Οι περισσότεροι γονείς, ξεκινώντας το παιδί τους το Νηπιαγωγείο, επιθυμούν να του προσφέρουν τα καλύτερα, ενώ έχουν αγωνία για το αν το παιδί τους θα καταφέρει να ανταποκριθεί σε όλα όσα θα του ζητηθούν σε αυτό τον νέο χώρο. Στο πλαίσιο της ολόπλευρης ανάπτυξης του παιδιού, ένας από τους ρόλους του Νηπιαγωγείου είναι η σταδιακή προετοιμασία και η προσαρμογή των παιδιών στις μελλοντικές απαιτήσεις που θα συναντήσουν στο Δημοτικό.

Σε τι, όμως, έγκειται η σωστή προετοιμασία; Ένα από τα θέματα που συζητείται αρκετά είναι το θέμα της Γραφής και της Ανάγνωσης. Ας δούμε τι έχουν να μας πουν οι ειδικοί για αυτό το θέμα.

Είναι ένα ερώτημα που απασχολεί τους γονείς και προβληματίζει αρκετούς εκπαιδευτικούς, αφού αρκετά συχνά οι γονείς ανησυχούν, θεωρώντας ότι δεν πρέπει να χάνεται χρόνος και ότι το παιδί τους πρέπει ήδη από το νηπιαγωγείο να μάθει ν’ αναγνωρίζει αλλά και να γράφει τα γράμματα κι έτσι συνθέτοντάς τα να γράφει και να διαβάζει λέξεις.

Είναι όμως έτοιμα τα παιδιά αυτής της ηλικίας να εκπαιδευτούν στη γραφή και ανάγνωση ή μήπως εκπαιδεύοντάς τα παραβλέπουμε όλους αυτούς τους παράγοντες που πρέπει να έχουν αναπτυχθεί επαρκώς, ώστε ένα παιδί να ενταχθεί αβίαστα και φυσικά αποτελεσματικά στο γραπτό λόγο;

Ο προφορικός λόγος είναι εγγενές συστατικό της ανθρώπινης φύσης. Όλα τα παιδιά κατακτούν τη γλώσσα του άμεσου περιβάλλοντός τους και αποκτούν προφορικό λόγο, εφόσον δεν υπάρχουν σοβαρά αισθητηριακά ή νευρολογικά προβλήματα. Ο προφορικός λόγος δε διδάσκεται αλλά κατακτιέται μέσα σ’ ένα πλαίσιο όπου υπάρχει επικοινωνία και αλληλεπίδραση.

Αντίθετα, ο γραπτός λόγος δεν αποτελεί μέρος της υπόστασης του ανθρώπου. Για ν’ αποκτήσουν τα παιδιά γραπτό λόγο πρέπει να διδαχθούν συστηματικά και να εξασκηθούν, αλλά πρώτα πρέπει να έχουν φτάσει σ’ ένα τέτοιο σημείο αισθητηριακής και νευρολογικής ωρίμανσης που θα τους επιτρέψει ν’ αναπτύξουν ομαλά αυτήν την ικανότητα, χωρίς να δυσκολευτούν και ν’ απογοητευτούν.

Για να μπορέσει ένα παιδί να γράψει και να διαβάσει χρειάζεται να έχει αναπτύξει:

Καλή αντίληψη του χώρου και δεξιότητες προσανατολισμού στο χώρο, ώστε να κατανοεί οδηγίες που αφορούν χωρικές έννοιες.

Ικανότητα σύνθεσης του όλου από τα μέρη που αποτελείται.

Ικανότητες ομαδοποίησης και ταξινόμησης πληροφοριών.

Αυτοέλεγχο για να διατηρεί την προσοχή του.

Φωνολογική επίγνωση.

Ικανότητες παρατήρησης και οπτικής διάκρισης.

Ικανότητες ακουστικής διάκρισης.

Οπτική και ακουστική μνήμη.

Ικανότητες σειροθέτησης.

Μνήμη αλληλουχιών.

Επαρκές λεξιλόγιο και κατανόηση των νοημάτων που εκφέρονται μέσω των λέξεων.

