει ότι οι Κρήτες αντιπρόσωποι δεν θα φθάσουν να ωθήσουν τα πράγματα μέχρι τοιαύτης ακρότητος και ότι ο εγνωσμένος αυτών πατριωτισμός θα τους ανάγει εις την αναγνώρισιν ότι ο επιδιωκόμενος υπ’ αυτών Εθνικός σκοπός ήκιστα δύναται να υπηρετηθή διά προκλήσεως εσωτερικών αταξιών και ανωμαλιών».

 

[Κ Σβολόπσυλος, Ιστορία τον Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΔ’, Εκδοτική Αθηνών,

Αθήνα 1977. σελ. 284]

 

Κείμενο 2

 

Η συνείδηση της ανεπάρκειας των προϋποθέσεων οι οποίες θα ήταν δυνατόν να επιτρέψουν την αποτελεσματική διεκδίκηση των εθνικών δικαίων στο στρατιωτικό ή το διπλωματικό πεδίο ενίσχυσε τον Ελευθέριο Βενιζέλο στην απόφαση να καλλιεργήσει κλίμα υφέσεως στις σχέσεις τον με τους βαλκανικούς γείτονες και, ιδίως, την Τουρκία. Ο νέος Έλληνας πρωθυπουργός επιδίωκε, πράγματι, από το ένα μέρος να αποφύγει μια άκαιρη και ίσως μοιραία περιπέτεια και από το άλλο να κερδίσει πολύτιμο χρόνο στην προσπάθεια για την ενίσχυση του ένοπλου δυναμικού της χώρας. Η άμεση συνειδητοποίηση της γενικότερης αυτής αναγκαιότητας εξηγεί τη συγκρατημένη και μετριοπαθή στάση του απέναντι στην επικυρίαρχη Τουρκία, στα τελευταία ιδίως χρόνια της πολιτείας του στην Κρήτη. Θα ήταν ακόμη δυνατόν να υποστηριχθεί ότι, ευθύς μετά τον Ιούλιο του 1908, είχε προσωρινά τουλάχιστον συμμεριστεί τις τολμηρές ελπίδες ευρύτερων κύκλων του πανελληνίου για μια εποικοδομητική συνεργασία των δύο λαών στα πλαίσια του φιλελεύθερου συντάγματος που επαγγελλόταν η νεοτουρκική επανάσταση και, κατ’ επέκταση, στο επίπεδο των διακρατικών ελληνοτουρκικών σχέσεων. […] Άμεσα συναρτημένη με τη γενικότερη αυτή φροντίδα είναι δυνατόν να θεωρηθεί και η τακτική του Βενιζέλου στην αντιμετώπιση των ειδικότερων προβλημάτων της Κρητικής Πολιτείας.

 

[Κ. Σβολόπουλος, Ιστορία τον Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΔ’, Εκδοτική Αθηνών,

Αθήνα 1977, σελ. 280]

(Μον.25 )

Επαναληπτικό Διαγώνισμα στα κεφάλαια:

 

1. Από την αγροτική οικονομία στην αστικοποίηση
2. Η διαμόρφωση και λειτουργία των πολιτικών κομμάτων στην Ελλάδα
3. Το προσφυγικό ζήτημα στην Ελλάδα
4. Το Κρητικό ζήτημα

 

 

Διάρκεια : τρεις ώρες

 

ΘΕΜΑ  Α 1 1

Να αντιστοιχίσετε τα στοιχεία της Στήλης Α με τα στοιχεία της Στήλης Β. Δύο στοιχεία της στήλης Β περισσεύουν.

