Ας γνωρίσουμε τους συμβολισμούς των εικόνων της Γέννησης (Χριστούγεννα) και της Βάπτισης (Θεοφάνια ή Φώτα), από τις σημαντικότερες γιορτές της Χριστιανοσύνης αυτή την περίοδο.
Δείτε στη διεύθυνση: Νέο διδακτικό υλικό στα Θρησκευτικά για το Δημοτικό Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων
Διαβάζουμε την Εικόνα της Γέννησης του Χριστού-Χριστούγεννα 25 Δεκεμβρίου
Ο αγιογράφος εδώ δεν ενδιαφέρεται να «φωτογραφήσει» τη Γέννηση, αλλά να δείξει τον συμβολισμό της.
Πρώτα πρώτα θέλει να τονίσει τον εορταστικό και πανηγυρικό χαρακτήρα των Χριστουγέννων. Άγγελοι, άνθρωποι, φύση γιορτάζουν συμμετέχοντας στη μεγάλη χαρά της γέννησης του Χριστού.
Στο κέντρο, βλέπουμε τα πιο σημαντικά πρόσωπα. Το θείο Βρέφος και τη Μητέρα του. Βρίσκονται μέσα σε σκοτεινό σπήλαιο που συμβολίζει το σκοτάδι που βρίσκονταν ο κόσμος πριν τη γέννηση του Χριστού. Μέσα σε πέτρινη φάτνη βρίσκεται σπαργανωμένο το θείο Βρέφος και πάνω του πέφτει η ακτίνα του άστρου.
Είναι ένας πολύ όμορφος τρόπος να μας δείξει ο αγιογράφος ότι αυτό το βρέφος είναι ο Υιός του Θεού που το φως του τον συνοδεύει. Ταυτόχρονα, όμως, είναι και άνθρωπος που γεννήθηκε όπως όλα τα μωράκια στον κόσμο και γι’ αυτό εικονίζεται με τα σπάργανά του.
 Η Γέννηση του Χριστού, Θεοφάνης ο Κρητικός, 16ος αι., Ι. Μονή Σταυρονικήτα, Άγιο Όρος
Η Παναγία βρίσκεται γονατιστή δίπλα του να το προσκυνά. Ζωγραφίζεται μεγαλύτερη από τα υπόλοιπα πρόσωπα της παράστασης. Είναι το πρόσωπο που τιμούμε ιδιαίτερα, γιατί με τη συγκατάθεσή της γεννήθηκε ο Χριστός. |
Μέσα στο σπήλαιο και πίσω από τη φάτνη, ζωγραφίζονται ένα βόδι κι ένα γαϊδουράκι, που συμβολίζουν τους ανθρώπους της Παλαιάς Διαθήκης που περίμεναν και αναγνώρισαν τον Ιησού ως Μεσσία.
Γύρω από αυτή την κεντρική σκηνή, εικονίζονται διάφορα επεισόδια έτσι όπως περιγράφονται στα ευαγγέλια.
Στο επάνω αριστερό μέρος της εικόνας, άγγελοι κοιτάζουν το αστέρι και δοξολογούν, ενώ ένας άλλος άγγελος δίνει το χαρμόσυνο μήνυμα σε έναν βοσκό που ακούει εκστατικός. Λίγο πιο κάτω, ένα μικρός βοσκός παίζει, γεμάτος χαρά, τη φλογέρα του.
Δίπλα στο σπήλαιο, εικονίζονται έφιπποι οι τρεις Μάγοι να έρχονται οδηγημένοι από το φως του αστεριού. Οι Μάγοι, με διαφορετικά ρούχα και διαφορετικές ηλικίες – νέος, μεσήλικας και γέροντας – φανερώνουν ότι άνθρωποι διαφορετικοί, από ποικίλες χώρες, λαούς και θρησκείες θα υποδεχτούν τον Χριστό.
Ο Ιωσήφ δεν είναι δίπλα στην Παναγία, όπως θα περίμενε κανείς, αλλά στην άκρη της εικόνας. Ο ζωγράφος θέλει να τονίσει ότι δεν είναι ο πατέρας, αλλά μόνον ο προστάτης της Αγίας Οικογένειας. Κάθεται σκεφτικός και προβληματισμένος, ενώ δίπλα του είναι ένας μαυροντυμένος γέρος που κάτι του λέει. Είναι οι αμφιβολίες για την Μαρία, ένα γεγονός που συνέβη καιρό πριν, μετά τον Ευαγγελισμό.
