Η αυτοπεποίθηση αποτελεί έναν όρο που συχνά συγχέεται με την
αυτοεκτίμηση. Οι όροι όμως διαφέρουν, και η ύπαρξη του ενός, δεν
προϋποθέτει την ύπαρξη του άλλου. Αντίθετα, πολλοί άνθρωποι
συμβαίνει να έχουν υψηλή αυτοπεποίθηση με χαμηλή αυτοεκτίμηση.
Εναλλακτικά, παρατηρείται πως οι άνθρωποι επιχειρούν να
οικοδομήσουν την αυτοπεποίθηση τους, εμπλεκόμενοι σε ένα αέναο
κυνήγι στόχων, πτυχίων και επιτευγμάτων, σε μια προσπάθεια να
καλύψουν το κενό της αυτοεκτίμησής τους. Η αυτοεκτίμηση αφορά
την αξία που αποδίδει κανείς στον εαυτό του και αποτελεί το πρίσμα
μέσω από το οποίο βλέπει τον κόσμο και τις σχέσεις του με άλλους
ανθρώπους. Τι είναι όμως η αυτοπεποίθηση;
Η αυτοπεποίθηση αφορά την πεποίθηση ενός ατόμου σχετικά με
το αν μπορεί να καταφέρει κάποια πράγματα και να ανταποκριθεί
στις απαιτήσεις των εκάστοτε καταστάσεων. Ο βαθμός
αυτοπεποίθησης ενός ανθρώπου μεταβάλλεται ανάλογα με τον
τομέα στον οποίο εκείνος δραστηριοποιείται, ενώ παράλληλα μπορεί
να μεταβάλλεται και ανάλογα με την περίοδο ή να επηρεάζεται από
τη γενικότερη διάθεσή του. Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για
βεβαιότητα επάρκειας και δεν αποτελεί κάτι έμφυτο, αλλά κάτι που
σχηματίζεται στην πορεία της ζωής ανάλογα με την επίτευξη των
στόχων. Η δόμηση της αυτοπεποίθησης, συχνά υποβοηθείται από τη
στάση των σημαντικών άλλων και ιδιαίτερα των γονέων κατά την
ανάπτυξη του παιδιού.
Άτομα με χαμηλή αυτοπεποίθηση είναι συνήθως αναβλητικά, σε
μια προσπάθεια να αποφύγουν να έρθουν αντιμέτωποι με
καταστάσεις που δεν μπορούν να διαχειριστούν. Δεν παίρνουν ρίσκα
και δεν παίρνουν πρωτοβουλίες εξαιτίας του φόβου ότι θα επικριθούν
ή θα δεν θα τα καταφέρουν. Είναι συνήθως άνθρωποι εσωστρεφείς,
που αποφεύγουν να συγκεντρώνουν τη προσοχή πάνω τους,
αντίθετα στοχεύουν να περνούν απαρατήρητα. Όπως συνάγεται από
τα παραπάνω, η χαμηλή αυτοπεποίθηση, εμποδίζει από την
ανάδειξη του δυναμικού του ατόμου και επηρεάζει όλους τους τομείς
της ζωής. Πιο συγκεκριμένα, ένα παιδί, θα εμφανίσει χαμηλότερη
σχολική επίδοση, πεπεισμένο για το χαμηλό δυναμικό του και
φοβούμενο να συμμετέχει στο μάθημα ή να ρισκάρει. Αναφορικά με
την ομάδα των συνομηλίκων, το παιδί αποφεύγει να εκτίθεται σε
νέες γνωριμίες, εξαιτίας του φόβου απόρριψης, με αποτέλεσμα να
«ετικετοποιείται» από τα άλλα παιδιά και να περιθωριοποιείται. Σε
συναισθηματικό επίπεδο, η αποχή από τις δραστηριότητες της ζωής,
έχει ως αποτέλεσμα την έλλειψη ευκαιριών για αυτορρύθμιση, καθώς
και την απουσία συναισθημάτων χαράς και πληρότητας.
Κρίνοντας από τις συνέπειες της έλλειψης της αυτοπεποίθησης,
κατανοεί κανείς το σημαντικό ρόλο που παίζουν οι γονείς στην
υποβοήθηση της εν λόγω διαδικασίας, ως κύριοι φροντιστές των
παιδιών. Παρακάτω αναλύονται κάποιες τεχνικές ενίσχυσης της
αυτοπεποίθησης των παιδιών:
Γονείς με αυτοπεποίθηση
Η βασικότερη υποχρέωση των γονέων, είναι να αποτελούν οι ίδιοι
παράδειγμα ανθρώπου με υγιή αυτοπεποίθηση. Τα παιδιά
αναπαράγουν αυτό που βλέπουν και ότι αυτό που τους λέμε.
