Αγαπητοί γονείς, στην προσπάθεια μας για να σας ενημερώσουμε για την ομαλή μετάβαση και την έναρξη φοίτησης στο νηπιαγωγείο ,αλλά και το δικό σας ρόλο ως γονείς/κηδεμόνες των παιδιών σας, σας παραθέτουμε ένα άρθρο από τα νέα προγράμματα σπουδών που εφαρμόζονται στα νηπιαγωγεία ,δηλαδή από τον οδηγό σπουδών εκπαιδευτικού, πρόγραμμα σπουδών για την προσχολική εκπαίδευση και κρίνουμε ότι αξίζει να ενημερωθείτε καθώς μας δίνει επιστημονικές πληροφορίες βασισμένες σε διεθνή και ελληνική βιβλιογραφία ,για το ρόλο μας ως γονείς και για την ομαλή μετάβαση των παιδιών απο το ένα σχολικό πλαίσιο στο άλλο.
Σύμφωνα λοιπόν με τον νέο οδηγό σπουδών η έναρξη της φοίτησης στο νηπιαγωγείο, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, αποτελεί για κάποια παιδιά την πρώτη σημαντική κάθετη μετάβαση στη ζωή τους. Ακόμη και για τα παιδιά που έχουν την εμπειρία του παιδικού σταθμού και άρα η φοίτηση στο νηπιαγωγείο δε σηματοδοτεί την πρώτη εμπειρία εξω-οικογενειακής απασχόλησης, οι διαφορές μεταξύ των δύο πλαισίων, του παιδικού σταθμού και του νηπιαγωγείου, καθιστούν τη μετάβαση στο νηπιαγωγείο μια διαδικασία απαιτητική και αγχογόνα για τα παιδιά. Παράμετροι όπως η διάρκεια παραμονής του παιδιού στον παιδικό σταθμό, η ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών, των σχέσεων που αναπτύχθηκαν αλλά και των διαδικασιών συνεργασίας για τη μετάβαση μεταξύ των πλαισίων, είναι μόνο μερικοί από αυτούς που μπορεί να επιδράσουν στον τρόπο που ανταποκρίνονται τα παιδιά και οι γονείς. Πρόκειται, επομένως, για μια διαδικασία πολυπαραγοντική, άμεσα συνδεδεμένη με ποικίλες προκλήσεις και δυσκολίες. Οι σημαντικότερες από αυτές συνοψίζονται στα παρακάτω (Dockett, 2014· Hellblom-Thibblin, Sandberg & Garpelin, 2017· Ματσαγγούρας, 2012· Peters, 2014)
– Άγχος αποχωρισμού από τους γονείς. Κατά τη διαδικασία της μετάβασης συντελείται η πρώτη σημαντική απομάκρυνση του παιδιού από την εστία της οικογένειας, γεγονός που μπορεί να του δημιουργεί άγχος και συναισθηματική ανασφάλεια. Ο όρος «σοκ μετάβασης» έχει χρησιμοποιηθεί πολλές φορές για να περιγράψει τη δύσκολη συναισθηματική κατάσταση πολλών παιδιών κατά το πέρασμα στο σχολικό περιβάλλον. Χρειάζεται οι γονείς και οι νηπιαγωγοί να χειρίζονται κατάλληλα τις πρώτες αυτές αντιδράσεις των παιδιών. Η καλή σχέση ανάμεσα στο οικογενειακό και το σχολικό περιβάλλον αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση ώστε το παιδί να αρχίσει να αναπτύσσει μια σχέση εμπιστοσύνης με τη/τον νηπιαγωγό και να προσαρμόζεται στο νέο του περιβάλλον
– Δυσκολία προσαρμογής στο φυσικό περιβάλλον της τάξης και του σχολείου. Το παιδί καλείται να δραστηριοποιηθεί σε ένα περιβάλλον το οποίο θέτει άλλες παραμέτρους και άλλες απαιτήσεις συγκριτικά με τον τρόπο που έχει συνηθίσει να δραστηριοποιείται στον χώρο της οικογένειας.
– Αλλαγές στους τρόπους και στις συνθήκες παιχνιδιού και μάθησης. Η συμμετοχή σε οργανωμένες μαθησιακές εμπειρίες αποτελεί ένα βασικό χαρακτηριστικό της σχολικής ζωής και νέα εμπειρία για πολλά παιδιά Ωστόσο, η μάθηση και το παιχνίδι αρχίζουν να αποκτούν νέες διαστάσεις σε σχέση με τους στόχους και τα πρόσωπα που εμπλέκονται σε αυτά, αλλά και σε σχέση με τις συνθήκες στις οποίες πραγματοποιούνται.
