Περιεχόμενα 

Οι απαρχές της χρήσης των βοτάνων – Το ταξίδι ξεκινάει

Κίνα

Ινδία

Σουμέριοι

Ασσύριοι

Βαβυλώνιοι

Αιγύπτιοι

Τα βότανα στην αρχαία ελληνική μυθολογία–Μια προσπάθεια ερμηνευτικής προσέγγισης

Χείρωνας Κένταυρος, ο διαμεσολαβητής

Η μετάβαση από το μύθο στο λόγο – Ομηρικά Έπη

Αρχαίοι Ριζοτόμοι

Η εμφάνιση της επιστημονικής σκέψης – Ο Ιπποκράτης

Αριστοτέλης

Θεόφραστος

Πεδάνιος Διοσκουρίδης

Κλαύδιος Γαληνός

Πλίνιος ο Πρεσβύτερος

Τα χρόνια μετά την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας

Τα βότανα στο Μεσαίωνα

Παράκελσος

Συνέχεια του ταξιδιού….μέχρι σήμερα

Τα βότανα στην ορθόδοξη λατρεία

Η περίπτωση της Κρήτης

Οι απαρχές της χρήσης των βοτάνων

Μελετώντας την ιστορία των βοτάνων παρατηρούμε πως πάντα κατείχαν κεντρικό ρόλο σε πολλές πτυχές της ζωής του ανθρώπου, όπως την πολιτική, την οικονομία, τη θρησκεία, την υγεία, τις κοινωνικές σχέσεις αλλά και τις δεισιδαιμονίες.

Η γνώση για τις ιδιότητες των βοτάνων και η χρήση τους πρέπει να είναι τόσο παλιά όσο και η ύπαρξη του ανθρώπου πάνω στη γη. Αποκαλυπτικό παράδειγμα για το πως ανακάλυψε ο άνθρωπος τις ιδιότητες των βοτάνων είναι το παράδειγμα του κρητικού δίκταμου ή έρωντα.

Κατά την αρχαιότητα θεωρούσαν το δίκταμο ικανό να απορρίπτει τα σιδερένια τόξα από τα πληγωμένα σώματα. Σύμφωνα με τους αρχαίους συγγραφείς αυτό έγινε γνωστό από τα αγριοκάτσικα της Kρήτης (τους Kρητικούς Aίγαγρους (Capra aegagrus) τα οποία όταν πληγώνονταν και έμενε το βέλος στο σώμα τους,    έτρωγαν δίκταμο και αυτό έπεφτε αμέσως.

Σ` αυτό αναφέρονται πολλοί συγγραφείς, όπως ο Θεόφραστος, ο Διοσκουρίδης, ο Πλούταρχος, ο Πλίνιος, ο Aπουλήιος και άλλοι.

O Aριστοτέλης στο έργο του “Περί των ζώων ιστορίαι” αναφέρει τα εξής: “Tας δε εν τη Kρήτη αίγας τας αγρίας όταν τοξευθώσι ζητείν το δίκταμνον δοκεί γαρ εκβλητικόν είναι των βελών”.

O Bιργίλιος στο 12ο βιβλίο της “Aινειάδας” του, διηγείται ότι όταν πληγώθηκε ο Aινείας από βέλος, η μητέρα του η Aφροδίτη πήγε και μάζεψε δίκταμο στο όρο Ίδη της Kρήτης “φυτόν ύπερ επιζητεί η άγρια αίξ, όταν το ταχύ βέλος του κυνηγού την πληγώση”.

Ένα επίσης εντυπωσιακό παράδειγμα για το πως μπήκαν τα βότανα στη ζωή του ανθρώπου και πως μεταδόθηκαν από πολιτισμό σε πολιτισμό είναι ή κάνναβη.

Η Cannabis Sativa είναι ίσως το αρχαιότερο φυτό που καλλιεργήθηκε από τον άνθρωπο όχι για να χρησιμοποιηθεί ως τροφή.

Η κάνναβη ήταν ένα από τα κύρια φάρμακα της Ασσυριακής φαρμακοποιίας, που ονομαζόταν gan-zi-gun-nu, το οποίο μεταφράζεται ως ”το φάρμακο που απομακρύνει το μυαλό”.

Η χρήση κάνναβης έχει καταγραφεί στην Κίνα το 2700 π.Χ. για την αντιμετώπιση διάφορων καταστάσεων οξέος πόνου, ενώ στην Ινδία το 2000 π.Χ. για θρησκευτικούς σκοπούς.
Η κολλώδης ρητίνη της κάνναβης, το χασίς, φαίνεται να ήταν γνωστό στον αραβικό κόσμο από το 1000μ.Χ.

Μόλις όμως το 1964 έγινε δυνατή η απομόνωση, η σύνθεση και η απόδειξη της δομής του κύριου ψυχοτροπικού συστατικού της, της
Δ-τετραύδροκανναβινόλης.

Το ταξίδι ξεκινάει…

Στην προσπάθεια να παρακολουθήσουμε την ιστορική διαδρομή των βοτάνων συναντούμε ανυπέρβλητες δυσκολίες και εμπόδια, όπως έλλειψη γραπτών αναφορών και αρχαιολογικών ευρημάτων. Όπου λείπουν αυτά υπεισέρχεται η επιστημονική υπόθεση αλλά και πάλι προχωρούμε συμβιβαζόμενοι με την ιδέα πως οι γνώσεις μας είναι αποσπασματικές και ελλιπείς.

θα προσπαθήσουμε λοιπόν να ανασυνθέσουμε το πάζλ της ιστορίας των βοτάνων με την επίγνωση πως ρίχνουμε στην ουσία μια κλεφτή και φευγαλέα ματιά σε ό,τι έφτασε ως εμάς από τη γνώση και την εμπειρία σχετικά με τη χρήση των βοτάνων.

Εκτιμάται πώς τα ανθοφόρα φυτά εμφανίστηκαν για πρώτη φορά πριν από 135 εκατομμύρια χρόνια, κατά την Κρητιδική περίοδο.

Η πρώτη παρουσία της θεραπευτικής δράσης των βοτάνων στη ζωή του ανθρώπου καταγράφεται στην Παλαιολοθική εποχή (καλύπτει το χρονικό διάστημα από 2 εκατομμύρια μέχρι 12.000 χρόνια περίπου πριν από σήμερα). Αρχαιολογικά ευρήματα δείχνουν πως οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν φυτά για τη θεραπεία ασθενειών.

 Μαρτυρία καλλιέργειας μεγάλης ποικιλίας βοτάνων, έχουμε και για τη Νεολιθική εποχή. Το 5.700 π.Χ. περίπου, στην περιοχή της La Marmotta , Β.Δ. της Ρώμης, στη λίμνη Bracciano ανακαλύφθηκε πως καλλιεργούσαν μια ευρεία ποικιλία βοτάνων, ενώ άλλα τα συνέλεγαν στα δάση.

Όσο προχωρούμε στο χρόνο και πληθαίνουν οι πληροφορίες που έχουμε στη διάθεσή μας φαίνεται πως οι θεραπευτικές ιδιότητες των βοτάνων μονοπώλησαν το ενδιαφέρον του ανθρώπου.

Κίνα

Στην Κίνα όπου αναπτύχθηκε ένας από τους παλαιότερους πολιτισμούς του πλανήτη και ο πρώτος σημαντικός πολιτισμός της ανατολικής Ασίας μαθαίνουμε ότι τα βότανα χρησιμοποιούνται εδώ και 4700 χρόνια, σαν φάρμακα.

Ο αυτοκράτορας Σεν – Νουνγκ Sheng nung) έβαλε τις βάσεις της γεωργίας και της ιατρικής.

Το 2700 π.Χ. συγγράφει το «Πεν Τσάο» (Pen Ts’ao) όπου περιγράφονται 365 δρόγες (φάρμακα προερχόμενα από το ορυκτό, ζωικό και κυρίως από το φυσικό βασίλειο) και χιλιάδες συνταγές φυσικών φαρμάκων προερχόμενες από την κινέζικη προφορική παράδοση. Ο Shen Nung, ο οποίος πέθανε το 2.698π.Χ., είναι το πρώτο καταγεγραμμένο πρόσωπο που δοκίμασε φυτά, για να ανακαλύψει ποια ήταν δηλητηριώδη και ποια είχαν ευεργετικές ιδιότητες. Συνέταξε 252 θεραπευτικές περιγραφές βοτάνων, τις επιδράσεις τους στο ανθρώπινο σώμα, το πού μαζεύτηκαν και το πώς μπορούν να διατηρηθούν και να χρησιμοποιηθούν.

Την ίδια περίπου εποχή ανακαλύφθηκε και το τσάι ως αφέψημα στην Κίνα. Το τσάι, δηλαδή, το αφέψημα του φυτού Camellia sinensis, είναι γνωστό στην ιστορία εδώ και 5.000 χρόνια. Η ανακάλυψη του τσαγιού από τον ίδιο αυτοκράτορα χρονολογείται μάλλον το 2.737 π.Χ.

Στις αρχές του ένατου αιώνα το τσάι σε μορφή σπόρων μεταφέρθηκε από έναν Ιάπωνα μοναχό στην Ιαπωνία, ενώ στη γειτονικά Ινδία τα πρώτα ιστορικά στοιχεία φαίνεται να εμφανίζονται το δέκατο ένατο αιώνα. Αντίστοιχα και στην Ευρώπη η εισαγωγή τσαγιού μάλλον καθυστέρησε και πραγματοποιήθηκε από Ολλανδούς και Πορτογάλους στις αρχές του δέκατου έβδομου αιώνα από λιμάνια της Ινδονησίας και της Κίνας αντίστοιχα. Κατά την είσοδό του στην Ευρώπη δεν έχαιρε της εκτίμησης που είχαν «οι συνοδοιπόροι» του από την Ασία, το μετάξι και τα μπαχαρικά.

Ινδία

Η παραδοσιακή Iνδική ιατρική η οποία χρησιμοποιεί φαρμακευτικά φυτά είναι γνωστή ως Αγιουρβέδα. Η Αγιουρβέδα είναι ένα πανάρχαιο ινδικό, παραδοσιακό σύστημα Ιατρικής, ηλικίας άνω των 6000 ετών. Για το λόγο αυτό αποκαλείται συχνά η «Μητέρα Όλων των Θεραπειών». Είναι προϊόν της βεντικής περιόδου του ινδικού πολιτισμού και διδασκόταν προφορικά από δάσκαλο σε μαθητή.