Ασφαλής δεσμός προσκόλλησης
Ο ασφαλής δεσμός προσκόλλησης δημιουργεί ήδη από τα πρώτα
τους βήματα, παιδιά με αυτοπεποίθηση. Πιο συγκεκριμένα,
δημιουργείται από τους γονείς μια ασφαλής βάση, η οποία λειτουργεί
ως καταλύτης για την εξερεύνηση του κόσμου, και στην οποία εκείνα
μπορούν να γυρνούν, όποτε νοιώθουν δυσφορία, με σκοπό να
ανακουφιστούν.
Άνευ όρων αποδοχή και αγάπη
Η άνευ όρων αποδοχή του παιδιού, μεταφέρει την πληροφορία πως
οτιδήποτε και αν κάνει, είτε τα καταφέρνει, είτε όχι, θα έχει πάντα
την αγάπη των γονιών του. Μαθαίνει ακόμα πως δεν είναι αρεστό
τους άλλους, εξαιτίας των επιτευγμάτων του, αλλά γι’ αυτό που
πραγματικά είναι. Συνεπώς, μαθαίνει και το ίδιο να αγαπά των εαυτό
του και να πιστεύει στις δυνατότητές του, χωρίς να συγχέει την
επιτυχία με την αξία του εαυτού.
Ρεαλιστικές προσδοκίες
Προσδοκίες που δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα,
δημιουργούν μια ψευδή αίσθηση εαυτού και συνεπάγονται χαμηλή
αυτογνωσία. Μια τέτοια συνθήκη, έχει ως αποτέλεσμα το παιδί να
εμπλέκεται σε καταστάσεις που δεν αντιστοιχούν στις ικανότητές
του, με αποτέλεσμα, να έρχεται αντιμέτωπο συχνά με την αποτυχία.
3
Συνεχόμενες αποτυχίες υπονομεύουν την αυτοπεποίθηση του
παιδιού, και το εγκλωβίζουν στο φαύλο κύκλο της απογοήτευσης.
Σταθερά και ευέλικτα όρια
Τα παιδιά ερχόμενα σε έναν κόσμο, κατά την εξερεύνηση του
οποίου, συχνά αισθάνονται φόβο, αδυναμία και ανασφάλεια. Τα όρια
είναι εκείνα που τους προσφέρουν μια ασφαλή βάση και την αίσθηση
ότι βρίσκονται υπό την προστασία και την καθοδήγηση των
γονέων. Σύμφωνα με έρευνες, σταθερά όρια, που προσφέρουν
ευκαιρίες για πειραματισμό, δημιουργούν παιδιά με μεγαλύτερη
αυτοπεποίθηση, ανεξάρτητα, υπεύθυνα, με ικανότητες επίλυσης
προβλημάτων και καλές κοινωνικές δεξιότητες. Όρια που δεν
λαμβάνουν υπόψη τις ανάγκες του παιδιού και δεν χαρακτηρίζονται
από λογική ή ελαστικότητα, αρχικά υπονομεύουν τη σχέση γονέα-
παιδιού. Πέραν αυτού όμως, δημιουργούν αδύναμα και άβουλα
παιδιά, χωρίς καμία εμπιστοσύνη στις δυνατότητές τους, που
μαθαίνουν να υπακούν άκριτα σε πρόσωπα εξουσίας, ενώ
παράλληλα δεν έχουν την ευκαιρία να καλλιεργήσουν την
αυτοπειθαρχία και την υπευθυνότητα.
Μιλάμε ανοιχτά για φόβους και αποτυχίες μας
Συχνά οι γονείς, σε μια προσπάθεια να αποτελούν σωστά πρότυπα
για τα παιδιά τους, υφαίνουν μια ψευδή εικόνα τους, κρατώντας στην
αφάνεια τους φόβους και τις αποτυχίες τους. Το γεγονός αυτό
μεταφέρει στα παιδιά μια εικόνα άτρωτου και δημιουργεί υψηλές και
ανακριβείς προσδοκίες από τον εαυτό τους αλλά και από τους
άλλους. Η ειλικρινής στάση των γονέων, φέρνει το παιδί αντιμέτωπο
με την ανθρώπινη πτυχή του και το μαθαίνει να αποδέχεται τον
εαυτό με τις αδυναμίες του.
Επικύρωση των συναισθημάτων του παιδιού
Η ζωή δεν αποτελείται μονάχα από καλές στιγμές. Αντίθετα,
πολλές φορές το παιδί θα κληθεί να αντιμετωπίσει απαιτητικές
καταστάσεις, συγκρούσεις, απώλειες και αποτυχίες. Όπως είναι
φυσικό, τα συναισθήματα που πυροδοτούνται σε τέτοιες συνθήκες,
είναι ο θυμός, η λύπη, η απογοήτευση, η παραίτηση, η δυσφορία κ.α.
