Οι Προγραμματιστικοί Μικρόκοσμοι και το Scratch
Γράφει ο εκπαιδευτικός : Βρυώνης Άγγελος
Δάσκαλος Πληροφορικής ( ΠΕ86 )
Η ιστορία του προγραμματισμού στη πληροφορική επιστήμη είναι πολύ παλιά και ξεκίνησε σχεδόν
ταυτόχρονα με την ύπαρξη των πρώτων υπολογιστών. Οι πρώτοι υπολογιστές που λειτούργησαν δεν
είχαν καμία σχέση με τους σημερινούς προσωπικούς υπολογιστές. Ήταν μεγάλοι σε μέγεθος και
εκτελούσαν κυρίως πολύπλοκες μαθηματικές πράξεις που ήταν χρονοβόρες να γίνουν χειρωνακτικά.
Δε μπορούσαν όμως να φτάσουν σε ένα αποτέλεσμα αν δεν ακολουθούσαν μια συγκεκριμένη ακολουθία
εντολών. Έτσι ταυτόχρονα με τη χρήση των υπολογιστών δημιουργήθηκε και ο προγραμματισμός τους.
Ας μείνουμε όμως στους προσωπικούς υπολογιστές που έχουν και τη πλέον διαδεδομένη χρήση. Στη
πορεία δημιουργήθηκαν πολλών ειδών γλώσσες προγραμματισμού. Άλλες ήταν καθαρά εμπορικές,
άλλες καθαρά εκπαιδευτικές ( πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, σχολεία ή κέντρα επιμόρφωσης
εργαζομένων ) και άλλες πολύ επιστημονικές και δυσνόητες για το μέσο άνθρωπο. Σήμερα υπάρχουν
γλώσσες προγραμματισμού οι οποίες συνδυάζουν εκπαιδευτική και εμπορική χρήση και είναι
τελείως δωρεάν ( π.χ Pyhton ).
Οι δεξιότητες στο προγραμματισμό έχουν φυσικά να κάνουν και με την ηλικία των εκπαιδευομένων
σε αυτές. Ο προγραμματισμός καλύπτει σχεδόν όλο το φάσμα των λειτουργιών και των εφαρμογών
λογισμικού που χρησιμοποιούνται, είτε αυτές δεν απαιτούν σύνδεση στο διαδίκτυο, είτε πρόκειται
για πληροφοριακά συστήματα τα οποία δε μπορούν να λειτουργήσουν χωρίς επικοινωνία υπολογιστών
και υπολογιστικών συστημάτων μέσω του Διαδικτύου.
Παράλληλα με την ανάπτυξη και εξέλιξη των γλωσσών προγραμματισμού αναπτύχθηκε και ο όρος
υπολογιστική και αλγοριθμική σκέψη. ‘ Με ένα συνοπτικό τρόπο, θα μπορούσαμε να ορίσουμε την
υπολογιστική σκέψη ως την απόπειρα επίλυσης προβλημάτων με τη βοήθεια υπολογιστικών
συστημάτων. Η υπολογιστική σκέψη είναι λοιπόν πολύ κοντά με τη λεγόμενη αλγοριθμική σκέψη
( Πηγή : Διδακτική της Πληροφορικής, Επιμορφωτικό Υλικό – Υλικό Αναφοράς, ΙΤΥΕ Έκδοση 1η,
Αθήνα, Ιούνιος 2019 ) ‘
Όμως δε θα μπορούσε ένας / μια μαθητής / -τρια της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης να έρθει σε
πρώτη επαφή με τον προγραμματισμό μέσα από μια εξελιγμένη γλώσσα προγραμματισμού
3ης ή 4ης γενιάς. Έτσι επινοήθηκαν πιο ευνόητα και φιλικά για αυτές τις ηλικίες προγραμματιστικά
περιβάλλοντα. Τα περιβάλλοντα αυτά ονομάστηκαν προγραμματιστικοί μικρόκοσμοι.
‘ Το πιο κλασικό παράδειγμα προγραμματιστικού μικρόκοσμου είναι το περιβάλλον της
γλώσσας Logo, στο πλαίσιο της οποίας οι μαθητές / -τριες λύνουν προβλήματα
κατασκευάζοντας μικρά προγράμματα ( Πηγή : Θεωρίες μάθησης, Διδακτική Μεθοδολογία,
Επιμορφωτικό Υλικό – Υλικό Αναφοράς. ΙΤΥΕ Έκδοση 1η, Αθήνα, Ιούνιος 2019 ) ‘ .
Το ρεύμα των προγραμματιστικών μικρoκόσμων ξεκίνησε από τους J.Piaget
και S.Papert.
Προγραμματιστικοί Μικρόκοσμοι υπάρχουν αρκετοί στην εκπαίδευση. Ο πλέον
σύγχρονος και δημοφιλής είναι το Scratch. ( Επίσημη Ιστοσελίδα : https://scratch.mit.edu/ ).
