Μεγάλο μέρος του βυζαντινού πληθυσμού ζει στην ύπαιθρο σε όμορφα χωριά και κωμοπόλεις. Τα σπίτια τους είναι ανάλογα με την οικονομική τους κατάσταση. Οι πιο πολλοί είναι γεωργοί και βοσκοί. Αγαπούν τη ζωή και τον τόπο τους και χαίρονται με το κυνήγι και το ψάρεμα.
Στόχοι διδασκαλίας: Να γνωρίσουν οι μαθητές τον τρόπο ζωής, τις εκδηλώσεις, αλλά και τα προβλήματα των κατοίκων της υπαίθρου και να τα συσχετίσουν με τα ανάλογα σημερινά, να κατανοήσουν ότι πολλά στοιχεία της καθημερινής μας ζωής έχουν τις ρίζες τους στο Βυζάντιο και να διαπιστώσουν ότι οι κάτοικοι της βυζαντινής υπαίθρου είχαν ασχολίες και δραστηριότητες ίδιες ή παρόμοιες με των σημερινών χωρικών.
Ερωτήσεις Κατανόησης 1. Πού κατοικούσε μεγάλο μέρος των Βυζαντινών; 2. Πώς ήταν χτισμένα τα χωριά των Βυζαντινών; Υπάρχουν χωριά στην περιοχή μας με αυτά τα χαρακτηριστικά; 3. Πώς ήταν τα σπίτια των μικροκαλλιεργητών και πώς των «δυνατών»; 4. Τι υπήρχε στα κατώγια και στον περίβολο των σπιτιών; 5. Ποια ήταν τα βασικά προιόντα που είχαν όλοι οι κάτοικοι στα σπίτια τους; 6. Ποιος ήταν ο ρόλος των γυναικών; 7. Τι υπήρχε γύρω από τους οικισμούς και τα χωριά; 8. Ποιες ήταν οι κύριες ασχολίες των κατοίκων (επαγγέλματα);
Στα χρόνια των Ισαύρων αυτοκρατόρων έγιναν τολμηρές μεταρρυθμίσεις στη νομοθεσία και στη διοίκηση:
Χωρίστηκε η αυτοκρατορία σε θέματα.
Ψηφίστηκαν νόμοι για καλύτερες συνθήκες ζωής στους αγρότες.
Ανατέθηκε στους δικαστές η πιστή εφαρμογή των νόμων.
Όμως:
Δημιουργήθηκε το πρόβλημα της λατρείας των εικόνων.
Διχάστηκε ο λαός σε εικονομάχους και στους εικονολάτρες.
Καταστράφηκαν ανεκτίμητα έργα τέχνης.
Η εικονομαχία σκίασε το έργο και η δόξα των Ισαύρων.
Το πρόβλημα της εικονομαχίας λύθηκε οριστικά με την αναστήλωση των εικόνων.
Στα χρόνια διακυβέρνησης των Μακεδόνων:
Το κράτος αναδιοργανώθηκε και μεγάλωσε.
Ψηφίστηκαν φιλάνθρωποι και δίκαιοι νόμοι.
Άνθισαν ιδιαίτερα τα γράμματα και οι τέχνες.
Δημιουργήθηκαν και λειτούργησαν ανώτατες σχολές.
Διδάχτηκαν και διασώθηκαν πολλά αρχαία ελληνικά κείμενα.
Στα χρόνια διακυβέρνησης των Μακεδόνων αυτοκρατόρων ανθίζουν τα γράμματα και οι τέχνες. Οι Βυζαντινοί μελετούν, σώζουν και διδάσκουν τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς. Ο βυζαντινός πολιτισμός απλώνεται παντού.
Ερωτήσεις Κατανόησης
Ποιοι ήταν οι ιδρυτές του πανεπιστήμιου της Μαγναύρας και ποιοι δίδαξαν σ’ αυτό;
Πώς λειτουργούσε το πανεπιστήμιο και ποιο όφελος είχε το κράτος απ’ αυτό;
Ποια άλλη σχολή λειτουργούσε την ίδια περίοδο; Ποιο έργο έγινε εκεί και ποιοι πρωτοστατούσαν στο έργο που γίνονταν εκεί;
Ποιοι άλλοι βοήθησαν στην ανάπτυξη των γραμμάτων;
Πώς ωφέλησε την τέχνη η ανάπτυξη των γραμμάτων;
Για ποιο λόγο πιστεύεις ότι αναπτύχθηκαν οι τέχνες και τα γράμματα με τη λήξη της περιόδου της εικονομαχίας;
Ο όρος «χρυσή εποχή» σας θυμίζει κάτι ανάλογο από παλαιότερη εποχή; Αν ναι, ποιες ομοιότητες υπάρχουν;
Σύντομο ιστορικό της Μεγάλης του Γένους Σχολής,
προ της Αλώσεως
Η σημερινή Μεγάλη του Γένους Σχολή θεωρείται:
Ότι είναι η συνέχεια της Οικουμενικής Πατριαρχικής Σχολής που ίδρυσε ο Μέγας Κωνσταντίνος…
Ότι βελτίωσε τις συνθήκες διδαχής ο αυτοκράτορας Ηράκλειος…
Ότι επί αυτοκράτορα Σέργιου έτυχε νέου εκπαιδευτικού προγράμματος…
Ότι επί αυτοκράτορα Λέοντος του Ισαύρου ανεστάλη η δράση της…
Ότι επαναλειτούργησε με τη φροντίδα του αυτοκράτορα Λέοντος του Αρμενίου…
Ότι μεγαλούργησε επί αυτοκρατορίας της δυναστείας των Κομνηνών…
Ότι προήγαγε τα γράμματα επάξια επί αυτοκρατορίας των Παλαιολόγων…
