Η σημασία της οικογένειας στην ανάπτυξη γενικά του παιδιού
έχει τονισθεί από πολλές επιστήμες. Το βρέφος είναι πλήρως
εξαρτημένο για την επιβίωση του από τους γονείς και κυρίως από τη
μητέρα του. Μεγαλώνοντας αποκτά δεξιότητες και ικανότητες, οι
οποίες σταδιακά το οδηγούν στην αυτονομία και την αυτενέργεια. Οι
ραγδαίες αλλαγές στον κινητικό, νοητικό και γλωσσικό τομέα
μετατρέπουν το εξαρτημένο βρέφος σε ένα δραστήριο νήπιο και ένα
δυναμικό παιδί, ικανό να εξερευνά το περιβάλλον του, να παίρνει
πρωτοβουλίες και να κοινωνικοποιείται. Οι γονείς αρχίζουν να
παίζουν όλο και μικρότερο ρόλο στην καθημερινή σωματική
φροντίδα του παιδιού, εξακολουθούν όμως να αποτελούν τα πιο
σημαντικά πρόσωπα που συμβάλλουν στην ψυχοσυναισθηματική
του ανάπτυξη.
Η οικογένεια αποτελεί σύστημα αναφοράς για το κάθε άτομο.
Μέσα σε αυτή αποκτά μια ταυτότητα και υπάρχουν πρόσωπα
σημαντικά για εκείνο με τα οποία αναπτύσσει τους πρώτους στενούς
συναισθηματικούς δεσμούς. Η οικογένεια όμως μπορεί να γίνει και
πηγή άγχους και διλημμάτων όταν οι σχέσεις είναι αντιφατικές και
μπερδεμένες. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι τα παιδιά είναι αυτά
που συνήθως εμφανίζουν συμπτώματα για να εκφράσουν τη
δυσλειτουργία της οικογένειας, ενώ στην εφηβεία, που είναι η
περίοδος της αυτονόμησης και του αποχωρισμού, εμφανίζονται οι
περισσότερες διαταραχές.
Οι συναισθηματικές ανάγκες του παιδιού
Ένα από τα σημαντικότερα πράγματα που έχει ανάγκη το παιδί
μέσα στην οικογένεια είναι η αίσθηση της ασφάλειας. Είναι
απαραίτητο να υπάρχει ένα σταθερό, ήρεμο περιβάλλον, το οποίο θα
εξασφαλίζει και θα καλύπτει τις ανάγκες του παιδιού και θα
προσφέρει ισορροπία και αρμονία. Το παιδί πρέπει να μεγαλώνει σε
ένα περιβάλλον γεμάτο στοργή και χωρίς αγωνία και άγχος . Οι
γονείς οφείλουν να αποτελούν πρόσωπα εμπιστοσύνης για εκείνο,
στους οποίους μπορεί να απευθυνθεί ανά πάσα στιγμή για βοήθεια
αλλά και οι οποίοι θα επιτρέπουν με τη στάση και τη συμπεριφορά

τους την απομάκρυνση του παιδιού από αυτούς και θα ενθαρρύνουν
την ανεξαρτητοποίηση του.
Η υπερπροστασία, η οποία εκδηλώνεται με υπερβολικό έλεγχο και
απαγορεύσεις ευνουχίζει το παιδί. Δε του επιτρέπει να μαθαίνει να
αντιμετωπίζει τις δυσκολίες μόνο του και να ξεπερνά τα εμπόδια. Το
υπερπροστατευμένο παιδί γίνεται εξαρτημένο από τους γονείς του
και δυσκολεύεται να αναπτύξει υγιείς σχέσεις με συνομηλίκους.
Αντιλαμβάνεται τον κόσμο ως απειλητικό και συχνά αναπτύσσει
φοβίες. Κατά την ενηλικίωση δυσκολεύεται να απομακρυνθεί από το
πατρικό σπίτι, παρατείνοντας έτσι συναισθηματικά την εφηβεία
προκειμένου να παραμείνει κοντά στους γονείς του.
Εξίσου σημαντικό είναι το παιδί μέσα στην οικογένεια να βιώνει
το σεβασμό και την αποδοχή. Η αγάπη των γονέων πρέπει να δίνεται
άνευ όρων και να είναι ανεξάντλητη. Δεν πρέπει να επιθυμούν να
έχουν ένα «τέλειο» παιδί, ένα παιδί υπόδειγμα που ακολουθεί πιστά
τις επιθυμίες και τις επιταγές των ενηλίκων, αλλά ένα παιδί που θα
πειραματιστεί, θα κάνει λάθη, θα αντιδράσει, θα θυμώσει, θα
αντικρούσει τις απόψεις των γονέων. Ένα παιδί που μέσα από αυτό
τον τρόπο θα διαμορφώσει σιγά σιγά την προσωπικότητα του και θα
μπει στην ενηλικίωση ικανό να παίρνει αποφάσεις για τον εαυτό του
και να συμμετέχει στην κοινωνική και επαγγελματική ζωή.
Επίσης, το παιδί οφείλει να κινείται μέσα σε όρια και κανόνες που
θα έχουν ορίσει οι γονείς. Μέσα από τα όρια μαθαίνει τι επιτρέπεται,
τι απαγορεύεται, τι είναι καλό και τι κακό. Μαθαίνει κοινωνικά
αποδεκτούς τρόπους συμπεριφοράς και έχει ένα πλαίσιο μέσα στο
οποίο μπορεί να κινηθεί. Ένα παιδί χωρίς όρια βιώνει σύγχυση και
ανασφάλεια και δεν αντέχει τη ματαίωση. Οι γονείς πρέπει πρώτα
απ’ όλα να τηρούν και οι ίδιοι τα όρια που έχουν ορίσει για το παιδί
και να είναι συνεπείς ως προς τη συμπεριφορά τους. Απώτερος
σκοπός βέβαια είναι το παιδί μεγαλώνοντας να εσωτερικεύσει
κάποιες αρχές και κάποιους κοινωνικούς κανόνες, να αποκτήσει την
ικανότητα της ευθύνης του εαυτού του και της αυτοπειθαρχίας.
Οι σχέσεις μέσα στην οικογένεια
Οι σχέσεις μεταξύ των μελών της οικογένειας παίζουν ουσιώδη
ρόλο στην ανάπτυξη του παιδιού. Μέσα στην οικογένεια υπάρχουν
υποσυστήματα (συζύγων, αδερφών, γονέων – παιδιού), μέσα από τα
οποία το παιδί αποκτά πρότυπα για τις σχέσεις μεταξύ των
ανθρώπων, τα οποία θα αναπαραγάγει αργότερα στις δικές του