Πρόκειται για ένα περιβάλλον οπτικού προγραμματισμού το οποίο έχει παιγνιώδη φύση και
ταυτόχρονα πολύ εξελιγμένες δυνατότητες. Μπορούν να κατασκευαστούν απλά παιχνίδια,
διαδραστικά παιχνίδια, animations, να γίνουν αφηγήσεις ιστοριών, μικροπρογράμματα ακόμα
και προγράμματα από έμπειρους προγραμματιστές.
( Σημ : Μπορείτε να βρείτε πιο πλούσιο υλικό σε σχέση με το Scratch στη διεύθυνση ιστού
https://el.wikipedia.org/wiki/Γλώσσα _προγραμματισμού_Scratch )
Το Scratch δε γνωρίζει ηλικία. Αποτελεί μια παγκόσμια κοινότητα χρηστών και προγραμματιστών.
H τελευταία έκδοση του Scratch είναι η έκδοση Scratch 3.0 η οποία διατίθεται σε on – line έκδοση
όπως αναφέρθηκε παραπάνω αλλά υπάρχει και off – line την οποία μπορείτε να εγκαταστήσετε
στο προσωπικό σας υπολογιστή.
Στο σχολικό εργαστήριο χρησιμοποιούμε και τις δύο εκδοχές και την τελευταία έκδοση (v3.0).
Στο μάθημα των ΤΠΕ υπάρχει ενότητα μαθημάτων για τις τάξεις Ε’ και ΣΤ’ Δημοτικού μέσω των
οποίων οι μαθητές / -τριες διδάσκονται όχι τυχαία αλλά με γνώμονα προγραμματιστικές αρχές.
Η έννοια της μεταβλητής, η δομή ακολουθίας, δομές επιλογής και επαναληπτικές δομές που είναι
βασικές αρχές στον προγραμματισμό διδάσκονται με το κατάλληλο τρόπο ώστε να γίνονται κτήμα
των μαθητών / -τριών από μικρή ηλικία. Έτσι έρχονται σε επαφή με την επίλυση προβλήματος
και αναπτύσσουν υπολογιστική και αλγοριθμική σκέψη ( Computational Thinking ).
To Scratch φυσικά επεκτείνεται και στο πεδίο της ρομποτικής. Δεν είναι το μόνο περιβάλλον βάσει
του οποίου υλοποιείται και εκτελείται η ρομποτική, μπορεί όμως να την υποστηρίξει ως ένα βαθμό.
Ανάλογα λοιπόν με το τι θέλουμε να πετύχουμε χρησιμοποιούμε και το ανάλογο προγραμματιστικό
εργαλείο.
Προσωπικά, παροτρύνω τους / τις μαθητές / -τριες του σχολείου μας να ασχοληθούν με το Scratch
και έξω από τη διδασκαλία που γίνεται στο μάθημα των ΤΠΕ. Η κοινότητα του Scratch είναι ανοιχτή
και δωρεάν και περιλαμβάνει διαβαθμίσεις από πολύ αρχάριους μέχρι πολύ προχωρημένους χρήστες.
Υπάρχει σελίδα wiki ( εδώ χρειάζονται αγγλικά ) , Φόρουμ Συζητήσεων στα Ελληνικά
( https://scratch.mit.edu/discuss/26/ ) , όπου εγγεγραμμένοι χρήστες ανταλλάσσουν ιδέες, γνώμες
και συμβουλές. Γενικότερα θα βρείτε οδηγίες για τη κοινότητα, απαντήσεις σε συχνές ερωτήσεις
( frequently asked questions page ) και ιδιαίτερα πλούσιο υλικό.
Στο παρακάτω video θα δείτε τον Mitch Resnick, ο οποίος ανέπτυξε το Scratch με την ερευνητική
του ομάδα στο MIT Media Lab να κάνει μια ομιλία στο Ted το Νοέμβριο του 2012 στη Βοστώνη για
το Scratch και τις μικρές ηλικίες. To video έχει ελληνικούς υπότιτλους : 
https://www.ted.com/talks/mitch_resnick_let_s_teach_kids_to_code
Κλείνοντας, ο προγραμματισμός έχει γίνει πλέον προσιτός σε όλους. Όπως εξελίσσεται η γνώση
εξελίσσεται και η δυνατότητα να διαχέεται παντού. Από την ηλικία των εννέα και δέκα ετών πλέον
( υπάρχουν και περιβάλλοντα για πιο μικρούς μαθητές / -τριες ) μπαίνει η σωστή βάση. Σχεδόν
εβδομήντα πέντε χρόνια μετά τη δημιουργία των πρώτων υπολογιστών ο προγραμματισμός και
τα περιβάλλοντά του μόνο δυσνόητα δεν είναι …