Βασίζεται στην κατάλληλα διαμορφωμένη διατροφή για κάθε άτομο και σε βότανα για τη θεραπεία, αλλά χρησιμοποιεί και πολλά ανόργανα και μεταλλικά παρασκευάσματα.

Η Αγιουρβέδα είναι ένα από τα πιο παλιά επιστημονικά ιατρικά συστήματα του κόσμου, με πανάρχαιες αναφορές κλινικής εμπειρίας. Είναι ένας τρόπος ζωής ο οποίος μας διδάσκει πως να διατηρούμε και να προστατεύουμε την υγεία μας. Από τη μια μας δείχνει πως μπορούμε να θεραπεύουμε τις ασθένειες και από την άλλη πως να πετυχαίνουμε τη μακροζωία. Η Αγιουρβέδα αντιμετωπίζει τον άνθρωπο σαν μια «ολότητα», η οποία «ολότητα» είναι συνδυασμός σώματος, νου και ψυχής. Υπό την έννοια αυτή πρόκειται για ένα πραγματικά ολιστικό και ολοκληρωμένο σύστημα ιατρικής.

Η λέξη «Αγιου» (Ayu) σημαίνει όλες τις πλευρές της ζωής από τη γέννηση μέχρι το θάνατο, υγεία, ζωή. Η λέξη «Βέδα» (Veda) σημαίνει γνώση ή μάθηση, επιστήμη. Έτσι συχνά μεταφράζεται σαν η «επιστήμη της ζωής». Συνεπώς, ως Αγιουρβέδα δηλώνεται η επιστήμη η οποία ασχολείται με τη ζωή στο σύνολό της.

Η αγιουρβεδική επιστήμη αναγνωρίζει στις τροφές και τα βότανα έξι γεύσεις (rasa), που είναι το γλυκό, το αλμυρό, το πικρό, το στυφό, το πικάντικο και το ξινό. Η κάθε γεύση αποτελείται από δύο στοιχεία. Το γλυκό συντίθεται από γη και νερό, το αλμυρό από νερό και φωτιά, το ξινό από γη και φωτιά και το στυφό από γη και αέρα.
Ο στόχος της αγιουρβεδικής μαγειρικής είναι ojas. Πρόκειται για την αγνότερη μορφή μεταβολισμού, που είναι το τελικό προϊόν μιας σωστής πέψης και αφομοίωσης της τροφής. Ojas είναι μια λεπτή ουσία που προκαλεί στο σώμα αγνή χαρά και ευτυχία και είναι στην πραγματικότητα, αποτέλεσμα της τέλειας χώνεψης. Το αντίθετο του ojas λέγεται ama. Αυτά είναι κατάλοιπα, αποθηκευμένα στα κύτταρα ως αποτέλεσμα κακής πέψης, και έχουν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ασθενειών.

Σουμέριοι

Συνεχίζοντας την πορεία μας στο χρόνο διαπιστώνουμε πως και οι Σουμέριοι είναι ένας από τους πρώτους λαούς που βεβαιώνεται ιστορικά ότι έκαναν χρήση των βοτάνων. Η πρώτη γραπτή αναφορά για θεραπευτικά φυτά που έχουμε από τους Σουμέριους ανάγεται στο 2200 π.Χ.

Οι Σουμέριοι γνώριζαν και εκτιμούσαν τις θεραπευτικές ιδιότητες 200 περίπου φυτών μεταξύ των οποίων το θυμάρι, ο κρόκος, η ρίγανη, το μάραθο, και άλλα.

ΘΥΜΑΡΙ

Το θυμάρι χρησιμοποίησαν πρώτοι οι Σουμέριοι πριν από 5500 χρόνια, ως αντισηπτικό, απολυμαντικό και κατά των μυκήτων.

ΚΑΠΠΑΡΗ

Η έναρξη χρήσης της κάππαρης τοποθετείται χρονολογικά στο 2.700 π.Χ, όπως αναφέρεται στο Σουμεριακό έπος του Γκιλγκαμές.

ΠΑΠΑΡΟΥΝΟΣΠΟΡΟΣ

Τα πρώτα γραπτά στοιχεία για την παπαρούνα αναφέρονται σε κείμενο των Σουμερίων που χρονολογείται στο 4000 π.Χ. Οι Σουμέριοι τη θεωρούσαν «λουλούδι της χαράς», πιθανότατα επειδή χρησιμοποιούσαν την οπιούχα παπαρούνα.

ΑΛΟΗ

Οι πρώτες καταγραφές της παρουσίας της οι οποίες διασώζονται μέχρι σήμερα ανάγονται στο 2.500 π.Χ. από τους Σουμέριους οι οποίοι τη χρησιμοποιούσαν ευρέως για χαλάρωση σε όλο το σώμα, για θεραπεία των πληγών αλλά και δερματικών προβλημάτων. Σίγουρα ο λαός αυτός παρατήρησε τον τρόπο που η ίδια η αλόη κλείνει μόνη της τις πληγές της μέσα σε λίγες ώρες. Υπέθεσε πως ίσως το ίδιο θα μπορούσε να κάνει και σε αυτούς. Και το έκανε.

Ασσύριοι

Οι Ασσύριοι γνώριζαν κι αυτοί πώς να χρησιμοποιούν τα βότανα για τη θεραπεία διαφόρων παθήσεων. Αξιόπιστη μαρτυρία τις χρήσης των φυτών στην ιατρική τις παρέχει η ανακάλυψη τις βιβλιοθήκης του Ασσύριου βασιλιά Arsubanibal, η οποία περιέχει αρκετές χιλιάδες πίνακες που έχουν γραφεί πριν από περισσότερα από τρεις χιλιάδες χρόνια. Σε τις περιγράφονται τις εκατοντάδες φυτών που χρησιμοποιούνταν είτε αυτά καθαυτά σαν φάρμακα είτε για τη δημιουργία σύνθετων παρασκευασμάτων.

Βαβυλώνιοι

Οι Βαβυλώνιοι γνώριζαν τον τρόπο χρήσης των βοτάνων για θεραπευτικούς σκοπούς, όπως συμπεραίνουμε από τον «Κώδικα» του βασιλιά τις Βαβυλωνίας Χαμουραμπί 1775 π.Χ.) που αποτελεί μια ενδιαφέρουσα συλλογή νόμων και βοτανοσυνταγών.

Αιγύπτιοι

Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι ήταν άτομα υψηλής εξειδίκευσης όσο αφορά στα βότανα. Αιγυπτιακοί πάπυροι που χρονολογούνται γύρω στο 1700 π.Χ. μαρτυρούν ότι πολλά κοινά βότανα (όπως το σκόρδο και το κέντρο χρησιμοποιούνταν στην ιατρική).

Ο πάπυρος του Eber, ένα αρχαίο κείμενο γραμμένο το1500π.Χ.,περιέχει αναφορές για περισσότερα από 700 βότανα, συμπεριλαμβανομένων βοτάνων, όπως η αλόη, το κύμινο, και οι  σπόροι και τα φύλλα, η μαντζουράνα, ο δυόσμος, τα φύλλα βασιλικού, η καλέντουλα, ο γλυκάνισος, τα φύλλα μαϊντανού,  η γλυκόριζα, το χαμομήλι, το άνηθο και πολλά άλλα.

Είναι εξάλλου γνωστό ότι οι κάτοικοι τις αρχαίας Αιγύπτου χρησιμοποιούσαν τα αρωµατικά φυτά σε θρησκευτικές τελετές, στην παρασκευή αρωµάτων, αλοιφών, για τη θεραπεία διαφόρων παθήσεων καθώς και για τη µουµιοποίηση των νεκρών τους.

Στα ανάγλυφα του ναού του Τούθμωση του τρίτου (Tutmes III), στο Λούξορ (1450 π.Χ.),που αναστηλώθηκε από τον καθηγητή Orar, του Μουσείου Γεωργίας του Καΐρου, µπορούµε να παρατηρήσουµε το «πιο παλιό, γνωστό κατάστηµα βοτάνων, χαραγµένο σε γρανίτη», που περιέχει λαξευµένα 275 θεραπευτικά φυτά.

ΚΑΛΕΝΤΟΥΛΑ (Calendula officinalis)

Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι θεωρούσαν την καλέντουλα βότανο που ξανάδινε τη νεότητα.

ΛΕΒΑΝΤΑ (Lavandula)

Λεβάντα καλλιεργούσαν οι αρχαίοι Αιγύπτιοι στους ιερούς κήπους στις Θήβες. Από το βότανο αυτό παρασκεύαζαν ένα θεραπευτικό αρωµατικό βάλσαµο, το οποίο χρησιµοποιούσαν στο τελετουργικό της µουµιοποίησης. Ακόµη παρασκεύαζαν από τη λεβάντα ένα πανάκριβο άρωµα για τον αρωµατισµό ζωντανών και νεκρών. Αγγεία µε άρωµα λεβάντας τοποθετούνταν µέσα στους τάφους. Κατά τις ανασκαφές στον τάφο του Τουταγχαµών, το άρωµα τις λεβάντας ήταν ακόµη πολύ έντονο, µετά από 3000 χρόνια.

ΚΑΝΕΛΑ

Είναι από τα πιο συχνά αναφερόμενα φυτά στη Βίβλο. Στην Αίγυπτο χρησιμοποιόταν για την ταρίχευση των νεκρών και τον εξαγνισμό των ναών.

ΦΑΣΚΟΜΗΛΟ (Salvia)

Για τους Αιγύπτιους ήταν ιερό γιατί θεωρούσαν ότι µπορούσε να δώσει ή να σώσει την ζωή.

ΧΑΜΟΜΗΛΙ (Matricaria chamomile)

Η ιστορία του ξεκινάει στην αρχαία Αίγυπτο όπου χρησιμοποιόταν ως αντιπυρετικό, αλλά και στην κοσμετολογία. Για τους αρχαίους Αιγύπτιους το βότανο αυτό ήταν ιερό, αφού λόγω του σχήµατός του ήταν αφιερωµένο στον Ήλιο.