σχέσεις με τους συνομηλίκους ή με το άλλο φύλο. Η καλή
επικοινωνία μεταξύ των μελών, επομένως, είναι απαραίτητη.
Οικογένειες με δυσλειτουργικούς τρόπους επικοινωνίας,
συγκρούσεις και εντάσεις, συνήθως οδηγούν σε ψυχοπαθολογικές
μορφές συμπεριφοράς στα παιδιά. Επίσης όταν δεν υπάρχει
συμφωνία μεταξύ των γονέων ως προς τον τρόπο διαπαιδαγώγησης
του παιδιού, το παιδί εκλαμβάνει διπλά μηνύματα και μαθαίνει να
χειρίζεται τους γονείς του και τους γύρω του προκειμένου να πετύχει
αυτό που θέλει.
Ο χρόνος που θα αφιερώνουν οι γονείς στα παιδιά θα πρέπει να
είναι ποσοτικός αλλά κυρίως ποιοτικός. Η ουσιαστική και ανοιχτή
επικοινωνία φέρνει τα μέλη της οικογένειας πιο κοντά και δίνει τη
δυνατότητα για άμεση στήριξη σε περιόδους κρίσεων. Ακόμα και
στην εφηβεία, όπου υπάρχει η τάξη της απομάκρυνσης από την
οικογένεια και της προσκόλλησης προς την ομάδα των συνομηλίκων,
έχει παρατηρηθεί ότι οι έφηβοι που έχουν μια σταθερή και
υποστηρικτή σχέση με τους γονείς τους, θα καταφύγουν σε αυτούς
όταν πρέπει να πάρουν αποφάσεις για σοβαρά ζητήματα.
Οι ρεαλιστικές προσδοκίες των γονέων και η επιβράβευση είναι
ένα πολύ σημαντικό θέμα στην ανάπτυξη των παιδιών. Η θετική
στάση των γονέων απέναντι στις ικανότητες των παιδιών και στην
αποτυχία, ενισχύει την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθηση και
δίνει το έναυσμα για νέα επιτεύγματα. Επίσης, το παιδί με αυτό τον
τρόπο κατανοεί ότι υπάρχουν εμπόδια και μαθαίνει να θέτει
ρεαλιστικούς στόχους ανάλογους με τις ικανότητες και τα
ενδιαφέροντα του.
Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι ο ρόλος του γονέα δεν είναι
εύκολος. Απαιτεί συναίσθημα, γνώση, υπομονή, κατανόηση. Το
σημαντικό όμως είναι ο γονιός να διαμορφώσει ένα κλίμα στην
οικογένεια, μέσα στο οποίο το παιδί θα μάθει να παίρνει και να δίνει
αγάπη και σεβασμό, να συνεργάζεται, να επικοινωνεί, να διαφωνεί,
να χαίρεται, να λυπάται, να ξεπερνά εμπόδια, να διαμορφώνει υγιείς
σχέσεις, να αναγνωρίζει και να εκφράζει τα συναισθήματα του.
Μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα το παιδί θα διαμορφώσει την
προσωπικότητα του και θα μπει στην ενήλικη ζωή έχοντας ισχυρές
βάσεις που θα το οδηγήσουν στην αυτενέργεια και την
αυτοπραγμάτωση.

Κούρια Ιωάννα,
Ψυχολόγος – Οικογενειακή Θεραπεύτρια.

Το πένθος τόσο στα παιδιά όσο και στους ενήλικες έχει
απασχολήσει αρκετά την επιστήμη της Ψυχολογίας και δεν είναι
λίγες οι έρευνες και οι μελέτες που έχουν γίνει με αφορμή αυτό.
Όταν κάνουμε λόγο για διαχείριση του πένθους σε
παιδιά μάλλον οι λέξεις μας μοιάζουν πενιχρές απέναντι στην ίδια
την πραγματικότητα. Οι άνθρωποι είμαστε κοινωνικά όντα. Κάνουμε
σχέσεις και δενόμαστε γερά με ανθρώπους και καταστάσεις.
Παίρνοντας αυτό ως δεδομένο μπορούμε να φανταστούμε πόσο
βαθιά μας επηρεάζει στην ίδια μας τη ζωή η απώλεια ενός κοντινού
προσώπου.
Το πένθος προέρχεται από το ελληνικό ρήμα “πάσχω” κι αφορά
την κατάσταση στην οποία βρίσκεται ένα άτομο που πρόσφατα βίωσε
κάποια σημαντική απώλεια.
Πρόκειται για μια προσαρμοστική αντίδραση του ατόμου που
στοχεύει στο να “προσπεράσει” την απώλεια, να διαχειριστεί τη
νέα πραγματικότητα, να την αποδεχτεί και να συμφιλιωθεί με
αυτήν.
Σε αντίθεση με το πένθος, ως θρήνος ορίζονται οι πρώτες
αντιδράσεις συναισθηματικού τύπου απέναντι στην απώλεια ενός
οικείου προσώπου. Μπορεί να υποκινεί επίσης κοινωνικές,
σωματικές, συμπεριφορικές και γνωστικές διεργασίες
(Θανοπούλου,2014).
Στην περίπτωση των μικρών παιδιών είναι πολύ σημαντικό να
λαμβάνουμε υπόψη το αναπτυξιακό στάδιο που βρίσκεται το κάθε
παιδί και τον πολιτισμό που τον πλαισιώνει.
Εκτός βέβαια από την ηλικία πολύτιμο ρόλο παίζει η
προσωπικότητα του παιδιού, το περιβάλλον, οι θρησκευτικές
πεποιθήσεις, η συναισθηματική ανάπτυξη κι οι γνωστικές
ικανότητες, οι πεποιθήσεις των γονέων, το είδος της απώλειας κ.ά.
Όλα τα παραπάνω θα μας βοηθήσουν να επικοινωνήσουμε με
καλύτερους όρους με το παιδί που έχει υποστεί την απώλεια.
Η έννοια του θανάτου στα διαφορετικά αναπτυξιακά στάδια του
παιδιού
Στην βρεφική ηλικία (0-2 ετών) η έννοια του θανάτου δεν
γίνεται αντιληπτή γιατί οι γνωστικές διεργασίες δεν έχουν
μορφοποιηθεί.

