Ο ρόλος της οικογένειας είναι ιδιαίτερα σημαντικός όχι μόνο ως προς την πρόληψη του φαινομένου της σχολικής βίας και του εκφοβισμού, αλλά και ως προς τη δυνατότητα παρέμβασης και αντιμετώπισής του. Συχνά έχει παρατηρηθεί ότι βασικές αιτίες εκδήλωσης επιθετικών συμπεριφορών, σχετίζονται με τα βιώματα και τη μεταχείριση που έχουν τα παιδιά στο πλαίσιο της οικογένειας.

Μεγάλος αριθμός μελετών επιβεβαιώνει πως οι ενδοοικογενειακές συγκρούσεις είναι προδιαθεσικός παράγοντας για τη μετέπειτα εκδήλωση παραβατικής (55%) ή ακόμα και εγκληματικής συμπεριφοράς (96%) από παιδιά και εφήβους κάτω των 18 χρόνων .Σε συνδυασμό με τις ενδοοικογενειακές συγκρούσεις, η αντιφατική αντιμετώπιση του παιδιού και ο τρόπος που αξιολογούν οι γονείς την αντικοινωνική συμπεριφορά εμποδίζουν την ωρίμανση του παιδιού και το αποτρέπουν από το να εσωτερικεύσει κοινωνικά αποδεκτούς τρόπους συμπεριφοράς, με αποτέλεσμα να οδηγείται σε έντονη επιθετική συμπεριφορά.

«Ένα άτομο υφίσταται εκφοβισμό, αν αυτός/αυτή εκτίθεται επανειλημμένα, σε αρνητικές ενέργειες από ένα ή περισσότερα άτομα με σκοπό την πρόκληση σωματικού ή ψυχικού πόνου». Για να θεωρηθεί μια πράξη ως φαινόμενο σχολικής βίας και εκφοβισμού , πρέπει να έχει τα εξής χαρακτηριστικά: α) να αποτελεί επιθετική συμπεριφορά, β) να πραγματοποιείται κατ’ επανάληψη στη διάρκεια του χρόνου και γ) να πραγματοποιείται μέσα σε μια διαπροσωπική σχέση που χαρακτηρίζεται από δυσαναλογία εξουσίας. Να ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την επιβολή, την καταδυνάστευση και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός και εκτός σχολείου. 

Η εκδήλωση επιθετικής συμπεριφοράς έχει στόχο το “διαφορετικό“, το οποίο μπορεί να αφορά σε οποιοδήποτε ανθρώπινο γνώρισμα είτε εξωτερικό είτε εσωτερικό. Για παράδειγμα, το χρώμα του δέρματος, η εθνικότητα, το φύλο, το βάρος, η σχολική επίδοση, η κοινωνική συστολή.

Τα παιδιά “θύματα” εκφοβισμού και βίας είναι δυνατόν να νιώσουν έντονο άγχος και αίσθημα ανασφάλειας, να έχουν φοβίες, να παρουσιάσουν σχολική άρνηση, πτώση στις επιδόσεις τους, ψυχοσωματικά προβλήματα, όπως πονοκέφαλο, πονόκοιλο, διαταραχές στον ύπνο  καθώς και κατάθλιψη.

Τα επεισόδια εκφοβισμού και βίας δεν αποκαλύπτονται εύκολα, γιατί καλύπτονται από το φόβο του θύματος και τον εκβιαστικό χαρακτήρα του θύτη. Συχνά αποσιωπούνται από τους ίδιους τους γονείς ή το σχολείο προκειμένου να αποφύγουν την έκθεση και το κύρος τους. Αποτελεί ωστόσο επιτακτική ανάγκη, συνεργασίας, ευαισθητοποίησης, ενημέρωσης και έγκαιρης παρέμβασης γονέων, σχολείου και ειδικών συμβούλων (ψυχολόγων, σχολικών συμβούλων, κοινωνικών λειτουργών) προκειμένου να προλαμβάνονται, να καταστέλλονται και να μη διαιωνίζονται τέτοια φαινόμενα, οι επιπτώσεις των οποίων μπορεί να προκαλέσουν ανεπανόρθωτες συνέπειες στην στη σωματική και ψυχοκοινωνική εξέλιξη των παιδιών και των εφήβων.

