Γράφει: ο Σπύρος Καρύδης, θεολόγος
Οι σχολικές βιβλιοθήκες φτιάχτηκαν με χρηματοδότηση από το Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης την προηγούμενη δεκαετία. Έως την περασμένη χρονιά, οι 757 βιβλιοθήκες που δημιουργήθηκαν, οι περισσότερες εφοδιασμένες με αρκετά βιβλία, λειτούργησαν σύμφωνα με το ωρολόγιο πρόγραμμα των σχολείων με έναν καθηγητή υπεύθυνο, ο οποίος απασχολούνταν αποκλειστικά στη βιβλιοθήκη.
Φέτος το Υπουργείο δεν ανανέωσε τη θητεία των υπεύθυνων και άφησε τη λειτουργία των βιβλιοθηκών στην ευθύνη του διευθυντή κάθε σχολικής μονάδας. Ειδικότερα, με εγκύκλιο της 1ης Νοεμβρίου 2011, ανατέθηκε στους διευθυντές των σχολείων, που διαθέτουν μια από τις βιβλιοθήκες του ΕΠΕΑΕΚ, να «φροντίσουν ώστε να λειτουργούν από ένα (1) έως τρία (3) δίωρα την εβδομάδα (σε τρεις διαφορετικές ημέρες), με το να προτείνουν στο σύλλογο διδασκόντων έναν ή δυο κατάλληλους μόνιμους εκπαιδευτικούς του σχολείου για συμπλήρωση ωραρίου και κατά προτεραιότητα τον εκπαιδευτικό ο οποίος υπηρέτησε ως υπεύθυνος σε σχολική βιβλιοθήκη και υπηρετεί στο σχολείο τους. Σε περίπτωση που δεν μπορεί να εξευρεθεί εκπαιδευτικός σύμφωνα με τα προηγούμενα, η βιβλιοθήκη θα λειτουργήσει με ευθύνη του Διευθυντή ή του Υποδιευθυντή του σχολείου».
Με το τρόπο αυτό «λύθηκε» το ζήτημα της λειτουργίας των σχολικών βιβλιοθηκών. Όλα αυτά τη στιγμή που εισήχθη φέτος ως υποχρεωτικό μάθημα η «ερευνητική εργασία» (άλλως project), η οποία αποσκοπεί στη διερευνητική προσέγγιση στη συνεργατική μάθηση, στην ενεργοποίηση της σκέψης και της δημιουργικότητας, την αύξηση του ενδιαφέροντος για τα επιμέρους μαθήματα, την άσκηση των μαθητών στον τρόπο σκέψης και στην επιστημονική μέθοδο των επιμέρους ειδικοτήτων, στην ανάπτυξη του στοχασμού της κριτικής και της αυτοκριτικής σκέψης κ.λπ. Τα παραπάνω προϋποθέτουν προφανώς τη λειτουργία μιας σύγχρονης καλά οργανωμένης βιβλιοθήκης σε κάθε σχολείο, διαφορετικά η ερευνητική εργασία χάνει το στόχο της και μετατρέπεται είτε σε χώρο άσκησης της κατ’ οίκον αντιγραφής (το γνωστό copy-paste) είτε τελματώνει μέσα σε αίθουσες στις οποίες οι ομάδες αυτοσχεδιάζουν χωρίς δυνατότητα πρόσβασης στη διαθέσιμη βιβλιογραφία.
Έχω περάσει τα περισσότερα χρόνια μου μέσα σε κάποια δημόσια ή ιδιωτική βιβλιοθήκη είτε μελετώντας είτε καταγράφοντας και ταξινομώντας το βιβλιακό τους θησαυρό. Νοιώθω τη βιβλιοθήκη, την οποιαδήποτε βιβλιοθήκη, σαν τον δικό μου χώρο. Όταν ήλθα στο 2ο Πειραματικό Λύκειο, πριν από 7 περίπου χρόνια, η ύπαρξη βιβλιοθήκης με μεγάλο αριθμό τίτλων, ανοικτής σε όλη τη σχολική κοινότητα, με εξειδικευμένο προσωπικό που γνώριζε το αντικείμενο και αγαπούσε το βιβλίο, με ενθουσίασε. Στα χρόνια που πέρασαν παρακολούθησα από κοντά την πορεία της βιβλιοθήκης, τις εκδηλώσεις και τις δραστηριότητες που διοργανώθηκαν εκεί, τα πολιτιστικά προγράμματα που πραγματοποιήθηκαν και τις διαλέξεις που έγιναν στον χώρο της με φόντο τα βιβλία της. Αψευδείς μάρτυρες οι φωτογραφίες που είναι αναρτημένες στη «Φωτοθήκη» της ιστοσελίδας του σχολείου. Η βιβλιοθήκη όλα αυτά τα χρόνια μπήκε στη ζωή των μαθητών. Έγινε το στέκι τους στα διαλείμματα ή στις κενές ώρες. Χρησιμοποιήθηκε από τους καθηγητές στα μαθήματά τους. Πολλές φορές μεταβλήθηκε σε σχολική αίθουσα, δίνοντας τη δυνατότητα στους μαθητές να έλθουν σε άμεση επαφή με το ίδιο το βιβλίο ως πηγή γνώσης.
