Θυμηθήκαμε τη φράση σήμερα καθώς συμπληρώνονται εξήντα έξι χρόνια από το θάνατο ενός άλλου μεγάλου ποιητή μας, του Κωστή Παλαμά (27 Φεβρουαρίου του 1943). Είναι μια φράση που είπε ο Κωστής Παλαμάς για το Ρίτσο, όταν διάβασε “Το τραγούδι της αδελφής μου”. Όμως και ο Ρίτσος στο “Τετατώδες αριστούργημα” γράφει για το “Δωδεκάλογο του Γύφτου” του Παλαμά:

το Δωδεκάλογο του Γύφτου τον έβαζα με τον Παντοκράτορα στο

θόλο του θαλασσινού παρεκκλησιού τ’ Άη Νικόλα

φοβόμουν μη με παρασύρει στο Πανηγύρι της Κακάβας με τα

πολλά ντέφια τα βιολιά τα γιορντάνια τ’άλογα τα πολύ-

χρωμα φαρμπαλαδωτά φουστάνια

μη μ’ αποσπάσει απ’ τη θλιμμένη  βεβαιότητα των αγαλμάτων και

μείνω ολότελα μόνος

ενώ έμενα ώρες κι ώρες από μικρό παιδί στο βράχο της Μονοβασιάς

με ασάλευτα τα βλέφαρά μου

αγνάντια στη Μυρτώα Θάλασσα αντιγράφονυας τη στάση ενός

μαρμάρινου Ποσειδώνα….

Ο Γιάννης Ρίτσος  εξηγεί γιατί τελευταία, όπως λέει ο ίδιος, «το ?χε ρίξει στα αφηρημένα, τα ερωτικά, τα λυρικοφιλοσοφικά, τις παιδικές και εφηβικές ονειροπολήσεις»