Μερικοί αμφισβητούν ότι η Μεγάλη Σχολή προϋπήρξε της Αλώσεως και απετέλεσε συνέχεια ή ανασύσταση της Οικουμενικής Σχολής, τα θεωρούν αυτά ως απλές εικασίες. Οφείλουμε όμως να δεχθούμε ως ορθότερη τη γνώμη ακαδημαϊκών, καθηγητών και ερευνητών όπως του Π. Καρολίδη, Αλ. Διομήδη, Ιω. Β. Παπαδόπουλου, ειδικώς δε αυτών που ασχολήθηκαν και μελέτησαν το ιστορικό της Μεγάλης του Γένους Σχολής Μαν. Ιω. Γεδεών, Βασ. Α. Μυστακίδη και του Αρχιεπισκόπου Αθηνών Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου, οι οποίοι υποστηρίζουν τη συνεχή λειτουργία της Σχολής κατά τη διάρκεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Σύντομο ιστορικό της Μεγάλης του Γένους Σχολής μετά την Άλωση
Μετά την Άλωση οι εξανδραποδισμοί κι οι εξισλαμισμοί κατέστησαν την επιβίωση του γένους των Ελλήνων προβληματική. Τα μόνα στηρίγματα ήταν η Ορθόδοξη πίστη και η Ελληνική παιδεία. Αυτός είναι και ο λόγος που ο Πατριάρχης Γεννάδιος, επωφελούμενος των προνομίων που παραχώρησε ο πορθητής σουλτάνος Μωάμεθ Β΄ επανίδρυσε το 1454 την Πατριαρχικήν Ακαδημίαν, η οποία λειτουργούσε και πριν την Άλωση. Πρώτος διδάσκαλος και σχολάρχης της Πατριαρχικής Σχολής υπήρξε ο Ματθαίος Καμαριώτης από τη Θεσσαλονίκη, μαθητής του Γενναδίου, αλλά και πνευματική προσωπικότητα η οποία καλύπτει σχεδόν όλο τον 15ο αιώνα.
Μετά τον θρυλικό γέροντα Ματθαίο Καμαριώτη, διευθύνουν και διδάσκουν στη Σχολή επιφανείς λόγιοι, όπως οι Ζυγομαλάδες, ο Θεόφιλος Κορυδαλλεύς, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ο Ευγένιος Βούλγαρης, ο Δωρόθεος Πρώιος, ο Κωνσταντίνος Κούμας, ο Φιλόθεος Βρυένιος, ο Γρηγόριος Παλαμάς και άλλοι.
Στις αρχές του 19ου αιώνα υπό την αιγίδα της Σχολής έγινε σπουδαία λεξικογραφική εργασία, η γνωστή Κιβωτός της Ελληνικής Γλώσσης, στη σύνταξη της οποίας προΐσταται ο πολύς Νικόλαος Λογάδης πλαισιωμένος από καθηγητές και μαθητές της Σχολής.
H Μεγάλη του Γένους Σχολή στην Κωνσταντινούπολη, το αρχαιότερο ελληνικό σχολείο που βρίσκεται ακόμη σε λειτουργία!
Η Μεγάλη του Γένους Σχολή, που δεσπόζει στον πέμπτο λόφο της Πόλης, αποτελούσε ανέκαθεν σημαντικό τουριστικό αξιοθέατο. Αυτό που γίνεται βέβαια τα τελευταία χρόνια είναι άνευ προηγουμένου. Η Μεγάλη του Γένους Σχολή είναι αυτοδιοίκητο ίδρυμα που διοικείται από εκλεγμένους ομογενείς. Στηρίζεται από τη μικρή του ακίνητη περιουσία, αλλά και τις δωρεές ιδιωτών.
«Μας χτυπούν συνέχεια την πόρτα!», λέει ο Δημήτρης Ζώτος, σχολάρχης στην Πατριαρχική Μεγάλη του Γένους Σχολή. «Η περιοχή έχει αναβαθμιστεί, έχουν αγοράσει σπίτια καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο, τα έχουν ανακαινίσει, έχουν ανοίξει γκαλερί, καφέ, εστιατόρια. Το Σαββατοκύριακο δεν μπορείς να περπατήσεις από τον κόσμο».Πέρα από τους διαβάτες, η Μεγάλη του Γένους Σχολή προσελκύει το ενδιαφέρον πολλών επιστημόνων και ακαδημαϊκών που επισκέπτονται την Κωνσταντινούπολη, οι οποίοι δεν παραλείπουν μια στάση στο Φανάρι. Μπορεί να μην είναι τόσο γνωστό στο ευρύ κοινό στην Ελλάδα, αλλά το σχολείο διαθέτει θαυμαστό επιστημονικό εξοπλισμό, ενώ τους θησαυρούς που κρύβονται στη βιβλιοθήκη του θα ζήλευαν εκπαιδευτικά ιδρύματα απ’ όλο τον κόσμο.
Φέτος το ίδρυμα κλείνει 570 χρόνια ζωής. Είναι το αρχαιότερο ελληνικό σχολείο που βρίσκεται ακόμη σε λειτουργία. Σ’ αυτό το κτίριο, ένα αριστούργημα του εκλεκτικισμού, η σχολή μετακόμισε το 1882. «Εκείνη την εποχή είχε πάνω από 700 μαθητές, παιδιά όχι μόνο από την Κωνσταντινούπολη, αλλά και όλη τη Μικρά Ασία, ακόμη και από τη Βόρεια Ελλάδα», λέει ο κ. Ζώτος. Σήμερα, στο σχολείο που λειτουργεί ως γυμνάσιο και λύκειο, φοιτούν 32 μαθητές, παιδιά της ομογένειας της Πόλης, που παρακολουθούν το πρόγραμμα του τουρκικού υπουργείου Παιδείας, αλλά στα ελληνικά. «Για να μπουν στο πανεπιστήμιο θα δώσουν εξετάσεις στα τουρκικά, αλλά δεν συναντούν ιδιαίτερες δυσκολίες. Πηγαίνουν φροντιστήριο, τους βοηθάμε κι εμείς».
