Ο Σφήκας Κωνσταντίνος γεννήθηκε στην Κατερίνη Πιερίας το 1960 και σπούδασε οικονομικά στο ΑΠΘ. Εργάστηκε για 20 χρόνια στις Τράπεζες Μακεδονίας-Θράκης και Πειραιώς ασχολούμενος ταυτόχρονα με τη φωτογραφία και τον χορό. Στο ενεργητικό του έχει 22 εκθέσεις φωτογραφίας και πανελλήνια βραβεία στη φωτογραφία. Αρθρογράφησε για πολλά χρόνια άρθρα με ταξιδιωτικό περιεχόμενο, γεγονός που του έδωσε την δυνατότητα να γίνει Δημοσιογράφος της UNESCO. Σπούδασε στη Σχολή Ξεναγών Θεσσαλονίκης και με το πέρας των σπουδών του δίδαξε επί σειρά ετών στην ίδια σχολή. Εργάζεται ως ξεναγός σε όλη την Ελλάδα μέχρι σήμερα ( https://www.expertguides.gr/ ). Ζει στη Θεσσαλονίκη και στη Σουρωτή.
Αν είχαμε μία καρτ ποστάλ εκείνης της εποχής, ποια αντιπροσωπευτικά στοιχεία θα περιελάμβανε;
Μπροστά στα μάτια ενός επισκέπτη της Θεσσαλονίκης λίγο πριν την επανάσταση του 1821 θα άπλωνα 3 καρτ ποστάλ επιχρωματισμένες, για να ξεχωρίζουν τα θρησκευτικά και φυλετικά χαρακτηριστικά των τριών κύριων εθνοτήτων της πόλης.
Καρτ ποστάλ Λιμανιού. Το πολυπληθές εβραϊκό στοιχείο στην περιοχή γύρω από το λιμάνι και μέχρι το πάνω μέρος της Ζάντε Γκιολ, δηλαδή τον φαρδύ δρόμο όπως ονομαζόταν η μετέπειτα Εγνατία οδός, εμφανίζεται με τα κίτρινα σαρίκια και τις χαρακτηριστικές φούστες για τους Εβραίους εμπόρους.
Καρτ Ποστάλ Άνω πόλης με τη χαρακτηριστική οθωμανική αρχιτεκτονική. Οι Οθωμανοί Τούρκοι με τα χαρακτηριστικά πράσινα σαρίκια τους και τα σαλβάρια τους, ενώ οι Οθωμανίδες γυναίκες, καλυμμένες από τα πόδια μέχρι το κεφάλι με τα χαρακτηριστικά τσαρτσάφ και τους φερετζέδες.
Καρτ Ποστάλ περιοχής Ροτόντας. Το Ελληνικό στοιχείο να περιφέρεται στην περιοχή από τα ανατολικά τείχη μέχρι τον Άγιο Αθανάσιο, με τα χαρακτηριστικά γαλάζια σαρίκια. Έμποροι, όπως και οι Εβραίοι της πόλης, με τις πολλές εκκλησίες τους, όλες μεταγενέστερες στην περιοχή.
Αναφέρετέ μας τα σημαντικότερα γεγονότα που διαδραματίστηκαν την περίοδο αυτή στη Θεσσαλονίκη.