ΑΝΗΘΟΣ

Το φυτό ήταν γνωστό και στην αρχαία Αίγυπτο. Κλωνάρια άνηθου έχουν βρεθεί στον τάφο του Αμένωφη ΙΙ, ενώ πάπυροι του 1500 π.Χ μιλούν για ένα φαρμακευτικό μείγμα που λειτουργεί ως παυσίπονο, το οποίο έχει ως συστατικό μεταξύ άλλων τον άνηθο.

ΤΣΟΥΚΝΙΔΑ

Στην αρχαία Αίγυπτο χρησιμοποιούσαν το φυτό ως φάρμακο για το λουμπάγκο και την αρθρίτιδα.

ΑΛΟΗ (Aloe Vera)

Ο George Ebers πρώτος ανακάλυψε το 1862 , την αρχαία καταγωγή της αλόης, σ’ ένα αιγυπτιακό πάπυρο του 1500 π.Χ., ο οποίος ήταν στην ουσία µια συλλογή από θεραπείες µε βότανα. Στο παρόν έγγραφο αποτυπώνονται δώδεκα τύποι για τη µείξη της Αλόης.

Οι βασίλισσες της Αιγύπτου, η Νεφερτίτη και η Κλεοπάτρα συνέδεσαν τη χρήση της µε την αναζήτηση της φυσικής οµορφιάς. Η Αλόη υποστηρίχτηκε µε τέτοιο σεβασµό στην Αίγυπτο ώστε θεωρήθηκε το «φυτό τις αθανασίας». Τα σχέδια των φυτών τις Αλόης έχουν βρεθεί ακόµη και εγγεγραµµένα στους τάφους των Φαραώ.

ΜΑΤΖΟΥΡΑΝΑ

Η μαντζουράνα μεταφέρθηκε στην αρχαία Αίγυπτο από την Ευρώπη την εποχή της δυναστείας των Πτολεμαίων (332-330 πΧ), περίοδο κατά την οποία καθιερώθηκαν οι προσφορές συγκεκριμένων βοτάνων μεταξύ των οποίων και μαντζουράνας στους Αιγύπτιους θεούς.

ΚΡΟΚΟΣ (ΣΑΦΡΑΝ)

Στην αρχαία Αίγυπτο η Βασίλισσα Κλεοπάτρα τον χρησιμοποιούσε ως αρωματικό. Επιπλέον, πίστευαν πως ο κρόκος είχε ιαματικές και αφροδισιακές ιδιότητες.

ΧΡΕΝΟ

Το χρένο ήταν γνωστό στην αρχαία Αίγυπτο από το 1500 πΧ. Χρησιμοποιόταν  για φαρμακευτικούς σκοπούς, για τους πόνους στην πλάτη και για πόνους της έμμηνου ρύσης. Ήταν υπερεκτιμημένο φυτό.

ΥΟΣΚΥΑΜΟΣ

Ο υοσκύαμος ήταν γνωστός από την αρχαία Αίγυπτο για τις ναρκωτικές του ιδιότητες

ΣΚΟΡΔΟ

Πολλοί αρχαίοι πολιτισμοί, συμπεριλαμβανομένων των Κινέζων, των Ρωμαίων, των Ελλήνων και των Αιγυπτίων χρησιμοποιούσαν σκόρδο για δύναμη, ευρωστία και προληπτικά κατά των ασθενειών. Στην αρχαία Αίγυπτο, το σκόρδο αποτελούσε αντικείμενο λατρείας. Έχουν βρεθεί πήλινα ομοιώματα βολβών σκόρδου στον τάφο του Τουταγχαμών που αποδεικνύουν τη μεγάλη σημασία που είχε για τους Αιγύπτιους. Ακόμα, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, η πυραμίδα του Χέοπα χτίστηκε χάρη στη δύναμη που χάριζε η καθημερινή κατανάλωση σκόρδου στους εργάτες.

ΜΑΡΡΟΥΒΙΟ

Βότανο γνωστό εδώ και χιλιάδες χρόνια. Στην αρχαία Αίγυπτο και στην αρχαία Ελλάδα το χρησιμοποιούσαν ως θεραπευτικό του βήχα.

ΚΙΧΩΡΙΟ

Το κιχώριο είναι γνωστό για τις θεραπευτικές του ιδιότητες από την Αρχαία Αίγυπτο.

ΑΚΑΚΙΑ

Το 1550 π.Χ. οι Αιγύπτιες χρησιμοποιούσαν ταμπόν από βαμβάκι βουτηγμένο σε ζυμωμένο χυμό ακακίας για πρόληψη τις εγκυμοσύνης.

ΦΛΙΣΚΟΥΝΙ ( pennyroyal )

Είναι γνωστό από το 2000 π.Χ. Στην αρχαια Αιγυπτο το χρησιμοποιούσαν στη λαϊκή ιατρική ως εκτρωτικό, καθώς και ως διεγερτικό της μήτρας.

ΘΥΜΑΡΙ (Thymus vulgaris)

Σύµφωνα µε την βοτανολογική παράδοση, το θυµάρι φύτρωσε από τα δάκρυα τις Ωραίας Ελένης. Στην πραγµατικότητα όµως το βότανο ήταν γνωστό πολύ πριν από τον Τρωικό πόλεµο. Οι Σουµέριοι πριν από 5000 χρόνια ήταν οι πρώτοι, από ότι λέγεται, που χρησιµοποιούσαν το θυµάρι ως φάρµακο και καρύκευµα, ενώ οι αρχαίοι Αιγύπτιοι ανέπτυξαν τις ισχυρές αντισηπτικές, αρωµατικές και συντηρητικές ιδιότητές του και το χρησιµοποιούσαν για την ταρίχευση.

ΚΑΛΑΜΟΣ (ΑΚΟΡΟΣ)

Ως βότανο, ο Κάλαμος έχει χρησιμοποιηθεί για πολλούς διαφορετικούς σκοπούς. Στην αρχαία Αίγυπτο η ρίζα του φυτού χρησιμοποιούταν ως αφροδισιακό.

ΑΓΚΙΝΑΡΑ

Η αγκινάρα ήταν ήδη γνωστή στην αρχαία Αίγυπτο για τα πλεονεκτήματα και τις ευεργετικές της ιδιότητες. Χρησιμοποιούταν κυρίως για την ενίσχυση της πέψης τροφών με μεγάλη περιεκτικότητα σε λιπαρά.

ΤΡΙΓΩΝΕΛΛΑ

Ήταν γνωστή και στην αρχαία Αίγυπτο στην οποία έλεγαν ότι αν τρίβεις το σώμα σου με αυτό το φυτό, η επιδερμίδα σου θα γίνει ωραία, απαλλαγμένη από κάθε ελάττωμα. Οι Αιγύπτιοι το χρησιμοποιούσαν ως βοήθημα στον τοκετό, γιατί δρα ως διεγερτικό της μήτρας και για να αυξήσουν την έκκριση του γάλακτος. Ακόμη και σήμερα στην Αίγυπτο φτιάχνουν ένα τσάι από τριγωνέλλα που το ονομάζουν Χίλμπα που κάνει καλό στις κράμπες, στο στομάχι και τις διάρροιες που παθαίνουν οι τουρίστες.

Τα βότανα στην αρχαία ελληνική μυθολογία

Μια προσπάθεια ερμηνευτικής προσέγγισης

Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε πως κατά τη διάρκεια των αιώνων συσσωρεύτηκε μια αξιοσημείωτη γνώση σχετική με τα βότανα. Θα περάσουν όμως χιλιάδες έτη τυφλής εμπειρικής εφαρμογής για να γίνει σταδιακά κατανοητό ότι η δράση τους εκδηλωνόταν ανεξάρτητα από το εάν η λήψη τους συνοδευόταν από δοξασίες ή όχι αποδιδόταν στο θείο ή όχι.

Η ελληνική μύθολογία η οποία ερμηνεύει κοινωνικά και ψυχολογικά φαινόμενα δια μέσου των μύθων, είναι πλούσια θεματολογικά σε μύθους που έχουν σχέση με τα φυτά και αναδεικνύουν την τάση αυτή του ανθρώπου να ασχολείται και να ερευνά το φυσικό περιβάλλον, τμήμα του οποίου αποτελεί και ο ίδιος.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Νάρκισσος. Το όνομα του φυτού προέρχεται από το ναρκισσιστή νεαρό της ελληνικής μυθολογίας, που ονομαζόταν Νάρκισσος και από την ελληνική λέξη ναρκώνω, λόγω των ναρκωτικών ιδιοτήτων του φυτού.

Ίσως ο καταλληλότερος τρόπος να αποδώσει κανείς την ομορφιά του λουλουδιού νάρκισσος είναι ο αρχαιοελληνικός μύθος. Ο Νάρκισσος ήταν ένας εξαιρετικά όμορφος νέος. Η μητέρα του, του είχε πει ότι θα παραμείνει έτσι σε όλη του τη ζωή, αν δεν δίνει σημασία στην ομορφιά του. Ο Νάρκισσος όμως αποφάσισε να δει την αντανάκλασή του στα νερά μιας πηγής. Γοητεύτηκε τόσο από την ομορφιά του πού έμεινε εκεί ακίνητος θαυμάζοντας τον εαυτό του μέχρι που μαράζωσε και πέθανε στις όχθες της πηγής.

Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, νόμισε πως η αντανάκλασή του ήταν η νύμφη που έμενε εκεί, πήδησε στο νερό για να την πιάσει και πνίγηκε. Το λουλούδι νάρκισσος φύτρωσε σε εκείνο το σημείο.