– Υιοθέτηση νέων κανόνων και ρουτινών που οριοθετούν τον τρόπο δραστηριοποίησης και συμπεριφοράς στο σχολικό περιβάλλον. Η καθημερινότητα στην τάξη και το σχολείο ρυθμίζεται από κανόνες που προκύπτουν ως αποτέλεσμα της συμφωνίας εκπαιδευτικών και παιδιών και αποσκοπούν στην εύρυθμη λειτουργία του σχολικού περιβάλλοντος και στην απρόσκοπτη δράση όλων. περιβάλλον αποτελεί σημαντική παράμετρο για την ομαλή μετάβαση των παιδιών και των οικογενειών.
Σημαντικό ρόλο βέβαια στις ματαβάσεις απο το οικογενειακό περιβάλλον στο περιβάλλον του νηπιαγωγείου έχουν και οι
μεταβολές στις κοινωνικές σχέσεις .Δηλαδή: Όταν συντελείται μία μετάβαση, τα παιδιά χρειάζεται να επαναπροσδιορίσουν σε ορισμένες παραμέτρους τη σχέση τους με τους γονείς και να κατανοήσουν το πλαίσιο των νέων σχέσεων που αναπτύσσουν με τους/τις συνομήλικους/-ες και τους/τις εκπαιδευτικούς στον χώρο του νηπιαγωγείου.- Κάποιοι γονείς δυσκολεύονται να αποδεχθούν τη θέση της/του νηπιαγωγού στη ζωή του παιδιού τους, αλλά και κάποια παιδιά δυσκολεύονται να διαχειριστούν τις προκλήσεις της συναναστροφής με τους/τις συνομήλικους/-ες. Αυτό μπορεί να συμβαίνει ίσως γιατί δεν έχουν εξοικειωθεί με το να μοιράζονται τα πράγματά τους ή δεν αποδέχονται εύκολα το γεγονός ότι δε γίνεται να βρίσκονται πάντα στην ίδια ομάδα, ούτε να παίζουν συνέχεια με τα ίδια παιδιά. Η κατάλληλη προετοιμασία σε σχέση με τις κοινωνικές προκλήσεις στο νέο περιβάλλον αποτελεί σημαντική παράμετρο για την ομαλή μετάβαση των παιδιών και των οικογενειών. Ορισμένα λοιπόν από τα πιο σημαντικά προβλήματα που μπορεί να αντιμετωπίζουν τα παιδιά κατά τη μετάβαση από την οικογένεια στο νηπιαγωγείο σχετίζονται με δυσκολίες (Kienig, 2012):
– στην επιτέλεση βασικών βιολογικών λειτουργιών (π.χ. προβλήματα στον ύπνο και στη λήψη τροφής), – στις κοινωνικές σχέσεις (π.χ. το παιδί εκδηλώνει τάσεις απομόνωσης και δεν επιδιώκει τη συναναστροφή με τη/το νηπιαγωγό ή τους/τις συνομήλικους/-ες του), – στην εμπλοκή σε παιγνιώδεις δράσεις (π.χ. το παιδί δείχνει αδιαφορία ή αρνείται να συμμετέχει στο παιχνίδι που οργανώνει η/ο νηπιαγωγός ή ξεκινά από άλλα παιδιά), – στη συναισθηματική κατάσταση (π.χ. το παιδί μπορεί να εκδηλώνει αρνητικά συναισθήματα τόσο για τον εαυτό του όσο και για το νηπιαγωγείο γενικότερα), – στην ικανότητα αυτονομίας ή αυτοεξυπηρέτησης (π.χ. σε σχέση με το φαγητό και με άλλες διαδικασίες που σχετίζονται με τις ρουτίνες της τάξης). Από το νηπιαγωγείο στο δημοτικό σχολείο μετάβαση από το νηπιαγωγείο στο δημοτικό σχολείο αποτελεί τη δεύτερη κάθετη μετάβαση στη ζωή των μικρών παιδιών.