Σήμερα βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια νέα πραγματικότητα. Σκέφτομαι, καθώς γράφω, την ανακήρυξη από το Υπουργείο Παιδείας του έτους 2011 ως έτους «της ψηφιακής εγκυκλοπαίδειας», με αφορμή τα δέκατα γενέθλια της Wikipedia, και την υποστήριξή του με στόχο την ευαισθητοποίηση του «ευρύτερου κοινού, τη διεύρυνση της κοινότητας των συντακτών της εγκυκλοπαίδειας ώστε να αποκτήσει το μέγεθος και την πληρότητα που απαιτεί η εποχή», και τη χρήση της στην εκπαιδευτική και ακαδημαϊκή κοινότητα.
Αναρωτιέμαι: μήπως η διαφαινόμενη αδιαφορία προς τις σχολικές βιβλιοθήκες δεν οφείλεται τόσο στην «κρίση», όσο στην τάση προσανατολισμού της εκπαίδευσης (διδασκόντων και διδασκομένων κάθε βαθμίδας) προς τις ψηφιακές εκδοχές βιβλιοθηκών και βιβλίων;
Η εισαγωγή της ερευνητικής εργασίας (project) στο πρόγραμμα της πρώτης τάξης του Λυκείου καθιστά, νομίζω, τις σχολικές βιβλιοθήκες το κέντρο γύρω από το οποίο θα πρέπει να κινηθούν μαθητές και εκπαιδευτικοί.
Κανένας δεν αρνείται τον συσσωρευμένο πλούτο γνώσης στην Wikipedia, στην ελληνική και κυρίως στις ξενόγλωσσες εκδοχές της. Η Wikipedia δεν παύει όμως να αποτελεί ένα εγχείρημα, που παρά την ευρύτατη χρήση του, πρέπει να αντιμετωπίζεται με ιδιαίτερη προσοχή δεδομένης της φύσης των άρθρων και της ανωνυμίας ή καλύτερα της ψευδωνυμίας των συντακτών τους. Κάθε φορά που βρίσκω στα μονοπάτια των αναζητήσεών μου κάποιο άρθρο της αναρωτιέμαι: ποιος υπογράφει το κείμενο, ποιος κρύβεται πίσω από το ψευδώνυμο, ποιος εγγυάται την ακρίβεια της πληροφορίας; Το έντυπο βιβλίο αποτελεί μια εγγύηση, όχι γιατί το κάθε βιβλίο περιέχει την αλήθεια, περιέχει τόση αλήθεια όση ο συγγραφέας του θέλει θα συμπεριλάβει σε αυτό. Όμως ελέγχεται, αφού πέρα από τα γραφόμενα, τις σημειώσεις και τη βιβλιογραφία, υπάρχει πάντα το όνομα, ο συγγραφέας και η ιδιότητά του ή η σχέση του με το μελετώμενο αντικείμενο αποκαλύπτονται. Δεν κρύβονται πίσω από ψευδώνυμα.
Η αδιαφορία προς τις σχολικές βιβλιοθήκες, που εκφράστηκε τη φετινή χρονιά, σε συνδυασμό με τη σημασία που αποδόθηκε στην ηλεκτρονική ανώνυμη ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια, έρχονται να ορίσουν τη βάση πάνω στην οποία εγκαινιάζονται οι ερευνητικές εργασίες στο πρόγραμμα της Α΄ Λυκείου.
Αν πράγματι οι σχολικές βιβλιοθήκες, όπως διατείνεται το Υπουργείο, αποτελούν «αναπόσπαστο κομμάτι της σχολικής μονάδας και εξυπηρετούν τη σχολική κοινότητα σε πολλαπλό επίπεδο, είτε με την αρωγή στην πραγματοποίηση των ερευνητικών έργων, είτε με το να παρέχουν τις απαραίτητες γνώσεις σε κάθε γνωστικό πεδίο σε μαθητές και εκπαιδευτικούς», τότε αυτές, παρά την οικονομική κρίση, όχι μόνο θα πρέπει να λειτουργήσουν με πλήρες ωράριο και με εξειδικευμένο προσωπικό, αλλά πρέπει και να επεκταθούν με τη δημιουργία νέων βιβλιοθηκών, όπου δεν υπάρχουν, και να εμπλουτιστούν με νέα βιβλία, ώστε να αποτελέσουν χώρους γόνιμου προβληματισμού και κριτικής προσέγγισης της παρεχόμενης γνώσης.
Βιβλιογραφικές αναφορές
Υπουργείο Παιδείας, εγκύκλιος της 1.11.2011/αρ. πρωτ. 124744/Γ7: http://www.inital.gr/images/files/bibliothikes.pdf
Ιστολόγιο του Υπουργείου Παιδείας: http://www.minedu.gov.gr/blog/?p=255
Ηλίας Γ. Ματσαγγούρας, Η Καινοτομία των Ερευνητικών Εργασιών στο Νέο Λύκειο, βιβλίο εκπαιδευτικού, Αθήνα (χ.χ.).