 

 

 

 

ΘΕΜΑ Α1 2

Να δώσετε το περιεχόμενο των παρακάτω όρων:

 “Τσιφλίκια”, “( Τεχνητή)  Ευημερία ” ,  “Στρατιωτικός Σύνδεσμος “  και  “Μικτή επιτροπή Ανταλλαγής ”

                                                                                            (Μον.12)

 

Α2

 ΘΕΜΑ Α2 1

Ποια γεγονότα δρομολόγησαν την κατάλυση της Αρμοστείας στην Κρήτη; Ποια ήταν η στάση της Ελληνικής κυβέρνησης  (επίσημη και ανεπίσημη)                                                                                       (Μον. 16)

 

 

 

ΘΕΜΑ Α2 2

Να στηρίξετε τη φράση του σχολ. βιβλίου : « Όσον αφορά τη δομή του βενιζελικού κόμματος, αυτό ήταν σε μεγάλο βαθμό προσωποπαγές»                                                                              (Μον. 12)

 

 

 

 ΟΜΑΔΑ Β

 

   Β 1

Να γράψετε ένα σύντομο κείμενο στο οποίο να εκθέτετε την άποψή σας για το βαθμό στον οποίο κατορθώθηκε η τήρηση του ένατου άρθρου της Σύμβασης της Λοζάνης.

1^ο  κείμενο

ΣΥΜΒΑΣΗ ΤΗΣ ΛΩΖΑΝΗΣ

ΑΡΘΡΟ 9

«Η ακίνητος, αγροτική ή αστική περιουσία, η ανήκουσα εις τους μετανάστας, εις τας εν τω άρθρω 9 αναφερόμενας κοινότητας, ως και η παρά των μεταναστών ή των κοινοτήτων εγκαταλειπομένη κινητή περιουσία θέλουσιν εκκαθαρισθή συμφώνως προς τα κατωτέρω διατάξεις υπό των μικτών επιτροπών των προβλεπομένων εν άρθρω 11.

Αι περιουσίαι αι κείμεναι εις τα εδάφη τα υπαγόμενα εις την υποχρεωτικήν ανταλλαγήν, ανήκουσαι δε εις εκκλησιαστικά ή εις ευγή καθιδρύματα, κοινοτήτων εγκατεστημένων εις έδαφος μη υπαγόμενον εις την ανταλλαγή θέλουσιν ομοίως εκκαθαρισθή υπό τους αυτούς όρους.»

2^ο  κείμενο

Η ελληνοτουρκική προσέγιση

Ο Ελ. Βενιζέλος δεν ανήκεν εις την κατηγορίαν των ανθρώπων που εδίσταζον να αναλάβουν ευθύνας. Άλλωστε, όταν η Ελλάς είχε βαστάσει το βάρος της Μικρασιατικής καταστροφής, όταν είχεν υποστή τόσας θυσίας εις άψυχον και έμψυχον υλικόν, ποίαν αξίαν ημπορούσαν να έχουν μερικαί εκατοντάδες χιλιάδων λιρών, όταν δια της θυσίας αυτής επετυγχάνετο ένας ευρύτερος διακανονισμός των ελληνοτουρκικών σχέσεων, εγεφυρούτο το από αιώνων χάσμα μεταξύ των δύο λαών και το Αιγαίον πέλαγος μετετρέπετο από χωριστικόν όριον εις συνδέουσαν γέφυραν;

Εάν ο Βενιζέλος δεν ανελάμβανε την ευθύνην της οριστικής εκκαθαρίσεως του κυκεώνος των οικονομικών διαμφισβητήσεων μεταξύ των δύο χωρών, εάν άφηνε τα πράγματα να κυλούν όπως προέβλεπαν αι μέχρι τότε συμβάσεις, αι ελληνοτουρκικαί σχέσεις καθημερινώς θα εδηλητηριάζοντο, η καχυποψία αμοιβαίως θα εγένετο εντονωτέρα, η προσφυγή εις τους εξοπλισμούς θα καθίστατο αναπόφευκτος…

Γρ. Δάφνη, Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων (1923-1940), τόμ. Β’, εκδ. Κάκτος, Αθήνα 1997, σσ. 66-68

 

                                                                                                     (Μον. 25 )

 

ΟΜΑΔΑ Β

 

   Β 2

Λαμβάνοντας υπόψη το κείμενο του ιστορικού παραθέματος και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις, να συνθέσετε το περιεχόμενο του ιστορικού όρου «βενιζελισμός».

