Η Καθαρά Δευτέρα σηματοδοτεί την έναρξη της Μεγάλης Σαρακοστής (των επτά δηλ. εβδομάδων νηστείας) για την Ορθόδοξη εκκλησία μας, μέχρι την Ανάσταση και το Πάσχα! Ονομάστηκε έτσι γιατί οι Χριστιανοί “καθαρίζονταν” πνευματικά και σωματικά. Είναι μέρα νηστείας αλλά και μέρα αργίας για τους Χριστιανούς. Η νηστεία διαρκεί περίπου 50 μέρες, όσες ήταν και οι μέρες νηστείας του Χριστού στην έρημο.
Η Καθαρά Δευτέρα ονομάζεται από το λαό μας και Κούλουμα. Κατά τον Νικόλαο Πολίτη, πατέρα της ελληνικής λαογραφίας, η λέξη Κούλουμα προέρχεται από το λατινικό Cumulus (κούμουλους) που σημαίνει σωρός, αφθονία αλλά και το τέλος. Εκφράζει δηλαδή το τέλος, τον επίλογο της Απόκριας.
Το τραπέζι της Καθαράς Δευτέρας περιλαμβάνει νηστίσιμα φαγητά, όπως ταραμοσαλάτα, όσπρια, μαλάκια, οστρακοειδή, τουρσί, ταχίνι και χαλβά κ.α. και την περίφημη λαγάνα, είδος ψωμιού που τρώγεται την ημέρα αυτή.
Η παράδοσή μας παρομοιάζει την Σαρακοστή σαν μια κυρία χωρίς στόμα, λόγω νηστείας, σε στάση προσευχής, με επτά πόδια, ένα για κάθε εβδομάδα της σημαντικής αυτής περιόδου για τη θρησκεία μας!
Κορυφαίο έθιμο της ημέρας είναι το πέταγμα του χαρταετού στον γαλάζιο ουρανό, μια συνήθεια που μας έρχεται από πολύ παλιά, όταν μικροί και μεγάλοι κατασκεύαζαν οι ίδιοι το χαρταετό τους με μεγάλο ενθουσιασμό. Το πέταγμά του πιθανόν να σημαίνει ότι απομακρύνουμε κάθε έγνοια του χειμώνα, μια και μπαίνει η άνοιξη και όλα, τουλάχιστον στη φύση, είναι πιο χαρούμενα λόγω της ανθοφορίας και της βελτίωσης του καιρού!
Ο χαρταετός είναι μια ελαφριά κατασκευή σκοπός της οποίας είναι να πετά με τη βοήθεια του αέρα. Ο χαρταετός κρατιέται από αυτόν που τον πετά μέσω της καλούμπας, ενός λεπτού σχοινιού.
Η συνήθεια του πετάγματος χαρταετού προέρχεται πιθανότατα από την Κίνα. Είναι δημοφιλής σήμερα στην Κίνα, στην Ιαπωνία, στην Ινδία, στην Ταϊλάνδη και στο Αφγανιστάν.
Ο σκελετός των χαρταετών κατασκευάζεται είτε από ελαφρύ ξύλο είτε από πλαστικό, ενώ το μέρος που φέρνει αντίσταση στον αέρα είναι από πλαστικό φύλλο ή χαρτί.
Σημαντικά σημεία του χαρταετού για επιτυχημένο πέταγμα είναι:
τα ζύγια της καλούμπας
τα ζύγια της ουράς
το μέγεθος της ουράς
Οι χαρταετοί φτιάχνονται σε τεράστια ποικιλία σχημάτων. Παραδοσιακό σχήμα στην Ελλάδα είναι αυτό με τον εξάγωνο σκελετό.