Η ομαλή μετάβαση αποτελεί σημαντικό ζήτημα για τα παιδιά, τους γονείς, τις/τους εκπαιδευτικούς και τους θεσμοθετημένους εκπαιδευτικούς φορείς. Για τη διασφάλιση της ομαλής μετάβασης είναι σημαντική η γνώση των βασικών ζητημάτων και των εννοιών που σχετίζονται με αυτήν, ώστε το «πέρασμα» των παιδιών από το ένα περιβάλλον στο άλλο να εξελίσσεται και να ολοκληρώνεται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Γι αυτο και η ομαλή μετάβαση σχετίζεται και με την ετοιμότητα που έχουμε ως γονείς πρώτα και έπειτα με την ετοιμότητα για το σχολείο. Το νηπιαγωγείο αποτελεί το πρώτο σκαλοπάτι στην επίσημη εκπαίδευση, επομένως για ένα καλό ξεκίνημα είναι σημαντική η συζήτηση για το τι σημαίνει η ετοιμότητα για το σχολείο (Diffey, 2018). Διαχρονικά η έρευνα εστιάζει στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν πολλά παιδιά κατά τη μετάβαση από το σπίτι/τον παιδικό σταθμό στο νηπιαγωγείο και από το νηπιαγωγείο στο δημοτικό σχολείο, καθώς και στην επίδραση που έχουν στη μετέπειτα σχολική επιτυχία αλλά και την ευημερία στην ενήλικη ζωή (Unicef, 2018 οφέλη της εκπαίδευσης, σε κάθε βαθμίδα στην οποία μεταβαίνει. Πρωταρχικό μέλημα της οικογένειας είναι να παρέχουν στα παιδιά όλα όσα τούς διασφαλίζουν υγεία, ασφάλεια και συναισθηματική ευημερία. Η κάλυψη των βιολογικών και συναισθηματικών τους αναγκών αναδεικνύεται σε σημαντικό παράγοντα που συνδέεται άμεσα με την ετοιμότητα των παιδιών (Pratt, McClelland, Swanson & Lipscomb, 2016). Η ικανοποίηση των βασικών αναγκών επιτρέπει την απρόσκοπτη ενασχόληση των παιδιών με τις μαθησιακές διαδικασίες και αποτελεί τη βάση για την ανάπτυξη θετικών σχέσεων στο νέο περιβάλλον. .Χρειάζεται οι γονείς να τροποποιούν ρουτίνες, όπως για παράδειγμα την ώρα του ύπνου, ώστε να αρχίσουν τα παιδιά να προσαρμόζονται κατάλληλα στις νέες συνθήκες που διαμορφώνονται κατά τη φοίτησή τους στο νηπιαγωγείο. β) Οι γονείς ως πρώτοι «δάσκαλοι» των παιδιών. Στον χώρο της οικογένειας τα παιδιά μέσα από την αλληλεπίδραση με τους γονείς βιώνουν τις πρώτες μαθησιακές εμπειρίες και αναπτύσσουν τα πρώτα κίνητρα για μάθηση. Ενδεικτικά, αναφέρεται ο οικογενειακός γραμματισμός, ο οποίος αφορά ένα ευρύ φάσμα πρακτικών και δραστηριοτήτων που συνδέονται και επηρεάζουν είτε άμεσα είτε έμμεσα την ανάπτυξη των δεξιοτήτων προφορικού και γραπτού λόγου (Ihmeideh & Al-Maadadi, 2020· Manolitsis, Georgiou & Tziraki, 2013) και γενικότερα την πρόοδο των παιδιών και σε άλλους τομείς της ανάπτυξής τους (Baker, 2013). Ενδεικτικές πρακτικές των γονέων που υποστηρίζουν τη μάθηση τωνπαιδιών αποτελούν:
– η ανάγνωση βιβλίων και η διήγηση ιστοριών, – η παροχή υλικών (π.χ. βιβλία, γραφική ύλη) που διευκολύνουν τη μάθηση, –
η διαμόρφωση υψηλών προσδοκιών για τη μάθηση των παιδιών και κατάλληλη ενθάρρυνση των παιδιών να εμπλέκονται σε σχετικές διαδικασίες,– η αξιοποίηση της πολιτισμικής παράδοσης ως πλαισίου μάθησης. Το ενδιαφέρον των γονιών για τη μάθηση, η αλληλεπίδραση με το παιδί σε παιγνιώδεις δράσεις που προάγουν τη μάθηση και την ανάπτυξη, φροντίζοντας να δημιουργούνται συνδέσεις με τις μαθησιακές εμπειρίες που λαμβάνουν χώρα στο νηπιαγωγείο, αποτελούν σημαντική παράμετρο για τη διαδικασία της μετάβασης. του στο σχολικό περιβάλλον. Επίσης,γ) Οι γονείς ως σημαντικός ενδιάμεσος στα διάφορα περιβάλλοντα δράσης των παιδιών. Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, η δράση τους επεκτείνεται πέραν του χώρου της οικογένειας σε άλλα περιβάλλοντα, όπως η γειτονιά ή και η ευρύτερη κοινότητα, που εμπεριέχονται στα επιμέρους συστήματα που συνδέονται με και επηρεάζουν τη ζωή τους. Οι γονείς μεσολαβούν ανάμεσα στα παιδιά και στα διαφορετικά συστήματα και τα βοηθούν να αποκτήσουν εμπειρίες, να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των γνωστικών προκλήσεων που αναδύονται και να παρατηρήσουν πρωτόκολλα κοινωνικής συμπεριφοράς. Η ετοιμότητα της οικογένειας σχετίζεται με τον βαθμό που οι γονείς κατανοούν τη νέα ταυτότητα που θα διαμορφώσουν τα παιδιά τους και τις αλλαγές που θα βιώσουν στη ζωή τους ως αποτέλεσμα της μετάβασής τους στο σχολικό περιβάλλον. Για τον λόγο αυτό είναι σημαντικό να ενημερώνονται σε σχέση με όλες τις πτυχές που αφορούν τη σχολική φοίτηση των παιδιών τους. Συνεργάζονται με τις/τους νηπιαγωγούς και φροντίζουν να προετοιμάζουν κατάλληλα τα παιδιά τους ως προς τα παραπάνω μετατρέποντας τη μετάβαση σε θετική διαδικασία, γεμάτη ευχάριστες προκλήσεις.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
ΙΕΠ ,Προγραμμα σπουδών προσχολικής εκπαίδευσης, οδηγός εκπαιδευτικού, πρόγραμμα σπουδών για την προσχολική εκπαίδευση ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ, ΑΘΗΝΑ 2022 Πράξη «Αναβάθμιση των Προγραμμάτων Σπουδών και Δημιουργία Εκπαιδευτικού Υλικού Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης» – MIS: 5035542
Dockett, S. (2014). Transition to school: Normative or relative? In B. Perry, S. Docket & A. Petriwskyj (Eds.), Transitions to school-international research, policy and practice (pp. 187- 200).
Hellblom-Thibblin, T., Sandberg, G. & Garpelin, A. (2017). Obstacles and challenges in gaining knowledge for constructing inclusive educational practice: Teachers’ perspectives. In N. Ballam, B. Perry & A. Garpelin (Eds.). Pedagogies of educational transitions. European and antipodean research (pp. 43-58). Switzerland: Springer International Publishing
Ματσαγγούρας, H. (2012). Σχολική ετοιμότητα και σχολική μετάβαση στο Π.Ι.: Συνέχεια ή/και ασυνέχεια; Κοινωνικο-συναισθηματική ή/και γλωσσικο-γνωστική ετοιμότητα; Στο Ε. Γουργιώτου (Επιμ.), Μετάβαση και συνέχεια στην εκπαίδευση. Θεωρητικές και ερευνητικές προσεγγίσεις (σσ. 39-54). Αθήνα
Peters, S. (2014). Chasms, bridges and borderlands: A transitions research ‘Across the Border’ from early childhood education to school in New Zealand. In B. Perry, S. Docket & A. Petriwskyj (Eds.), Transitions to school-international research, policy and practice (pp. 105- 116). Springer, Dordrecht.
Kienig, Α. (2012). Transitions in childhood: chances and challenges. Στο Ε. Γουργιώτου (επιμ.), Μετάβαση και συνέχεια στην εκπαίδευση. Θεωρητικές και ερευνητικές προσεγγίσεις (σσ. 99-104). Αθήνα.
Diffey, L. (2018). 50-state comparison: State kindergarten-through-third-grade policies. Retrieved from https://www.ecs.org/kindergarten-policies/
Unicef, (2018). School readiness and transitions. A companion to the Child Friendly Schools Manual. https://www.unicef.org/publications/files/CFS_School_Readiness_E_web.pdf.
Pretti-Frontczak, K. (2014). Stop trying to make kids «ready» for kindergarten. Young Exceptional Children, 17(1), 51-53.
Boethel, Μ. (2004). Readiness. School, family, & community connections. Retrieved from https://sedl.org/connections/resources/readiness-synthesis.pdf.
Pratt, M. E., McClelland, M. M., Swanson, J. & Lipscomb, S. T. (2016). Family risk profiles and school readiness: A person-centered approach. Early Childhood Research Quarterly, 36, 462-474
Ihmeideh, F. & Al-Maadadi, F. (2020). The effect of family literacy programs on the development of children’s early literacy in kindergarten settings. Children and Youth Services Review, 118, 105462. Kang, J., Horn, E. M. & Palmer, S. (
Manolitsis, G., Georgiou, G. K. & Tziraki, N. (2013). Examining the effects of home literacy and numeracy environment on early reading and math acquisition. Early Childhood Research Quarterly, 28(4), 692-703.
Baker, C. E. (2013). Fathers’ and mothers’ home literacy involvement and children’s cognitive and social emotional development: Implications for family literacy programs. Applied Developmental Science, 17(4), 184-197