Να επινοήθηκε άραγε ο παραπάνω μύθος γιατί οι αρχαίοι διαπίστωναν το θαύμα της φύσης να γεννιέται, να πεθαίνει και να ξαναγεννιέται το ίδιο όμορφη και ακαταμάχητη σε αντίθεση με τα πεπερασμένα όρια και την τραγική μοίρα του ανθρώπου που φθείρεται και πεθαίνει; Να είναι λοιπόν μια προσπάθεια τους να ξεφύγουν από τη φθορά και το θάνατο συγγενεύοντας με τη φύση; Ή να είχαν ανακαλύψει ότι το φυτό νάρκισσος περιέχει μια πολύ χρήσιμη ουσία, τη γαλανθαμίνη η οποία θεραπεύει την άνοια και νιώθοντας υπερβολικά ευγνώμονες θεώρησαν πως αυτό το δώρο δεν μπορεί να τους δόθηκε έτσι απλά, αλλά πρέπει να είχε προηγηθεί κάποια θυσία; Στην περίπτωσή μας η τιμωρία του ναρκισσιστή νεαρού; Είναι άλλωστε βεβαιωμένη από τις πηγές η παραγωγή και η χρήση του “ναρκίσσινου μύρου” που παρασκεύαζαν οι αρχαίοι Έλληνες.  Είναι κάτι από αυτά ή κάτι άλλο; Μάλλον όλα μαζί και ίσως και άλλα και κυρίως η αδυναμία του ανθρώπου να κατανοήσει και να εξηγήσει τα φυσικά φαινόμενα λογικά είναι αυτή που τον ώθησε να εισαγάγει το υπερφυσικό στοιχείο.

Αποδεικτικό των παραπάνω αποτελεί και το γεγονός ότι γνώριζαν ότι ο βολβός του νάρκισσου μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως τοξικό και πιθανόν παραισθησιογόνο. Άλλωστε ο νάρκισσος ουσιαστικά σημαίνει “μουδιάζω-ναρκώνομαι”, γι’ αυτό και συνδέεται με αρχαία λατρευτικά μυστήρια, αφού προκαλούσε μεταβολή στην κατάσταση του μυαλού και έφερνε τον μύστη πιο κοντά στο βασίλειο των θεών.

Ο Σωκράτης μάλιστα αποκαλούσε αυτό το φυτό ‘Στεφάνι των καταχθόνιων Θεών’, εξαιτίας των ναρκωτικών αποτελεσμάτων του. Το απόσταγμα των βολβών, όταν εφαρμοστεί σε ανοιχτές πληγές, προκαλεί τρίκλισμα, μούδιασμα όλου του νευρικού συστήματος και παράλυση της καρδιάς.

Αυτό που γίνεται αναμφισβήτητα φανερό από τον παραπάνω μύθο είναι ότι ο άνθρωπος μην μπορώντας να εκλογικεύσει τη δυνατότητα της φύσης να απαλύνει τους πόνους του και να τον βοηθά να ξεπερνά δύσκολες αρρώστιες ή ακόμη και να προλαβαίνει την εξέλιξή τους επινόησε μύθους οι οποίοι αποδίδουν τις ιδιότητες αυτές των φυτών σε θεϊκή παρέμβαση.

Μέσα από της μύθους της δίνεται η δυνατότητα να διαπιστώσουμε τη στάση του ανθρώπου απέναντι στη φύση αλλά και τη λειτουργία του μύθου στις πρώιμες κοινότητες που δεν είναι άλλη από το γεφύρωμα του χάσματος ανάμεσα στα ακατανόητα μυστήρια της φύσης και της πεπερασμένης ανθρώπινης ικανότητας να τα διερμηνεύσει.

Ένα ακόμη παράδειγμα ο Άδωνης, το παιδί με την εξαίσια ομορφιά που γεννήθηκε από ένα δέντρο (στο οποίο είχε μεταμορφωθεί η μητέρα του με τη βοήθεια των θεών προκειμένου να γλιτώσει από τον οργισμένο πατέρα της, με τον οποίο είχε συνευρεθεί, αφού πρώτα τον εξαπάτησε). Η Αφροδίτη συγκινημένη από την ομορφιά του βρέφους, το εμπιστεύτηκε στην Περσεφόνη, για να το αναθρέψει. Εκείνη όμως ερωτεύτηκε το όμορφο παιδί και δεν το έδωσε πίσω στην Αφροδίτη. Η διαμάχη διευθετήθηκε από το Δία και αποφασίστηκε ο Άδωνης να ζει ένα τρίτο του χρόνου με την Περσεφόνη, ένα τρίτο του χρόνου με την Αφροδίτη και ένα τρίτο όπου αλλού επιθυμούσε.

Αργότερα η Άρτεμη οργισμένη (δε γνωρίζουμε για ποιους λόγους) ξεσήκωσε εναντίον του ένα αγριογούρουνο, το οποίο σε ένα κυνήγι τον τραυμάτισε θανάσιμα. Σε ανάμνηση του θανάτου του Άδωνη γιορτάζονταν σε όλη την Ελλάδα τα Αδώνια. Οι πρώτες μέρες της γιορτής ήταν πένθιμες. Μετά την πάροδο των πένθιμων ημερών οι πιστοί γιόρταζαν με οργιαστική χαρά την ανάστασή του Άδωνη. Ο θάνατος και η ανάσταση του Άδωνη είχε σχέση με τον ετήσιο κύκλο της βλάστησης και της καρποφορίας. Στο πρόσωπο του παιδιού αυτού, που γεννήθηκε από ένα δέντρο και περνά το ένα τρίτο του χρόνου κάτω από τη γη και το υπόλοιπο του χρόνου ανεβαίνει πάνω στη γη, για να ενωθεί με τη θεά της άνοιξης και του έρωτα, αναγνωρίζουμε το σύμβολο του μυστηρίου της βλάστησης και της καρποφορίας.

Πολλοί μύθοι λουλουδιών συνδέθηκαν με την ιστορία του Άδωνη. Όχι μόνο η μυθική καταγωγή του μύρου (τα δάκρυα της Μύρας, της μητέρας του Άδωνη), αλλά και η προέλευση του ρόδου. Το τριαντάφυλλο στην αρχή ήταν άσπρο, καθώς όμως η Αφροδίτη έτρεχε, για να βοηθήσει τον τραυματισμένο φίλο της, τρυπήθηκε στο πόδι από ένα αγκάθι και το χρώμα από το αίμα της έβαψε τα λουλούδια που από τότε της έχουν αφιερωθεί. Και οι ανεμώνες πιστεύεται ότι έχουν γεννηθεί από το αίμα του πληγωμένου Άδωνη. Ο ποιητής Βίων διηγείται ότι η θεά έριξε τόσα δάκρυα όσες σταγόνες αίμα σκόρπισε ο Άδωνης και ότι από κάθε δάκρυ γεννιόταν ένα τριαντάφυλλο, ενώ από κάθε σταγόνα αίμα μια ανεμώνη.

Το γεγονός ότι ο μύθος αυτός είναι σημιτικής προέλευσης, ενώ και το όνομα του θεού ανάγεται στην εβραϊκή λέξη Αδωνάι που σημαίνει «κύριος» , αλλά και το ότι ο μύθος απεικονίζεται στα ετρουσκικά κάτοπτρα, ενώ ταυτόχρονα συναντάται και στο μεσογειακό κόσμο ,είναι αποδείξεις ότι οι άνθρωποι όλων των λαών και όλων των πολιτισμών έμεναν εκστατικοί απέναντι στο μυστήριο της φύσης και θέλησαν να το ερμηνεύσουν δημιουργώντας γέφυρες και δεσμούς με αυτό – άνθρωποι που μετατρέπονται σε φυτά – μέσω της θυσίας, της τιμωρίας ή της προσφοράς και της ευεργεσίας – και αυτά στη συνέχεια παρέχουν στον άνθρωπο τις θετικές ιδιότητές τους. Βέβαια αυτό γίνεται πάντα με τη μεσολάβηση κάποιου θεού, αφού η ομορφιά αλλά και οι θετικές ιδιότητες των φυτών ήταν δύσκολο να εννοηθούν με αυστηρά λογικά κριτήρια.

Τα παραδείγματα που επιβεβαιώνουν το παραπάνω είναι αμέτρητα. Ενδεικτικά αναφέρουμε: τη θεοποίηση της Χλωρίδος, ως θεάς της βλάστησης, τη Δήμητρα, τη θεά της Γεωργίας, , την Αρπαγή της Ευρώπης από το Δία και την τέλεση του γάμου τους κάτω από τον πλάτανο της Γόρτυνας, τον Προμηθέα που μετέφερε την κλεμμένη φωτιά στους ανθρώπους κρυμμένη μέσα σε ένα ξερό βλαστό από το φυτό Νάρθηκα, τη Μίνθη ή Μέντα, νύμφη του Άδη και ερωμένη του Πλούτωνα, τον όμορφο Νάρκισσο που μεταμορφώθηκε στο ομώνυμο φυτό, το μύθο του Άδωνη που συμβολίζει τον ετήσιο κύκλο της βλάστησης και της καρποφορίας και πολλά άλλα.

Χείρωνας Κένταυρος, ο διαμεσολαβητής

Αυτό το χάσμα ανάμεσα στο φυσικό και ανθρώπινο κόσμο ήρθε να γεφυρώσει ο Χείρων Κένταυρος, μια υβριδική μορφή, μισός άλογο μισός άνθρωπος, που σε αντίθεση με τους υπόλοιπους Κένταυρους ήταν φιλάνθρωπος και στόχος του ήταν να μεταβιβάσει στους ανθρώπους τη γνώση του σχετικά με τη θεραπεία.

Ο Χείρων Κένταυρος κατέχοντας μια εγγενή γνώση του φυσικού κόσμου, που συμβολίζεται εξωτερικά με τη φύση του αλόγου, γεφυρώνει το χάσμα μεταξύ της φύσης και του πολιτισμού, λειτουργώντας ως αγωγός μεταβίβασης στον άνθρωπο εκείνων των ιδιοτήτων του φυσικού κόσμου που θα τον ωφελήσουν. Η εγγενής γνώση του για το φυσικό κόσμο μεταφέρθηκε στους διάσημους ήρωες-θεραπευτές μαθητές του, Αχιλλέα, Ιάσονα ,Ασκληπιό, Ακταίων, Αρισταίο, Ηρακλή και μέσω αυτών στον υπόλοιπο κόσμο.

Ο Χείρων Κένταυρος ήρθε στη γη, για να  εκπληρώσει το σκοπό του Δία: να διδάξει τη θεραπεία και τη βοτανική στις μελλοντικές γενιές.