Οι Μακεδόνες αυτοκράτορες κυβερνούν επί δύο αιώνες την αυτοκρατορία.
Κάνουν αλλαγές στη διοίκηση και τη νομοθεσία. Προστατεύουν τη γεωργία, τη βιοτεχνία και το εμπόριο. Είναι περίοδος ακμής και μεγαλείου για το Βυζάντιο.
Το Βυζάντιο φτάνει στο απόγειο της ακμής του
Η περίοδος που εξετάζεται αρχίζει τον 9ο αιώνα και τελειώνει τον 11ο. Αυτήν την περίοδο κυβέρνησαν Μακεδόνες αυτοκράτορες και έκαναν μεγάλες και σημαντικές αλλαγές.
Πώς κυβέρνησαν οι Μακεδόνες αυτοκράτορες και τι αλλαγές έκαναν;
Οι Μακεδόνες αυτοκράτορες έκαναν αλλαγές στην εσωτερική οργάνωση του κράτους, όπως επίσης ρύθμισαν και εξωτερικά θέματα.
Με ποιον τρόπο ρύθμισαν τα εξωτερικά θέματα;
Κατάφεραν να επεκτείνουν την αυτοκρατορία στην Ανατολή, στη Δύση και στα Βαλκάνια γιατί πήραν πίσω περιοχές που είχαν κατακτήσει άλλοι λαοί. Για να το πετύχουν αυτό, οργάνωσαν και εκπαίδευσαν καλά το στρατό τους.
Διέδωσαν το Χριστιανισμό στους λαούς του Βορρά και κλείσανε μαζί τους συνθήκες φιλίας. Έτσι τους μετέδωσαν και τον πολιτισμό τους.
Τα καράβια των Βυζαντινών άρχισαν πάλι να πλέουν στη Μεσόγειο, στο Αιγαίο, στη νότια Ιταλία και την Αδριατική, με αποτέλεσμα το εμπόριο να έρθει στα χέρια τους. Οι Σαρακηνοί που το έλεγχαν μέχρι τότε, νικήθηκαν και αναγκάστηκαν να αφήσουν ελεύθερους τους εμπορικούς δρόμους.
Στο εσωτερικό του κράτους τι αλλαγές έκαναν;
Στο εσωτερικό του κράτους έκαναν πολλές και σημαντικές αλλαγές. Οι σπουδαιότερες ήταν:
Ο Λέων Γ’, ο Ίσαυρος είχε χωρίσει την αυτοκρατορία σε «θέματα», τα οποία οι Μακεδόνες τα οργάνωσαν ακόμα καλύτερα και πρόσθεσαν σε αυτά και όσες ακριτικές περιοχές ελευθερώθηκαν.
Η εκκλησία ασχολήθηκε με έργα φιλανθρωπίας και οι πιστοί ξέχασαν σιγά σιγά τη διαμάχη που είχε ξεσπάσει μεταξύ τους για το θέμα των εικόνων (Εικονομαχία).
Έγραψαν νέους νόμους την «Επαναγωγή» και τον «Πρόχειρο Νόμο», ώστε να ρυθμίσουν τα καθήκοντα των αρχόντων και τις σχέσεις της εκκλησίας με το κράτος.
Όρισαν ακόμα και μέχρι πόσα χρήματα μπορεί να κερδίζει ο κάθε επαγγελματίας στο «Επαρχιακό βιβλίο». Στο ίδιο βιβλίο ρύθμισαν ό,τι είχε σχέση με εμπόριο και έβαλαν μία τάξη στις εμπορικές συναλλαγές.
Επέβαλλαν το Νόμο του «Αλληλέγγυου». Ο νόμος αυτός βασικά, προστάτευε τους μικροϊδιοκτήτες από την εκμετάλλευση των πλουσίων. Υποχρέωνε μεταξύ άλλων, τους μεγαλοϊδιοκτήτες να πληρώνουν και το φόρο των φτωχών γειτόνων τους, όταν αυτοί δεν είχαν να πληρώσουν.
Τα μέτρα αυτά βοήθησαν να λυθούν προβλήματα της αυτοκρατορίας;
Αυτά τα μέτρα οδήγησαν τους ιστορικούς να ονομάσουν την περίοδο των Μακεδόνων αυτοκρατόρων, «χρυσή εποχή του Βυζαντίου». Ήταν η πιο λαμπρή περίοδος της αυτοκρατορίας και έφερε δόξα και πλούτο στο κράτος, αφού με αυτά τα μέτρα αναπτύχθηκε η γεωργία, η βιοτεχνία, η ναυτιλία και το εμπόριο.
Άλλη μια πολύ δύσκολη και μακρά περίοδος κρίσης στη βυζαντινή ιστορία ήταν αυτή της εικονομαχίας, η οποία έχει αναλυθεί από τους ιστορικούς από διάφορες σκοπιές.
Στόχοι διδασκαλίας: Να γνωρίσουν οι μαθητές τις αιτίες και να αξιολογήσουν τα αποτελέσματα της εικονομαχίας, καθώς επίσης να κατανοήσουν τις αρνητικές επιπτώσεις της στην εκκλησία και στην πολιτεία.
Γιατί ο τρόπος λατρείας των εικόνων δίχασε τους Βυζαντινούς ;
Στον 8ο αιώνα μ.Χ. δεν ήταν λίγοι εκείνοι οι οποίοι αντί να λατρεύουν τον εικονιζόμενο άγιο σε μια εικόνα εξαιτίας της βαθιάς τους πίστης αλλά και της έλλειψης μόρφωσης έφτασαν να λατρεύουν την εικόνα μόνο.