Ικανότητα αναγνώρισης των μερών ενός όλου.

Ικανότητα διάσπασης του όλου σε μέρη.

Όλες αυτές τις ικανότητες, το νήπιο τις κατακτά κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσής του στο νηπιαγωγείο ενώ παράλληλα, σταδιακά, αποκτά φωνολογική επίγνωση.

Για να μάθει ανάγνωση και γραφή ένα παιδί πρέπει πρώτα να έχει αποκτήσει φωνολογική επίγνωση. Να κατανοήσει δηλαδή ότι οι λέξεις αποτελούνται από μικρότερες μονάδες χωρίς νόημα (συλλαβές – φωνήματα) και ν’ αρχίσει να σκέφτεται πάνω στη γλώσσα, διακρίνοντας αρχικά τις συλλαβές και μετά τα φωνήματα από τα οποία αποτελείται μια λέξη.

Αν ένα παιδί δεν μπορεί να μας πει από ποιες συλλαβές αποτελείται η λέξη «γάλα» τότε δεν θα καταφέρει να μάθει να τη διαβάζει όσο κι αν του διδάξουμε ανάγνωση και μόνο όταν καταφέρει να την αναλύσει στα φωνήματα που την αποτελούν, τότε πλέον θα μπορέσει ν’ αντιστοιχίσει τα φωνήματα με οπτικά σχήματα δηλαδή γράμματα.

Ένα παιδί μπορεί να καταλάβει ότι τη λέξη μπορούμε να τη χωρίσουμε όχι μόνο σε συλλαβές αλλά και σε φωνήματα, να κάνει δηλαδή φωνημική ανάλυση και σύνθεση, γύρω στην ηλικία των 6 ετών.

Μόνο αφού έχει κατακτήσει αυτή την ικανότητα, μπορούμε να προχωρήσουμε στην αντιστοίχηση, δηλαδή στη σύνδεση των φωνημάτων με την εικόνα τους (γράμματα) και στη γραφή των λέξεων. Μέχρι τότε, τα νήπια μπορεί ν’ απεικονίζουν κάποια γράμματα, ακόμα και το όνομα τους ή και λέξεις που βλέπουν, αλλά στην πραγματικότητα απεικονίζουν κάποια σύμβολα χωρίς να έχουν κατανοήσει το γλωσσικό τους φορτίο.

Στο Νηπιαγωγείο, όλες οι δραστηριότητες λαμβάνουν υπόψη τις ατομικές διαφορές από νήπιο σε νήπιο, δεδομένου ότι κάποια νήπια κατακτούν ορισμένες ικανότητες νωρίτερα από κάποια άλλα, τα οποία με τη σειρά τους επιδεικνύουν καλύτερη επίδοση σε άλλους αναπτυξιακούς τομείς.

Στην εξελικτική τους πορεία, όλα τα παιδιά θα κατακτήσουν ικανότητες απαραίτητες για να αντιμετωπίσουν τις μελλοντικές απαιτήσεις στο Δημοτικό.

Η εξέλιξη κιναισθητικών, αντιληπτικών, μνημονικών, γλωσσικών και μεταγλωσσικών ικανοτήτων που γίνεται στο Νηπιαγωγείο, καθιστά ένα νήπιο έτοιμο να εκπαιδευτεί αβίαστα και αποτελεσματικά, χωρίς να δυσκολευτεί/πιεστεί/απογοητευτεί, στην εκμάθηση ανάγνωσης και γραφής ένα χρόνο αργότερα, στην Α΄ Δημοτικού.

Σ.Τ.

Η κατάκτηση της γραφής και της ανάγνωσης συνδέεται με τη σχολική επιτυχία και τη μαθησιακή εξέλιξη των παιδιών. Επίσης, η γραφή και η ανάγνωση είναι απαραίτητη σε μια κοινωνία όπου κυριαρχεί η γραπτή επικοινωνία σε όλες της εκφάνσεις της: στην οικονομική, την κοινωνική και την πολιτιστική δραστηριοποίηση. Όσο πιο νωρίς το παιδί έρθει σε επαφή με το γραπτό λόγο, τόσο περισσότερο αυξάνονται οι δυνατότητες κατάκτησής του.