Τα γεγονότα στην πόλη της Θεσσαλονίκης έχουν να κάνουν κυρίως με τα πογκρόμ που εξαπολύθηκαν από τις Τουρκικές αρχές. Το επαναστατικό κίνημα στην Ιερισσό και το Άγιο Όρος με αρχηγό τον Εμμανουήλ Παππά, (άγαλμα του οποίου υπάρχει στο πάρκο απέναντι από το Δημαρχείο της Θεσσαλονίκης), και το αντίστοιχο επαναστατικό κίνημα στην περιοχή των Βασιλικών με αρχηγό τον Στάμο Κάψα (Χάψα όπως ήταν το παρατσούκλι του αφού «έχαβε» τους Τούρκους), θορύβησαν τον Γιουσούφ πασά Μπέη της Θεσσαλονίκης. Έτσι, έδωσε εντολή να γίνουν συλλήψεις 400 Ελλήνων ομήρων. Οι όμηροι φυλακίστηκαν στο Κονάκι, δηλαδή το Τουρκικό Διοικητήριο που σήμερα έχει αντικατασταθεί από το νεότερο κονάκι, σήμερα υπουργείο Μακεδονίας-Θράκης. Μετά την επιτυχημένη μάχη των Βασιλικών για τους Έλληνες με τον καπετάν Χάψα, ο Γιουσούφ εκτέλεσε στο Καπάνι, που σώζεται και σήμερα ως πλατεία Άθωνος και αγορά Βατικιώτη, τους 200 από τους 400 ομήρους, μεταξύ των οποίων και οι προεστοί, Πάικος, Μενεξές, Τάττης, Βλάλης και ο επίσκοπος Κίτρους Μελέτιος. Στην πλατεία Χορτάτζη εφέντη, στη Ροτόντα, απαγχόνισαν τον προεστό Χρήστο Μενεξέ. Στην πόλη έλαβαν χώρα λεηλασίες, βιαιοπραγίες και βιασμοί, καθώς επίσης και σφαγή γυναικόπαιδων. 2000 Έλληνες παρέμειναν επί σειρά μηνών στην αυλή της Ιεράς Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης Άγιος Δημήτριος ο Νέος, σήμερα Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, εκκλησία που αντικατέστησε την παλαιότερη. Ένα σημείο αναφοράς ως τόπο θυσίας των Θεσσαλονικέων πρέπει να αναφερθεί ο Άγιος Αθανάσιος, όπου φυλακιστήκαν για 40 ημέρες 100 γυναικόπαιδα και γέροντες χωρίς νερό και φαγητό. Το αποτρόπαιο θέαμα και η δυσοσμία από τα πτώματα όταν ανοίχτηκε η εκκλησία, έδιωξε τον κόσμο που ζούσε γύρω της για μήνες.
Έχουν διασωθεί οι χώροι που συντελέστηκαν αυτά τα γεγονότα; Είναι επισκέψιμοι;
Οι χώροι όπου εκτυλίσσεται το δράμα των Ελλήνων της Θεσσαλονίκης κατά την έναρξη της Επανάστασης του 1821, έχουν αλλάξει πολύ και όσον αφορά στη θέση με τη δόμηση του σήμερα, αλλά και όσον αφορά στα ονόματα των θέσεων. Ο Πύργος του Αίματος ή Κανλή Κουλέ, σημερινός Λευκός Πύργος, διαβόητη φυλακή όπως, επίσης, και οι φυλακές του Επταπυργίου διατηρούνται ως αρχαιολογικοί χώροι τη σήμερον ημέρα. Το καπάνι, που σημαίνει αλευραγορά, μετακινήθηκε πιο δυτικά στη σημερινή αγορά Βλάλη ή Καπάνι, όπως το λέμε. Η πλατεία Άθωνος και η πέριξ αυτής, αγορά Βατικιώτη ήταν το σημείο των εκτελέσεων προυχόντων και απλού λαού, ο οποίος επιλέχθηκε τυχαία από το πλήθος των ομήρων στον μητροπολιτικό ναό. Ο σημερινός ναός της Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς, σε σχέδια του Ερνέστου Τσίλλερ, στέκει στη θέση της Μητρόπολης του Αγίου Δημητρίου του Νέου. Ο ναός του Αγίου Αθανασίου χτισμένος το 1818 παραμένει στη θέση του επάνω στην οδό Εγνατία. Η Ροτόντα διατηρεί την πλατεία της, τόπο εκτέλεσης του Χ. Μπαλάνου.
Ο Λευκός Πύργος, σήμα κατατεθέν της πόλης, υπήρξε φυλακή στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Έχει να μας «μαρτυρήσει» κάποια ιδιαίτερη ιστορία από τα χρόνια εκείνα;
Ο Πύργος των Λεόντων ή της Καλαμαριάς ή Κανλή Κουλέ, ο μεταγενέστερα Λευκός Πύργος, λειτούργησε ως ο στρατώνας των Γενιτσάρων, αλλά και ως διαβόητη φυλακή. Γνωρίζουμε μια ιστορία του τι συνέβαινε εκείνες τις ζοφερές ημέρες από μια οθωμανική πηγή. Η δολοφονία του προεστού Σπανδούνη στο κέντρο της πόλης έγινε αφορμή να φυλακιστεί ο Μουλάς Χαιρουλάχ Χασεκή, επειδή έδωσε ευχή στον νεκρό με αναφορά στον Αλλάχ. Ο μπέης της πόλης, Γιουσούφ, έδωσε εντολή φυλάκισης του Μουλά ο οποίος έγινε μάρτυρας της άφιξης στα κελιά του Πύργου του προεστού Αριστείδη Παπά, απεσταλμένου του Υψηλάντη, ο οποίος δέχτηκε 100 καμτσικιές και στη συνέχεια τον εκτέλεσαν. Οι φυλακισμένοι στη διαβόητη αυτή φυλακή ζούσαν μόνο με νερό, χωρίς καθόλου τροφή, για όσο καιρό έζησαν έγκλειστοι. Ο συνολικός εκτελεσμένος πληθυσμός των Ελλήνων και όσων πέθαναν από τις κακουχίες ανάγεται στις 3.000. Οι Γενίτσαροι ζητούσαν διακαώς πλήρη γενοκτονία η οποία, τελικά, δεν υπεγράφη.