Όταν πια η γνώση του Χείρωνα Κένταυρου είχε γίνει κτήμα της ανθρωπότητας, ο Χείρωνας, αν και αθάνατος, πεθαίνει εξαιτίας του δηλητηριασμένου βέλους του μαθητή του, Ηρακλή, για να απελευθερώσει με το θάνατό του τον Τιτάνα Προμηθέα ο οποίος θα χαρίσει στον άνθρωπο τη φωτιά κρυμμένη μέσα στο φυτό νάρθηκα.

 Η μετάβαση από το μύθο στο λόγο

Ομηρικά Έπη

Έτσι ο άνθρωπος αποκτά ο ίδιος τη γνώση και δε χρειάζεται πια εξωτερικό διαμεσολαβητή. Η μετάβαση αυτή από την άγνοια στη γνώση, από τη δεισιδαιμονία στη λογική εξήγηση αποτυπώνεται στα ομηρικά έπη. Στα ομηρικά έπη αρχίζει να υπάρχει μια πρώιμη κατανόηση των δυνατοτήτων και των ιδιοτήτων των βοτάνων ως θεραπευτικών μέσων.

Συγκεκριμένα ο Όμηρος κάνει λόγο για το μώλυ (μωλύω = αφανίζω, αδυνατίζω, παραλύω) που ήταν το αντίδοτο των λυγρών φαρμάκων της Κίρκης, φυτό που έδωσε ο Ερμής στον Οδυσσέα, για να αποφύγει την επίδραση από τα μάγια της Κίρκης. Είχε μαύρη ρίζα και γαλακτόχροα άνθη. Η εξόρυξή του ήταν δύσκολη.

Ένα άλλο φυτό για το οποίο γίνεται λόγος είναι το νηπενθές που το συναντούμε επίσης στην Οδύσσεια στο στίχο δ. 221. Το νηπενθές φαίνεται να είχε έντονη φαρμακοδυναμική δράση, ήταν κατευναστικό και παυσίλυπον. Το νηπενθές έχει την προέλευσή του από την Αίγυπτο, όπως μας πληροφορεί ο ποιητής. Τη χρήση του δίδαξε στην Ελένη του Μενελάου, η Πολυδάμνη, η γυναίκα του Θώνος, όταν ήταν στην Αίγυπτο. Το νηπενθές θυμίζει τη λατρεία του Οσίριδος, θεού της Αιγυπτιακής θρησκείας. Είναι άλλωστε γνωστό ότι ένα μεγάλο μέρος της φαρμακολογίας και βοτανολογίας ήρθε στην αρχαία Ελλάδα από την Αίγυπτο μέσω της Μινωικής Κρήτης.

Aλλά και ο μυθικός Μελλάμπους θεράπευσε τη μανία των θυγατέρων του βασιλιά του Άργους, Προίτου, με τον μαύρο ελλέβορο, που τη χρήση του είχε διδαχτεί στην Αίγυπτο από τους εκεί ιερείς-γιατρούς.

Ενώ το νηπενθές, παρά τις διαφωνίες βοτανολόγων και φιλολόγων, θεωρείται ότι είναι η υπνοφόρος παπαρούνα (μήκων η υπνοφόρος), για το μώλυ οι πληροφορίες είναι πολύ συγκεχυμένες και τελείως αντιφατικές. Με τη βοήθεια της λαογραφίας, οδηγούμαστε στο φυτό “λιβούρι” παραφθορά της λέξης ελλέβορος, που, όπως μας μαρτυρεί ο Μήτσος Καπαράκος, στο Μέζαπο Λακωνίας (Μέσα Μάνη) το δίνανε παλιά στους τρελούς και μανιακούς, για να μωλάρουν οι αρμοί τους, (να χαλαρώσουν οι αρθρώσεις) και να ησυχάσουν. Eδώ το ρήμα μωλάρω έρχεται κατ’ ευθείαν να μας θυμίσει το Ομηρικό “μώλυ”, με τη μαύρη ρίζα, τα άσπρα άνθη που ξεριζώνεται δύσκολα από άνθρωπο, εύκολα από θεό, όπως λέει ο ποιητής και το οποίο βέβαια παραπέμπει στο μαύρο ελλέβορο (Helleborus niger).

Στις παλιές φαρμακολογίες (Θ. Αφεντούλη κ.α.) αναφέρεται ότι η ναρκωτική ουσία του μαύρου ελλέβορου είναι η ελλεβορεϊνη η οποία είναι μυοχαλαρωτική. Ισχυρό και επικίνδυνο δηλητήριο με μικρό θεραπευτικό πλάτος και ίσως γι’ αυτό το έδωσε ο θεός Ερμής και όχι όπως το νηπενθές, η θνητή Ελένη.

Επιπλέον στα ομηρικά έπη συναντούμε αναφορές χρησιμοποίησης βοτάνων για θεραπευτικούς σκοπούς ή για δηλητηριάσεις, χωρίς όμως πολλές φορές να αναφέρεται ένα συγκεκριμένο βότανο ή να περιγράφεται με λεπτομέρεια. Όταν ο Μενέλαος τραυματίστηκε στον Τρωικό πόλεμο, τον εξέτασε ο ιατρός Μαχάων, «άνδρας ίσος με τους θεούς «ισόθεος», προσπάθησε το βέλος να τραβήξει… κι αφού εξέτασε την πληγή, εκεί που μέσα έφτασε το βέλος το φαρμακερό, το αίμα βύζαξε, δίχως χρονοτριβή και με πείρα πασπάλισε «ήπια φάρμακα» φάρμακα μαλακτικά, που κάποτε τα χάρισε στον πατέρα του, τον Ασκληπιό, ο Χείρων», (Ιλ. Δ 212-218).

Σε άλλο επίσης σημείο της Ιλιάδας ο τραυματισμένος από τη μάχη Ευρύπυλος απευθύνεται στον φίλο του Πάτροκλο παρακαλώντας τον: «σώσε με τώρα ..και με μια νυστεριά βγάλε μου από το μηρό το βέλος. Και ξέπλυνε με χλιαρό νερό το μαύρο αίμα από την πληγή, κι απάνω πασπάλισε την με πραϋντικά φάρμακα για να γιάνη, που , καθώς λένε, τάμαθες από τον Αχιλλέα, που κι’ αυτόν τον είχε δασκαλέψει ο Χείρων, ο πιο ήμερος από όλους τους Κενταύρους», (Ιλ. Λ 828-832). Απόδοση στην νεοελληνική: Και ο Πάτροκλος έβαλε από πάνω με τα χέρια τρίβοντάς την ρίζα πικρή που παύει τους πόνους. Έτσι ξεράθηκε η πληγή και σταμάτησε το αίμα», (Ιλ. Λ 844-848).

Ένας από του παλιούς θεούς- ιατρούς, όπως μας διηγείται ο Όμηρος, ήταν ο Παιήων, ο οποίος γιάτρεψε το θέο Άρη στον Όλυμπο με βότανα παυσίπονα, οδυνήφατα. Το όνομα του Παιήωνα το έδωσαν οι αρχαίοι στο φυτό «παιωνία», το οποίο έχει και αιμοστατικές ιδιότητες.

Ο Διοσκουρίδης, (3.140) ονομάζει την «παιωνία» και «γλυκυσίδη, πεντόροβον». Η ρίζα του βοτάνου αυτού δίνεται στις γυναίκες, οι οποίες δεν καθαρίσθηκαν από τον τοκετό. Όταν πίνεται με κρασί βοηθά στους πόνους της κοιλιάς, όσους έχουν ίκτερο, νεφρίτιδα, και όσους πονάνε στην ουροδόχο κύστη και οι σπόροι, όταν τρώγονται από τα παιδιά, θεραπεύουν τη λιθίαση».

 Αρχαίοι Ριζοτόμοι

 Όλη αυτή η συσσωρευμένη εμπειρία είχε αποδέκτες τους απλούς ανθρώπους μέσω τριών οδών: των λαϊκών θεραπευτών, των ασκληπιείων μέσω θεϊκής παρέμβασης, προσευχής και ειδικής δίαιτας και των επιστημόνων γιατρών αργότερα.

 Αναλύοντας αρχαία παρασκευάσματα ομάδα αμερικάνων αρχαιολόγων εντόπισε ίχνη από καρότο, ραπανάκι, σέλινο, άγριο κρεμμύδι, βελανίδια, λάχανο, ήμερο τριφύλλι, αχίλλεια, ιβίσκο και άλλα.

Θεωρούν ότι πρόκειται για υπολείμματα θεραπευτικών ουσιών. Την παρασκευή των φαρμάκων αναλάμβαναν πεπειραμένοι λαϊκοί θεραπευτές. Τέτοιοι θεραπευτές βέβαια που δρουν μέσα στα πλαίσια της λαϊκής παράδοσης, υπάρχουν σε όλους τους πολιτισμούς.

Στην αρχαία Ελλάδα η δραστηριότητά τους φαίνεται ότι ήταν αρκετά εκτεταμένη. Στην κατηγορία  αυτή μπορούμε να συμπεριλάβουμε και τους ανθρώπους που σχετίζονταν με την προμήθεια αυτών που θα ονομάζαμε σήμερα φαρμακευτικά μέσα και τα οποία ήταν κυρίως βότανα. Αυτοί αναφέρονται με τα ονόματα ριζοτόμοι (= αυτοί που κόβουν ρίζες) και φαρμακοπώλαι. Εκτός από το να διακινούν φυτικά φάρμακα, προμηθεύοντας με αυτά ασθενείς και γιατρούς, έδιναν και οι ίδιοι οδηγίες και εκτελούσαν θεραπείες και μερικοί από αυτούς είχαν σημαντικό κύρος, ακόμα και ανάμεσα στους ‘επιστήμονες’ γιατρούς.

