Στη σύγχρονη κοινωνία, η δημιουργικότητα δεν θεωρειται απλα ικανότητα, αλλά κοινωνική αξία, αφού αποτελεί προϋπόθεση για τόσο για την κοινωνική, επιστημονική και τεχνολογική πρόοδο, όσο και για την οικονομική ανάπτυξη ενός τόπου.

Ο αντίκτυπος της δημιουργικότητας και της καινοτομίας στην κοινωνία είναι τέτοιος, ώστε το νέο σχολείο αναγνωρίζει πλέον την καλλιέργειά τους ως εξέχοντα στόχο των αναλυτικών προγραμμάτων σπουδών (ΑΠΣ).

Παρόλα αυτά, για τους εκπαιδευτικούς η ανάπτυξη της δημιουργικής ικανότητας στο σχολείο αποτελεί συχνά ένα περίπλοκο και αβέβαιο εγχείρημα, αφού βασικά ερωτήματα, όπως «Κατά πόσο μπορεί η δημιουργικότητα να διδαχθεί;» ή «Τι μπορούμε να κάνουμε για να την προωθήσουμε στη σχολική μας τάξη;» παραμένουν εν πολλοίς ανοιχτά.

Στο σημείο αυτό, τα ευρήματα των σχετικών ερευνών φαίνεται να είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά για τους εκπαιδευτικούς! Αναλυτικότερα, ήδη από τα 1968 ο George Land με μια σειρά ερευνών κατέδειξε κατ’ αρχάς ότι η δημιουργική στασιμότητα αποτελεί μαθημένη συμπεριφορά. Πράγματι, πολλοί ερευνητές έχουν καταφέρει να δείξουν ότι η δημιουργικότητα μπορεί να συρρικνωθεί, να παρεμποδιστεί ή και να ανασταλεί από μια σειρά παραγόντων. Τι συμβαίνει όμως με την ενίσχυσή της;

Στην πραγματικότητα, αρχικά η δημιουργική ικανότητα ενός ατόμου φαίνεται να είναι σε μεγάλο βαθμό έμφυτη και συνυφασμένη με την προσωπικότητά του. Από την άλλη πλευρά, η δημιουργική διαδικασία βασίζεται σε γνωστικές λειτουργίες, όπως η μνήμη, η κριτική και η αποκλίνουσα σκέψη, που μπορούν σε κάποιο βαθμό να ενισχυθούν. Επιπλέον, η δημιουργικότητα φαίνεται να επηρεάζεται σημαντικά από περιβαλλοντικούς παράγοντες.

Με άλλα λόγια, ένα άτομο έχει συνήθως έμφυτη την τάση να είναι ή να μην είναι αρκετά δημιουργικό, αλλά οι δημιουργικές του ικανότητες μπορούν να βελτιωθούν σε κάποιο βαθμό με μια σειρά από στοχευμένες παρεμβάσεις. Στην ελληνική σχολική πραγματικότητα, βέβαια, το πλαίσιο σχολικών σπουδών ελάχιστα υπαγορεύει στρατηγικές ή προσφέρει ευκαιρίες για την καλλιέργεια της δημιουργικής σκέψης. Παρόλα αυτά, υπάρχουν αρκετές τεχνικές που μπορούν να προσφέρουν μια σημαντική ώθηση στη δημιουργικότητα της τάξης μας, όπως οι εξής:

• Οι δραστηριότητες «ανοιχτού τύπου» (open-ended) μπορούν να δώσουν στα παιδιά την ευκαιρία να διαμορφώσουν τη δική τους πορεία επίλυσης, να χρησιμοποιήσουν τη φαντασία τους και να ξεφύγουν από το άγχος της μίας και μοναδικής σωστής απάντησης.
• Η διαμόρφωση της σχολικής αίθουσας έτσι ώστε να επιτρέπει τις ομαδοσυνεργατικές δραστηριότητες και την δημιουργική επαφή ανάμεσα σε διαφορετικούς μαθητές.
• Ο ιδεοκαταιγισμός μπορεί να ενισχύσει τον δημιουργικό ιδεασμό των παιδιών, την ικανότητά τους, δηλαδή να παράγουν πολλές εναλλακτικές λύσεις για ένα πρόβλημα.
• Η αναγνώριση και η επιβράβευση της πρωτότυπης, χρήσιμης κι αυθεντικής σκέψης διαμορφώνει ένα πλαίσιο εντός του οποίου η δημιουργικότητα αποτελεί αξία.
• Οι ευκαιρίες για εφαρμογή της πρωτότυπης ιδέας με την υλοποίηση μικρών καινοτομιών συμβάλλει στην ενίσχυση των κινήτρων για δημιουργικότητα.
• Η αξιοποίηση των τεχνών και των νέων τεχνολογιών σε δραστηριότητες ανοιχτού τύπου έχει βρεθεί να διευκολύνει τη δημιουργική σκέψη στην τάξη.
• Η ελεύθερη ανταλλαγή απόψεων, ο διάλογος και ο σεβασμός στη διαφορετική άποψη διαμορφώνουν ένα περιβάλλον στο οποίο η δημιουργική έκφραση ενθαρρύνεται χωρίς το φόβο του λάθους.
• Η διάθεση χρόνου και χώρου και η ενθάρρυνση για επιπλέον ερωτήσεις στο γραφείο του εκπαιδευτικού ή ακόμη και μέσω e-mail λειτουργούν προτρεπτικά και ενισχυτικά για τη φιλοπεριέργεια.
• Και, φυσικά, οι ευκαιρίες για την ερμηνεία φαινομένων από διαφορετικές οπτικές γωνίες συμβάλλουν αποφασιστικά στην άσκηση της δημιουργικής, αποκλίνουσας και κριτικής σκέψης.

Βιβλιογραφία:

• Amabile, T. M. (1998). How to kill creativity. Harvard Business Rewiew, 76(5), 76-87.
• Craft, A., Jeffrey, B. &Leibling, M. (2001). Creativity in Education. London-NY: Continuum International Publishing Group Ltd.
• Land, G. &Jarman, B. (1993). Breaking Point and Beyond. San Francisco: HarperBusiness.
• Shelley, C. (2010). Your Creative Brain: Seven Steps to Maximize Imagination, Productivity, and Innovation in Your Life. New York: Harvard Health Publications.