Αυτό όμως που είναι σε θέση να αντιληφθεί το βρέφος είναι ο
αποχωρισμός από οικεία πρόσωπα που είχαν αναλάβει την
πρωταρχική του φροντίδα.
Στην περίπτωση που αποχωριστεί ένα τέτοιο άτομο η
συναισθηματική βεβαιότητα του βρέφους κλονίζεται και ο
αποχωρισμός βιώνεται ως εγκατάλειψη. Μπορεί να ακολουθήσουν
διαταραχές ύπνου, διατροφής, κλάμα κι ευερεθιστότητα.
Στην πρώτη νηπιακή ηλικία (2-4 ετών) που συντελείται
ανάπτυξη της γλώσσας η έννοια του θανάτου και της ζωής
εντάσσονται στο λεξιλόγιο του παιδιού. Σε αυτήν την ηλικία τα
παιδιά αντιλαμβάνονται τον θάνατο ως ένα αναστρέψιμο και
εφήμερο γεγονός. Η αφηρημένη σκέψη δεν έχει αναπτυχθεί ακόμα,
οπότε είναι σημαντικό οι γονείς να αποφεύγουν να χρησιμοποιούν
τις εκφράσεις “κοιμήθηκε” ή “πήγε ταξίδι” γιατί μπορεί να
προκαλέσουν προβληματισμούς και φόβο στο παιδί.
Στην νηπιακή και προσχολική ηλικία (4-7 ετών) οι επιπτώσεις
ενός θανάτου γίνονται περισσότερο αισθητές στην καθημερινή
ζωή του νηπίου αλλά εξακολουθούν να μην αντιλαμβάνονται σε
βάθος την έννοια του θανάτου. Δεν συνειδητοποιούν την
οριστικότητα του θανάτου και πιστεύουν ότι αυτός που έφυγε
συνεχίζει να λειτουργεί(να σκέφτεται, να χτυπάει η καρδιά του, να
αισθάνεται).
Στη σχολική ηλικία (7-12 ετών) τα παιδιά συνειδητοποιούν τη
μη αντιστρεψιμότητα του θανάτου, καθώς κι ότι κάποια
γεγονότα(ένα δυστύχημα, μία ασθένεια) μπορούν να επιφέρουν
θάνατο. Επίσης έχουν γνώση των βιολογικών λειτουργιών του
σώματος (π.χ. αναπνοή) και αντιλαμβάνονται ότι κάποιες
δυσλειτουργίες μπορεί να φέρουν σε δύσκολη θέση τον άνθρωπο.
Στην εφηβεία (12-18 ετών) απαιτείται μια παραπάνω προσοχή
γιατί από μόνη της είναι μια περίοδος με προκλήσεις. Οι έφηβοι
κατανοούν το παροδικό της ζωής και την οριστικότητα του θανάτου.
Συχνά προβληματίζονται για μεταφυσικά και ιδεολογικά ζητήματα
και προσπαθούν να ερμηνεύσουν τον θάνατο. Παρόλο που οι έφηβοι
έχουν έναν μοναδικό τρόπο να εκφράζονται και πολλές φορές
δείχνουν σίγουροι κι αυτόνομοι, συνεχίζουν να χρειάζονται τη
στήριξη και τη συμπαράσταση των σημαντικών άλλων.

Πως να μιλήσουμε στα παιδιά και πως να διαχειριστούμε το
πένθος τους
Ακόμα κι αν ένα παιδί καταφέρει να διαχειριστεί μια απώλεια
πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας ότι σε σημαντικές στιγμές κι
“ορόσημα” της ζωής του, το αίσθημα της απώλειας μπορεί να
επανέρχεται και να είναι αρκετά έντονο. Τέτοιες στιγμές μπορεί να
είναι τα γενέθλια, η αποφοίτηση, κάποιες γιορτές (π.χ.
Χριστούγεννα). Στην περίπτωση αυτή το παιδί μπορεί να αισθανθεί
λύπη ή νοσταλγία για το κοντινό του πρόσωπο.
Είναι πολύ σημαντικό να είμαστε καλοί ακροατές και να
αφήσουμε ελεύθερο το κάθε παιδί να μας εκφράσει το πένθος του και
τη δική του ιστορία όπως αυτό επιθυμεί.
Δεν πρέπει να υιοθετήσουμε την άποψη ότι όλα τα παιδιά
κατανοούν με τον ίδιο τρόπο τον θάνατο και κατ’ επέκταση
θρηνούν και παρόμοια. Είναι καλό το ίδιο το παιδί να μας
κατευθύνει ανάλογα με τη δική του εμπειρία σχετικά με την
απώλεια. Οι γονείς κι οι εκπαιδευτικοί δεν θα πρέπει να λένε ψέματα
για τον θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου.
Τα παιδιά ακούνε και αντιλαμβάνονται πολλά περισσότερα απ’
όσα πιστεύουμε, συνθέτουν πληροφορίες από συζητήσεις μας και
είναι σε θέση να καταλάβουν ανακρίβειες και διαστρεβλώσεις. Σε
περίπτωση που γίνεται παρακράτηση πληροφοριών από τη δική μας
πλευρά θα αντιδράσουν και αυτά με τον ίδιο τρόπο και θα
προσπαθήσουν να κρύψουν τα συναισθήματα και τις σκέψεις τους
για να μας προστατέψουν.
Μια τέτοια κατάσταση όμως ούτε βοηθάει την ψυχική επούλωση
ούτε αναπτύσσει σωστές στρατηγικές για αντιμετώπιση πιθανών
απωλειών στο μέλλον. Τα παιδιά πρέπει να στηριχθούν πολύπλευρα
έτσι ώστε να διατηρήσουν μια σταθερότητα στην καθημερινή τους
ζωή και να μην διαταραχθεί σε μεγάλο βαθμό η ρουτίνα(π.χ. το
σχολείο, ώρες ύπνου και αφύπνισης, ώρες φαγητού, εξωσχολικές
δραστηριότητες).
Χρειάζεται να τα βοηθήσουμε να κρατήσουν με διάφορους
τρόπους ζωντανή την ανάμνηση του αγαπημένου προσώπου και να
μην διακοπεί ο δεσμός με τον αποθανόντα(π.χ. Άλμπουμ με τις
φωτογραφίες του).
Τέλος, θα πρέπει οι ειδικοί, οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί να
ευαισθητοποιούν όλα τα παιδιά στην απώλεια και το πένθος, προτού
συμβεί στη ζωή τους, ανεξαρτήτως ηλικίας.

Ο θάνατος είναι κομμάτι του ίδιου του κύκλου της ζωής και θα
πρέπει τα παιδιά να έχουν τα περιθώρια να διατυπώσουν
ερωτήσεις, απόψεις και προβληματισμούς γι αυτόν όπως και για
την ίδια τη ζωή.
Σίγουρα δεν θα έχουμε απάντηση για κάθε ερώτηση τους, αλλά
αν τις αντιμετωπίσουμε με σεβασμό τότε θα τους βοηθήσουμε να
ανακαλύψουν τις δικές τους απαντήσεις.
Βιβλιογραφία:
Πολεμικού, Α.(2013). Συμβουλευτική και παρέμβαση σε
καταστάσεις κρίσεων.
Θανοπούλου Κ.(2014). Το βίωμα της απώλειας: Αναζητώντας
νόημα μέσα από την οδύνη του πένθους.