Ένας τέτοιος ήταν ο Κρατεύας, o οποίος φαίνεται ότι έζησε κατά τον 1^ον αιώνα π.Χ. και ότι έγραψε ένα βιβλίο για βότανα (Ριζοτομικόν), το οποίο δεν έχει διασωθεί, αλλά φαίνεται να επηρέασε σημαντικά  συγγραφείς, όπως το Διοσκουρίδη και τον Πλίνιο

Η εμφάνιση της επιστημονικής σκέψης

Ιπποκράτης

Η ορθολογικοποίηση των εννοιών ασθένεια, θεραπεία, φάρμακο ολοκληρώνεται με τούς έλληνες φιλοσόφους που προσπάθησαν να βρουν λογικές εξηγήσεις για όλους τους τομείς της ζωής. Έτσι στην αρχαία Ελλάδα πρώτη φορά η ιατροφαρμακευτική και το φάρμακο χάνουν το θρησκευτικό και μαγικό τους περιεχόμενο και αποκτούν περιεχόμενο επιστημονικό.

Πρώτος ο Ιπποκράτης απέρριψε τις θεοκρατικές απόψεις σχετικά με την αρρώστια και τη θεραπεία. Κατέγραψε 400 είδη βοτάνων περίπου των οποίων η χρήση ήταν γνωστή κατά τον 5ο αιώνα π.Χ. Αναφέρθηκε στις θεραπευτικές τους ιδιότητες σε μια σειρά βιβλίων του, όπου καταγράφει 236 φυτικά φάρμακα, απαλλάσσοντας την ιατρική από την δεισιδαιμονία και την μαγεία. Ταξινόμησε σε κατηγορίες όλες τις τροφές και τα βότανα ανάλογα με την θεμελιώδη τους ιδιότητα (θερμό, ψυχρό, ξηρό και υγρό) και θεωρούσε ότι η καλή υγεία διατηρείται, όταν οι ιδιότητες αυτές είναι σε ισορροπία, καθώς και με την φυσική άσκηση και τον άφθονο καθαρό αέρα. Επίσης πίστευε πως, αν οι άνθρωποι ζούσαν σωστά και τρέφονταν σωστά, τότε δεν θα υπήρχε η ιατρική, επειδή δεν θα υπήρχαν αρρώστιες.

Αριστοτέλης

Την ίδια εποχή με τον Ιπποκράτη έζησε και ο Αριστοτέλης (384-322 π.X.), ο οποίος θεωρείται ο θεμελιωτής των θετικών επιστημών. Μεταξύ άλλων, έγραψε και δυο βιβλία «Περί Φυτών».

Στη συνέχεια υπήρξαν οι μαθητές του Φανίας, που έγραψε τα «Φυτικά ή Περί Φυτών», σύγγραμμα το οποίο χάθηκε και ο Θεόφραστος ο Ερέσιος.

Θεόφραστος

Ο Θεόφραστος ο Ερέσιος (372 – 287 π.X.) είναι ο πρώτος και ο πιο ολοκληρωμένος γνώστης της βοτανικής. Ακολούθησε καθαρά βιολογικές μεθόδους για την περιγραφή του κόσμου των φυτών αλλά και τις φαρμακολογικές ιδιότητές τους. Θεωρείται ο πατέρας της βοτανικής και πρόδρομος της φαρμακογνωσίας. Όμως μετά το θάνατο του η βοτανολογία για πολλά χρόνια παρέμεινε στάσιμη.

Πεδάνιος Διοσκουρίδης

Ο Πεδάνιος Διοσκουρίδης ο Αναβαρζεύς (40-90μ.Χ.) ήταν  πολύ σημαντικός βοτανολόγος – φαρμακολόγος.

Έγινε γνωστός για το πεντάτομο έργο του «Περί ύλης ιατρικής» το οποίο ήταν σε ευρεία χρήση μέχρι περίπου το 1600. Ακολουθώντας το Ρωμαϊκό στρατό σε διάφορες εκστρατείες, είχε την ευκαιρία να παράγει φαρμακολογικό έργο παρατηρώντας τη συμπεριφορά των φυτών κυρίως στις Μεσογειακές χώρες. Κατέταξε τα φυτά σε ομάδες με βάση τα βοτανικά τους γνωρίσματα. Έγραψε τα συνώνυμα των φυτών αλφαβητικά κατά λαούς. Το έργο του  «Περί ύλης ιατρικής» μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες και ήταν το πρώτο βιβλίο, που τυπώθηκε μετά την Αγία Γραφή.

Το Υπερικό του Διοσκουρίδη, αλλιώς «βάλσαμο ψυχής» και σήμερα σκέτο «βάλσαμο», χρησιμοποιόταν κυρίως για τη θεραπεία των πληγών. Σαν τσάι θεωρείται και σήμερα το καλύτερο αντικαταθλιπτικό, μετά τους αναστολείς της σεροτονίνης. Στην Ευρώπη και στην Αμερική είναι γνωστό με το όνομα St. John’s Wort ή Johanneskraot και οι πωλήσεις του ξεπερνούν το 1 δισ. δολάρια τον χρόνο. Στην Ελλάδα φυτρώνει έξω από την πόρτα μας και οι γιαγιάδες μας το χρησιμοποιούσαν σαν παυσίπονο στα μωρά. Η αντικαταθλιπτική του δράση έχει ξεχαστεί.

Κλαύδιος Γαληνός

Οι θεωρίες του Διοσκουρίδη εξελίχθηκαν από έναν άλλο Έλληνα τον  Κλαύδιο Γαληνό (131-109 μ.Χ.), από την Πέργαμο της Μ. Ασίας, ο οποίος κατέγραψε 304 φάρμακα φτιαγμένα από φυτά.

Ο Κλαύδιος επικεντρώθηκε  στην παρασκευή πολύπλοκων συνταγών με δεκάδες συστατικά, όλα φυτικής προέλευσης. Ασχολήθηκε εκτεταμένα με μεθόδους όπως η εκχύλιση, η ανάμιξη και ο εμπλουτισμός δρογών αφήνοντας πίσω του πλούσιο έργο. Θεωρείται από τους πιο σημαντικούς γιατρούς, μαζί με τον Ιπποκράτη.

Έγραψε περίπου 500 συγγράμματα για την Ιατρική, τη Φιλοσοφία, την Ηθική, αλλά τα περισσότερα χάθηκαν στην πυρκαγιά του ναού της Ειρήνης στη Ρώμη. Κάποια διασώθηκαν από τους Άραβες και χρησιμοποιήθηκαν από γιατρούς τον 9ο αιώνα.

Πλίνιος ο Πρεσβύτερος

Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος  23μ.Χ. -19μ.Χ. είναι ο μόνος Ρωμαίος συγγραφέας φυσικής ιστορίας στο λατινικό κόσμο που με τις καταγραφές του μας δίνει πολύτιμες πληροφορίες για τη βοτανική των αρχαίων Ελλήνων.

Τα χρόνια μετά την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας

Μετά την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας η γνώση για τα φαρμακευτικά βότανα μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη και στον τότε Αραβικό κόσμο και αναμείχτηκε με τις ντόπιες λαϊκές παραδόσεις και την Αιγυπτιακή γνώση που επιζούσε από την αρχαιότητα, ενώ καινούργια υλικά, μπαχαρικά και τσάγια ήρθαν να προστεθούν

Οι γνώσεις για την ορθή και αποτελεσματική χρήση των φυτών περνούν από την αρχαία Ρώμη στις χώρες του Αραβικού κόσμου. Εκεί ο φαρμακοποιός Αβικένας (980-1037 μ.Χ) καταπιάστηκε με τη σχολαστική καταγραφή των μέχρι τότε γνωστών πληροφοριών για τα βότανα και τα φυτά. Επίσης, συνέβαλε στον εμπλουτισμό πλήθους  παλιών συγγραμμάτων με νέες καταχωρήσεις. Κύριο έργο του ήταν ο ‘‘Ιατρικός Κανόνας’’.

ΦΑΣΚΟΜΗΛΟ

Οι  Άραβες λένε πως «δεν πεθαίνει αυτός που

έχει στον κήπο του φασκόµηλο» καθώς θεωρούσαν πως µπορεί

να θεραπεύσει τα πάντα.

ΔΕΝΤΡΟΛΙΒΑΝΟ

Στην αρχαία Ελλάδα εκτιµούσαν ιδιαίτερα το δεντρολίβανο

για τις ιδιότητές του.Αναφέρεται από το Διοσκουρίδη, το Θεόφραστο και τον Οβίδιο σαν φυτό δυναµωτικό της µνήµης και της σκέψης, για αυτό το χρησιµοποιούσαν µαζί µε τη δάφνη και τη µυρτιά για να φτιάχνουν στεφάνια τα οποία φορούσαν οι αρχαίοι Έλληνες µαθητές όταν µελετούσαν. Επίσης το χρησιµοποιούσαν σε δηµόσιες και θρησκευτικές τελετές και το έκαιγαν ως θυµίαµα.Οι Άραβες γιατροί το εκτιµούσαν πολύ, καθώς θεωρούσαν ότι αποκαθιστούσε τη ζωτικότητα, τη µνήµη και την οµιλία.

 ΑΛΟΗ ΒΕΡΑ

Συχνά αποκαλούµενο φυτό θαύµα ή φυσικό θεραπευτικό, η

αλόη είναι ένα φυτό πολλών εκπλήξεων. Το όνοµα Αλόη πιθανόν

κατάγεται από την αραβική λέξη « Alloeh» που σηµαίνει λαµπερή

πικρή ουσία. Το Βέρα που σηµαίνει αληθινό στα λατινικά,

προστέθηκε στην ονοµασία αυτού του ιδιαίτερου δείγµατος

προκειµένου να διακριθεί η πρωτοκαθεδρία της µεταξύ των φυτών

Αλόης, που ήταν εξαιρετικά χρήσιµα στην ανθρωπότητα, λόγω των

ιαµατικών ιδιοτήτων τους. Ο ∆ιοσκουρίδης έδωσε την πρώτη λεπτοµερή περιγραφή του φυτού που καλούµε Αλόη Βέρα.

ΛΙΒΑΝΙ

Το λιβάνι είναι ρετσίνι με γλυκό άρωμα που προέρχεται από το δέντρο

Boswellia το οποίο την εποχή της γέννησης του Χριστού φύτρωνε στην

Αραβία, την Ινδία και την Αιθιοπία. Το όνομα αυτού του ρετσινιού είναι  στα αραβικά luban.