Οι Ίσαυροι αυτοκράτορες Λέων Γ΄και Κωνσταντίνος Ε΄πέρα από τα μέτρα που είχαν πάρει (Φορολόγηση εκκλησιαστικής περιουσίας, αποδέσμευση της εκπαίδευσης από τον κλήρο), προχώρησαν και στα παρακάτω :
Απαγόρευσαν την προσκύνηση και τη λατρεία των εικόνων.
Υποχρέωσαν τους μοναχούς και τους κληρικούς να υπηρετούν τη στρατιωτική θητεία τους, πριν δεχτούν το ιερατικό τους αξίωμα.
Για τις αποφάσεις αυτές οι Ίσαυροι δεν ενημέρωσαν και δεν εξήγησαν στον λαό την αιτία, για την οποία τις έλαβαν με αποτέλεσμα να προκληθεί διχασμός. Ο λαός χωρίστηκε σε Εικονολάτρες (υπερασπίζονταν τη λατρεία των εικόνων) και Εικονομάχους (στήριζαν τις αποφάσεις του αυτοκράτορα).
Ποια ήταν τα στάδια της Εικονομαχίας ;
Α΄ φάση (726-787)
Ξεκινά με την απομάκρυνση της εικόνας του Χριστού από τη Χαλκή Πύλη της Κων/πολης, πράξη που προκαλεί τις διαμαρτυρίες του λαού της πρωτεύουσας.
Το 730 δημοσιεύεται το πρώτο αυτοκρατορικό διάταγμα κατά της λατρείας των εικόνων. Τιμωρούνται οι εικονόφιλοι (ή εικονολάτρες) με εξορίες, φυλακίσεις και δημεύσεις περιουσιών. Καταστρέφονται μονές που αποτελούσαν προπύργια εικονολατρίας και διώκονται μοναχοί.
Τερματίζεται η α’ φάση με την αποκατάσταση των εικόνων από την Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδο (787), που συγκλήθηκε με πρωτοβουλία της αυτοκράτειρας Ειρήνης της Αθηναίας, διευκρινίζοντας ότι στις εικόνες απονέμεται μόνο τιμητική προσκύνηση.
Σφοδρότερος πολέμιος της εικονολατρίας ήταν ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ε’. Θεωρητικός και υπερασπιστής της Εικονολατρίας υπήρξε ο Ιωάννης Δαμασκηνός.
Β’ Φάση της Εικονομαχίας (815-843)
Άρχισε με τον Λέοντα Ε’ τον Αρμένιο, ο οποίος απέδωσε στην εικονολατρία τις ήττες των Βυζαντινών στα πεδία των μαχών.
Τελείωσε με την οριστική αποκατάσταση και αναστήλωση των εικόνων (Σύνοδος του 843) από την αυτοκράτειρα Θεοδώρα. Η Εκκλησία γιορτάζει την οριστική αναστήλωση των εικόνων την πρώτη Κυριακή της Σαρακοστής, την Κυριακή της Ορθοδοξίας.
Ποια ήταν τα αποτελέσματα της μάχης των εικόνων ;
Ο αυτοκράτορας Λέων Γ’, που αντιμετώπισε με επιτυχία τους Άραβες κι έσωσε την Πόλη και την αυτοκρατορία, έχασε μεγάλο μέρος της δόξας του και χρεώθηκε αυτή την αναταραχή, που έβλαψε πολύ το βυζαντινό κράτος.
Την εσωτερική αυτή διαμάχη σταμάτησε αρχικά η Ζ’ Οικουμενική Σύνοδος, την οποία συγκάλεσε η αυτοκράτειρα Ειρήνη η Αθηναία (787). Εκεί αποφασίστηκε και έγινε δεκτό από όλους ότι: «κατά την προσκύνηση των εικόνων η λατρεία των πιστών απευθύνεται προς τα εικονιζόμενα ιερά πρόσωπα και όχι προς την ίδια την εικόνα και τα υλικά από τα οποία αυτή είναι φτιαγμένη». Οριστικό τέλος δόθηκε με τη Σύνοδο του 843 την οποία συγκάλεσε η αυτοκράτειρα Θεοδώρα.
Η συμφιλίωση αυτή των χριστιανών και η αναστήλωση των εικόνων γιορτάζεται από την εκκλησία μας, με πανηγυρικό τρόπο, την πρώτη Κυριακή των νηστειών του Πάσχα και ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας.
Τα αποτελέσματα του διχασμού
Και οι δυο πλευρές ήταν ανυποχώρητες και υποστήριζαν με φανατισμό τις απόψεις τους.
Ο διχασμός αυτός ονομάστηκε Εικονομαχία,κράτησε έναν περίπου αιώνα και είχε δυσάρεστες συνέπειες για όλους :
Στη διάρκειά του πολλοί άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους και άλλοι φυλακίστηκαν ή εξορίστηκαν.
Ναοί και μοναστήρια έκλεισαν και πολλές εικόνες, ψηφιδωτά και έργα τέχνης καταστράφηκαν.
Διαταράχτηκαν ακόμη οι σχέσεις ανάμεσα στο Βυζάντιο και τη Δυτική Εκκλησία, η οποία τάχτηκε με το μέρος των εικονολατρών.