Πού θα πάει αυτό το πράμα; Γράφεις, γράφεις και τελειωμό δεν έχεις. Καλά το λένε κάποιοι, λογοδιάρροια σ? έχει πιάσει. Και τι ?ναι τούτα που μας ξεφουρνίζεις; Παιδιάστικα καμώματα, ξαναμωράματα. Λες να ?ναι αλήθεια; Ίσως να ?ναι κι έτσι.          Αφού κι ο Πέτρος είπε: «δεν έχεις τίποτ? άλλο να πεις; Κατοχή, αντίσταση, πείνα, θάνατοι, εκτελέσεις, θυσίες, ολοκαυτώματα, Καλάβρυτα, Μονοδέντρι, Κοκκινιά, Καισαριανή, Δίστομο, Καλογρέζα, εμφύλιος πόλεμος, Άγγλοι, Αμερικάνοι, εξορίες, φυλακές (τις ξέρεις δα και ο ίδιος), Μακρόνησος, Λήμνος, Ικαρία, δικτατορίες, Γιάρος, Λέρος, τα ξέχασες ρε Ίων; (?.) Κι είπε ο Αλέκος, κάπως δισταχτικά, αλλά με συμπάθεια «θαρρώ δεν έχεις δίκιο Πέτρο? έχει πολύ μιλήσει ο Ίων και γι? αυτά στην «Αγρύπνια», στον «Πέτρινο χρόνο», στις «Γειτονιές του κόσμου», στα «Επικαιρικά», στα «Λιανοτράγουδα» και σε τόσα άλλα, κι ας μην ξεχνάμε τα «Τρακτέρ», τις «Πυραμίδες», α, ναι, και τα «Συντροφικά τραγούδια» αλλά προπάντων τον «Επιτάφιο»? βέβαια τώρα τελευταία το ?χει ρίξει κάπως στα αφηρημένα, τα ερωτικά, τα λυρικοφιλοσοφικά, τις παιδικές κι εφηβικές αναπολήσεις, μα, δεν μπορείς να πεις, έχουν κι αυτά τη χάρη τους, και μάλιστα μεγάλη χάρη, και κατ? ουσίαν είναι προοδευτικά και στο περιεχόμενο και στην έκφραση». Εγώ δεν τους κοιτούσα? τους άκουγα? (?.) δεν ήθελα να τους απαντήσω? ο Πέτρος κάπνιζε? άναψε κι ο Αλέκος τσιγάρο?  ω, τα συντρόφια? ένιωθα  ταυτόχρονα σαν ένοχος και σαν αδικημένος? τι να πεις; να δικαιολογηθείς; να τους αντικρούσεις; όχι δα του κερατά? ίσως να ?χουν δίκιο? μα δεν μπορώ πια? έχω μπουχτίσει από πολέμους, θανάτους, σκοτωμούς, αεροπορικές επιδρομές, χαλάσματα, καζάνια συσσιτίου με φασουλόζουμο ή μπλουγούρι, τα σκελετωμένα παιδιά στις σχάρες της Ομόνοιας, τις σημαίες και τις παρελάσεις της Απελευθέρωσης, τους πυροβολισμούς των Δεκεμβριανών, τους ήρωες που τους φτύναν, τους γιουχάιζαν και τους σφάζαν οι προδότες, πόσα και πόσα ατέλειωτα, πολύ βαριά, πολύ σιωπηλά και βροντερά, δε χωράνε στα λόγια, μπούχτισα σου λέω..(?..). Δε θέλω να τα θυμάμαι. Σας το ?πα: είναι πολύ μεγάλα, δε χωράνε στα λόγια, είναι πολύ αγκαθωτά, σου τρυπάνε τη γλώσσα. Άλλωστε αυτά, κουτσά στραβά, τα λέει η Ιστορία, τα ?χω πει κι εγώ κουτσότερα και στραβότερα, τα λένε και τ? Απομνημονεύματα νεκρών ή επιζώντων μαρτύρων και ηρώων? άστε με το λοιπόν να μιλήσω όπως μου  ?ρχεται για πράματα που δεν τα γράφει καμιά ιστορία, πράματα σιωπηλά, βαθιά, αμελημένα, αθώα, περιπαιχτικά, σημαδιακά, ερωτικά, παιδιάστικα, πονηρούτσικα, παμπόνηρα (?.) πράγματα ασήμαντα δικά σου, δικά μας, ναι, ασήμαντα που ωστόσο σε βεβαιώνουν τρυφερά πως υπήρχες, υπάρχεις, θα υπάρχεις κι είσαι όμορφος κι αγαπημένος κι όλα είναι όμορφα κι αγαπημένα κι είναι κατορθωτό το ακατόρθωτο?(Εικονοστάσιο Ανωνύμων αγίων/Ίσως να ?ναι κι έτσι)

Με εντατικούς ρυθμούς συνεχίζουμε τις πρόβες μας για την εκδήλωση προς τιμή του Γιάννη Ρίτσου. Όσο τον μελετάμε τόσο μας κερδίζει. Μας έχει συνεπάρει. Τα παιδιά αλλά κι εμείς μαζί τους χαιρόμαστε τα απογεύματα του Σαββατοκύριακου και παρόλο που κουραζόμαστε, κανείς δεν διαμαρτύρεται. Η εμπειρία της συνεργασίας των δυο σχολείων είναι μοναδική. Θέλουμε να μοιραστούμε μαζί σας αυτές τις στιγμές και γι’ αυτό δημοσιεύουμε κάποιες φωτογραφίες από την πρόβα μας στο Μπενάκειο με όλα ή σχεδόν όλα τα παιδιά επί σκηνής.

                                                    Η παρέα των παιδιών

                                                                 Οι μουσικοί μας

                         ?

«Κοριτσάκι μου,

μες το βουβό πηγάδι του φεγγαριού

σου? πεσε απόψε το πρώτο δαχτυλίδι σου

Δεν πειράζει.