ΣΜΥΡΝΑ

Η σμύρνα είναι ένα αρωματικό ρετσίνι που παράγεται από τις χαρακιές της φλούδας ενός μικρού δέντρου της ερήμου που λέγεται επιστημονικά

Commiphora Myrrha ή Balsamodendron Myrrha, κοινώς dindin. (Οι χαρακιές θυμίζουν τις πληγές του Χριστού από τους Ρωμαίους στρατιώτες κατά την διάρκεια της σταύρωσης.) Η σμύρνα ήταν ιδιαίτερα πολύτιμη κατά τους βιβλικούς χρόνους και εισαγόταν από την Ινδία και την Αραβία.

Η πικροδάφνη χρησιμοποιήθηκε ως φάρμακο αρχικά από Άραβες γιατρούς.

Τα βότανα στο Μεσαίωνα

Το ταξίδι των γνώσεων για την ευεργετική  χρήση των φυτών συνεχίζεται και από τον αραβικό κόσμο φτάνει στην Ισπανία και τη Γαλλία και στη συνεχεία στην υπόλοιπη Ευρώπη. Εκεί τα μοναστήρια είχαν αποκτήσει το ρόλο των θεραπευτηρίων. Τα θεραπευτικά φυτά καλλιεργούνταν στους κήπους τους  ή σε κοντινά λιβάδια. Η ποικιλία τους εμπλουτιζόταν διαρκώς από περιηγητές και η καταγραφή τους ήταν λεπτομερής.

Με άλλα λόγια στο Μεσαίωνα η Εκκλησία έπαιξε σημαντικό ρόλο και στην καλλιέργεια βοτανικών κήπων και στην εισαγωγή νέων βοτάνων. Η θεραπευτική και η βοταναλογία βρισκόταν κατά κύριο λόγο στα χέρια της. Η θεραπεία ωστόσο θεωρούνταν τόσο ζήτημα προσευχής όσο και ιατρικής. Τα βότανα συνδυάζονταν με εξορκισμούς με την επωδό ότι ο ασθενής θα θεραπευόταν με τη ‘’ βοήθεια του Θεού’’.

 Αυτές οι θεραπείες έγιναν η αιτία να αποδοθούν υπερφυσικές ιδιότητες σε πολλά βότανα. Γι’ αυτό και η Χριστιανική Εκκλησία άρχισε να αποθαρρύνει τη χρήση των βοτάνων στην ιατρική, επειδή συνδέθηκαν με τη μαγεία και προτίμησε να ενθαρρύνει τον κόσμο στην άσκηση πίστης για τη θεραπεία των ασθενειών.

Με την έλευση της τυπογραφίας (1448μ.Χ.), η κλασική γνώση ξέφυγε από τους τοίχους των μοναστηριών και εξαπλώθηκε συμπληρώνοντας την λαϊκή ιατρική. Καθώς η μάθηση βγήκε από τα μοναστήρια άρχισε πάλι να δίνεται έμφαση στη θεραπευτική τέχνη και στις επιστημονικές αρχές. Ιδρύθηκαν ιατρικές σχολές σε όλη την Ευρώπη. Η πιο διάσημη, στο Σαλέρνο, ιδρύθηκε στις αρχές του 10^ου αιώνα και δίδασκε τις αρχές του Ιπποκράτη για καλή διατροφή, άσκηση και καθαρό αέρα.

Βέβαια κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα η χρήση φυτών και βοτάνων συνδέθηκε με προκαταλήψεις και δεισιδαιμονίες από κληρικούς που προσπαθούσαν να ταυτίσουν την ίαση με την πίστη στον Θεό. Το 1130 στην σύνοδο του Κλερμόν απαγορεύθηκε σε κληρικούς να ασκούν το ιατρικό επάγγελμα.

Παρόλες τις δυσκολίες και τη θρησκοληψία της εποχής, την περίοδο εκείνη (12^ο έως 15^ο αιώνα) συγγράφηκαν σπουδαία έργα όπως το “Liber Graduum’’, το “Circa instance’’ και το ‘’Aggregator”, τα οποία αποτελούσαν σημαντικές βάσεις δεδομένων τόσο για φυτά όσο και για φάρμακα – δρόγες  που ήταν δυνατόν να χρησιμοποιηθούν για θεραπευτικούς σκοπούς. Με αυτόν τον τρόπο ενισχύθηκαν οι  γνώσεις που είχαν κληροδοτηθεί από  τους προγενέστερους πολιτισμούς, ενώ παράλληλα  το έργο του Διοσκουρίδη ‘’Περί Ύλης Ιατρικής’’ ανανεωνόταν διαρκώς.

Παράκελσος

Ο Ελβετικής καταγωγής αλχημιστής, γιατρός και αστρολόγος Παράκελσος (1494-1541, Philippus Aureolus Theophrastus Bombast von Hohenheim) είναι αυτός που θα αλλάξει την γνωσιολογική βάση της φαρμακευτικής και θα την στρέψει από τη βοτανική στη χημεία. Θα χρησιμοποιήσει συστηματικά τις γνώσεις της χημείας προκειμένου να συνθέσει ουσίες με φαρμακευτική δράση. Θεωρείται για τον λόγο αυτό ένας από τους πατέρες της φαρμακευτικής χημείας.

Σύμφωνα με τον Παράκελσο «ο πραγματικός σκοπός της χημείας δεν είναι η παραγωγή χρυσού, αλλά η σύνθεση φαρμάκων», «ο άνθρωπος είναι ένα σύνολο χημικών ουσιών και οι αρρώστιες οφείλονται σε μεταβολές τους. Επομένως και η αντιμετώπιση των ασθενειών γίνεται με χημικές ουσίες».

Συνέχεια του ταξιδιού…μέχρι σήμερα 

Παράλληλα βέβαια οι γιατροί της Αναγέννησης αντλούν γνώσεις από λαούς «πρωτόγονους» και «άπιστους», όπως τους ονόμασαν. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι μόνο από τους πρωτοποριακούς πολιτισμούς των Αζτέκων, των Μάγιας και των Ίνκας οι Ευρωπαίοι ερευνητές έμαθαν και έφεραν στην Ευρώπη πάνω από 4000 χιλιάδες βότανα,  ενώ η προσφορά των Κινέζων σοφών ακόμα δεν έχει εκτιμηθεί εντελώς και οι γνώσεις τους επαληθεύονται συνεχώς.

Κατά τον 16ο και 17ο αιώνα δημοσιεύθηκαν πολλά βοτανολόγια που στόχευαν να βοηθήσουν όσους ασχολούνταν με τη βοτανοθεραπεία στον προσδιορισμό και στη χρήση των φυτών. Η τακτική χρήση των βοτανικών παρασκευασμάτων που είχε αρχίσει το 1600 διατηρήθηκε μέχρι τη δημιουργία της συνθετικής φαρμακευτικής αγωγής τη δεκαετία του 1950.

Από τότε μέχρι σήμερα η φαρμακοβιομηχανία στηρίζεται στα χημικά σκευάσματα. Επειδή όμως γρήγορα αποδείχτηκαν τα πολλαπλά προβλήματα που εγκυμονούν για την ανθρώπινη υγεία, αναπτύχθηκε η Εθνοφαρμακολογία , η οποία έχει ως αντικείμενο την διεπιστημονική έρευνα των φυσικών ουσιών, φυτικών, ζωικών και ορυκτών και την πρακτική που χρησιμοποιούν οι αυτόχθονες παραδοσιακοί πολιτισμοί σε όλο τον κόσμο για θεραπεία και πρόληψη.

Παράλληλα βέβαια τα βότανα χρησιμοποιούνται σε παράλληλες θεραπευτικές τέχνες με προεξάρχουσα την ομοιοπαθητική.

Οι βασικές αρχές της Ομοιοπαθητικής είχαν διατυπωθεί και ήταν σε ισχύ από την εποχή του Ιπποκράτη.

Ουσιαστικά εδραιώθηκε τον 18ο αιώνα με θεμελιωτή τον Γερμανό παθολόγο (Σάμουελ Χάνερμαν, Samuel Hahnemann). Η Ομοιοπαθητική, θεωρεί ότι τα συμπτώματα μιας ασθένειας δεν είναι δημιουργήματα του νοσογόνου παράγοντα αλλά εκδηλώσεις της προσπάθειας του οργανισμού να τον αντιμετωπίσει. Δηλαδή, η θεραπεία δεν προέρχεται από το φάρμακο αλλά από τον ίδιο τον οργανισμό ενισχύοντας την άμυνά του απέναντι στη νόσο. Τα ομοιοπαθητικά φάρμακα αποτελούνται από ουσίες που προέρχονται από τη φύση (φυσικής, ζωικής ή ορυκτής προέλευσης) και παρασκευάζονται με φυσικό τρόπο. Οι ουσίες αυτές έχουν αραιωθεί πάρα πολύ και έχουν υποστεί ομοιοπαθητική δυναμοποίηση, δηλ. το ομοιοπαθητικό διάλυμα κατά τη διαδικασία της αραίωσής του έχει υποστεί και μια σειρά από κρούσεις (δονήσεις) και δεν έχουν καμία σχέση με τα χημικά φάρμακα.

Τα βότανα στην ορθόδοξη λατρεία

Στον ορθόδοξο χριστιανισμό τα βότανα έχουν απομονωθεί από τις ευεργετικές ιδιότητές τους και έχουν ενσωματωθεί επιτελώντας σκοπούς τελετουργικούς με τρόπο συμβολικό.

Ο βασιλικός, αυτός δηλαδή που ταιριάζει στο βασιλιά, με το έντονο άρωμά του οδήγησε την Αγία Ελένη στον Τίμιο Σταυρό.

Την Κυριακή της Σταυροπροσκήνησης ο Σταυρός στολίζεται με άφθονα ανοιξιάτικα λουλούδια. Σαν ξαναφυτεμένο μοιάζει το ξύλο του Σταυρού που λίγο αργότερα θα δεχτεί ξανά το Χριστό.

Μυρτιδιώτισσα είναι το προσωνύμιο της Παναγίας στα Κύθηρα, ενώ η Αγία Αναστασία η Φαρμακολύτρια ήταν θεραπεύτρια που απάλυνε τον πόνο των Χριστιανών με βότανα και φάρμακα που έφτιαχνε από αυτά.

