Κρυφό σχολειό… Ίσως ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα θέματα της ελληνικής ιστορίας. Ήταν όντως κρυφό ή πρόκειται για έναν αστικό μύθο που δημιουργήθηκε στην προσπάθεια να ξαναβρεθεί η εθνική ελληνική ταυτότητα;
Σύμφωνα με μαρτυρίες, σε περιφερειακά κέντρα, όπως η Αδριανούπολη και η Θεσσαλονίκη, υπήρξαν γενναίοι δάσκαλοι που τόλμησαν να συνεχίσουν το έργο τους για 20-30 χρόνια μετά την άλωση. Η πολιτική των Οθωμανών ήταν γενικότερα κατά της εκπαίδευσης του λαού, όχι μόνο των Ελλήνων, καθώς γνωρίζουμε πως δε φρόντιζαν ούτε για τη στοιχειώδη εκπαίδευση των παιδιών τους, διώκοντας ακόμα και Τούρκους δασκάλους. Ίσως οι διώξεις δεν ήταν τόσο έντονες και συστηματικές όσο έχουμε ακούσει στις λαϊκές ιστορίες της πατρίδας μας, όμως ήταν σίγουρα υπαρκτές.
Το κυριότερο ιστορικό τεκμήριο, στο οποίο βασίζουν την άποψή τους οι ιστορικοί, είναι κάποιες μαρτυρίες από την Κασταμονή του Πόντου που υποστηρίζουν πως το 1670 στάλθηκε σουλτανικό φιρμάνι με εντολή να σταματήσουν οι διώξεις των δασκάλων της περιοχής. Μάλιστα, αυτό το περιστατικό συνέβη μετά τη διαταγή για ίδρυση κοινών σχολείων από την Ιερά Σύνοδο, το 1593, γεγονός που αποδεικνύει ότι οι διώξεις συνεχίζονταν ακόμα και τον καιρό που οι Έλληνες είχαν αποκτήσει δικαίωμα στην εκπαίδευση. Επιπρόσθετα, στα τέλη του 19ου αιώνα άρχισαν να εμφανίζονται ποιήματα, πίνακες ζωγραφικής και δημοτικά τραγούδια με αναφορές στο θέμα του τότε σχολείου.
Τέλος, αξίζει να αναφερθεί και ότι καθ’ όλη τη διάρκεια αυτής της σκοτεινής εποχής, κατά την οποία κινδύνεψε κάθε ίχνος ελληνισμού, η γλώσσα μας κατάφερε να διατηρηθεί και να επιβιώσει μέχρι σήμερα. Πώς θα μπορούσε να είχε συμβεί αυτό δίχως την ύπαρξη του κρυφού σχολειού;