Κατερίνα Μυλωνά
Ψυχολόγος

Η αυτοπεποίθηση αποτελεί έναν όρο που συχνά συγχέεται με την
αυτοεκτίμηση. Οι όροι όμως διαφέρουν, και η ύπαρξη του ενός, δεν
προϋποθέτει την ύπαρξη του άλλου. Αντίθετα, πολλοί άνθρωποι
συμβαίνει να έχουν υψηλή αυτοπεποίθηση με χαμηλή αυτοεκτίμηση.
Εναλλακτικά, παρατηρείται πως οι άνθρωποι επιχειρούν να
οικοδομήσουν την αυτοπεποίθηση τους, εμπλεκόμενοι σε ένα αέναο
κυνήγι στόχων, πτυχίων και επιτευγμάτων, σε μια προσπάθεια να
καλύψουν το κενό της αυτοεκτίμησής τους. Η αυτοεκτίμηση αφορά
την αξία που αποδίδει κανείς στον εαυτό του και αποτελεί το πρίσμα
μέσω από το οποίο βλέπει τον κόσμο και τις σχέσεις του με άλλους
ανθρώπους. Τι είναι όμως η αυτοπεποίθηση;
Η αυτοπεποίθηση αφορά την πεποίθηση ενός ατόμου σχετικά με
το αν μπορεί να καταφέρει κάποια πράγματα και να ανταποκριθεί
στις απαιτήσεις των εκάστοτε καταστάσεων. Ο βαθμός
αυτοπεποίθησης ενός ανθρώπου μεταβάλλεται ανάλογα με τον
τομέα στον οποίο εκείνος δραστηριοποιείται, ενώ παράλληλα μπορεί
να μεταβάλλεται και ανάλογα με την περίοδο ή να επηρεάζεται από
τη γενικότερη διάθεσή του. Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για
βεβαιότητα επάρκειας και δεν αποτελεί κάτι έμφυτο, αλλά κάτι που
σχηματίζεται στην πορεία της ζωής ανάλογα με την επίτευξη των
στόχων. Η δόμηση της αυτοπεποίθησης, συχνά υποβοηθείται από τη
στάση των σημαντικών άλλων και ιδιαίτερα των γονέων κατά την
ανάπτυξη του παιδιού.
Άτομα με χαμηλή αυτοπεποίθηση είναι συνήθως αναβλητικά, σε
μια προσπάθεια να αποφύγουν να έρθουν αντιμέτωποι με
καταστάσεις που δεν μπορούν να διαχειριστούν. Δεν παίρνουν ρίσκα
και δεν παίρνουν πρωτοβουλίες εξαιτίας του φόβου ότι θα επικριθούν
ή θα δεν θα τα καταφέρουν. Είναι συνήθως άνθρωποι εσωστρεφείς,
που αποφεύγουν να συγκεντρώνουν τη προσοχή πάνω τους,
αντίθετα στοχεύουν να περνούν απαρατήρητα. Όπως συνάγεται από
τα παραπάνω, η χαμηλή αυτοπεποίθηση, εμποδίζει από την
ανάδειξη του δυναμικού του ατόμου και επηρεάζει όλους τους τομείς
της ζωής. Πιο συγκεκριμένα, ένα παιδί, θα εμφανίσει χαμηλότερη
σχολική επίδοση, πεπεισμένο για το χαμηλό δυναμικό του και
φοβούμενο να συμμετέχει στο μάθημα ή να ρισκάρει. Αναφορικά με
την ομάδα των συνομηλίκων, το παιδί αποφεύγει να εκτίθεται σε

νέες γνωριμίες, εξαιτίας του φόβου απόρριψης, με αποτέλεσμα να
«ετικετοποιείται» από τα άλλα παιδιά και να περιθωριοποιείται. Σε
συναισθηματικό επίπεδο, η αποχή από τις δραστηριότητες της ζωής,
έχει ως αποτέλεσμα την έλλειψη ευκαιριών για αυτορρύθμιση, καθώς
και την απουσία συναισθημάτων χαράς και πληρότητας.
Κρίνοντας από τις συνέπειες της έλλειψης της αυτοπεποίθησης,
κατανοεί κανείς το σημαντικό ρόλο που παίζουν οι γονείς στην
υποβοήθηση της εν λόγω διαδικασίας, ως κύριοι φροντιστές των
παιδιών. Παρακάτω αναλύονται κάποιες τεχνικές ενίσχυσης της
αυτοπεποίθησης των παιδιών:
Γονείς με αυτοπεποίθηση
Η βασικότερη υποχρέωση των γονέων, είναι να αποτελούν οι ίδιοι
παράδειγμα ανθρώπου με υγιή αυτοπεποίθηση. Τα παιδιά
αναπαράγουν αυτό που βλέπουν και ότι αυτό που τους λέμε.
Ασφαλής δεσμός προσκόλλησης
Ο ασφαλής δεσμός προσκόλλησης δημιουργεί ήδη από τα πρώτα
τους βήματα, παιδιά με αυτοπεποίθηση. Πιο συγκεκριμένα,
δημιουργείται από τους γονείς μια ασφαλής βάση, η οποία λειτουργεί
ως καταλύτης για την εξερεύνηση του κόσμου, και στην οποία εκείνα
μπορούν να γυρνούν, όποτε νοιώθουν δυσφορία, με σκοπό να
ανακουφιστούν.
Άνευ όρων αποδοχή και αγάπη
Η άνευ όρων αποδοχή του παιδιού, μεταφέρει την πληροφορία πως
οτιδήποτε και αν κάνει, είτε τα καταφέρνει, είτε όχι, θα έχει πάντα
την αγάπη των γονιών του. Μαθαίνει ακόμα πως δεν είναι αρεστό
τους άλλους, εξαιτίας των επιτευγμάτων του, αλλά γι’ αυτό που
πραγματικά είναι. Συνεπώς, μαθαίνει και το ίδιο να αγαπά των εαυτό
του και να πιστεύει στις δυνατότητές του, χωρίς να συγχέει την
επιτυχία με την αξία του εαυτού.
Ρεαλιστικές προσδοκίες
Προσδοκίες που δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα,
δημιουργούν μια ψευδή αίσθηση εαυτού και συνεπάγονται χαμηλή
αυτογνωσία. Μια τέτοια συνθήκη, έχει ως αποτέλεσμα το παιδί να
εμπλέκεται σε καταστάσεις που δεν αντιστοιχούν στις ικανότητές
του, με αποτέλεσμα, να έρχεται αντιμέτωπο συχνά με την αποτυχία.

3

Συνεχόμενες αποτυχίες υπονομεύουν την αυτοπεποίθηση του
παιδιού, και το εγκλωβίζουν στο φαύλο κύκλο της απογοήτευσης.
Σταθερά και ευέλικτα όρια
Τα παιδιά ερχόμενα σε έναν κόσμο, κατά την εξερεύνηση του
οποίου, συχνά αισθάνονται φόβο, αδυναμία και ανασφάλεια. Τα όρια
είναι εκείνα που τους προσφέρουν μια ασφαλή βάση και την αίσθηση
ότι βρίσκονται υπό την προστασία και την καθοδήγηση των
γονέων. Σύμφωνα με έρευνες, σταθερά όρια, που προσφέρουν
ευκαιρίες για πειραματισμό, δημιουργούν παιδιά με μεγαλύτερη
αυτοπεποίθηση, ανεξάρτητα, υπεύθυνα, με ικανότητες επίλυσης
προβλημάτων και καλές κοινωνικές δεξιότητες. Όρια που δεν
λαμβάνουν υπόψη τις ανάγκες του παιδιού και δεν χαρακτηρίζονται

από λογική ή ελαστικότητα, αρχικά υπονομεύουν τη σχέση γονέα-
παιδιού. Πέραν αυτού όμως, δημιουργούν αδύναμα και άβουλα