Ποια εσωτερικά προβλήματα δημιούργησαν στο Βυζάντιο οι νικηφόροι πόλεμοι με τους γειτονικούς λαούς;
Ποιος ήταν ο κύριος λόγος για όλα αυτά τα προβλήματα; Θυμάστε κάποια αντίστοιχη περίπτωση στο παρελθόν;
Πώς προσπάθησε ο Λέων Γ΄ να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που υπήρχαν στο κράτος του;
Ποιες ήταν οι αλλαγές στη νομοθεσία και τη διοίκηση;
Τι ήταν η Εκλογή και τι γνωρίζεις για αυτή;
Ο αυτοκράτορας έδωσε εντολή να γραφτούν οι νόμοι σε απλή και κατανοητή γλώσσα. Γι’ αυτό το λόγο οι νομοθέτες επέλεξαν τα ελληνικά αντί των λατινικών, που ήταν η επίσημη γλώσσα του κράτους. Γιατί νομίζεις ότι το έκαναν αυτό;
Πώς δέχτηκαν οι πολίτες τις μεταρρυθμίσεις του Λέοντα Γ’ και των διαδόχων του;
Μπορείς να εξηγήσεις για ποιο λόγο ο φτωχός λαός τα δέχτηκε με ανακούφιση, ενώ οι πλούσιοι και οι μοναχοί δυσαρεστήθηκαν;
Λέων Γ’ ο Ίσαυρος
Ικανός και δραστήριος ηγέτης. Γεννημένος στη Γερμανικεία της Συρίας, ήταν ο πρώτος εικονομάχος αυτοκράτορας. Ίδρυσε τη δυναστεία των Ισαύρων, η οποία κυβέρνησε για 80 χρόνια. Το αρχικό του όνομα ήταν Κόνων. Το «Ίσαυρος» ήταν μεταγενέστερο μειωτικό προσωνύμιο. Εξαιρετικός αν και αυταρχικός. Ο Λέων Γ’ δεν υπήρξε μόνο ένας ικανός και δραστήριος υπερασπιστής της Αυτοκρατορίας του εναντίον των εξωτερικών εχθρών, αλλά επίσης ήταν και ένας σοφός και ικανός νομοθέτης. Ο Λέων Γ’ εμπιστεύθηκε σε μια επιτροπή την σύνταξη ενός κώδικα, με τον τίτλο “εκλογή”.
Τα περιεχόμενα της “Εκλογής” διαιρεμένα σε 18 μέρη ασχολούνται με το Αστικό κυρίως Δίκαιο, με έντονο κοινωνικό-ανθρωπιστικό περιεχόμενο. Επίσης το σπουδαίο δημιούργημα της νομοθετικής δράσης του Λέοντα Γ’ ήταν ο Γεωργικός Νόμος που αποτελείται από μια συλλογή κανόνων που ρυθμίζουν την αγροτική ζωή και που ασχολούνται με κοινά αδικήματα των αγροτών. Αναφέρεται κυρίως στην προσωπική ιδιοκτησία των αγροτών, στην κατάργηση της καταναγκαστικής εργασίας και στην καθιέρωση της ελευθερίας της μετακίνησης. Αναδιοργάνωσε Διοίκηση & Άμυνα του κράτους. Στην εποχή του Λέοντος Γ’ τελειοποιήθηκε και επεκτάθηκε το “σύστημα των θεμάτων”, το οποίο ήταν στενά συνδεδεμένο με τους εξωτερικούς και εσωτερικούς κινδύνους που απειλούσαν την Αυτοκρατορία. Ο Λέοντας επίσης διαίρεσε το κράτος σε διοικητικές και στρατιωτικές περιφέρειες, καθόρισε με σαφήνεια τον αριθμό και τις αρμοδιότητες των αξιωματούχων των ανακτόρων, δημιούργησε αξιόμαχο στρατό από στρατιώτες καλλιεργητές. Έβαλε τέλος σε μια περίοδο αστάθειας και έσωσε το Βυζάντιο από τους Άραβες όταν η πρωτεύουσα απειλήθηκε από το στρατό και το στόλο των Αράβων, που την πολιορκούσαν για έναν ολόκληρο χρόνο. Ο Λέων ο Γ’ έδειξε τότε όλες τις στρατιωτικές και πολιτικές του ικανότητες, συντρίβοντας τις δυνάμεις των Αράβων και λύνοντας την πολιορκία στις 15 Αυγούστου του 718, αφού προηγούμενα τους είχε αποδυναμώσει με δύο έξυπνους πολιτικούς χειρισμούς: την υποκίνηση των χριστιανών Αιγυπτίων, που ήταν στο στρατό των Αράβων, ν’ αυτομολήσουν στους Βυζαντινούς και τη συμφωνία του με τους Βουλγάρους, που κατέσφαξαν 20.000 Άραβες.
Στη συνέχεια κατέπνιξε μια σειρά στάσεων εναντίον του στην Κωνσταντινούπολη και την επανάσταση του αυτοανακηρυχθέντα βασιλιά της Ελλάδας Κοσμά, που, υποκινούμενος από τον πάπα, θέλησε ν’ αποσπάσει την κυρίως Ελλάδα απ’ το βυζαντινό κράτος. Τέλος, το 740, κατάστρεψε στη Φρυγία το στρατό των και πάλι εισβολέων Αράβων.
Στο ειρηνικό του έργο αναδιοργάνωσε τη διοίκηση του κράτους, φορολόγησε την εκκλησιαστική περιουσία κι απαγόρεψε την προσκύνηση και τη λατρεία των εικόνων, γεγονότα που δημιούργησαν αναταραχή, η οποία πήρε το σχήμα εκκλησιαστικής έριδας, με το όνομα “εικονομαχία” κι απείλησε ακόμη και την ύπαρξη του βυζαντινού κράτους. Για το λόγο αυτό ονομάστηκε εικονομάχος.
Πέθανε στις 18 Ιουνίου του 741. Μετά τον θάνατό του ανήλθε αμέσως στον θρόνο ο γιος του Κωνσταντίνος Ε’ ο Κοπρώνυμος ο οποίος συνέχισε την πολιτική του πατέρα του σε όλους τους τομείς.
