του Βασίλη Ρίνη, καθηγητή Αγγλικής και Ελληνικής Φιλολογίας του 4ου ΓΕΛ Ιωαννίνων “ΑΚΑΔΗΜΙΑ”
Πρόκειται για παροιμία την οποία αναφέρει ο Πλάτων (Φαίδων, 99d και Φίληβος, 19c), όπως επίσης και ο Αριστοτέλης (Ηθικά Νικομάχεια, Β1109a). Πρόκειται για τη δεύτερη επιλογή σε περίπτωση που αποτύχει η πρώτη, όπου η προηγούμενη εμπειρία δύναται να λειτουργήσει ως οδηγός και μάλιστα πρότυπο αποφυγής εφόσον αποδείχθηκε λανθασμένη.[1] Την παροιμιακή χρήση της φράσης αυτής χρησιμοποιεί ο Πλάτων, τόσο για να δώσει έμφαση στο λόγο του όσο και για να κατασκευάσει τη διάσημη μεταφορά προκειμένου να κινηθεί στο πλαίσιο της θεωρίας των ιδεών. Ερχόμενος σε ξεκάθαρη αντίθεση με τους φυσικούς φιλοσόφους, ο Σωκράτης έχει φθαρεί από τη χρήση της εμπειρικής μεθόδου και σημειώνει πως η αισθητηριακή παρατήρηση δεν είναι ο κατάλληλος τρόπος για να προσφέρει στην ψυχή. Βλάπτει τον παρατηρητή και μπορεί να τον οδηγήσει σε ασταθή συμπεράσματα. Έτσι λοιπόν, κατ’αναλογία, η εμπειρική μέθοδος των προσωκρατικών ταυτίζεται με τον άνεμο ο οποίος ήταν το κοινούν αίτιο στην περίπτωση του πρώτου πλου. Στην αναζήτηση της αιτίας ο Σωκράτης εκθέτει στον Κέβητα τον δεύτερο πλου που οδηγεί στον κόσμο των ιδεών. Εδώ, η ναυτική εμπειρία όταν έπαυε ο άνεμος πρότεινε τα κουπιά και έτσι ο Σωκράτης προτείνει τους λόγους για τη λειτουργία του νου ο οποίος θα θέσει κατά μέρος τις αισθήσεις. Κινείται έτσι προς την ανακάλυψη μιας νέας αιτίας που πάει στη σφαίρα του νοητού.[2] Καθώς υποβιβάζει τον αισθητό, αενάως μεταβαλλόμενο κόσμο, εξηγεί ότι πρέπει να αντιληφθούμε πως υπάρχουν οι αντίστοιχες ιδέες κάθε απτού και ορατού αντικειμένου. Ό,τι παρατηρούμε στον αισθητό κόσμο αποτελεί απλώς αντίγραφο της αντίστοιχης ιδέας που βρίσκεται στον χώρο των ιδεών. Στην αναζήτηση των αιτιών ο δεύτερος πλους αποτελείται από τη λήψη πιο σταθερών υποθέσεων ως βάση και την παραδοχή της νοητής πραγματικότητας ως αληθινής αιτίας. [3]
[1] Dr Georg Friedrich Wilhem Grosse, Πλάτωνος Φαίδων, Halle, 1828
[2] Reale Giovanni, A history of ancient philosophy ii, Plato and Aristotle, State Univesrity of New York, 1990, σ.41
[3] Όπ.π., σ.42