παιδιά, χωρίς καμία εμπιστοσύνη στις δυνατότητές τους, που
μαθαίνουν να υπακούν άκριτα σε πρόσωπα εξουσίας, ενώ
παράλληλα δεν έχουν την ευκαιρία να καλλιεργήσουν την
αυτοπειθαρχία και την υπευθυνότητα.
Μιλάμε ανοιχτά για φόβους και αποτυχίες μας
Συχνά οι γονείς, σε μια προσπάθεια να αποτελούν σωστά πρότυπα
για τα παιδιά τους, υφαίνουν μια ψευδή εικόνα τους, κρατώντας στην
αφάνεια τους φόβους και τις αποτυχίες τους. Το γεγονός αυτό
μεταφέρει στα παιδιά μια εικόνα άτρωτου και δημιουργεί υψηλές και
ανακριβείς προσδοκίες από τον εαυτό τους αλλά και από τους
άλλους. Η ειλικρινής στάση των γονέων, φέρνει το παιδί αντιμέτωπο
με την ανθρώπινη πτυχή του και το μαθαίνει να αποδέχεται τον
εαυτό με τις αδυναμίες του.
Επικύρωση των συναισθημάτων του παιδιού
Η ζωή δεν αποτελείται μονάχα από καλές στιγμές. Αντίθετα,
πολλές φορές το παιδί θα κληθεί να αντιμετωπίσει απαιτητικές
καταστάσεις, συγκρούσεις, απώλειες και αποτυχίες. Όπως είναι
φυσικό, τα συναισθήματα που πυροδοτούνται σε τέτοιες συνθήκες,
είναι ο θυμός, η λύπη, η απογοήτευση, η παραίτηση, η δυσφορία κ.α.
Στην περίπτωση αυτή, οι γονείς καλούνται να ακούσουν και να
αποδεχτούν τα συναισθήματα των παιδιών, εξηγώντας παράλληλα,
ότι αποτελούν φυσιολογικό κομμάτι της ζωής. Χρειάζεται ακόμα να

4

τους δείξουν πως και αυτά τα συναισθήματα χρήζουν διαχείρισης και
όχι απώθησης.
Προστασία …με όρια
Η υπερβολική προστασία, περνά το μήνυμα στο παιδί ότι δεν το
εμπιστεύονται, και συνακόλουθα, ότι δεν είναι ικανό να τα καταφέρει
μόνο του. Μια τέτοια πεποίθηση που χτίζεται κατά την παιδική
ηλικία, διατηρείται και μεγαλώνοντας, δυσκολεύοντας το να
αυτενεργεί και να δοκιμάζει τις δυνάμεις του σε νέες καταστάσεις.
Ενθαρρύνεται η περιέργεια και η ανάληψη ρίσκων
Η ενθάρρυνση ανάληψη ρίσκων και πρωτοβουλίας εντός
ελεγχόμενων και επιτρεπτών ορίων, δίνουν την ευκαιρία στο παιδί να
γνωρίσει με βιωματικό τρόπο, πως δεν είναι κάθε προσπάθεια
επιτυχημένη. Τα παιδιά γίνονται δημιουργικά, μαθαίνουν να
στοχάζονται έξω από τα καθιερωμένα, ενώ παράλληλα έχουν
θάρρος και τόλμη, και χρησιμοποιούν τα λάθη τους, προκειμένου να
βελτιώσουν τον εαυτό τους.
Επιβράβευση της προσπάθειας, ανεξάρτητα από το
αποτέλεσμα
Η επιβράβευση του θετικού μονάχα αποτελέσματος, συχνά
απορρέει σε αποεπένδυση του παιδιού από τη διαδικασία της
προσπάθειας για την κατάκτηση ενός στόχου. Αντίθετα, η
επιβράβευση της προσπάθειας μαθαίνει στο παιδί, ότι ανεξαρτήτως
αποτελέσματος (που ενίοτε εξαρτάται και από άλλους παράγοντες,
όπως η τύχη), αυτό που έχει σημασία είναι η δέσμευση σε ένα στόχο,
η διαμόρφωση σχεδίου για την κατάκτησή του και η επιμονή, παρά
τους εξωτερικούς περισπασμούς και τα πιθανά εμπόδια. Από την
άλλη πλευρά, το παιδί μπορεί να επιβραβεύεται και για κάθε
κατάκτησή του. Στην περίπτωση αυτή, είναι σημαντικό οι νίκες, όσο
μικρές και αν είναι, να είναι πραγματικές.
Στόχοι εντός της εμβέλειας των ικανοτήτων του παιδιού
Οι στόχοι που τίθενται πρέπει να είναι εντός του εύρους
δυνατοτήτων του παιδιού και λίγο πιο δύσκολοι από την τελευταία
του κατάκτηση. Πολύ εύκολοι στόχοι, δημιουργούν λανθασμένη
πεποίθηση σχετικά με τις ικανότητές του παιδιού, ενώ οι υπερβολικά
απαιτητικοί, το ματαιώνουν, οδηγώντας το στην παραίτηση.

5

Ευθύνες που σχετίζονται με δουλειές του σπιτιού
Το παιδί αποτελεί μέρος ενός συστήματος που χαρακτηρίζεται από
δικαιώματα και υποχρεώσεις. Η συμπερίληψη του παιδιού στις
οικογενειακές δουλειές, δίνοντάς του ευθύνες, κάνει το παιδί να
αισθάνεται ικανό, αφού του εμπιστεύονται κάτι σημαντικό.
Οι πράξεις έχουν συνέπειες και αφήνουμε το παιδί να τις
υποστεί όταν κάνει λάθη
Οι συνέπειες αποτελούν τη λογική έκβαση των αποφάσεων που
παίρνει το παιδί. Αφήνοντάς το, να τις υποστεί, το παιδί μαθαίνει ότι
κάθε επιλογή ακολουθείται από ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα.
Επιπλέον, μαθαίνει την ύπαρξη των κανόνων και εκπαιδεύεται στο
να επεξεργάζεται σφαιρικά τις καταστάσεις και να παίρνει
πρωτοβουλίες.
Μαθαίνουμε από τα λάθη μας
Όπως προαναφέρθηκε, η μεγαλύτερη πηγή μάθησης στα παιδιά
είναι μέσω της μίμησης προτύπου. Μια θετική στάση των γονέων
απέναντι στα λάθη, περνά στο παιδί το μήνυμα, ότι το λάθος δεν
ισούται με αποτυχία, αλλά με εμπειρία και γνώση. Κατ’ αυτόν τον
τρόπο δεν ματαιώνεται με την πρώτη δυσκολία, αλλά συνεχίζει την
προσπάθεια.
Κάθε παιδί χρειάζεται διαφορετικό χρόνο
Είναι σημαντικό να μην ξεχνάμε πως κάθε παιδί ακολουθεί το δικό
του ρυθμό αναφορικά με την ολοκλήρωση δραστηριοτήτων και την
επίτευξη στόχων. Αυτό συνεπάγεται πως απαιτείται κατανόηση και
ενθάρρυνση εκ μέρους των γονιών, και όχι επίκριση ή πίεση να
γίνουν τα πράγματα νωρίτερα απ’ ότι μπορεί το παιδί.
Δε προσφέρουμε έτοιμες λύσεις
Συχνά, οι γονείς μπαίνουν στον πειρασμό να αφαιρούν κάθε
εμπόδιο από το δρόμο του παιδιού τους και θα δίνουν λύση σε κάθε
του πρόβλημα, προτού προλάβει το ίδιο να επεξεργαστεί και να
προσπαθήσει να διευθετήσει την κατάσταση. Κατ’ αυτόν τον τρόπο
όμως, το παιδί δεν εκτίθεται σε δυσκολίες, και χάνει την ευκαιρία να
αναπτύξει ικανότητες επίλυσης προβλημάτων, αλλά και ρύθμισης
των συναισθημάτων του. Αφήνουμε το παιδί να κοπιάσει για όσα