*ΘΕΜΑΤΑ: Τα θέματα ήταν αρχικά στρατιωτικές μονάδες, μετακινούμενες ανά την επικράτεια. Όταν οι μονάδες αυτές απέκτησαν μόνιμη εγκατάσταση, θέματα ονομάστηκαν οι περιοχές εγκατάστασής τους, οι οποίες εξελίχθηκαν σε διοικητικές περιφέρειες. Την ανώτατη πολιτική εξουσία του θέματος ασκούσε ο στρατηγός. Δημιουργήθηκαν με σκοπό την καλύτερη διοίκηση των επαρχιών της αυτοκρατορίας (σε αντίθεση με το δυσλειτουργικό σύστημα των τεράστιων επαρχοτήτων της πρώιμης βυζαντινής περιόδου), αλλά και την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των εχθρικών εισβολών. Η λέξη «θέμα» σήμαινε βασικά ένα στρατιωτικό σώμα και, στη συνέχεια, ταυτιζόταν και με τη διοικητική περιφέρεια που προστάτευε.
Στις αρχές του 9ου αιώνα, οι Βούλγαροι άρχισαν να προσπαθούν να επεκταθούν στα βυζαντινά εδάφη, γεγονός που οδήγησε σε συγκρούσεις με το Βυζάντιο. Οι Βυζαντινοί κατάφεραν να τους απωθήσουν, αν και οι Βούλγαροι έφτασαν μέχρι την Κωνσταντινούπολη. Αργότερα, οι σχέσεις βελτιώθηκαν όταν ο βασιλιάς των Βουλγάρων Βόγορης (Μιχαήλ) βαφτίστηκε χριστιανός και ακολούθησε τον πολιτισμό του Βυζαντίου. Ωστόσο, όταν ο βασιλιάς Συμεών ανέβηκε στον θρόνο, ξεκίνησαν νέοι πόλεμοι με το Βυζάντιο. Μετά την ήττα τους στον Σπερχειό ποταμό το 996 και τη μεγάλη ήττα το 1014, οι Βούλγαροι έπαψαν να είναι τόσο επικίνδυνοι για το Βυζάντιο. Οι Ρώσοι, που αρχικά κατοικούσαν στη Βόρεια Ευρώπη και ίδρυσαν το κράτος των Ρως, αρχικά ήταν εχθρικοί με το Βυζάντιο. Το 860 μ.Χ. επιτέθηκαν στην Κωνσταντινούπολη, αλλά η επίθεση αποκρούστηκε. Αργότερα υπέγραψαν συνθήκες ειρήνης με το Βυζάντιο και βοήθησαν κατά των Βουλγάρων. Το 987, οι Ρώσοι εκχριστιανίστηκαν και έγιναν σύμμαχοι του Βυζαντίου για πολλά χρόνια, με αμοιβαία οφέλη.
Ο Κύριλλος και ο Μεθόδιος ήταν γιοι σεβαστής οικογένειας, που ζούσε στη Θεσσαλονίκη. Ο Κύριλλος ήταν μεγαλύτερος και γεννήθηκε γύρω στα 822 μ.Χ. και τον ονόμασαν Κωνσταντίνο. Και οι δύο φοιτούσαν σε σχολείο της πατρικής τους πόλης και διακρίνονταν για το ήθος και τη φιλομάθειά τους.
Ο πατέρας τους πέθανε, όταν ο Κωνσταντίνος ήταν δεκατεσσάρων ετών. Τότε, από τη σχολή της Μαγναύρας πρότειναν στη μητέρα τους να στείλει τους δυο γιους της να σπουδάσουν δωρεάν στο αυτοκρατορικό σχολείο. Η προσφορά έγινε δεκτή κι έτσι οι δυο αδελφοί βρέθηκαν στην Πόλη.
Ο Κωνσταντίνος σπούδασε αριθμητική και γεωμετρία με δάσκαλο το Λέοντα το Μαθηματικό, καθώς και φιλοσοφία με δάσκαλο το μετέπειτα πατριάρχη Φώτιο. Σπούδασε ακόμα μουσική, ρητορική και αστρονομία. Έμαθε να μιλά πολλές γλώσσες και ιδιαίτερα τη σλαβική. Το όνομα Κύριλλος το απέκτησε όταν δέχτηκε το μοναχικό σχήμα.
Ο αδελφός του Μεθόδιος, σπούδασε διοίκηση και οικονομία και υπηρέτησε σε διοικητικές θέσεις της εκκλησίας. Ασπάστηκε και αυτός το μοναχικό βίο και μόνασε στον Όλυμπο της Βιθυνίας.
Η παγκόσμια αναγνώριση του Κύριλλου και του Μεθόδιου
«Όποιος ασχοληθεί με την ιστορία των Σλάβων, όποιος ταξιδέψει στις χώρες τους, βρίσκει παντού τον Κύριλλο και το Μεθόδιο. Σ’ όλες τις σλαβικές πόλεις, την Πράγα, το Βελιγράδι, τη Σόφια και τη Μόσχα οι δυο αυτοί θεσσαλονικείς θεωρούνται ως εθνικοί προστάτες τους. Οι επιστήμονες γράφουν την ιστορία τους, ο λαός τους σέβεται, η Ορθόδοξη Εκκλησία τους τιμά ως αγίους και οι πολιτικοί βλέπουν σ’ αυτούς το σύμβολο της ενότητας για τη φυλή τους».