Τέλος τα δώρα των μάγων στο νεογέννητο Χριστό ήταν σμύρνα και λιβάνι, πολύτιμα και τα δύο κατά τους βιβλικούς και ρωμαϊκούς χρόνους.

Η περίπτωση της Κρήτης

Η Κρήτη αποτελεί το χλωριδικό σταυροδρόμι της Ανατολικής Μεσογείου. Η χλωρίδα της δεν έχει μεταβληθεί σημαντικά στο πέρασμα των αιώνων. Μέχρι σήμερα έχουν βρεθεί 1800 είδη και υποείδη φυτών, αριθμός ιδιαίτερα μεγάλος σχετικά με τη μικρή έκταση του νησιού. Στην Ευρώπη αναλογούν δυόμισι είδη φυτών ανά 1.000 τ.χ., στην Ελλάδα 42 και στην Κρήτη 210. Από αυτά τα φυτά 192 είναι ενδημικά είδη, δηλαδή φυτά που δεν υπάρχουν σε κανένα άλλο μέρος της γης. Ο πλούτος της χλωρίδας της Κρήτης γίνεται περισσότερο αντιληπτός, αν σκεφτούμε ότι σε μια έκταση 8.306 τ. χλμ., που αντιπροσωπεύει περίπου το 6% της συνολικής έκτασης της Ελλάδας, απαντάται το 28% περίπου του συνόλου των γνωστών φυτών της ελληνικής χλωρίδας.

Τα τελευταία χρόνια, ο βοτανολόγος και καθηγητής Εφαρμογών του ΤΕΙ Δρ. Ζαχαρίας Κυπριωτάκης ανακάλυψε 4 νέα είδη για την επιστήμη, άγνωστα στον άνθρωπο. Επίσης μελετά 15 ακόμα φυτά που τα περισσότερα μπορεί να είναι νέα είδη. Όπως γίνεται αντιληπτό το ποσοστό της ενδημικής χλωρίδας της Κρήτης αυξάνεται σημαντικά. Πρόκειται για τα: Allium platakissi, που βρέθηκε στο Ποντικονήσι, Scilla talosi, που βρέθηκε στη Ντία, Bellevasia sitiaca, που βρέθηκε στη Σητεία, όπου επίσης βρέθηκε και το Limonium cornarianum.

Ο πλούτος των ενδημικών φυτών οφείλεται στην απομόνωση για εκατομμύρια χρόνια της Κρήτης από την ηπειρωτική μάζα, στην ύπαρξη ψηλών βουνών και στη μεγάλη ποικιλία βιοτόπων. Τα πολλά φαράγγια της Κρήτης είναι καταφύγια ενδημικών, σπάνιων και απειλούμενων φυτικών ειδών, τα οποία σε άλλες τοποθεσίες έχουν εξαφανιστεί.

Κι όμως, η πλούσια χλωρίδα του νησιού κινδυνεύει να χαθεί. Δεκαπέντε είδη βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης, ενώ και τα υπόλοιπα ενδημικά φυτά κινδυνεύουν, έστω και σε μικρότερη κλίμακα.

Εξαφανισμένο θεωρούσαν οι ειδικοί τον αστράγγαλο του Ψηλορείτη (Astragalus Idaeus), καθώς δεν είχε απαντηθεί εδώ και ένα περίπου αιώνα, από το 1869, αλλά τελικά βρέθηκε το 2003.

Στις μέρες μας καταγράφονται 67 απειλούμενα φυτά στην Κρήτη. Μερικά απ΄ αυτά είναι:

το κυκλάμινο, το δίκταμο, το ανέγνωρο, το ανδροκύμβιο, και η κεφαλάνθηρα.

Στην οικολογική αυτή καταστροφή συντελούν:

οι ασύστολες εκχερσώσεις δασικών εκτάσεων που αποδίδονται στην καλλιέργεια ή όποια άλλη χρήση,

η υπερβόσκηση,

οι πυρκαγιές,

η υπερβολική συλλογή κάποιων φυτών,

η χρήση ζιζανιοκτόνων που καταστρέφουν πολλά φυτά,

η διάβρωση του εδάφους,

η εξάπλωση των κατοικημένων περιοχών και διάφοροι άλλοι λόγοι.

Λύση στον κίνδυνο της εξαφάνισης ορισμένων ειδών θα αποτελούσε η χρήση τους. Πολλά από αυτά έχουν μεγάλη καλλωπιστική αξία ή είναι σπουδαία βότανα. Αν επιτευχθεί η καλλιέργεια σε ορισμένα είδη και βγουν και στο εμπόριο, θα είναι ένας μοναδικός τρόπος διάσωσής τους.

Σύμφωνα με τον κ. Κωνσταντίνο Οικονομάκη (αναπληρωτή ερευνητή ΕΘΙΑΓΕ) η καλλιέργεια της μαλοτήρας σε έκταση 2.000 στρεμμάτων στα Λευκά Όρη και τον Ψηλορείτη θα έσωζε το φυτό από τον αφανισμό και δεν θα αντιμετώπιζε κανένα πρόβλημα διάθεσής του στην αγορά. Εκτιμάται επίσης ότι σήμερα η αγορά μπορεί εύκολα να απορροφήσει την παραγωγή από 50.000 στρέμματα ρίγανης της Κρήτης με εκλεκτά ποιοτικά χαρακτηριστικά.

Και οι δυο καλλιέργειες δεν απαιτούν άρδευση και μπορούν να αναπτυχθούν σε οριακά από πλευράς γονιμότητας εδάφη, ενώ μπορούν να συνδυαστούν με τη μελισσοκομία καθώς και να ενταχθούν σε ένα ολοκληρωμένο σχέδιο αγροτουρισμού – οικολογικού τουρισμού που θα περιλαμβάνει εκτός από τα κατάλληλα καταλύματα και τις υπηρεσίες, και μικρές μονάδες επεξεργασίας – εμπορίας φυσικών και παραδοσιακών προϊόντων, πολλαπλασιάζοντας έτσι το εισόδημα και προσφέροντας νέες θέσεις απασχόλησης στην περιοχή εφαρμογής.

Συνοπτικά θα λέγαμε ότι η καλλιέργεια των φαρμακευτικών και αρωματικών φυτών όχι μόνο τα σώζει από πιθανή εξαφάνισή τους, αλλά βοηθά και στην οικονομική ανάπτυξη του τόπου γιατί

συντελεί στην αναδιάρθρωση των καλλιεργειών

αξιοποιεί φτωχά κι εγκαταλειμμένα χωράφια

αυξάνει το γεωργικό εισόδημα

Μέσα στο σύγχρονο κόσμο που κυριαρχείται από κάθε λογής χημικά παρασκευάσματα, θα έπρεπε επιτέλους να διαδοθεί η καλλιέργεια και χρήση των παραπάνω φυτών, αφού μάλιστα στηριχθεί σε έρευνα και επιστημονικές προτάσεις κυρίως για  τη χρήση τους.

Για την προστασία της χλωρίδας που είναι ένα πολύ δύσκολο πρόβλημα γιατί χρειάζεται γνώση των φυτών και πείρα στη συλλογή τους, πρέπει να παρθούν ορισμένα δραστικά μέτρα, τα κυριότερα από τα οποία είναι:

Συστηματικός περιορισμός της βοσκής, ιδίως από γίδες, όπου υπάρχουν φυτά που κινδυνεύουν.

Απαγόρευση συλλογής από συλλέκτες που δεν έχουν ειδική άδεια

Εκπαίδευση στα σχολεία και σε ειδικά σεμινάρια του ελληνικού κοινού, ώστε να αποκτήσει συνείδηση του κινδύνου που απειλεί τη χλωρίδα, να γνωρίσει τα φυτά, να τα αγαπήσει και να τα προστατεύσει.

Δημιουργία εθνικών πάρκων και βοτανικών κήπων, όπου θα προστατεύονται τα σπάνια φυτά, θα πολλαπλασιάζονται και θα δίνονται για καλλιέργεια στο ευρύ κοινό.

Βιβλιογραφία

 Grimal Pierre, Λεξικό της Ελληνικής και Ρωμαϊκής Μυθολογίας, UNIVERSITY STUDIO PRESS, Θεσαλοννίκη 1991

Vermeulen Nico, Εγκυκλοπαίδεια των βοτάνων, Εκδ. Καρακώτσογλου

Κλήμης Γιώργος, Βότανα και Φάρμακα στην Αρχαία Ελλάδα

Δικτυογραφία

http://aethyia.blogspot.gr/2009/10/03.html

http://www.archaiologia.gr/wp-content/uploads/2011/07/102-5.pdf

http://botanologia.blogspot.gr/2010/02/origanum-dictamnus.html

http://estia.hua.gr:8080/dspace/bitstream/123456789/523/1/pantou.pdf

http://www.ethnopharmacology.gr/

http://www.e-zine.gr/modules.php?name=News&file=print&sid=156

http://www.homeopathy.gr/homeopathy/ayurveda_homeopathy.html

http://ghteies.blogspot.gr/2012/10/blog-post_3806.html

http://gkdata.gr/2011/06/05/

http://www.iama.gr/ethno/oropos/papadop.htm

http://www.karaberopoulos.gr/karaberopoulos/ergasies/51.asp

http://kpe-kastor.kas.sch.gr/biod_net/schools2/6-gymnasio-iraklio-programme.htm

http://www.newsbomb.gr/prionokordela/ellada/story/240832/ta-giatrosofia-ton-arhaion-ellinon

http://www.sakketosaggelos.gr/Article/3893/

http://www.seetha.gr/arthra-tes-seetha/arthra-tou-seetha/iatrike-episteme-sten-athena-tou-perikle-asklepieia-laikoi-iatroi-methodoi-iases-ergaleia-mes.html

http://www.skepdic.gr/entries/Alpha/ayurvedic.htm

http://www.theogonia.gr/latreia/pinakes/alpha/adonia.htm

http://www.valentine.gr/christmas-herbs_gr.php

http://www.valentine.gr/linkOfTheMonth_gr-march2006.php

http://www.vision4pharmacy.gr/index.php/history

http://el.wikipedia.org

http://ygeia.tanea.gr/default.asp?pid=25&ct=85&articleID=12371

http://52dim-irakl.ira.sch.gr/perivallontika.files/VOTANA.files/history.html