6

χρειάζεται. Οι έτοιμες λύσεις ανατρέφουν παιδιά που ματαιώνονται
εύκολα.
Αποφυγή της σύγκρισης με άλλα παιδιά
Η σύγκριση του παιδιού με άλλα, τσαλακώνει την αυτοπεποίθηση
του παιδιού, αφού ουσιαστικά του υποδεικνύει, όλα εκείνα στα οποία
υστερεί, συγκριτικά με άλλα παιδιά της ηλικίας του, ή τα αδέρφια του.
Το γεγονός αυτό όμως δεν λαμβάνει υπόψη τα ατομικά
χαρακτηριστικά του παιδιού και τις αρετές του και υπονομεύει την
ατομικότητά του.
Αποφυγή επικρίσεων & υποδείξεων κατά την προσπάθεια
Η κριτική και η συνεχή επισήμανση των λαθών του, κάνει το παιδί
να αισθάνεται ανεπαρκή και ανίκανο να ρυθμίσει μόνο τη
συμπεριφορά του. Μαθαίνει επίσης να μην εμπιστεύεται τον εαυτό,
ενώ χρειάζεται πάντα κάποιον δίπλα του, να τον επιβεβαιώνει,
προκειμένου να συνεχίσει.
Πέραν των τεχνικών που υποβοηθούν στο χτίσιμο της
αυτοπεποίθησης των παιδιών, είναι σημαντικό να έχουμε κατά νου,
πως κάθε αναπτυξιακό στάδιο, απαιτεί διαφορετικό χειρισμό. Πιο
συγκεκριμένα, στη βρεφική ηλικία απαιτείται άμεση και σταθερή
κάλυψη των αναγκών και η φροντίδα του μωρού. Στη νηπιακή ηλικία
τίθενται τα πρώτα όρια αποδεκτής και μη συμπεριφοράς,
ενθαρρύνεται η περιέργεια και η εξερεύνηση του κόσμου. Στη
σχολική ηλικία, συνιστάται η επιβράβευση της προσπάθειας
ανεξαρτήτως αποτελέσματος, και η διεξαγωγή συζητήσεων σχετικά
με τις συνέπειες των πράξεων. Στην εφηβεία, τέλος, δεδομένης της
αναζήτησης ταυτότητας στην οποία εμπλέκονται οι έφηβοι,
προτείνονται ευέλικτα όρια και επιτρεπτικότητα εκ μέρους των
γονέων, προκειμένου εκείνοι να ξεδιπλώσουν ανεμπόδιστα την
προσωπικότητά τους.
Όπως συνάγεται από τα παραπάνω, η αυτοπεποίθηση αποτελεί
σημαντικό εργαλείο στα χέρια των παιδιών, αφού τους επιτρέπει να
διεκδικήσουν οτιδήποτε επιθυμούν και να προσπαθήσουν να γίνουν
ότι θελήσουν. Διότι, για κάποιον που πιστεύει στον εαυτό του, όλα
είναι δυνατά!

Αναστασία Κομιανίδη,
Ψυχολόγος

Ο καθένας από εμάς κάποια στιγμή στη ζωή του έχει βιώσει
κάποιο δυσάρεστο γεγονός, το οποίο με τη σειρά του επέφερε κρίση
από την οποία προέκυψαν σημαντικές αλλαγές. Αδιαμφισβήτητα,
δεν αντιδρούν όλοι με τον ίδιο τρόπο στις αλλαγές. Με την έλευση της
κρίσης τα έως τώρα κεκτημένα ανατρέπονται δημιουργώντας
συναισθήματα άγχους, φόβου και αβεβαιότητας για το επικείμενο
μέλλον. Ωστόσο, για κάποιους η προσαρμογή στη νέα
πραγματικότητα είναι ευκολότερη.
Η σημασία της ψυχικής ανθεκτικότητας
Η λέξη κλειδί στον ορισμό της ψυχικής ανθεκτικότητας είναι η
προσαρμογή. Η ψυχική ανθεκτικότητα ορίζεται ως η διαδικασία
προσαρμογής ενόψει αντίξοων συνθηκών, τραυματισμών,
τραγωδιών, ατυχημάτων απειλών ή σημαντικών πηγών άγχους,
όπως οικογενειακά προβλήματα, σοβαρά προβλήματα υγείας και
εργασιακά και οικονομικά προβλήματα. Οι προαναφερθείσες
συνθήκες δημιουργούν στον άνθρωπο που τις βιώνει έντονο στρες.
Ωστόσο, η διαδικασία της προσαρμογής σε αυτές ενέχει και το
στοιχείο της προσωπικής ανάπτυξης. Τέτοιου είδους καταστάσεις
είναι δύσκολες και οδυνηρές, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι απαραίτητα
καθορίζουν το αποτέλεσμα.
Ο ρόλος της ανθεκτικότητας έγκειται στον έλεγχο, την
τροποποίηση της δύσκολης κατάστασης και την ενίσχυση της
προσωπικότητας μέσα από αυτή.
Η ψυχική ανθεκτικότητα συμβάλλει στην αντιμετώπιση των
δύσκολων συνθηκών, δίνοντας παράλληλα την ευκαιρία της
προσωπικής ανοικοδόμησης και ανάπτυξης (American Psychological
Association, 2020). Άμεσα σχετιζόμενοι με τη ψυχική ανθεκτικότητα
είναι οι παράγοντες επικινδυνότητας ή απειλητικοί παράγοντες και
οι προστατευτικοί παράγοντες. Οι προστατευτικοί παράγοντες
λειτουργούν ως αντίβαρο στους παράγοντες επικινδυνότητας.
Σύμφωνα με τους Gano-Phillips & Fincham (1995) όταν οι
προστατευτικοί παράγοντες είναι περισσότεροι από τους
παράγοντες επικινδυνότητας, όχι σε ποσότητα αλλά σε ποιότητα
τότε αναπτύσσεται ψυχική ανθεκτικότητα (Τάνταρος, 2011).