Ερωτήσεις Κατανόησης
Ποιες ήταν οι σχέσεις Βυζαντινών και Σλάβων τον 4ο -7ο αιώνα;
Για ποιους λόγους οι σχέσεις των Βυζαντινών και των Σλάβων αλλάζουν προς το καλύτερο στις αρχές του 8ου αιώνα;
Τι έγινε με τους Σλάβους της βόρειας Βαλκανικής;
Τι ζήτησε ο Ρατισλάβος από τους Βυζαντινούς;
Πώς αντέδρασαν οι Βυζαντινοί στο αίτημα του Σλάβου ηγεμόνα και γιατί;
Ποιο ήταν το έργο του Κύριλλου και του Μεθόδιου στη Μοραβία;
Τι έκαναν για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα της γλώσσας;
Για ποιους λόγους είναι σημαντικό το έργο τους;
Σπίτι: Μελετώ το μάθημα σελ.64-65 και απαντώ στην ερώτηση “Γιατί θεωρείτε ότι είναι σημαντικό για έναν λαό να έχει αλφάβητο;”
Για να αντιμετωπίσει το Βυζάντιο την κατάσταση, τοποθέτησε σε αυτές τις άκρες των συνόρων φρουρούς, τους Ακρίτες.
Στους ακρίτες το κράτος έδινε:
δωρεάν χωράφια (στρατιωτόπια) για να καλλιεργούν
άλογα και πανοπλίες για τους πολέμους
απαλλαγή από τους φόρους
Έτσι είχαν εγκατασταθεί μαζί με τις οικογένειές τους στα ανατολικά σύνορα και ήταν πραγματικοί «βιγλάτορες», αφού παρακολουθούσαν τις κινήσεις των εχθρών και ειδοποιούσαν έγκαιρα.
Επίσης φρουρούσαν τα περάσματα των συνόρων και εμπόδιζαν τους εχθρούς να λεηλατούν αυτές τις περιοχές.
Οι Ακρίτες έγιναν ξακουστοί, πολεμώντας εναντίον των Αράβων για την προστασία των συνόρων. Όταν δεν πολεμούσαν, γυμνάζονταν και βοηθούσαν στην οχύρωση των ακριτικών πόλεων.
Ο λαός τους ένιωθε προστάτες του,τους θαύμαζε και τους εξύμνησε στα ακριτικά τραγούδια.Τα τραγούδια αυτά μιλούν για τα ηρωικά κατορθώματα, τη ζωή, τους αγώνες των ακριτών και έγιναν η αρχή των δημοτικών μας τραγουδιών.
Ο πιο ξακουστός ήταν ο Βασίλειος Διγενής Ακρίτας:
Ο Διγενής σύμφωνα με τον μύθο ήταν ένας από τους Ακρίτες της Μικράς Ασίας, τους φρουρούς των Βυζαντινών συνόρων και απέκτησε το προσωνύμιο Διγενής εξαιτίας της εθνικής καταγωγής του: η μητέρα του, Ειρήνη ήταν κόρη βυζαντινού στρατηγού και ο πατέρας του Μουσούρ Άραβας εμίρης από τη Συρία.
Ο Βασίλειος Διγενής Ακρίτας είναι ο γνωστότερος από τους ήρωες των ακριτικών τραγουδιών και πρωταγωνιστής ενός έμμετρου αφηγηματικού έργου του 11ου – 12ου αι., το οποίο είναι γνωστό ως Διγενής Ακρίτας ή Έπος του Διγενή Ακρίτα. Θεωρείται το πρώτο γραπτό μνημείο της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Σύμφωνα με το μύθο ήταν ένας από τους Ακρίτες, τους φρουρούς των Βυζαντινών συνόρων και είχε το προσωνύμιο Διγενής εξαιτίας της εθνικής καταγωγής του: η μητέρα του ήταν κόρη βυζαντινού στρατηγού και ο πατέρας του εμίρης από την Συρία.
Υπόθεση του έργου
Το έργο ξεκινά με την αφήγηση της ιστορίας των γονέων του Διγενή: πατέρας του ήταν ο εμίρης της Συρίας Μουσούρ, ο οποίος σε μια επιδρομή σε βυζαντινά εδάφη άρπαξε την μοναχοκόρη ενός βυζαντινού στρατηγού. Τα πέντε αδέρφια της κοπέλας συνάντησαν τον εμίρη για να ζητήσουν πίσω την αδερφή τους και, επειδή εκείνος αρνήθηκε να την δώσει, ο μικρότερος από αυτούς μονομάχησε μαζί του και τον νίκησε. Ο εμίρης όμως αρνήθηκε να επιστρέψει την κοπέλα. Την παντρεύτηκε, βαφτίστηκε χριστιανός και εγκαταστάθηκε στο βυζαντινό έδαφος· όταν η μητέρα του τον κάλεσε οργισμένη να επιστρέψει στην πατρίδα του εκείνος την επισκέφτηκε και έπεισε εκείνη και την οικογένειά του να ασπασθούν τον χριστιανισμό. Ένα χρόνο μετά τον γάμο γεννήθηκε ο γιος του ζευγαριού, Βασίλειος.
Ο Βασίλειος είχε δείξει από τα παιδικά του χρόνια τις εξαιρετικές ικανότητες και επιδόσεις του σε ασχολίες όπως το κυνήγι: σε ηλικία 12 ετών έπνιξε δύο αρκούδες και σκότωσε ένα λιοντάρι. Όταν ερωτεύτηκε την κόρη ενός στρατηγού, την έκλεψε με την θέλησή της, επειδή οι γονείς της δεν έδιναν την συγκατάθεσή τους, και ο πατέρας της κοπέλας επέτρεψε τον γάμο μόνο αφού ο Διγενής σκότωσε τους πολεμιστές που έστειλε ο στρατηγός για να τον κυνηγήσουν.