Στο άλλο κάτω άκρο της εικόνας, εικονίζονται δύο γυναίκες που ετοιμάζουν το πρώτο λουτρό του βρέφους. Η μία ρίχνει νερό σε μια μεγάλη λεκάνη κι η άλλη κρατάει το παιδί και δοκιμάζει με το χέρι της τη θερμοκρασία του νερού. Είναι μια σκηνή που δεν αναφέρεται στο Ευαγγέλιο, αλλά χρησιμοποιείται από τον αγιογράφο για να δείξει ότι ο Θεός που έγινε άνθρωπος συμμετέχει σε όλες τις πτυχές της ανθρώπινης ζωής
Διαβάζουμε την εικόνα της Βάπτισης-Θεοφάνια 6 Ιανουαρίου
Εικόνα: Μανουήλ Πανσέληνος, Η Βάπτιση του Χριστού, π. 1290, Άγιο Όρος, Πρωτάτο
Στην εικόνα της Βάπτισης, αυτό που ενδιαφέρει περισσότερο τον αγιογράφο είναι να δουν τα μάτια των ανθρώπων τον Τριαδικό Θεό. Έτσι, σε μια κάθετη «γραμμή» απ’ τον ουρανό ως τη γη βλέπουμε το χέρι του Θεού που ευλογεί, το Άγιο Πνεύμα σαν περιστέρι και τον Ιησού που βαπτίζεται.
Στο κέντρο της εικόνας είναι ο Χριστός γυμνός, με ένα πανί δεμένο γύρω από τη μέση του. Δεν είναι βυθισμένος μέσα στον Ιορδάνη, που κυλά μέσα από τα ψηλά βράχια, αλλά πάνω στα νερά του και τα ευλογεί με το δεξί του χέρι.
Στην όχθη απέναντί του, ο Ιωάννης ο Πρόδρομος τον βαφτίζει. Κοιτάζει προς τον ουρανό και βλέπει εκστατικός το Άγιο Πνεύμα, ενώ έχει το δεξί του χέρι του στο κεφάλι του Χριστού. Το άλλο χέρι του, προβάλλει από τον μανδύα του με μια κίνηση προσευχής.
Στην άλλη όχθη βλέπουμε αγγέλους, που στέκονται σα να περιμένουν να υποδεχτούν τον Χριστό. Τα χέρια τους, καλυμμένα με τα ενδύματά τους, δείχνουν τον μεγάλο σεβασμό σ’ αυτό που γίνεται. Ένας από τους αγγέλους κοιτάζει με δέος προς τον ουρανό.
Μέσα στον ποταμό, εικονίζονται δύο συμβολικές μορφές: η πρώτη, ενός γέρου καβάλα σε δύο δελφίνια συμβολίζει τον Ιορδάνη ποταμό που «στράφηκε πίσω»∙ τα νερά του δηλαδή πήγαν ανάποδα και γύρισαν προς την πηγή τους επειδή ταράχτηκαν όταν μπήκε μέσα τους ο Χριστός.
Η δεύτερη μορφή, μια ωραία κόρη με κόκκινο φόρεμα που ανεμίζει, είναι η θάλασσα που κι αυτή μπροστά στο μεγάλο μυστήριο “είδε και έφυγε”.
Η γιορτή των Φώτων: Η Εκκλησία γιορτάζει τη γιορτή της Βάπτισης του Χριστού (των Θεοφανίων) στις 6 Ιανουαρίου. Στην Ελλάδα η γιορτή ονομάζεται και Φώτα, γιατί τότε βαφτίζονταν οι πρώτοι χριστιανοί κρατώντας αναμμένες λαμπάδες.
Στις εκκλησίες ψάλλεται το τροπάριο:
Εν Ιορδάνη βαπτιζομένου Σου, Κύριε,
η της Τριάδος εφανερώθη προσκύνησις∙
Του γαρ γεννήτορος η φωνή προσεμαρτύρει Σοι,
αγαπητόν Σε υιόν ονομάζουσα..
Και το Πνεύμα εν είδει περιστεράς,
εβεβαίου του λόγου το ασφαλές.
Ο επιφανής, Χριστέ ο Θεός,
και τον κόσμον φωτίσας, δόξα Σοι.
Δηλαδή:
Όταν βαπτιζόσουν στον Ιορδάνη, Κύριε,
τότε έγινε η αποκάλυψη του μυστηρίου της Αγίας Τριάδος.
Γιατί καθώς βαφτιζόσουν, η φωνή του Πατέρα Σου ακούστηκε να μαρτυρά για Σένα
και να λέει πως είσαι ο αγαπημένος Του Γιος.
Και το Άγιο Πνεύμα σαν περιστέρι
βεβαίωνε την ίδια ώρα την αλήθεια όσων λέγονταν.
Εσύ που φανερώθηκες στον Ιορδάνη, Χριστέ ο Θεός μας,
και φώτισες τον κόσμο, ας είσαι δοξασμένος!
Το έθιμο του Σταυρού την ημέρα των Θεοφανίων ή Φώτα