2

Ο ρόλος της οικογένειας στην καλλιέργεια της ψυχικής
ανθεκτικότητας
Η οικογένεια αποτελεί ένα σύστημα, το οποίο απαρτίζεται από τα
μέλη της. Η αλληλεπίδραση, οι συνδιαλλαγές και η επικοινωνία που
αναπτύσσεται μεταξύ τους κρίνονται σημαντικές (Pardeck, 1989).
Σύμφωνα με τον Minuchin, όπως κατέγραψε ο Burr το 1970 το στρες
που πυροδοτείται είτε από εξωτερικούς (οικονομικούς,
επαγγελματικούς κτλ.) είτε από εσωτερικούς (κακοποίηση,
παραμέληση, δυσμενείς συνθήκες διαβίωσης) παράγοντες επηρεάζει
το σύστημα της οικογένειας και περισσότερο τα παιδιά.
Επίσης, η οικογενειακή κρίση πυροδοτείται και από μεταβατικά
γεγονότα όπως η γέννηση ενός παιδιού ή η απώλεια του ενός γονέα
(Pardeck, 1989).
Το γεγονός και το στρες δεν παρουσιάζουν απαραιτήτως αιτιώδη
σχέση. Αυτό συμβαίνει καθώς το γεγονός αυτό καθαυτό δεν
ευθύνεται για τη δημιουργία και τη διάχυση του στρες στην
οικογένεια. Ο Hill (1949) επισήμανε ότι η διαχείριση της κατάστασης
από την οικογένεια αποτελεί εξ’ ολοκλήρου την αιτία για την
εμφάνιση και τη διάχυση του στρες σε όλα τα μέλη της.

Αντιμετώπιση δυσκολιών στην οικογένεια
Σημαντικό ρόλο στη διαχείριση μιας δυσμενούς κατάστασης
διαδραματίζουν οι διαθέσιμοι πόροι της οικογένειας. Στους
οικογενειακούς πόρους, οι οποίοι εν προκειμένω είναι κατά βάση
συναισθηματικής φύσεως, συμπεριλαμβάνονται η αλληλεπίδραση
και η επικοινωνία μεταξύ των μελών, καθώς και οι πρότεροι τρόποι
αντιμετώπισης των δύσκολων καταστάσεων.
Ορισμένες οικογένειες θέτουν υπό έλεγχο την κρίση
αντιμετωπίζοντας με επάρκεια το στρεσογόνο γεγονός, ενώ άλλες
κινδυνεύουν ακόμη και με κατάρρευση του οικογενειακού
συστήματος (Pardeck, 1989).
Επομένως, η διαχείριση της οικογενειακής κρίσης και του στρες
που αυτή επιφέρει, επαφίεται στη σχέση και την αλληλεπίδραση
μεταξύ των μελών.
Η ψυχική ανθεκτικότητα των γονέων προλαμβάνει τη διάχυση
του άγχους στα παιδιά (Kaplan, 1962).

3

Επιπτώσεις ανεπιτυχούς αντιμετώπισης δυσκολιών στα παιδιά
Στην περίπτωση που η οικογένεια δεν μπορεί να διαχειριστεί τη
δυσμενή κατάσταση που βιώνει οι συνέπειες για τα παιδιά είναι
σοβαρές. Το στρες μεταφέρεται στα παιδιά, τα οποία με τη σειρά τους
προσπαθούν να αντιμετωπίσουν μια αρκετά δύσκολη κατάσταση,
δυσανάλογη με το αναπτυξιακό τους στάδιο και τους
συναισθηματικούς πόρους που διαθέτουν.
Το υποσύστημα των γονέων διαδραματίζει πρωτεύοντα ρόλο
στην αντιμετώπιση μιας οικογενειακής κρίσης. Η αποτελεσματική
διαχείριση των προβλημάτων προφυλάσσει τα παιδιά από
προβληματισμούς ψυχοσυναισθηματικές και αναπτυξιακές
δυσκολίες και αρνητικά συναισθήματα.
Το δεύτερο σημαντικότερο υποσύστημα είναι το γονικό. Οι
σύζυγοι πρέπει να συνδράμουν και να υποστηρίζουν τα παιδιά
τους, χωρίς όμως να χάσουν την αμοιβαία υποστήριξη που έχουν
μεταξύ τους (Minuchin, 1974 όπως αναφέρεται στο άρθρο του
Kassop, 1987). Οι γονείς μιμούνται συμπεριφορές από την πατρική
τους οικογένεια και το δικό τους υπόβαθρο. (Hansen & L’Abate, 1982).
Η οικογένεια, όπως και το κοινωνικό περιβάλλον συντελούν στην
ανάπτυξη της ψυχικής ανθεκτικότητας των παιδιών, αφού
αποτελούν εν δυνάμει προστατευτικούς παράγοντες.
Μπορούν βέβαια να μετατραπούν και σε απειλητικούς, αν στα
περιβάλλοντα αυτά υφίστανται ανεπίλυτες δυσλειτουργίες, όπως
έχει ήδη προαναφερθεί. Οι γονείς που έχουν υψηλές προσδοκίες για
τα παιδιά τους, τους παρέχουν κίνητρα και τα παρακινούν σε
δραστηριότητες, ενώ παράλληλα θέτουν ασφαλή όρια ώστε να
μπορούν να επιτύχουν τους στόχους τους ενισχύουν τη ψυχική τους
ανθεκτικότητα (Πετρογιάννης, 2011).
Η ψυχική ανθεκτικότητα οικοδομείται από την παιδική
ηλικία. Η συμβολή της οικογένειας στην ανάπτυξη της ψυχικής
ανθεκτικότητας είναι καθοριστικής σημασίας, καθώς μπορεί να
την ενισχύσει ή να αποτελέσει την πηγή άγχους, δημιουργώντας
δυσκολίες μη διαχειρίσιμες από τα παιδιά.
Μια οικογένεια, η οποία διαθέτει επαρκείς συναισθηματικούς
πόρους και έχει καταφέρει να διαχειρίζεται και να αντιμετωπίζει
επαρκώς τις κρίσεις και τις δυσκολίες, ενισχύει τη ψυχική
ανθεκτικότητα των παιδιών και συμβάλλει στην ομαλή ανάπτυξή
τους.

4

Πηγές:
1. Πετρογιάννης, Κ., (2011). Η ενδυνάμωση της ψυχοκοινωνικής
ανάπτυξης του παιδιού-ψυχική ανθεκτικότητα στο Τάνταρος, Σ.
(επιστ. επιμ.). «Ανθρώπινη Ανάπτυξη & Οικογένεια» Αθήνα: Πεδίο
2. Τάνταρος, Σ (επιστ. επιμ.), (2011). «Ανθρώπινη Ανάπτυξη &
Οικογένεια» Αθήνα: Πεδίο
3.Hansen, J, & L’ Abate, L., (1982). “Approaches to Family Therapy”
University of Michigan: Macmillan
4. Kaplan, D., (1962). “A Concept of Acute Situational Disorders” Social
Work, Volume 7, Issue 2, pages 15–23, doi.org/10.1093/sw/7.2.15
5. Kassop, M., (1987). “Salvador Minuchin: A Sociological Analysis of
His Family Therapy Theory” Clinical Sociology Review, Volume 5,
Issue 1 Διαθέσιμο στο: Digitalcommons.wayne.edu
6. Pardeck, J., (1989). “The Minuchin Family Stress Model: A Guide for
Assessing and Treating the Impact of Marital Disruption on Children
and Families” International Journal of Adolescence and Youth 1(4), pg.
367-377, doi:10.1080/02673843.1989.9747650
7. Apa.org.

Μαρία Μωραΐτη
Κοινωνιολόγος

Για δημιουργική και ευχάριστη εξάσκηση της Μνήμης στο σπίτι, βρείτε

δραστηριότητες εδώ!