Στην έναρξη αυτής της προσπάθειας είναι σημαντικό να μάθει το παιδί ότι:

• διαβάζουμε το κείμενο όχι την εικόνα,
• μέχρι τριών χρονών συνήθως διαβάζουν δείχνοντας με το δάχτυλό τους την εικόνα,
• διαβάζουμε από αριστερά προς δεξιά και από επάνω προς τα κάτω,
• ένα κείμενο αποτελείται από λέξεις,
• για τα παιδιά ο λόγος έχει μια συνεχή ροή,
• τα πρώτα γράμματα που ξεχωρίζουν τα παιδιά είναι αυτά του ονόματός τους,
• υπάρχει ειδική «ορολογία» στην γλώσσα: «σελίδα», «λέξη», «πρόταση», «τίτλος βιβλίου», «αρχή – τέλος βιβλίου», «εξώφυλλο», λέξεις που δύσκολα κατανοούν τα παιδιά,
• υπάρχουν σημεία στίξης.
• Το πιο σημαντικό είναι να μάθουν τη δομή της γραπτής γλώσσας,
• η γραφή είναι η αποτύπωση του προφορικού λόγου,
• γράφουμε αυτά που λέμε,
• δε μαθαίνουμε στο παιδί να διαβάζει συλλαβή – συλλαβή (μα – μα = μαμά).
• Φέρνουμε σε επαφή το παιδί με κάθε είδους κείμενο που βρίσκεται στο άμεσο περιβάλλον μας (βιβλία, περιοδικά, εφημερίδες, διαφημιστικά φυλλάδια, αφίσες).
• Μαθαίνουμε το παιδί να διαβάζει με χαρά, μέσα από παιχνίδια και δραστηριότητες που έχουν νόημα γι’ αυτά,
• αρχίζουμε με τη γραφή του δικού τους ονόματος και ονομάτων αγαπημένων προσώπων,
• δεν είναι απαραίτητο να ξέρει να αποκωδικοποιεί, να γράφει δηλαδή, γράμματα του Αλφάβητου.

Μερικές ιδέες για να αυξήσετε το ενδιαφέρον του παιδιού για τη γραφή και την ανάγνωση :

► Πάτε για ψώνια μαζί στο σούπερ – μάρκετ:

Φτιάξτε μαζί με το παιδί σας τη λίστα για τις αγορές του σπιτιού.

Παρακινείστε το να συμπληρώσει μόνο του λίστα, ενώ εσείς του υπαγορεύεται.

Γράψτε το όνομα του προϊόντος αγοράς.

Στο σούπερ – μάρκετ ζητήστε από το παιδί να βρει τα προϊόντα της λίστας από το ράφι.

Στο σπίτι, τακτοποιείστε μαζί τις αγορές, ώστε να μάθει να αντιστοιχεί το υλικό με το όνομα, για παράδειγμα, τα ζυμαρικά, τον καφέ, κ.ά.. Προϋπόθεση: να υπάρχει έντυπο καρτελάκι με την αντίστοιχη ονομασία. Π.χ. «ζάχαρη», «ρύζι».

► Πάτε μαζί στη βιβλιοθήκη:

Επισκεφτείτε συχνά τη δανειστική βιβλιοθήκη της περιοχής σας και επιλέξτε μαζί βιβλία τόσο για σας όσο και για το παιδί σας. Εμπλέξτε στη διαδικασία ανάγνωσης ιστοριών όλη την οικογένεια: μαμά – μπαμπάς – γιαγιά – παππούς- μεγαλύτερα αδέρφια.

Αφήστε και το ίδιο το παιδί να σας διαβάσει ιστορίες εφόσον το ίδιο επιθυμεί και παρακινείστε το να «αυτοσχεδιάσει» πάνω σε μια εικόνα του βιβλίου, φτιάχνοντας μια δική του ιστορία.

Δεν έχει σημασία ποια γλώσσα μιλάτε, προκειμένου να βοηθήσετε το παιδί σας να αναπτύξει γλωσσικές συνήθειες και ικανότητες.