Υπάρχουν και μικρές γωνιές της πόλης που περνούν απαρατήρητες αλλά κρύβουν κάποια μυστική ιστορία σχετική με την Επανάσταση;
Όταν ανακοινώθηκε η απόφαση της εκτέλεσης του Χριστόφορου Μπαλάνου, προεστού και δημογέροντα της Θεσσαλονίκης, ο οργισμένος όχλος όρμησε προς το αρχοντικό του για να ατιμάσει τη σύζυγό του, Άννα Μπαλάνου, εκπάγλου ομορφιάς, καλλονή της εποχής της. Η Άννα, ενημερωμένη για όσα επρόκειτο να συμβούν, εγκατέλειψε το αρχοντικό Μπαλάνου χρησιμοποιώντας τις μεσαυλές των ελληνικών σπιτιών της περιοχής του Αγίου Αθανασίου, καταφεύγοντας στην εκκλησία της Παναγούδας (Παναγία η Γοργοεπήκοος), που όπως και ο Άγιος Αθανάσιος, είχαν ανεγερθεί στα χαλάσματα των προηγουμένων ναών από τη φωτιά του 1817. Η Άννα Μπαλάνου διανυκτέρευσε μυστικά μέσα στον ναό και την επόμενη ημέρα πέρασε απέναντι στο αρχοντικό της οικογένειας Τάττη, ένα αληθινό καστρόσπιτο πολύ κοντά στο μικρό ναΐδριο της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, (βρίσκεται στη συμβολή των οδών Εγνατίας και Παλαιών Πατρών Γερμανού), το σημερινό «Σωτηράκι» όπως χαϊδευτικά το ονομάζουν οι Θεσσαλονικείς. Η Άννα μετά από μήνες εμφανίστηκε δημοσίως αναλαμβάνοντας τα ηνία της οικογενείας ξανά.
Πόσο έχει αλλάξει η Θεσσαλονίκη μέσα σε αυτά τα 200 χρόνια;
Η πόλη της Θεσσαλονίκης έχει αλλάξει πολύ από το 1821 μέχρι σήμερα. Οι πολύ μικρές αλλαγές που συντελούνταν στο σώμα της νύμφης του Θερμαϊκού μέσα από τους αιώνες, μετά την απελευθέρωση του 1912 άρχισαν να γίνονται μεγάλες και ταχύτατες. Ο ανατολίτικος χαρακτήρας της πόλης με τα ρέματα που κατάφυτα κατέβαιναν σαν πράσινες χαρακιές από τα τείχη κοντά στην Ακρόπολή της, το Επταπύργιο, μέχρι τον κύριο οδικό της άξονα, τον φαρδύ δρόμο, τη μεταγενέστερη Εγνατία, εξαφανίστηκε σταδιακά. Οι δυο μεγάλες φωτιές του 1890 και του 1917 ήταν ευκαιρίες για μεγάλες αλλαγές στον πολεοδομικό ιστό της πόλης. Όντως η πόλη αμέσως μετά αναπτύχθηκε θαυμαστά, αλλά -ειδικά μετά την πυρκαγιά του 1917- η μεταεκλεκτικιστική Θεσσαλονίκη δεν είχε να ζηλέψει τίποτα από τις μεγαλουπόλεις της Ευρώπης. Δυστυχώς, η ανοικοδόμηση και η άναρχη οικοπεδοποίηση των δεκαετιών 1960-1990 αφαίρεσαν εν πολλοίς τον χαρακτήρα της ευρωπαϊκής Θεσσαλονίκης που είχε αντικαταστήσει το «Ρόδο Της Ανατολής», όπως ονόμαζαν τη Θεσσαλονίκη οι Οθωμανοί Τούρκοι, κυρίαρχοί της για σχεδόν 500 χρόνια.