Βενιζελισμός: Αστικός Εθνικισμός – Αστικός Εκσυγχρονισμός

Πέρα και πίσω από το ‘χάρισμα’ του ηγέτη του, η ανεπανάληπτη δυναμική τον Βενιζελισμού πηγάζει από έναν εξίσου ανεπανάληπτο συνδυασμό αστικού εθνικισμού και αστικού εκσυγχρονισμού, σε αδιάσπαστη και διαλεκτική ενότητα. Από την πρώτη στιγμή, το 1910, ο εκσυγχρονισμός τέθηκε στην υπηρεσία της εθνικής ολοκλήρωσης. Με τη σειρά της, η εθνική ολοκλήρωση υπηρέτησε τον εκσυγχρονισμό μέχρι το τέλος, προσφέροντας την αναντικατάστατη πολιτική και ιδεολογική τον νομιμοποίηση. Στο γενικό αυτό επίπεδο, γίνεται φανερή η άρρηκτη συνέχεια και συνέπεια του Βενιζελισμού (και του Βενιζέλου προσωπικά). Αν πρέπει κανείς να διακρίνει δύο φάσεις, ίσης περίπου διάρκειας, είναι επειδή το περιεχόμενο της εθνικής ολοκλήρωσης άλλαξε αναγκαστικά και ριζικά μετά την Καταστροφή τον 1922. Πριν, σήμαινε πρωταρχικά την απελευθέρωση των αλυτρώτων με την αντίστοιχη εδαφική επέκταση του εθνικού κράτους. Μετά, σήμαινε αποκλειστικά την αφομοίωση των πρώην αλυτρώτων ως Νέων Χωρών ή ως προσφύγων πια και την επίτευξη εθνικής ομοιογένειας και μιας νέας εθνικής ταυτότητας μέσα στα οριστικά πλέον κρατικά σύνορα. Έτσι, κατά την πρώτη ηρωική περίοδο του Βενιζελισμού (1910-1920), ο αστικός εκσυγχρονισμός συναρθρώθηκε με τον αλυτρωτισμό, με ιδεολογικό επιστέγασμα τη Μεγάλη Ιδέα. Κατά τη δεύτερη περίοδο (1922-1932), ο αστικός εκσυγχρονισμός συναρθρώθηκε με την οικοδόμηση ενιαίου εθνικού κράτους, με ιδεολογικό επιστέγασμα την Αβασίλευτη Δημοκρατία, στην οποία ο Βενιζελισμός επιχείρησε να προσδώσει ευρύτερο ιδεολογικό και κοινωνικό περιεχόμενο.
Ως ανεπανάληπτος συνδυασμός αστικού εκσυγχρονισμού και αστικού εθνικισμού ο Βενιζελισμός στηρίχθηκε σε εξίσου ανεπανάληπτες ιστορικές προϋποθέσεις (που έλλειπαν από τα προγενέστερα εγχειρήματα του Μαυροκορδάτου και του Τρικούπη), Εκμεταλλεύτηκε αδίστακτα και δημιουργικά μια σειρά από διεθνείς συγκυρίες κατά την περίοδο 1910-1920, που πρόσφεραν τις καλύτερες αλλά και τελευταίες ευκαιρίες πραγμάτωση της Μεγάλης Ιδέας, ως συνεπούς και ρεαλιστικού αλυτρωτισμού Για πρώτη και τελευταία φορά, άλλωστε, τα συμφέροντα του βρετανικού ιμπεριαλισμού συνέπεσαν και συμπορεύτηκαν με τις ελληνικές εθνικές επιδιώξεις. […]

[Γ. θ. Μαυρογορδάτος – Χ. Χατζηιωσήφ (επιμ.), Βενιζελισμός και αστικός εκσυγχρονισμός,
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1988]