Η συνέχεια του κειμένου αφηγείται τα κατορθώματα του Διγενή που τον έκαναν διάσημο και για τα οποία του απένειμε τιμές ο βυζαντινός αυτοκράτορας. Το μεγαλύτερο τμήμα καταλαμβάνεται από την αφήγηση -σε πρώτο πρόσωπο- των μαχών του Διγενή απέναντι σε έναν δράκο και ένα λιοντάρι που απειλούσε την γυναίκα του και εναντίον των απελατών και της αμαζόνας Μαξιμώς που ήθελαν να την κλέψουν.
Οι Άραβες προσπαθούν να καταλάβουν εδάφη της Μικράς Ασίας και να εγκατασταθούν στην Ευρώπη. Συναντούν την αντίσταση των Βυζαντινών και αλλάζοντας πορεία περνούν από τη βόρεια Αφρική στην Ισπανία.
Φωτόδεντρο – Χάρτης της αραβικής εξάπλωσης (7ος – 13ος αιώνας)
Χρονολόγιο – ιστοριογραμμή της αραβικής εξάπλωσης στο Φωτόδεντρο . Κάνε κλικ στην παρακάτω εικόνα για να δεις την εξάπλωση των Αράβων. Επιλέγοντας τα βελάκια στο κάτω μέρος θα διαβάσεις τα σημαντικότερα γεγονότα της ιστορίας τους.
Σε αυτό το κεφάλαιο ασχοληθήκαμε με το Βυζάντιο επί αυτοκράτορα Ηρακλείου. Ο Ηράκλειος εκστρατεύει κατά των Περσών. Οι Άβαροι συνεννοούνται με τους Πέρσες και πολιορκούν από κοινού την Κωνσταντινούπολη, στο διάστημα που ο αυτοκράτορας βρίσκεται πολύ μακριά και του είναι αδύνατο να την υπερασπιστεί.
Σε αυτό το κεφάλαιο πρέπει να γνωρίζουμε:
σε τι κατάσταση βρήκε ο Ηράκλειος την αυτοκρατορία
ποιο ήταν το χειρότερο πρόβλημα που είχε να διευθετήσει
ποιος τον βοήθησε και πώς
τι έκανε με τα χρήματα αυτά
τι έκανε αφού διευθέτησε την απειλή των Αβάρων
Πόσες εκστρατείες έκανε εναντίον των Περσών και ποιο ήταν το αποτέλεσμα
ποιος ανέλαβε τη φύλαξη της Πόλης όσο ο Ηράκλειος απουσίαζε
πώς αντιμετώπισαν την εκ νέου απειλή των Αβάρων
πώς αντέδρασαν οι Άβαροι και τι είχε ως αποτέλεσμα
πού απέδωσαν οι Βυζαντινοί τη σωτηρία της Πόλης και ποιες οι συνέπειες της νίκης τους
Σε αυτό μάθημα της ιστορίας, μπορείτε να μάθετε το ιστορικό γεγονός που συνδέεται άμεσα με την δοξολογία της Παναγίας και τον Ακάθιστο Ύμνο που γράφτηκε προς ευχαριστία της.
Ο Ακάθιστος Ύμνος θεωρείται ως ένα αριστούργημα της βυζαντινής υμνογραφίας. Είναι γραμμένος πάνω στους κανόνες της ομοτονίας, ισοσυλλαβίας και εν μέρει της ομοιοκαταληξίας. Η γλώσσα του είναι σοβαρή και ποιητική και πλουτίζεται από κοσμητικά επίθετα και πολλά σχήματα λόγου (αντιθέσεις, μεταφορές, κλπ). Το θέμα του είναι η εξύμνηση της ενανθρώπισης του Θεού μέσω της Θεοτόκου, πράγμα που γίνεται με πολλές εκφράσεις χαράς και αγαλλίασης, οι οποίες του προσδίδουν θριαμβευτικό τόνο.
Ο πρώτοι δώδεκα οίκοι του (Α-Μ) αποτελούν το ιστορικό μέρος. Εκεί εξιστορούνται τα γεγονότα από τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου μέχρι την Υπαπαντή, ακολουθώντας τη διήγηση του Ευαγγελιστή Λουκά. Αναφέρεται ο Ευαγγελισμός, η επίσκεψη της εγκύου Παρθένου στην Ελισάβετ, οι αμφιβολίες του Ιωσήφ, η προσκύνηση των ποιμένων και των Μάγων, η Υπαπαντή και η φυγή στην Αίγυπτο. Οι τελευταίοι δώδεκα (Ν-Ω) αποτελούν το θεολογικό ή δογματικό μέρος, στο οποίο ο μελωδός αναλύει τις βαθύτερες θεολογικές και δογματικές προεκτάσεις της Ενανθρώπισης του Κυρίου και το σκοπό της, που είναι η σωτηρία των πιστών.
Αυτά τα γεγονότα μάς φέρνει στη μνήμη κάθε χρόνο η ακολουθία των Χαιρετισμών. Θυμίζοντας σε όλους μας ότι στις πιο απελπισμένες στιγμές, όταν δεν υπάρχει καμιά ανθρώπινη βοήθεια, δεν μας ξεχνάει ο Θεός. Αρκεί να πιστέψουμε σε Αυτόν. Γι’ αυτό και ο ελληνικός λαός που γνώρισε αυτοκράτορες σαν τον Ηράκλειο εύχεται οι ηγέτες του να δείχνουν την ίδια ευσέβεια όπως εκείνος…
Χρησιμοποιούμε cookies για να σας προσφέρουμε την καλύτερη δυνατή εμπειρία στη σελίδα μας. Εάν συνεχίσετε να χρησιμοποιείτε τη σελίδα, θα υποθέσουμε πως είστε ικανοποιημένοι με αυτό.ΕντάξειΔιαβάστε περισσότεραΜη αποδοχή