Εάν το παιδί σας είναι καθημερινός στόχος, αυτό μπορεί να τα οδηγήσει σε σοβαρά θέματα όπως αγχώδεις διαταραχές, διατροφικές διαταραχές, χαμηλή αυτoεκτίμηση, κατάθλιψη, αυτοκτονικές τάσεις και εθισμό στο αλκοόλ και στα ναρκωτικά. Τα παιδιά που εκφοβίζουν άλλα παιδιά από μικρή ηλικία πιθανότατα να εμπλακούν σε πιο σοβαρές επιθετικές συμπεριφορές καθώς ενηλικιώνονται. Η αντιμετώπιση του θέματος άμεσα -ανεξάρτητα σε ποια πλευρά του νομίσματος βρίσκεται το παιδί σας- θα αποτελέσει τη βάση για την καλύτερη και υγιέστερη εξέλιξη της ψυχοσύνθεσης του.

Όταν τα παιδιά εκφοβίζονται, μπορεί να μην λένε τίποτα. Ωστόσο, σχεδόν πάντα υπάρχουν σημάδια ότι κάτι δεν πάει καλά.

Σημάδια που δείχνουν ότι το παιδί σας δέχεται εκφοβισμό:

• Μώλωπες, γρατζουνιές, σημάδια ή άλλοι ανεξήγητοι τραυματισμοί
• Άρνηση ή απροθυμία να πάει στο σχολείο
• Παράπονα για πόνους στο στομάχι, πονοκεφάλους ή λένε ότι είναι άρρωστα
• Δυσκολίες με το φαγητό ή τον ύπνο
• Ρούχα ή / και άλλα αντικείμενα που συχνά λείπουν, είναι σκισμένα ή σπασμένα
• Δηλώσεις ότι “μισούν” το σχολείο
• Όταν δεν έχουν φίλους ή όταν δεν τους αρέσεις κανείς ως φίλος
• Ξαφνικές αλλαγές στη συμπεριφορά ή στη διάθεση
• Παλινδρομική συμπεριφορά (π.χ. βρέχονται στον ύπνο τους).

Τι μπορείτε να κάνετε για να βοηθήσετε

Υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορείτε να κάνετε για να μειώσετε ή και να εξαλείψετε τον εκφοβισμό. Μερικά από αυτά είναι:

• Συζητήστε με το παιδί σας για αυτό το θέμα. Ρωτήστε εάν κάποιος στο σχολείο το χτυπά, το ενοχλεί ή το πληγώνει με οποιονδήποτε τρόπο.
• Καθησυχάστε το παιδί σας ότι είστε πάντα κοντά του, ότι θα το βοηθήσετε με αυτό το ζήτημα και το αγαπάτε πάρα πολύ.
• Επικοινωνήστε με κάποιον που είναι υπεύθυνος στο σχολείο σχετικά με τον εκφοβισμό. Είναι σημαντικό να σας ενημερώνει για την εξέλιξη του θέματος για να διασφαλίσετε ότι η κατάσταση δεν συνεχίζεται.
• Διατηρείστε την ψυχραιμία σας. Ανεξάρτητα από το πόσο θυμωμένοι ή αναστατωμένοι είστε, παραμείνετε ήρεμοι μπροστά στο παιδί σας και μην κάνετε απειλές ή άλλες θυμωμένες δηλώσεις σχετικά με το παιδί που εκφοβίζει το παιδί σας ή για τους γονείς του.

Συμβουλεύσετε το παιδί σας τι να κάνει:

• Εάν ο εκφοβισμός είναι σε σωματικό επίπεδο, δώστε την οδηγία στο παιδί σας να το αναφέρει άμεσα σε έναν δάσκαλο ή ενήλικα.
• Να σταθεί στο ύψος του και να πει δυνατά, αλλά σταθερά “σταμάτα τώρα” ή “δεν έχεις το δικαίωμα να το κάνεις αυτό”.
• Ενθαρρύνετε το παιδί σας να κάνει παρέα με άλλα παιδιά όσο το δυνατόν περισσότερο όταν βρίσκεται στα μέρη όπου εμφανίζεται ο εκφοβισμός (π.χ. η πίσω αυλή του σχολείου). Όσοι εκφοβίζουν τείνουν να επιλέγουν τα παιδιά που είναι συνήθως μόνα τους.
• Να ζητήσει τη βοήθεια των εκπαιδευτικών ή άλλων ενηλίκων.

