Η Αναλυτική Μηχανή ήταν σχέδιο ενός μηχανικού υπολογιστή γενικής χρήσης από τον Βρετανό μαθηματικό Τσαρλς Μπάμπατζ, το οποίο αποτελεί σημαντικό βήμα στην ιστορία των υπολογιστών. Μπορούσε να προγραμματιστεί με τη χρήση διάτρητων καρτών. Δεν ήταν μία μοναδική φυσική μηχανή, αλλά μία ακολουθία από σχέδια που έφτιαχνε ο Μπάμπατζ μέχρι και το θάνατο του το 1871.
Λόγω της πολυπλοκότητας της μηχανής, της έλλειψης επιστημονικής διαχείρισης του έργου, του κόστους της κατασκευής του, καθώς και της δυσκολία εκτίμησης της αξίας του από το Κοινοβούλιο σε σχέση με άλλα έργα, η μηχανή δεν κατασκευάστηκε ποτέ. O Babbage θεωρείται ο «πατέρας του υπολογιστή». Του αποδίδεται η εφεύρεση του πρώτου μηχανικού υπολογιστή, ο οποίος σταδιακά οδήγησε σε πιο προχωρημένο σχεδιασμό.Στην προσπάθεια υλοποίησης της μηχανής, συνάντησε προβλήματα τεχνικής φύσης και το έργο του έμεινε ανολοκλήρωτο.
Η Αναλυτική Μηχανή είχε σχεδιαστεί έτσι ώστε να εκτελεί ένα ευρύ φάσμα υπολογισμών σύμφωνα με τις οδηγίες του χειριστή της. Τα φιλόδοξα σχέδια του Μπάμπατζ (Babbage) για την περίφημη Αναλυτική Μηχανή του ήταν να δημιουργήσει μια διάταξη που θα “θυμόταν” η ίδια τη σειρά των ζητούμενων πράξεων. Τις οδηγίες – δηλαδή ουσιαστικά το πρόγραμμα – θα τις έδιναν διάτρητες κάρτες.
Η Αναλυτική Μηχανή αποτελούνταν από τα εξής μέρη:
-την αποθήκη, όπου αποταμιεύονταν οι αριθμοί για τις πράξεις,
-τον μύλο, όπου εκτελούνταν οι αριθμητικές πράξεις,
-το σύστημα τροφοδοσίας διάτρητων καρτών και
-τους μηχανισμούς ελέγχου που επέλεγαν τους κατάλληλους αριθμούς από την αποθήκη και τους οδηγούσαν στο μύλο.
Όλα τα τμήματα εκτός από την τροφοδοσία αποτελούνταν από οδοντωτούς τροχούς.
Όλα τα παραπάνω όμως στοιχεία πλησιάζουν κατά πολύ τα αντίστοιχα των σύγχρονων υπολογιστών και γι’ αυτό η “Αναλυτική Μηχανή” θεωρείται πρόγονός τους.
Η μηχανή δεν είναι ένα μοναδικό φυσικό αντικείμενο, αλλά μια διαδοχή από σχέδια. Η Αναλυτική μηχανή μπορούσε να προγραμματιστεί χρησιμοποιώντας Διάτρητες κάρτες. Ο Μπάμπατζ συνειδητοποίησε ότι μπορούσε να αποθηκεύσει προγράμματα σε αυτές τις κάρτες, ώστε ο χρήστης χρειαζόταν μόνο να δημιουργήσει το πρόγραμμα μια φορά, και μετά εισάγοντας την κάρτα θα μπορούσε να το τρέξει ξανά. Αυτή η μηχανή προοριζόταν να έχει αρκετά από τα χαρακτηριστικά τα οποία σήμερα χρησιμοποιούνται στους σύγχρονους υπολογιστές, όπως ο έλεγχος κατά ακολουθίες (sequential control), η διακλάδωση (branching) και οι βρόχοι (looping). Η Άντα Λάβλεϊς, μαθηματικός και κόρη του Λόρδου Μπάϊρον, ήταν από τους λίγους ανθρώπους που κατάλαβαν πλήρως τις ιδέες του Μπάμπατζ και έτσι δημιούργησε ένα πρόγραμμα για την Αναλυτική μηχανή. Αν είχε ποτέ κατασκευαστεί η Αναλυτική μηχανή, το πρόγραμμά της θα μπορούσε να υπολογίσει μια ακολουθία από αριθμούς της κατανομής Μπερνούλλι. Βάσει αυτής της εργασίας, η Λάβλεϊς σήμερα θεωρείται ο πρώτος άνθρωπος στο κόσμο που ασχολήθηκε με προγραμματισμό υπολογιστών.