► Διαβάστε, διαβάστε, διαβάστε :

Περιοδικά, τηλεοπτικά προγράμματα, εφημερίδες, ευχετήριες κάρτες, διαφημιστικά φυλλάδια, προγράμματα τηλεόρασης ή κινηματογράφο προσφέρονται για ανάγνωση και για γραφή.

Διαβάστε καθημερινά στο παιδί σας βιβλία με εικόνες.

Διακόπτετε συχνά την ανάγνωση και σχολιάστε τις εικόνες.

Την ώρα της ανάγνωσης δείχνετε με το δάχτυλό σας το κείμενο επισημαίνοντας την κάθε λέξη. Επαναλάβετε την ίδια διαδικασία κάθε φορά που διαβάζετε.

Η αποστήθιση βοηθά το παιδί στον εντοπισμό λέξεων και στην εκμάθηση και αναγνώριση ολόκληρου του κειμένου.

Συζητήστε για τον τίτλο του βιβλίου, το περιεχόμενο της ιστορίας με βάση τον τίτλο, το όνομα του συγγραφέα, τον εκδότη, τον εικονογράφο του βιβλίου.

Επισημαίνετε τους αριθμούς σελίδας, ακόμα και κάποια γράμματα.

► Παντού σημειώματα:

Ανταλλάξτε σημειώματα ή σύντομα μηνύματα για να επικοινωνήσετε μεταξύ σας.

Αφήστε μηνύματα για να επικοινωνήσετε μεταξύ σας.

Κρατήστε σημειώσεις για σχόλια που κάνετε στις καθημερινές σας εργασίες.

► Απαντήστε στις ερωτήσεις των παιδιών:

Τα παιδιά έχουν τη συνήθεια να ρωτούν: «τι λέει εδώ»;

Μη διστάζετε και μην αμελήσετε να απαντήσετε στις ερωτήσεις του.

► Βάλτε στις καθημερινές σας συνήθειες το γραπτό λόγο:

Εκμεταλλευτείτε τις καθημερινές κοινωνικές εκδηλώσεις της οικογένειας για να προσφέρετε εμπειρίες ανάγνωσης και γραφής στα παιδιά σας, όπως μια μετακίνηση με το αυτοκίνητο ή το παιχνίδι με τα μεγαλύτερα αδέλφια.

Εκμεταλλευτείτε την οικογενειακή έξοδο σε ένα εστιατόριο και διαβάστε μαζί τον κατάλογο για να παραγγείλετε φαγητό.

► Μεγαλύτερα αδέλφια … SOS

Αγαπημένο παιχνίδι των παιδιών είναι ο δάσκαλος ή η δασκάλα. Τα μεγαλύτερα αδέρφια είναι οι καλύτεροι δάσκαλοι των μικρότερων.

Παράλληλα, τα παιδιά επικοινωνούν μεταξύ τους (αλληλεπιδρούν), χωρίς καταναγκασμό, μαθαίνοντας ευχάριστα διασκεδάζοντας.

Σκοπός δεν είναι να μάθει το παιδί να γράφει και να διαβάζει. Μη σας πιάνει πανικός!!!

• Δημιουργείστε ένα πλούσιο σε ερεθίσματα περιβάλλον (ειδικοί χώροι με γραφική ύλη), με θέματα που ενδιαφέρουν το παιδί.
• Λειτουργείστε ως πρότυπα, δημιουργώντας ευκαιρίες για ανάγνωση και γραφή. Διαβάστε οι ίδιοι βιβλία στο σπίτι. Επιδρά θετικά στο παιδί, το οποίο στρέφεται σε δραστηριότητες ανάγνωσης και γραφής.
• Ενθαρρύνετε και επιβραβεύστε τα παιδιά στις προσπάθειές τους.
• Μη διαχωρίζετε τη διαδικασία γραφής και ανάγνωσης από τις καθημερινές σας ενασχολήσεις, ώστε να τη συνδέσει με τις ανάγκες της ζωής του και όχι ως καταναγκασμό.   Σ.Τ.