Σημάδια που το παιδί σας εκφοβίζει άλλα παιδιά:

• Θέλει να έχει τον έλεγχο όταν αλληλοεπιδρά με άλλα παιδιά της ηλικίας του ή νεότερης ηλικίας.
• Αναστατώνεται ή θυμώνει εύκολα αν δεν γίνει το δικό του.
• Εμφανίζει συχνή επιθετική συμπεριφορά έναντι άλλων μικρών παιδιών ή ζώων.
• Δεν ενδιαφέρεται για τα συναισθήματα των άλλων.
• Χρησιμοποιεί συχνά άσχημες-προσβλητικές λέξεις.
• Συχνή προκλητική συμπεριφορά και θυμός.

Τι μπορείτε να κάνετε για να βοηθήσετε:

• Συζητήστε με το παιδί σας. Ρωτήστε το γιατί έχει την ανάγκη να ενοχλεί άλλα παιδιά. Η κατανόηση των πραγμάτων από την δική του οπτική μπορεί να σας βοηθήσει να βρείτε την υποκείμενη πηγή του θέματος.
• Μην αγνοείτε το πρόβλημα – αυτό μπορεί να δώσει το ακούσιο μήνυμα ότι η συμπεριφορά του εκφοβισμού είναι αποδεκτή. Επίσης, μην υποθέτετε ότι “μεγαλώνοντας θα το ξεπεράσει”.
• Παρακολουθήστε τα παιχνίδια υπολογιστών, τα βιντεοπαιχνίδια και τις τηλεοπτικές εκπομπές (συμπεριλαμβανομένων κινούμενων σχεδίων!) που παρακολουθεί το παιδί σας. Μελέτες έχουν δείξει σύνδεση μεταξύ της προβολής βίαιων παραστάσεων και της ανάπτυξης αντικοινωνικής συμπεριφοράς.
• Έχετε επίγνωση τη δική σας συμπεριφορά. Τα παιδιά μιμούνται τους γονείς τους, οπότε προσέξτε τον τρόπο που επικοινωνείτε και τις αντιδράσεις σας. Μέσα από το δικό σας παράδειγμα διδάξτε στο παιδί σας την ενσυναίσθηση και πώς η συμπεριφορά του επηρεάζει τους άλλους.
• Δώστε προσοχή αμέσως σε κάθε συμπεριφορά που είναι έντονη ή υπερβολικά επιθετική. Όσο πιο γρήγορα διδάξετε το παιδί σας τι είναι αποδεκτό και τι δεν είναι αποδεκτό, τόσο το καλύτερο.
• Δώστε στο παιδί σας πολύ θετική προσοχή και αγάπη.

  Ο εκφοβισμός μπορεί να ξεκινήσει πολύ νωρίς στη ζωή. Ως γονέας, είστε ο καλύτερος άνθρωπος για να βοηθήσετε και να διδάξετε το παιδί σας, είτε αυτό είναι το “θύμα” είτε είναι ο “θύτης”. Μην υποθέτετε ποτέ ότι είναι ένα θέμα που θα ξεπεράσει ή ότι απλά θα φύγει με τον καιρό.

  Το βίωμα του εκφοβισμού μπορεί να πλήξει την αυτοπεποίθηση του παιδιού. Για να βοηθήσετε στην αποκατάσταση, ενθαρρύνετε το να περνά χρόνο με φίλους που έχουν θετική επιρροή. Επίσης, η συμμετοχή σε αθλήματα ή άλλες ευχάριστες δραστηριότητες δημιουργεί δύναμη και φιλίες.

  Παρέχετε πάντα ένα “καλό αυτί” για τις δύσκολες καταστάσεις, αλλά συγχρόνως να ενθαρρύνετε τα παιδιά σας να σας μεταφέρουν και τις καλές στιγμές της ημέρας τους. Εσείς θα είστε πάντα εκεί να ακούτε με αγάπη και στοργή. Βεβαιώστε τα ότι πιστεύετε σε αυτά και ότι θα κάνετε ότι καλύτερο μπορείτε στην περίπτωση που εμπλέκονται στο θέμα του εκφοβισμού.