Στην περίπτωση αυτή, οι γονείς καλούνται να ακούσουν και να
αποδεχτούν τα συναισθήματα των παιδιών, εξηγώντας παράλληλα,
ότι αποτελούν φυσιολογικό κομμάτι της ζωής. Χρειάζεται ακόμα να
4
τους δείξουν πως και αυτά τα συναισθήματα χρήζουν διαχείρισης και
όχι απώθησης.
Προστασία …με όρια
Η υπερβολική προστασία, περνά το μήνυμα στο παιδί ότι δεν το
εμπιστεύονται, και συνακόλουθα, ότι δεν είναι ικανό να τα καταφέρει
μόνο του. Μια τέτοια πεποίθηση που χτίζεται κατά την παιδική
ηλικία, διατηρείται και μεγαλώνοντας, δυσκολεύοντας το να
αυτενεργεί και να δοκιμάζει τις δυνάμεις του σε νέες καταστάσεις.
Ενθαρρύνεται η περιέργεια και η ανάληψη ρίσκων
Η ενθάρρυνση ανάληψη ρίσκων και πρωτοβουλίας εντός
ελεγχόμενων και επιτρεπτών ορίων, δίνουν την ευκαιρία στο παιδί να
γνωρίσει με βιωματικό τρόπο, πως δεν είναι κάθε προσπάθεια
επιτυχημένη. Τα παιδιά γίνονται δημιουργικά, μαθαίνουν να
στοχάζονται έξω από τα καθιερωμένα, ενώ παράλληλα έχουν
θάρρος και τόλμη, και χρησιμοποιούν τα λάθη τους, προκειμένου να
βελτιώσουν τον εαυτό τους.
Επιβράβευση της προσπάθειας, ανεξάρτητα από το
αποτέλεσμα
Η επιβράβευση του θετικού μονάχα αποτελέσματος, συχνά
απορρέει σε αποεπένδυση του παιδιού από τη διαδικασία της
προσπάθειας για την κατάκτηση ενός στόχου. Αντίθετα, η
επιβράβευση της προσπάθειας μαθαίνει στο παιδί, ότι ανεξαρτήτως
αποτελέσματος (που ενίοτε εξαρτάται και από άλλους παράγοντες,
όπως η τύχη), αυτό που έχει σημασία είναι η δέσμευση σε ένα στόχο,
η διαμόρφωση σχεδίου για την κατάκτησή του και η επιμονή, παρά
τους εξωτερικούς περισπασμούς και τα πιθανά εμπόδια. Από την
άλλη πλευρά, το παιδί μπορεί να επιβραβεύεται και για κάθε
κατάκτησή του. Στην περίπτωση αυτή, είναι σημαντικό οι νίκες, όσο
μικρές και αν είναι, να είναι πραγματικές.
Στόχοι εντός της εμβέλειας των ικανοτήτων του παιδιού
Οι στόχοι που τίθενται πρέπει να είναι εντός του εύρους
δυνατοτήτων του παιδιού και λίγο πιο δύσκολοι από την τελευταία
του κατάκτηση. Πολύ εύκολοι στόχοι, δημιουργούν λανθασμένη
πεποίθηση σχετικά με τις ικανότητές του παιδιού, ενώ οι υπερβολικά
απαιτητικοί, το ματαιώνουν, οδηγώντας το στην παραίτηση.
5
Ευθύνες που σχετίζονται με δουλειές του σπιτιού
Το παιδί αποτελεί μέρος ενός συστήματος που χαρακτηρίζεται από
δικαιώματα και υποχρεώσεις. Η συμπερίληψη του παιδιού στις
οικογενειακές δουλειές, δίνοντάς του ευθύνες, κάνει το παιδί να
αισθάνεται ικανό, αφού του εμπιστεύονται κάτι σημαντικό.
Οι πράξεις έχουν συνέπειες και αφήνουμε το παιδί να τις
υποστεί όταν κάνει λάθη
Οι συνέπειες αποτελούν τη λογική έκβαση των αποφάσεων που
παίρνει το παιδί. Αφήνοντάς το, να τις υποστεί, το παιδί μαθαίνει ότι
κάθε επιλογή ακολουθείται από ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα.
Επιπλέον, μαθαίνει την ύπαρξη των κανόνων και εκπαιδεύεται στο
να επεξεργάζεται σφαιρικά τις καταστάσεις και να παίρνει
πρωτοβουλίες.