Αργότερα θα φτιάξεις άλλο

να παντρευτείς τον κόσμο μες στον ήλιο(?)

Κοριτσάκι μου,

θέλω να σου φέρω τα φαναράκια των κρίνων

να σου φέγγουν τον ύπνο σου

Κοιμήσου κοριτσάκι μου? Είναι μακρύς δρόμος»

Το έγραψε για την κόρη του την Ελευθερία/Έρη, την οποία υπεραγαπούσε και από την οποία οι μαθητές του πρώτου τμήματος της Β’ Λυκείου εξασφάλισαν συνέντευξη για την εφημερίδα μας.

Σας την παραθέτουμε:

    – Ποιος ήταν ο άνθρωπος και πατέρας Ρίτσος και ποια σχέση έχετε με τον ποιητή, όπως τον γνωρίζουμε μέσα από το έργο του;

Έρη Ρίτσου: Πέραν του έργου του, της ιδεολογικής του τοποθέτησης, της κοινωνικής του δράσης και των αγώνων του, ο Ρίτσος υπήρξε ένας εξαιρετικά καλός άνθρωπος, πράγμα που ίσως εξηγεί και όλα τα παραπάνω.  Θέλω να πω δηλαδή πως είναι «φυσιολογικό» για έναν καλό άνθρωπο να νοιάζεται για το καλό των συνανθρώπων του και άρα να ασπάζεται μια ιδεολογία βαθειά ανθρωπιστική που θέλει όλους τους ανθρώπους να είναι ίσοι και να απολαμβάνουν το ίδιο τα αγαθά που η φύση και η εργασία τους προσφέρουν.  Η σχέση μου με το Ρίτσο σαν πατέρα είναι αυτή που ένα παιδί έχει με το γονιό του, σχέση αγάπης, τρυφερότητας, σεβασμού και φυσικά ?«αντεγκλήσεων».  Η σχέση μου με τον ποιητή είναι αυτή του αναγνώστη της γενιάς μου, που μέσα  από την ποίηση του Ρίτσου συναντά τους αγώνες του λαού του, τα υπαρξιακά προβλήματα της εφηβείας του, την αρχαία ελληνική μυθολογία σε μια σύγχρονή της και επίκαιρη εκδοχή,  κι ακόμα τον λυρισμό της ερωτικής του ποίησης και τα φιλοσοφικά ερωτήματα που άλλα έργα του θέτουν. 

– Πώς βίωσε  ο ίδιος και η οικογένειά σας τις διάφορες εξορίες και διώξεις που πέρασε; Επηρέασαν τον τρόπο που έβλεπε τη ζωή και τους ανθρώπους;

Έρη Ρίτσου: Με τον ίδιο  τρόπο που το βίωσαν χιλιάδες οικογένειες αριστερών που είδαν πατεράδες, παππούδες, αδέρφια και παιδιά να περνούν ένα μεγάλο μέρος της ζωής τους μακριά απ? τους αγαπημένους τους μέσα σε συνθήκες πολλές φορές απάνθρωπες, με ξύλο, βασανιστήρια, στερήσεις, κακουχίες.  Ο Ρίτσος δεν διαφοροποίησε την οπτική του σε ό,τι αφορούσε τη ζωή και τους συνανθρώπους του εξ αιτίας αυτών των διώξεων, σίγουρα όμως έγραψε έργα που δεν θα τα είχε γράψει αν δεν βίωνε όλη αυτή την «περιπέτεια».

– Διαβάσαμε ένα από τα τελευταία του ποιήματα που μοιάζει σαν να «υποδέχεται» το θάνατό του. Αντιμετώπιζε το θάνατο με τη δύναμη και την ηρωική αισιοδοξία που αντιμετώπισε την υπόλοιπη ζωή του;

Έρη Ρίτσου: Ο θάνατος, κατά την άποψή μου, δεν είναι κάτι που αντιμετωπίζεται με «αισιοδοξία» και δεν νομίζω και ο Ρίτσος να τον αντιμετώπισε ποτέ έτσι.  Ως άνθρωπος που λάτρευε τη ζωή, δεν ήθελε καν να σκέφτεται το θάνατο.  Υποθέτω λοιπόν πως το αντιμετώπισε με καρτερία ως κάτι το αναπόφευκτο.