Μνήμη είναι η ικανότητα του εγκεφάλου να αποθηκεύει και να
ανακτά νέες πληροφορίες μέσα από τις διάφορες εμπειρίες. Αποτελεί
βασικό στοιχείο της διαδικασίας της μάθησης. Υπάρχουν πολλά είδη
μνήμης, τα οποία εξυπηρετούν διαφορετικές λειτουργίες και
αντιπροσωπεύονται σε διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου.
Στην ουσία η μνήμη είναι μία από τις περιπλοκότερες εγκεφαλικές
λειτουργίες που εμπλέκουν έναν πολύ μεγάλο αριθμό εγκεφαλικών
περιοχών, τόσο φλοιικών όσο και υποφλοιικών. Οι βασικές περιοχές
εμπλοκής είναι ο έσω κροταφικός λοβός, περιοχές του λιμπικού
συστήματος και o μετωπιαίος λοβός. Με βάση αυτό, βλέπουμε να
υπάρχει εμπλοκή τόσο περιοχών που εμπλέκονται με στρατηγική και
επιτελική σκέψη, όσο και με συναισθηματικές περιοχές και περιοχές
εξαρτημένης μάθησης.
Δεν είναι, λοιπόν, απλά γραμμική η μνήμη του ανθρώπου, αλλά
είναι μια ικανότητα που χρειάζεται εκπαίδευση πολυσυστηματική
και πολυπαραγοντική με στόχο την καλλιέργεια θετικού
συναισθήματος στο παιδί. Έρευνες έχουν δείξει ότι θυμόμαστε τα
ευχάριστα καλύτερα και με μεγαλύτερες λεπτομέρειες από ότι τα
δυσάρεστα. Και δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι η μνήμη δέχεται
πληροφόρηση από όλες τις αισθήσεις. Θυμόμαστε την κίνηση σε μία
δράση, την υφή των αντικειμένων, την εικόνα του αντικειμένου όταν
μας μιλούν για αυτό, τον ήχο που παράγεται από μία κιθάρα όταν
κοιτάζουμε την κιθάρα, την όσφρηση του φρούτου που βλέπουμε, τη
γεύση του. Έχει πολλά κανάλια η μνήμη. Και όλα απαραίτητα.
Αναπτυξιακές δυσκολίες των παιδιών που σχετίζονται με δυσκολίες
της μνήμης και της μνημονικής οργάνωσης
• Μαθησιακές δυσκολίες
• Αναπτυξιακή Δυσπραξία
• Φωνολογικές δυσκολίες
• Διάσπαση – Υπερκινητικότητα
• Διαταραχές Ακουστικής Επεξεργασίας

2

Δραστηριότητες ενίσχυσης της μνήμης για όλες τις ηλικίες
«Μάθετε τραγουδάκια»
Τα τραγούδια με ρίμα και ρυθμό βοηθάνε στην συγκράτηση και τον
ρυθμό εργασίας
«Κάνε ό,τι πω»
Ένας παίκτης ονομάζει κινήσεις (π.χ. σήκωσε το δεξί χέρι) και ο
δεύτερος πρέπει να μιμηθεί άμεσα. Βαθμός δυσκολίας λέγοντας 2 ή 3
κινήσεις μαζί.
«Βρες ποιο λείπει»
Τοποθετείτε σε ένα τραπέζι γνωστά αντικείμενα και ζητήστε από το
παιδί να κρύψει ένα. Δείξτε του τον τρόπο που ακολουθείτε για να το
βρείτε και έπειτα αλλάξτε ρόλους. Το παιχνίδι παίζεται και ανάποδα,
προσθέτοντας ένα αντικείμενο.
«Πες γρήγορα τις εικόνες»
Δείχνετε κάρτες με εικόνες, χρώματα ή και αριθμούς. Το παιδί πρέπει
με ταχύτητα να ονομάζει τις εικόνες.
«Πετάει- πετάει»
Τα παιδιά ακουμπούν τον δείκτη στο γόνατό τους. Ο συντονιστής λέει
«πετάει πετάει το…». Αν πετάει, τα παιδιά θα πρέπει να σηκώσουν
το χέρι τους. Αν όχι, να το κρατήσουν ακίνητο.
«Πηδάω στο σωστό»
Βάλτε στο πάτωμα κάρτες που γνωρίζετε εκ των προτέρων ότι το
παιδί τις γνωρίζει. Ζητείστε του να πηδήξει γρήγορα στην εικόνα ή
διαδοχικά στις εικόνες που ονοματίσατε. Εάν θέλετε να το κάνετε πιο
πολύπλοκο, ζητείστε του με βάση τη χρηστικότητά του (π.χ. πήδα σε
αυτό που έχει τέσσερεις ρόδες) ή βάλτε γράμματα ή αποτελέσματα
πράξεων (π.χ. πήδα σε αυτόν το αριθμό που κάνει το 5 βάζω 2)
«Παίξτε μουσική»
Σε πιανάκι ή μεταλόφωνο, χτυπάμε 3 πλήκτρα και ζητάμε από το
παιδί να χτυπήσει τα ίδια για να παραχθεί η ίδια μουσική. Εάν το
καταφέρει, προχωρούμε σε 4, 5 κλπ.
«Πες του 5 πράγματα από..»

3

Ζητάμε στο παιδί να μας πει 5 πράγματα από συγκεκριμένη
ομαδοποίηση (πχ 5 πράγματα που τρώμε με το χέρι, ζώα που
αρχίζουν από [π.χ. π], μέσα που ταξιδεύουμε κ.λ.π).
«Επιτραπέζια»
Τα επιτραπέζια παιχνίδια από μόνα τους απαιτούν σημαντικές
επιτελικές λειτουργίες και εργαζόμενη μνήμη. Ανάλογα με την
ηλικία του παιδιού, διαλέξτε παιχνίδια με ζάρι ή με στρατηγική ή και
με τα 2.
«Πες ακόμα μια λέξη»
Λέμε στο παιδί μία λέξη και το παιδί πρέπει να πει τη δικιά μας λέξη
και μία δικιά του. Στη συνέχεια ο καθένας με τη σειρά του λέει τις
προηγούμενες λέξεις στην ίδια σειρά και μία καινούργια.
ΜΗΝ ΞΕΧΝΑΜΕ: Το παιδί με δυσκολία στην μνημονική οργάνωση,
έχει συνήθως δυσκολίες στην αυτοεικόνα και την διαχείριση
συναισθημάτων. Επομένως, η παιχνιδιάρικη διάθεση είναι
απαραίτητη.
Βασιλική Δροσίδου
Λογοθεραπεύτρια

Βιβλιογραφία
Αλεξάνδρου, Στρ. (2016) Μνήμη. 120 ασκήσεις οργάνωσης και

τόνωσής της για παιδιά. Αθήνα: Προσέγγιση Παιδιού- Εφήβου-
Οικογένειας.

Akhutina T. & Pylaeva N. (2015) Το σχολείο της προσοχής.
Θεσσαλονίκη: Φυλάτος