Μαθαίνουμε από τα λάθη μας
Όπως προαναφέρθηκε, η μεγαλύτερη πηγή μάθησης στα παιδιά
είναι μέσω της μίμησης προτύπου. Μια θετική στάση των γονέων
απέναντι στα λάθη, περνά στο παιδί το μήνυμα, ότι το λάθος δεν
ισούται με αποτυχία, αλλά με εμπειρία και γνώση. Κατ’ αυτόν τον
τρόπο δεν ματαιώνεται με την πρώτη δυσκολία, αλλά συνεχίζει την
προσπάθεια.
Κάθε παιδί χρειάζεται διαφορετικό χρόνο
Είναι σημαντικό να μην ξεχνάμε πως κάθε παιδί ακολουθεί το δικό
του ρυθμό αναφορικά με την ολοκλήρωση δραστηριοτήτων και την
επίτευξη στόχων. Αυτό συνεπάγεται πως απαιτείται κατανόηση και
ενθάρρυνση εκ μέρους των γονιών, και όχι επίκριση ή πίεση να
γίνουν τα πράγματα νωρίτερα απ’ ότι μπορεί το παιδί.
Δε προσφέρουμε έτοιμες λύσεις
Συχνά, οι γονείς μπαίνουν στον πειρασμό να αφαιρούν κάθε
εμπόδιο από το δρόμο του παιδιού τους και θα δίνουν λύση σε κάθε
του πρόβλημα, προτού προλάβει το ίδιο να επεξεργαστεί και να
προσπαθήσει να διευθετήσει την κατάσταση. Κατ’ αυτόν τον τρόπο
όμως, το παιδί δεν εκτίθεται σε δυσκολίες, και χάνει την ευκαιρία να
αναπτύξει ικανότητες επίλυσης προβλημάτων, αλλά και ρύθμισης
των συναισθημάτων του. Αφήνουμε το παιδί να κοπιάσει για όσα
6
χρειάζεται. Οι έτοιμες λύσεις ανατρέφουν παιδιά που ματαιώνονται
εύκολα.
Αποφυγή της σύγκρισης με άλλα παιδιά
Η σύγκριση του παιδιού με άλλα, τσαλακώνει την αυτοπεποίθηση
του παιδιού, αφού ουσιαστικά του υποδεικνύει, όλα εκείνα στα οποία
υστερεί, συγκριτικά με άλλα παιδιά της ηλικίας του, ή τα αδέρφια του.
Το γεγονός αυτό όμως δεν λαμβάνει υπόψη τα ατομικά
χαρακτηριστικά του παιδιού και τις αρετές του και υπονομεύει την
ατομικότητά του.
Αποφυγή επικρίσεων & υποδείξεων κατά την προσπάθεια
Η κριτική και η συνεχή επισήμανση των λαθών του, κάνει το παιδί
να αισθάνεται ανεπαρκή και ανίκανο να ρυθμίσει μόνο τη
συμπεριφορά του. Μαθαίνει επίσης να μην εμπιστεύεται τον εαυτό,
ενώ χρειάζεται πάντα κάποιον δίπλα του, να τον επιβεβαιώνει,
προκειμένου να συνεχίσει.
Πέραν των τεχνικών που υποβοηθούν στο χτίσιμο της
αυτοπεποίθησης των παιδιών, είναι σημαντικό να έχουμε κατά νου,
πως κάθε αναπτυξιακό στάδιο, απαιτεί διαφορετικό χειρισμό. Πιο
συγκεκριμένα, στη βρεφική ηλικία απαιτείται άμεση και σταθερή
κάλυψη των αναγκών και η φροντίδα του μωρού. Στη νηπιακή ηλικία
τίθενται τα πρώτα όρια αποδεκτής και μη συμπεριφοράς,
ενθαρρύνεται η περιέργεια και η εξερεύνηση του κόσμου. Στη
σχολική ηλικία, συνιστάται η επιβράβευση της προσπάθειας
ανεξαρτήτως αποτελέσματος, και η διεξαγωγή συζητήσεων σχετικά
με τις συνέπειες των πράξεων. Στην εφηβεία, τέλος, δεδομένης της
αναζήτησης ταυτότητας στην οποία εμπλέκονται οι έφηβοι,
προτείνονται ευέλικτα όρια και επιτρεπτικότητα εκ μέρους των
γονέων, προκειμένου εκείνοι να ξεδιπλώσουν ανεμπόδιστα την
προσωπικότητά τους.
Όπως συνάγεται από τα παραπάνω, η αυτοπεποίθηση αποτελεί
σημαντικό εργαλείο στα χέρια των παιδιών, αφού τους επιτρέπει να
διεκδικήσουν οτιδήποτε επιθυμούν και να προσπαθήσουν να γίνουν
ότι θελήσουν. Διότι, για κάποιον που πιστεύει στον εαυτό του, όλα
είναι δυνατά!
Αναστασία Κομιανίδη,
Ψυχολόγος