– Είδαμε τις πέτρες που ζωγράφιζε και μας εντυπωσίασαν. Θα θέλαμε να ρωτήσουμε τι τον ενέπνεε στη ζωγραφική του και πώς τη συνδύαζε με την ποίηση;

Έρη Ρίτσου: Ο Ρίτσος ήταν ένας ακάματος εργάτης του λόγου και όχι μόνο.  Χρησιμοποιούσε τον χρόνο του πάντα για να κάνει κάτι και ποτέ δεν τον είχα δει άεργο.  Η ζωγραφική ήταν μια μεγάλη του αγάπη και άλλωστε και η ποίησή του έχει έναν έντονα εικαστικό χαρακτήρα, με εικόνες γεμάτες λεπτομέρειες, με εστίαση πάνω σε μικρά πράματα και με πολλά  χρώματα.  Ζωγράφιζε ακουαρέλες, έκανε σκίτσα ζωγράφιζε πάνω σε ρίζες καλαμιών και επίσης εκμεταλλευόταν τις γλυπτικές επιφάνειες που πρόσφεραν οι πέτρες και τις αναδείκνυε ζωγραφίζοντας πάνω τους πρόσωπα και ανθρώπινα σώματα.

– Η φετινή χρονιά που είναι επετειακή για τα 100 χρόνια από τη γέννησή του θεωρείτε ότι θα συμβάλει στην ουσιαστική επικοινωνία με τις διάφορες πλευρές του έργου του;

Έρη Ρίτσου: Νομίζω πως μέσα από τις εκδηλώσεις που γίνονται ο κόσμος θα έχει την ευκαιρία να έρθει πιο κοντά με το λόγο του ποιητή και να μάθει περισσότερα γι αυτόν και το έργο του.

– Έχετε επηρεαστεί από τον  πατέρα σας στο δικό σας λογοτεχνικό έργο; 

Έρη Ρίτσου: Σίγουρα κανείς σ? αυτά που κάνει, ακόμα και σε ερασιτεχνικό επίπεδο (και τέτοια θεωρώ την ενασχόλησή  μου με τη λογοτεχνία) «βγάζει», τις περισσότερες φορές ασυνείδητα, αυτά που ως αναγνώστης έχει εισπράξει από τα διαβάσματά του.  Μέσα σ? αυτά τα πλαίσια λοιπόν, μπορεί να έχω δεχτεί και επηρεασμούς απ? το Ρίτσο, αν και τα δικά μου διαβάσματα αφορούν κυρίως στην πεζογραφία και όχι τόσο στην ποίηση.                                                            

Η συνέντευξη παραχωρήθηκε από την κυρία Ρίτσου μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, στους μαθητές του Β1 του σχολείου μας, επειδή λόγω φόρτου εργασίας αυτό δεν μπορούσε να γίνει ζωντανά. 

Γράφει στο e-mail:

Παιδιά, σας ευχαριστώ για το γράμμα σας.  Επειδή πνίγομαι, δεν έχω καιρό να κάνω ξεχωριστή απάντηση, σημειώνω λοιπόν με κόκκινο τις απαντήσεις μου πάνω στο ερωτηματολόγιο που μου στείλατε και φυσικά μπορείτε να τα δημοσιεύσετε στο περιοδικό σας (άλλωστε γι? αυτό μου στείλατε και τις ερωτήσεις).  Να είστε πάντα καλά και  χαρούμενοι και να έχετε καλή πρόοδο.

 Έρη Ρίτσου